장음표시 사용
91쪽
liam reflectit viam. 363 Qua t x. superiores aliquando atmosphaerae partes calore ri Iis aut ser nentatione rarefactae, altius que elevatae vel in circumflantem aerem irruunt, vel succedente frigore condensatae deorsum prolabuntur,& venium creant. Neque etiam negare possumus, nubes aliquando frigore contractas, & majorem gravitatem adeptas deorsum cadere, & inferiorem a
rem commoverer unde frequenter enascuntur pro
eellar, & periculosae tempestates, quas Nautae Peri-cMIo suo edocti persentiscunt,& a parva quadam, ac plurimum elevata nubecula praedicunt. 66 Quinto. Immensa etiam nivium vis, & cinpia, qui bs septentrionalium, & austi alium regio.
num montes, & integiae regiones obducuntur, Venutorum causa ex illit; dum enim nives calescunt, &solvuntur, elasticae particulae intra nivem prius ob-dui'ae, detentae, & impeditae e nivium, & gelu car. ceribus liberatae propria elasticitate maxime hac ii, lae dilatantur, & versus eam potissimum partem
rumpunt,& aerem vehementer comesovent, ven.
tumque creant , qua major est ipsius aeris raritas, ct resistentia minor, ac proinde versus solem lem.
per tendunt. Habes quae circa generales ventorum causas coinmuniter afferuntur, & a Philosophis ratione & exinrerientia probantur. Plurima tamen alia conside randa sunt, ut peculiarium ventorum origo, natu ra qualitates, periodus, & vires aestimemur et pecu.
liaris se ilicet loci, & circumpositarum regionum lutus, clima, temperies, montium, '& vallium &eorumdemque locorum dispositio , altitudo , plurima id genusi alia , quorum partem summis labiis hie atting mus. Quod si allatae ventorum causae penitus non satisfaciant, id humanae mentis, & scientiae imbecillitati, atque imperseotioni, argumentique hujusee dii leuitati referendum est; memineris enim, Venι os ex rhesauris suis Deum educere s-: quo a J Ierem. eo. IO. v. Is
92쪽
satis innuitur difficillimum esse, ventorum causas,
167 Postremam, quam diximus, causam, naturulem scilicet electricitatem non parum etiam in ventos influere, non levibus conjecturis mihi persuadeor Huiusmodi autem sit ni vis ipsiusmet vaporis electrici dc electricorum phaenomenorum indoles ripis scilicet materia ab uno in aliud corpus, aut locum fluens flatum per se se efficit ; tenui ilimum quidem, dum illa etiam est valde debilis, qualem arte excitamus; intensissima igitur illa naturalis electricitas in atmosphaera, dc globo telluris existens , de inibi saepissime excitata , viribulque suis fulmina , tonitrus, terraemotus, di hujitimodi alia phaenomena o-dens, ventum infinite fere vehemetitiorem, hoc est, eos ventos, quos in atmosphaera experimur, emcere poteria. Secundo. Materia electrica aeri magnopere
resistit, eumque propellit, cum ipsa excitatur, &. in corpore, locove aliquo accumulatur: et tillima eotiam ab uno ad ahum locum movetur, dc si per a rem sibi viam faeiat, illum protrudit: ad immemsam pene vaporis electrici vim in atmosphaera, dc globo esse; plurimis de eausis inibi alterari, accumulari, ab uno ad alium locum transvolare , a tellure ad aerem, dc vieissim omni plane directionum gene
re transiluere, atque explodi, res sunt de quibus post tot ejus argumenti experimenta dubitare a m -- plius non lieet: ex his autem omnibus consequens in est, aerem multiplici ratione viribus, atque directioin ne ab electrica materia agitari, protrudi oc moveri ιquod ipsum est, ventos efficere. Tertio. Cum vix ullum in atmosphaera sit metheo ron, in quod electricitas non influat , ut . ex toto hoc tractatu palam fiet, aliaque eκ parte ventorum phaenomana electri. eae materiae genio sint plane conformia, eaque geri
rentur, ubi praesens semper est vis electrica, ubi densissima existit . dc saepissimae alteratur: i' eam, tamquam in praecipuam causam , venti etiam sunt=ssere ad i. Haec tum plane intelligentur, cum omnia de electricitata ivserius dicenda rite intelligan
93쪽
x68 filius aliquando ventus in telIuris superseie, alius & penitus contrarius in nubilam regione spi- rat; pro diversa scilicet eorum causa, origine, &directionis principio. Eam porro ventorum varietatem & ex eo, quem prope nos sentimus,& ex op polito nubium transcursu saepe dignoscimus; eausa se ilicet superiorem ventum creans, est ad austrum V. g. ut ventus, & nubes in septentrionem moveantur; dum e contrario causa terrestris venti ad b ream existens nos versus austrum propellit.
rερ Μultoties etiam sit, ut ventus vento oppon turὲ immo plures ex diversias mundi plagis sibi invicem magis vel minus directe adversentur , &occurrant. Quo in eatu plurima enaici possunt phaenomena et Primo enim uterque ventus aliquantulum infringitur; validior tamen debiliorem vel penitus destruit, ejusque causam tecum alio defert, vel a liam directionem assumere compellit. Secundo. Plurimi inde naicuntur violent illimi turbines, S peri culosi vortices , vernaculo nomine redemombos de Qtento Si enim ventus vento ex a verso Occurrens, quasi per latus elabatur, intermedius aer duplici di. rectione accepta in turbinem , seu vertiginem revolvitur.
Iro Per tota Peruani regni littora oci de amplices leucas extensa unus semper spi rat ventus ab austro, e mari scilicet pacifico in meridionalis 'mericae continentem; cujus causa ea esso videtur,uuod longissimus ille contineniis Americae tractus intra Zonam Torridam jacens, calore semper aestu. et, aeremque rarefaciat. aer igitur australi polo vicinior, frigore magis condensatur; graviorque inde
94쪽
rennem ventum creat: id ex eo non levi pr eo firmari etiam videtur, quod iis in lit oribus per io, aut ao leucas in mediterransa ext 'niis, numquam post hominum memoriam pluere Caelum observatum sit; regionis scilicet, & aeris calor ab arenosoliti e per radiorum solai tum reflexionem intentior, vapores, ct nubes in pluviam numquam condensa ri, dc resolvi permictit.
ties ab oriente spirat aer et qui in' eamdem causam reἰerri debet, ae generalis Lonae Torridae ven tus. Graecorum Etesiae, qu2 aestivo tempore in G ciae littoribus regnant. e septentrionalium nivium resolutione pendere videnture interea enim sol Trinpicum Cancri pereurrens , septentrionales regio nes, quarum plurmis per aliquot dies , septimanas, menses non occidit, magnopere calefacit, immen tamque nivium copiam, quibus erant Obductae, resolvit. Cur tamen, inquis, in aliis regionibus te tentrionalibus ejusdem , ae Graecia, climatis & tD itudinis, non idem regnat ventus Resp. Id ex pe culiari Graetiae ad septentrionales regiones titu pen det. Alitis hyberno tempore in Graee iam ab austro spirat ventus, quem dicunt Chelidonium, qui eκ si mili etiam causa provenit; sol enim Tropicum ca' pricorni eo tempore percurrens in australis Africae montibus Monomota pae, quae Graeciae opponitur, ni ves resolvit. v.
172 Intra tropi eos spirant frequenter Normest,su Hodest: propterea quod sol versus Tropicos inteno iorem emcit calorem , cum diutius supra Horizontem immoratur unde versus aequatorem obliquctspirat ventus. In oceano Athlantico a Tropico us. que ad 4o latitudinis gradus ab occidente in orientem recurrit ventus; subsolanus anim, eurus, ct eaeeias in altissimas Λmericae rupes, di montes im-
95쪽
pacti in orientalem plagam regrediuntur, navibus que ab America in Europam vela facientibus maxime favent.
1 3 Periodiei vent; per Indicum mare spirantes
ex relatis etiam pendent cautis. Idem dicentum devent f proce posis, quorum praecipui sunt Eeηπbias, Turbo, Prester , Euhidria. Est autem Eenepsias
ventus magno, & repentino cum impetu e nube erumpens . Eum experientia edocti praedicunt nautae ex parva quadam. Jc si bnigra nube, quae sensim erescit , & dilatatur: illa eminus visa , illico vela colligunt, de mala, si liceti, demittunt; brevissime enim navigium vehementissima, & periculosa procella impetitur. Frequent. ores sunt Ecnephiae circa Bonae Dei promontorium, in oceano inter Guineam , & Brasiliam, nec non in mari ae hiopico. 174 Turbo est ventus magno cum impetu in o hem actos, & vertigmoso n utu concitat issime gyrans; corpora, quae offendit, in orbem impellit, agitat, attollit; arbores eradicat , dc sursum elevat;
cujus causam superius jam attigimus. Quod si ex aere huiusmodi, vortice, & turbine flamma, seu i flammatae seintillationes evibrentur; ejusmodi vorticosus ventus dicitur Praester: ea autem flamma evortice erumpens a plurimis exhalationibus sulphureis, nitrosis, hi tuminosis nascitur, quae agitatae, &se eum ipsis permixtae fermentantur, in flammam ae-cenduntur, scintillant. Huc modo phaenomenon ex plicatur communiter; potius tamen credider m id purum putum electricitatis esse tumet cum multa alia his similia arte obtineamus ope materiae e eetricae. Ex turbine enim magna oritur fractio: frictione autem corporis origine electrici ignis electricus excitatur, de accum iure hinc igitur scintillae . Ex adverso autenia, si nubes in vorticem acta plurimis sit a. queis vaporibus onusta, qui revoluta celeriter nube addensentur, & in aquam solvantur, ut magna ex turbine aquarum, seu pluviae copia enascatur, E
96쪽
dria nuneupatur, di ex indicata modo eausa ori ginem ducit. Uentorum eeleritas, qualitates , θ' utilitas. t s filii aliis velociores, & vehementiores suat
venti, ut quotidiana noet do et exterentia. Neque etiam ventus eadem temper vi, & velocitate, aut continuato velocitata tenore spirat z quin immo raritiamus erit ventus, cujus velocitas ad si gula fere minuta non varietur, imminuatur, interrumpatur,
di viribus iterum assumptis spiret. Uenti aliqui lunt vehementiores, qui magnas, Ac plurimas provincias percuriunt; Britanniam a i tui, totam Germaniam, Helvetios, de finitimas alias regiones MMυcoetero, di Derhamo observantibus percurrerunt. t 76 Venti violentissimi , S ueloe issimi singulis minutis secundis 66 pedes conficiunt; 43 milliaria Britanica intra horam percurrunt; hujusmodi venti omnium maxime proce l loli, arbores eradicant, integras sternunt sylvas. domos evertunt, & multa alia damna simi lia nominibus inferunt. Haee ventorum celeritas, & vis plurimum minuitur, di in fringitur Ob venti ipsius in montes, rupes, saxa, domos , arbores & contrarios et lain ventos ineuis
x77 ventorum qualitates sunt eaedem mei, quas habet aer earum regionum. 8 quibus spirat, & Exeurrit ventus, aut per quas transcurrit, & transgreditur. Venti enim exhalationes, vapores, di omn; a corpuseula, ex quibus atmosphaera componitur, ab aliis in alias regiones transferunt , earum proinde qualitatibus sunt praediti; ea 'lie loca, per quae transeunt, experiuntu . in Lusitania v. p. subsolano spirante plurima e Castilia, Legione, & reliqua Hi iapania, immo & e Gallia ad nos perveniunt corpus. eula, halitus, atomi. Contra si ab austro spiret ven tus, multiplex ab Λfrica, & Gaditano frato vaporum copia advenit. Plurimae hinc ventorum qualitates, & accidentia oriuntur λ alii enim sicei, humidi: calorem aliqui lacum trahunt, frigiditatem
97쪽
P Η Υ y I G A . Ss alii: mortiferi hac ex parte , salubres ex alia spi
reeionibus sunt frigidi, calo em aliis afferre: ex qua parte nobis spirat ventus humidus, secum alii exinperiuntur, ad quae dignoscenda attendendae in primis sunt circumpositae regiones , & loca; sint ne gelu , aut nive eoopertae; an potius sei venti aestu, & ardenti sole inflammentur; per spatiosum oceanum, an potius per continentem trajiciant venti. x In Lusitania degentibus siceus mavim g est ventus subsolanus , quem vernaculo idiomate Ca fessano appellamus: propterea quod o Cani lia, de Legione spirans, per longumque terrarum trat umexcurrens liccos , dc terrestres halitus se um affert test etiam ipse ventus aestate calidissimus, hyeme autem frigidissimus: aestate siquidem plurimas secum exhalationes in nos adducit; per hyemem autem nitrosos spiritus , frigoris causam dc comites, quibus Pyrinei montes, Ac cetera Hispaniae loea abundant,
Venti Septentrionales nobis sunt sieei,& frigidi ;ex septentrionalibus sitquidem regionibus gelu pee majorem anni partem rigentibus spirant . Deinde per longum continentis tractum transeurrunt , dc siccitatem inde contrahunt. Hinc est, quod spirante Borea nubes illi eo e nostro Caelo disparaant, Ac disesipentur; humida quaeque corpora, paludes,& id genus alia ex liccantur; neque, nisi rari lime, ejusmodi flante Uento Caelum nostrum pluit. in in imino et smodi etiam pluvia casu tantu modo septentrionali vento referri potesti; quatenus scilicet australis ven tus plurimam secum humi diluem delerens , de ob causam aliquam ad nos renexus, pluviam nobis testituit. 13o Deinde horeas pluviam, dc vapores aqueos, quos in via Olfendit ab austro adductos, multotie3 quidem ait enuat . in aerem sursum attollit, dit ergit ι
aliquando tamen hori Zontem pene totum verrens universam nubium, dc vaporum mallam alio trans
fert, dc ia pluviam resolvit . aiatate sum .serva
98쪽
tiorem experimur calorem, hoream maxime expediamus, ct desideramus, eo enim flante, minu: turael tus, calcar, dc aer temperatur, refrigerantur corpora, vitalemque spiramuS a 'lem. t 8r Ex advelso autem auster, & Zephyrus nobis sunt humidi, & calidi, seu temperati; propterea quod e Galiliano freto , dc vallistimo Africae eontinenti primus, ab Oceano Athlamico, qui nostra Lusitaniae littora alluit, spirat secundus . HRberno tempore piat illimum regnant; saepe tamen aesta. te magnam nobis pluviae copiam asserunt, qua nollmodicam terris se stilitatem impertiunt. 13a Alii item venti sunt male sani; alii ex adverto valetudinem maxime adiuvant, dc amisiam restituunt , suntque propterea maxime salubres . Plurima siquidem sunt loca aere male sano praedita
ejusmodi sunt paludosa loca, dc similia alia; aliae
item sunt regiones, quae aere nocivo , Vai oribus
scilicet pestilentibus abundant; ventus igitur ab i s regionibus spirars, ct plurimam praedum, rum h lituum copiam deserens, iis omnibus qualitatibus a scitur, quae praedictas regiones infamant , dc inficiunt .
od ad ventorum utilitates attinet, clariora ea sunt, quam ut in iis fuse recensendis immorari necesse sit. Si enim oculos , dc animum vel
leviter intendamus; obvia pallim occurrunt exempla, dc argumenta, quibus de maxima ventorum utilitate , dc necessitate convincimur. Omnis scilicet ars nautica vento deficiente corrueret, & institu tum in tot longinquas nationes commercium maximo totius humani generis damno cessaret . Pluri mast item mactis nae vento agitantur; sata crescunt, in areis frumenta ventilantur , imbres, pluviae, nu'bes adducuntur , per varias regiones maxime sic Cas. disperguntur , e quibus tota telluris fertilitas, arborum incrementa , fructuum , dc satorum ma.
turitas maxime pendent, Aer etiam novus, stla lubrior quotidie in alterius male sani locum succedit, quo pacto a contagiosis morbis liberamur; nisi enim frequenter renovaretur aer, sensim pigres
99쪽
ceret, corrumperetur, Jc pluri narum aegritudina nscaturigo existeret. Plurima alia recensere praeter mitto, cum obvia passim in oculos incurrant.
at Ultiplἰela etiam sunt metheora ignes; IVI quae ad duo tamen capita reduci pose
sunt; Alia scilicet sunt vera , dc realia; alia Emin. phatica, dc avarentia . De prioribus modo, posse-tiora llatim expediam. Vera ignita m' heora sunt Fulgur, aurora borealis , stellae eadentes , Castr in is tantes , Castor , dc Pollux, Helena, senis lambens, laus, mramis, columna, draca, trabs , clyρeus . Fal-gur, fulmen, dc tonitrus tria sunt Ac nomina , flephaenomena, seu effectus, qui ab eodem principio oriuntur, atque simul, ut plurimum, eduntur dc an- parent. Nubilo per aestatem Caelo coruscationem saepe e nubibus dii plosam animadvertimus , strepi tum, Ac Continuatum murmur audimus , stragem alicubi egi tam experimur . Repentinam eam coruscationem , 3c scintillatio nem dicimus fulgur: factum intra nubem , aut in
aere strepitum, & murmur, tonitrum nuneupam ubi eam vero coruscantem , seu inflammatam mat riam, qualiseumque sit, secutae stragis causam, una
de stragem ipsam Fulmen apellamus. Tria haec confundunt aliqui, sed natura,& communis hominum sensus distinguit. 18s Nubilo Caelo per aestatem potissimum pluri mas in nubibus coruscationes animadvertimus , hoc est, repentinas, diversimode interruptas de aliis quando etiam continuas, citissime & fere instantanee hinc inde apparenter saltem decurrentes; de orsum
100쪽
versus omnes palles in ictu oculi lonsum aer: s tractu ni p ici me e videmur, Wa tere temper tortuo
is, ct maκime D regulari : nonnumquam simul iadivellis i icis interruptis , repetiis auruando viei. bus accendum ur , dc quasi per talius diseκrrunt; muli, ties e lam in serpentis modum var is ductibus in oeuli ictu discurrit , seu apparet , ct transvolat se intillatio. Quae e nube erumpunt coruscationes , ad terram raro pertineunt, Ied in aere dissipantur, evanescunt ,& extine uuntur. Maiorem et am corusecationum Oartem e nube sursum dirigi ob ervavit D. Eeran t culatus testis , qui supra Montes Carpathios existens in sernam tempestatem de uper observabatia . Si prope observatorem sit tempestuosa nubes, visa coruscatione simul auditur murmur e si sensibiliter axistat remotaὲ tonitrum praecedit coruscatio. t δε Christiano Mol is ap: id I. Κbeu referente ibi, dum quidam pistor Uratis lavia' sornaeem nimiumaeeendisIet neque satis Oecluderet spiracula ; flamma per os fornaeis repente erupit , inediam pisto eis barbam transiens adussit, ligna e regione post ea corripuit, inflammavit, hominem proxime stan tem ad aliquot ut darum distantiam eo cum fragore abjeeit, ut bene firmi aedificii patietes in prima aliam contignatione laceuterentur; in altera vero velut displosi selopeii fragor insonuit; globus ignis, tota pistrina percursa, uno aut duobus parietibus dissi lis, sact que foramine , quod eaput humanum caperet, in subterraneum e ubiculum sibi viam aperuit: unde in pistrinam reversus, tanta vi in fene Bram impegit, ut vitra in portam passibus difflantem infigerentur: Iiberum tandem nactus ae stem globus, tamquam ignea pluvia dispersus, eva muit . Phaenomenon non absimile . refert m aηνι