장음표시 사용
421쪽
rat, quamdiu prior alius, effluentis materiae insincium, apparet, & corpus minus electri fieatum alteri vehementius electrico rite admovetur . Singulis hiseo pennisillis in manum v. g. receptis acutus sempestgeneratur dolor: ab iis praeterest, eum in spiritum vini, pulverem nitratum, aut alias materias saei loeombustibiles recipiuntur, praedicta corpora inflam mantur, aliqua etiam landuntur , aut in caleem redi guntur, pro varia corporum indole , pluraque alia peculiaria fulgurum Phaenomena, species,& aTUti
3to Nullum hactenus circa rem EIectrieam famctum fuit experimentum, .quod vel aequalem sui ad mirationem; hominibus ingereret, vel eos ad rem ipsam probandam atque haeet studia promovendum aequis alliceret, ac experimentur' Lugduno-Eatavicum . nun cupatum vulgo de Leiden, alioque nomine G. -- Goaηι ictus fulminans appellatum . Primus exprrimenti auctor D. Cuaeus. nobilis Lugduni-Bata τ rum civis rem fortuito casui debuit: eum enim physicam Experimentalem coleret, & quaedam experimenta electrica an po t7 ε repeteret, in eam, quam modo dabimus, machinae dc rerum combinationem , atque effectum antea ignotum, minimeque aspectatum incidit. Assumatur vitrea phiala tenuis, bene munda atque exsiccata , quae ad medium usque /qua implfatur: pars vero vitri aquae superis a. s dilige
ter interius, exteriusque de , eigatur, atque ex liccetur: phialam hoc modo paratam manu ita prehende , dc tepe, ut manus partem tantummodo, & s ciem aquae respondentem eomplectatur: a conductoin
re d. cta sit catena, seu ferreum filum, quod ita insectatur, atque atri g tur ut per phialae collum in tio amissum in aquam immergat r, quin tamen vi trum aliqua in parte continrat. Rebis ita di p sit s. agentea ue maehina , eum satis jam electrieitatis ex
ei ratum a qde onductorie mmunicatum fuerit, dum ii te tarn maa dexi a v. g. phialam tenes, sinistia
eo a ductorem quali scintillam eliciturus conti tire.
422쪽
3II 1'. Tum vero vix eonductorem digito atti illi, atque ab illo le intilla evibratur, illico in oculi ictu eam in manu, cubitis, pectore, aliisque eorporis partibus intimam ac violenti stimam eoneum Nem lenties, quae medullitus omnino corpus penetret, ct te quasi mortuum , di repentino fulmine perincussiam fuisse persuadeat. Non melius' hujusce experimenti effectus ideam coa parabis quam ex ipsise
3ra a0. Alia etiam est latio ejusdem experimen- ei inlii tuendi: loco nimirum phialae vitreus latercu. Ius, leu quadratum satis Implum adhibetur, cujus utraque facies fuso stanno illinitur, & obducitur praester huamdam singularum fasciam duos fere pollices Iargam, quae circum quaque relinquitur pura dc libella. Laterculum pluteo metallico ita impone, ut in se Hor stanni lamina cum terra communicet, superiorem Teres catena, aut ferreum fi Ium a conductore ductum contingat. Si, superiori laterali facie , seu lamina stan- mea vehementer jam electri fieata , ope ser rei fili duplici l flexura eurvati s quem ipse vitreo manubrio gu- hernes , di manu teneas communicationem inter utramque Hanneam laminam indueas, i quod fiet, si uno eodemque tempore singulae hujuste fili extremistates singulas quadrati laminas stat neas contingant , Experimentum recte instituisti . Hae ratione rem per g t Fraxit , omniaque experimenti Lugdun Baistavit, phaenomena quadrato hujusmodi vitreo prod Nit, ideoque quadratum Magicum nunc patur. Cum ex ri mentum postiema hao ratione peragitur, post vehementem electtificationem fulgur adeo rapidum, splendens, dc vehemens a super ori lamina per' fi- Iam innexum ad infer O.em evibra' ur, ut illius splea.
423쪽
dorem serre omnino oculi non pollini. Strepitus eis tiam una simul editur, qui ad magnam distantiam auditur, & tonitrum refert. Scintilla haec seu tulis gur aureum folium inter duas lamellas vitreas inter positum in transitu offendens, in ictu oculi ita fundit, atque intra vitrorum substantiam adeo profuse de , dc medullitus coagmentat, ut nulla deinceps arate separari possint. 3r 3 3 R. Hujulae tamen experimenti effectus, delea sationes ex illo in vobis habitae cum priori modo res instituitur non sunt in omnibus periculum faeientibus omnino eaedem a primo enim Opus est, ut exstitata, atque communicata electricitas sit satis vehemens, atque intensa. a'. Pro multiplici vari que hominum temperamento, debilitate di viribus aeutiorem vel remissi Q rem sensum, dolorem , alioseque effectus producit. Sunt tamen, quibus vel momtem ipsam parient, ut facile ex: . relata fulguris vehementia intelligere possumus, dc perieulum io alis quibus jam animantibus factum nos docebit. Plurima theoremata ex allatis hucusque experrumentis deducuntur, quorum partem modo Propone mus, alia in lectionem sequentem aliis praeterea obnservationibus confirmanda remittimus. '' i
terrae electrisae proprietas. 'ε Haec Propositio est purum coroll rium ex relatis modo experimentis descendens. Constat enim, materiam electricam , cum excitatur, di copiose a machina, aut globo in catenam, a catena etiam in alia corpi ra , vel etiam in machinam , seu globum tran inititur thcie enim ultimum etiam evenire statim probabimus , luminosam esser vel illa perenni ter tamquam torrens erumpat, atque pennici ilι, dc sellulae forma appareat, vel potius vi. ide, interru pie tamen evibretur, vel tandem ab corpore vehementissima electraeitate praedito atque excitato undequaque in atmosphaerae modum dispergatur. Quom
umque scilicet ex hisce modis materia electri ea
424쪽
eransmittatur, luminosi eorporis munus agite lueem etiam illam, quam inter globum & digitos manus globum frieantis observamus, esse pariter materiam electri eam ab homine fricante in globum transeu tem, faelle constat, ct statim probabimus. Si quis vero dieeret, materiam electricam ex se quidem non esse luminosam, sed lueem solummodo ab illius aiactione excitari, eamque gomitari: id ab experimenistis probari primum oporteret; alioquin libere ominnino di e et ur: eum praecipue animadvertamus, materiam electri eam non modo in pleno, verum etiam in vaeuo, nin in uno tantum, sed a Quoeumque eorpore ei fluat, aut infred atur , lumen emittere. 333 In er alias luminis proprie ates in electricit te obser vatas, ct quibus materiam ipsam eleetriaam Iuminosam esse demonstramus, reeenseri debent e Ii res prysmatis Neutoniani: si enim per medium prysma in vividum torrentem electricum aspiciamus, omnes septem colores prysmatis notissimos observamus; atque circumposita corpora. vicina a Lorrente illuminata itidem mei coloribus Praedita apparent ,
quibus interdiu lumine solari depicta conspiciunta
3 6 Notus mas etiam lania proprietates susterius reis Iatas, perfectiori 3amen atque intensiori Drada habet
Propositio post adducta modo experimenta aliis
probationibus non indiret. Notiores, atque proprii res ignis proprietates sunt incendere , inflammaνe. ruvastores, fumos, cineres redigere, calcinare, fundere tomnia haec peragit e iam materia electri ea. Di m do tetulimus; ma num tamen inter utron ue 'nterest disci, men: Ignis noster relatos essect s l nti si me, di rem ne producit, si cum mbus electricis com a re ur, hae enim vehementia, intens rate . a que b evitale se e in ei edit ili illa omnia efficiu a , ut Ac ab experim intis no 'ris denter inseri mis,&Pari im etiam In ex per metrio Bri vico observamus,
quantum in minimo, atque arte Lina a perquam re
425쪽
bili maxima ipsius naturae phaenomena imitari po sumus . Quanta enimvero e R differentia inter aristem & naturam, inter scintillam electricam e con ductore, aut globo elieitam, & fulmen aut terraem intum, tanta etiam existit in harum causarum Emein tibus. Qua sane vehementia in oculi ictu fulmine, hoe est, scintilla electrica a natura ipsa evibrata calet nentur, & resolvantur corpora, vix consipere Possumus. Est igitur materia electrica purus ignis Elementaris, aut etiam communis λ Hoc vero est, quod in sequenti lecti me differemus , in qua & re. Iatas jam, atque demonstratas proprietates ulterius explicabimus, & alia etiam adjungemus , quibus materia electrica non leviter ab igne diseriminatur, sive id a propria utriusque natura proveniat, seu po tius a diver fis aliis materiis , quas alter prae altera secum deserat, aut ad agendum determinet. Atque ex hueusque dietis fatis constat Electriem materiae definitionis a nobis in hujusee tractatus limine propositae veritas. Eam enim per illas propri tates definivimus. quas deinde multiplici propoliti ne ab indubiis experimentis demonstravimus.
3I7 Materia electrica multo Deilius, eopiosius, at que velocius e comorious effluit, aut in eorpora ingreditur per esi des er angulo/, quam per obtusas, ta rasque superficies. Hse aliud est generale electrieitatis phaenomenonia omnibus corporibus rei ipsius ea pacibus observatum, ab experimentis deductum , atque demonstratis iam ejusdem materia proprietatibus consonum, imo dc innixum. Fxperimenta rem probantia num ris so6 3or Se deseri piimus: e quibus eonstat non modo per cuipides faeilius, ct copiosius effluere materiam a lectra eam i verum etiam totam electricitatem per eaen duetorem in cuspidem desinentem perenniter trans missam, licet intentissima sit, per euipidem ipsam sub fulgentissimi pennicilli forma ita perenniter &copiose efflue e , ut conductor ipse aliis ex partib Mont. Elii Tom. vl. -D ἀ at' -
426쪽
x tactus aut nullas, aut valde ranis as scintillas vibret e quasi scilicet nullam, aut vix sensibilem electrietatem haberet, licet eodem tempore a globo in conductorem , & ab uno huiusce extremo ad Mliud per totam ejus longit uuinem vehementissima, ct copiosiltima ele trieitas transcurrat. Atque hine.
est , de in id redit , quod conductor in acutum a '
Picem dasmens, quam tum vis adnitamur, nihil aut parum electricitate in liruitur, & liquem tandem te nu illimam accipiat, id non nui poἰh multum tem- Poris, atque laboris obtinea nus . In eamdem rem est notillimum Domini Iallabere experimentum, ferrea nimirum virga conductori admia a plus materiae elem 4 rieae, atque a majori distantia elicit , cuspide ad conductorem convecia , quam si .rotundum caput Convertatur ca . 3r8 Ex superioribus habemus, materiam electricam in corporibus communicatione electricis adden sari, in atmosphaeram eomponi, maxima vi expan sua praeditam elle, per conductorum longitudinem veloeissime transferri, & magnam in circumposito aere resistentiam offendere, ab eoque pol illimum habere , ut in atmosphaeram circa conductorem componature Ex his autem omnibus sequitur, eamdem materiam per spicula potius, & euipides, quam per aras superficies effluere, & ingrediet major scilicet illie est eorporum longitudo, minus superficie I aerilleuspidi quam latae superficiei respondet, atque rei Dit , densiorque tandem per spicula, quam per a Iias partes adigitur, & transmittitur materia. Iam vero indolis est fluidi cujuscumque maxime compressi, & sese dilatare, atque expandete conantis ut illae poti itimum, majorique vi effluat, qua di m nus resistitur, & magis ipsum ad Aduendum, aut influendum compelliturr rationi igitur atque notis materiae Electricae proprietatibus consonat, atque in nititur veritas in Propositione asserta, & experia mentis aliunde demonstrata. 3rs Plurima alia ex iisdem experimentis deducunis tur, quotum partem jam superius aliis observati
427쪽
aibus sabilivimus, ct obiter modo eonfirmationis gratia iterum indieabimus, tamquam probatae jam doctrinae cor llaria r partim vero ud Elect icitatis theoriam is ctant, atque in sequenti lectione prosequemur.
32. Primum: constat igitur I . materiam electris eam o in pleno, Θ in vacuo exi flere , atque utrobique sua phaenomena edere, excitari, lucere , attrabere, re pellere , Irintillaνi ere. Haec enim omnia experimen ta ultimo relata evincunt . Interim tamen non deeidimus, permeet necne illa materia per vitrum in vacuum: suus statim erit huic argumento Io
3as Desudum t satis proinde ab experimentis de monsratur , neque materram elictricam esse aerem, ne que effas plaenomena ab aere erodaer. Fuerat scilicet haec alieu us praeclari alias philosophi opinio, vel potius eonjectura, dum res erutriea ad id, quo modo est , lumen non pervenerat. Equidem intra maeninae Pneumatteae recipiens aere quantum humana indultria fieri potest evaeuatum materia electri ea existit, ejus phaenomena eduntur.3εa Tertium. Lumine , er Ieintillis electris is ulteriae confirmatur , aerem materiae electricae magnopere re Diere. Eamdem veritatem superius aliis Observatio. nibus probavimus; iis tamen nova haec etiam experimenta eonsonant , eamque ulterius confirmante materiam enim electricam semel ae indueitur vaeuisum , per illud sola sae illime diffundere & luee adimplere, dum interim nihil huiusmodi in pleno m. Pagit , numeris seo &c. observavimus ἄν placidissima evitiam in vaeuo lux dii unditur, longior, magisquo collectus erumpit illi e pennicillus; dum in pleno
428쪽
aenomena electrica prolueit. Hoe etiam molo dictis conlanat,& immediatis experimentis in altitur. Aer scilicet corpus materia electriga instrulum cir. eumdans, est naturale repagulum, quo fluidum it Iud , ne 1 corpore abeat, detinetur: rarescente igitur aere debilitatur etiam naturale electricitatis impedimentum; faciliusque a premente semper,& u
gente fluido detento perrumpetur. 334 suis um. Hateria elegyriea novam uobis rati nem, ει vim demonstrat, qua comora altas opaca is
Fus et actione fuηt tra parentia. filia hae e eli illius
proprietas, nobis ab experientia tantum nota. Μνteriam electricam esse luminosam , aut eum luce conjunctam demonstravimus et ea autem corpora, quae Iuminis actionem, aut materiam transmittunt, suta caui fiunt diaphana: eum ergo tanta sit electri ei fluia di vehomentia, ut trans signatoriam ceram agat, idemque illic emeiat, ae si reapse transmuteret ut in sensu stati m explieando , consequens inde eit, lignatoriam ceram electricitata aut fieri dia phanam, aut diaphani eorporis munus agere, & phaenomeu Rex hibere. Hie tamen transparentiae status nequo Iumiae communi obtineri potest, neque post pera Etum experimentum permanet, ut in aliis corpor bus , quae sunt diaphan a relate ad lucem solarem , fieri videmusr primum a magno virium electrica rum excessu supra lumen provenit: Secundum vero, quia praedictum phaenomenon eli praesentis tantum,
di actu agentis electricitatis effectus. Sed de hoe
torum inferius. 323 Sextum. Corpora origine non electriea non solum materiam electrisam in sese reeipiunt, addensatam ,πaceu mutatam servam, sed eam etiam factur me emi ranir contraria omnia in ramoribus origine electricis accidunt. Hinc tam eo inferri nolim, plus materiae in
Iectricae in primis, quam in secundis contineri; cum ex multiplici alio capite res possit provenire. Utrum etiam scintillae a postremis illis corporibus elicitae,
ab intelioribus eorum si nubus explodantur, an vero a materia solummodo cireum eorum superficiem ac ἀumulata evibreatur, ab experimantis νd ebimur.
429쪽
Philosophisam de maloiae Electricae natura opiniones: alae probabilire totius rei theoria, o Hincipiam exponitur , quo Electricitatis phaenomena hucusque aera expluantur.
326. Hactenus praeeipua rerum Electricarum phaenomena , atque experimenta proposuimus, ex iisque materiae electrieae proprietates deduximus plurima tamen supersunt nobis prorsus incognita , quae fortasse ventura tempora, & major posterorum diligentia inveniener plurima etiam omnem humanam industriam fugient . Inter haee postrema i cum potissimum habent ipsiusmet fluidi electriet natura , eκeitatio . virium aequisitio , propagatio . Quid scilieet rei est materia electriea st Est ne e rum fluidorum aliquod, quibus nomina saltam imis posuerunt Philosophi, Matretae AEtherea, Ignis Et mentaris , Materiae subtilis, siqua existit ab aura mi herea distincta λ. An potius est preuliare aliud soldum ab hisce & omnibus caeteris antea notis distinctum ao Unde materiae Electrieae adveniunt, quove pacto adquirit mirabiles illas, atque prodigi sas vires, quibus effectus vix alioquin eredibiles exequitur φ Qua etiam ratione subtilissimum illud soldum per solida eorpora permeat , mirabilique celeritate exeurrit, . ae intimam eorum substantiam penetrat ρ Haee & alia quamplurima sunt, quae hae nostra aetate omnium Philolophorum ingenia torquere Possunt.
27.. Cisea materiae Eleae leae naturam triplex potissimum est P, eo νum opinio . Sunt qui Ilam eam Igne Elementari confundant a Ignis igitur Elementaris secundum hujuste sententiae fautores praeter notissmas illas proprietates, quas in loco recensemar, ω in ominuibus torporibus indiscriminatim eaeris , aliis etiam
430쪽
magis yeeutra νibus praeditus est , quas solummodo is quia busdam e - ρεν ibus . est eireumst antris strodit : neque nrm novum , aut mirum est in uno eodemque fluido plurimas inesse ρνoprietates ae vires , a quibus viverest, immo oe aliquaudo in speciem saltem oppostli edan. tur essectus ' o eo 'orum diveν bitate , in quibus fluiduminum ex fit . Θ ρbano meus edit . Atque hoc yriamum est sententiae eastat a D. Franklino statutae, qui miνa ivenit sagaeitate, industνia, oe labore rem Ele-
Rrisam in Amerisa 'νomovet . 3ag. Hateriam Electrieam ab AEtherea non infimgnunt ali , earumque oostremam eum Elementari une nequaquam eonfundant. Hatreia hine aer erea ab auistiquisimis philosophis Graecis. Romanis, Barbaris no ra atque admissa, F loste Maeras auia mus , est omnium naturalium motuum , atque effectuum immedi tum ae universale priaristium , et eommune omnium naturae virium stromptuarium . quae ab rua statutis a Deo legibus distribuuntur. Bute ergo materiae tribuitur
rstorum gravitas , ealor, frigus , ela fiestas, oe milia id genus aliσ. His distumendi modus non multum a Carte ianimo abludit notum enim est, fi milia omnino materiae subtili tribuisse Cartesium , in eamque o-niam mirium Θ morvum originem retulisse. Eam sententiam nullus bominum falsam esse demonstrabit. aues evndum rilam adducta hactenus p nomena explicarima posse eonfisies, luet quamρωνima fini maximi pomderis argumenta , quae eamdem opinionem impugnent. svod eam n eam meo qu/dem udicio potissmum immpluat , est ipsiusmet rei ob evνitas , atque mule ρllaesis etheses. AEtheris naturam definire, ejus d DFoetem
flatuere , omnium rerum naturalium motus, er lectus in illam referνe, atque tamquam primum iani m Suniversale virium promptuarium a Deo statutum eo cistere: bae, inquam, omnia atque quamplurima alia ,
quae in hae sententia admittere oportet , ea sunt . in zisus ob euram quamdam ealiginem , ει maArmam tertitudinem animadvertimus: Sed haee , iterum dies . sententiam eaptu potius in ellem oe non nisi multis distinionibus , atque everimentis praemissis tene dam ostendunt, quam falsam eo demonstrent. 339. Tertia domum Ieatemia materiam Electricam: pecu.