장음표시 사용
161쪽
Iso Hortulustiocinatio conficitur; ut inuisum est odiosum: Deus est inuisus , igitur Deus est odiosus. ubi in maiori inuisum accipitur nominaliter, pro inuidendo de detestando, in minori participialiter, pro inuisibili. Haec argumenta peccant in materia, quia falsum proponunt, vel subsumunt; & in forma, quia constant quatuor terminis , clim medius terminus aequi ualeat duobus,propter duplicem acceptionem: soluuntur autem explicatione vocis ambiguae, seu
Secundus amphibologia, quando oratio habet plures senius; ut si dicas qui littus arat, terram aratro proscindit; sed qui operam perdit littus arat; ergo qui operam perdit, terram aratro proscindit. Dissoluuntur distinctione orationis huius ambi-
Tertius accentus, cum quis fallitur ob varietatem accentus; ut qui leporem consectatur , multa loca lustrare cogitur; sed qui domi eum *micis confabulatur sequitur leporem I ergo qui domi cum amicis confabulatur, multa loca lustrare cogitur. Vitiosus est hic syllogismus, quia medim in maiore sumitur in una significatione, & in altera in minore; unde virtute sunt . termini, quod in ratiocinatione est vitiosem. Ad quod nus fallaciae reducuntur aliae quae fiunt circa quantitatem, ut Omnis populus est arbor ; multitudo ciuitatis est populus; ergo multitudo ciuitatis est arbor.
Quartus est fisura dictionis, eum analosia, seu
guae, littus arare, quae in propria significatione si gnificat terram aratro proscindere, in metaphorica autem, operam perdere, unde patet fallacia, quia transit a propria significatione illius orationis ad
162쪽
similitudine vocis fallimur; ut si quis Poetam foeminini generis esse putet, quia musa est foeminini
generis i vel cum aliqua putantur habere aliquam proprietatem logicam, propter similitudinem vocum in qua conueniunt i ut video, audio, esse categoriae actionis, quia doceo, & percutio sutat illius categoriae: nam video, audio. de verba sensuum , sunt generis dc categociae passionis ; vel cit m ab uno praedicamento fit transitus in alterum;
ut quod perambulas id pedibus conculcas; sed totum diem perambulast, igitur totum diem pedibus coculcas. Hic enim fit transitus a corpore, quod est substantia, ad tempus, quod est quantitas vel cum demigramus ab uno loquedi genere, ad aliud ; ut qui dicit te elle animal, veru dicit; qui dicit te esse asinu, dicit te esse animal; ergo qui dicit te esse asinu, Veru dicit. Maior vera est, quia habet sensium indefinitu, Sc confusum quidpiam praedicatur de indiui duo;m minori vero dicitur quidpiam definitum de . definito, id est, indiuidum de indiuiduo ε, vel saltem
de specie , ideoque sensum habet falsum; vel cum transitur de specie ad individuum ; ut quod ego
sum tu non es; ego sum homo; ergo tu noli os homo. Hic proponitur de indiuiduo, alliumitur de specie, licet enim tu non sis illud idem individuum
quod ego sum, ambo tamen participes sumus via ius eiuslemque speciei, nempe, naturae humanae. Quintus est compositio , cum a sensu diuiso vero, ad compositum salsum progredimur. Copositus sensus propositionum modificatarum est quando constat duobus concretis accidentibus, quae significantur eidem, eodem tempore conuenire: dl-
uisus quando sgnificantur conuenire poste eidem
163쪽
3s 2 Hortulis diuersis temporibus; ut qui potest ambulare, fie ipotest ut actu ambulet; at, qui sedet, potest ambulare; igitur fori potest ut sedens actu ambulet. Nascitur haec fallacia, quia non seruatur identitas temporis in antecedetate, & consequente; nam antecedentis sensus est, qui iam sedec potest ambulare, non quidem iam cum sedet sed alio tempore; at in
consequente, colligitur eodem tempore , unde apri te non ualet, uno tempore dormio, & altero
vigilo; igitur simul dormio, & vigilo. Sextus supeliori contrarius, est diuisio , cum a sensu composito vero , ad sensum .imisum salium progi edimur ; ut impossibile est sedentem stire, igitur .mpossibile est eum qui sedet stare; cuius selutio patet ex praecedeΠti. Duae sunt regulae, quibus cognoscere possumus, quando sensus orationis est compositus,& quando diuisus, in his maximὸ propositionibus in quibus nascitur talio sesus ex aliqua voce, quae media inter alias, potest priores , dc posteriores referri. Prima est, quoties vox aliqua inter aliquas duas aequabili propinquitate posita est, cum quarum Vtraque apte connecti potest, si ea ad priorem vocem referatur, sensus erit compositus, si vero ad sequentem diuisus; ν' qi id quid vivit semper erit ι sed tu Viuis; ergo semper eris; si adverbium semper, re-
fetatur ad verbu vivit, sensus erit copositus.& Ve' rus : si aute ad verbii. erit, diuisus dicetur,& salsus. Secunda si vox interiecta , non ne illex aequo propinqua 'ioci & posteliori voci , si propinquioriiuugatur, c iactus dicet ut compositus; si vero mi quu propinque, & remotiori diuisus; ut quicunque scit litteraa,nunc cit bueras, philosophus
164쪽
stit litteras; igitur nunc indicit. si adverbium nunc, iungatur vel bo didicit, sensus erit compositus, SI falsus, si vero scit diuisus, di verus. Loci vel fallaciae extra dictionem, ex in ipsis rebus, sunt 7. Primus est fallacia accidentis,propter diuersitatem accidentis vel subiecti,quam qui non aduertit, putat quidquid Vni conuenit conuenire, vel non conuenire alteri ; ut animal est genus ;homo est animes; igitur homo ost genus. neganda est consequentia, & explicandum quomodo, licet homo , sit animal, non tamen ei conuenire omni accidentia quae conueniunt animali ; ut est egenus, sicut nec etiam habere plumas.
Secundus a dicho secundum quid ad dictum simpliciter.est aute dictu simpliciter dictio supta sine determinatione ut homo animat: dictu secundum quid, est dictio supta cudeterminatione ut homo albus, Dialecticus ἰ bonus Petrus est bon'dialecticus; igitur est bonus: aliter enim sumit ut bonus inantecedente, scilicet. propei secto in arte dialectica, aliter in consequente , puta, pro bono moraliteri
sic e contra, a dicto simpliciter, addictum secundum quid; ut arma sunt restituenda domino ; ergo domino etiam furioso: licet homini Christiano vesci carnibus ; eigo eidem licet vesci carnibus in
quadragesima. Neganda est autem consequentia, eodemque modo explicanda, quo praecedens. Tertius est ignoratio Elenchi, seu inscitia contradustionis , olim putantur contradictoria , quae non sunt, defectu alicuius conditionis stupra allatae in definitione opposicionis , ut qui probare vellet ab aliquo cocedi contradictoria, quia fatetur se mi-MOrcnlonte,&maiore formica, sic esse maius & in
165쪽
nus sunt contradicentia; se8 per te, homo est maior dc minor: ergo per te contradicentia sunt simul vera. soluitur autem, quia maior intelligitur, re-Dectu diuersorum. Carte tum Elenctius definitur syllogismus contradictionis, id est, inferens con- contradictoriti eius quod conectitim est, vel simul inserens duo contradictoria, si verum probat verus
Elenchus appellatur, si autem salsum, sophisticus.
Quartus est fallacia consequentis, quando nimirum, sicut ex antecedente vero recte insertur consequens; ut est homo; ergo est animat: sic ex consequente vero, infertur semper antecedens, ve omnis homo est animal; ergo omne animal est homo : vel quando ex opposito antecedentis, infertur oppositum consequentis; ut non est homo, ergo non est animat: vel quando existimamus attributa reciprocari, i conuerti cum subiectis, quae non conuerruntur, & reciprocantur; ut aurum est flauum; mel est flauum; igitur mel est aurum. Huc reuocantur omnes fallaciae quae nascutitur ex puris
a firmantibus ih secunda figura.
Quintus est petitio principii, cum, scilicet, illud pro certo sumitur, quod aeque est controuersum & dubium ; quod contingit qsando conclusio probanda assumitur tanquam principium indubitatum : ut si quis probet hominem esse animal rationis capax, quia est rationis capax: vel si Petrum iustu esse dicat, quia omnis homo est iustus; cui fallaetae occurretur sola negatione eius quod assumitur S extus a non causa, ut causa, id est, quando id quod non est, causa , pro causa sumitur ; ut si vinum, vel diuitias malas, esse dixeris, quia iis multi abutunturi vel tollendam est e Dialecticam, quia
166쪽
ea praediti Sophistae multos decipiunt potius enim dicendum fuit, tollendos e lie huiusmodi homines, qui sunt causia huius mali. Septimus vocatur multiplex interrogatio, id est, quando ex multis interrogationibus fit una; ut Petrus estne homo & equus: si enim respondeas elle, statim colliget alterum ergo Petrus est equus: si contra, respondeas non esse, insurget dicens; ergo Petrus non est homo: ad quam fallaciam reprimendam , non oportet una responsione satisfacer petenti multa, quibus non nisi multis responderi potest, sed tot rei ponsiones reddendae , quot implicitae sunt in interrogatione, vel etiam nonnunquam adhibenda est distinctio. Porro ad planiorem cauillationum sophisti earum explicationem , conferet plurimum nostequa Batn nominum affectiones, quoniam ex e rum multiplici usu, maiori ex parte texuntur huiusmodi fallaciae; ut docet Aristoteles Elcia chorum cap. primo. simi autem illae, suppositio, status, ampliatio, restrictio, diminutio, alienatio , dc appellatio, de quibus paucis sigillatim tractandu est. Primo igitur declarandum est quid sit suppositio; est autem usus, ve I acceptio nominis pro se vel pro re quam significat. Dicitur autem talis a ceptio suppositio, qua quando adhibentur nomina ad res significandas, & declarandas, videntur ipse nomina, quasi sustici & constitui, loco rei significatae 3 cam enim res de quibus disputamus non possimus afferre in medium, nominibus, quasi re- ru notis, uti cogimuri quare terminum vel nomen
supponi pro re significata, est sumi pro re fignifica a, ix vicos eius gerere ut calculi, qui in subda-
167쪽
I16 Hortuluseendis rationibus. semuntur pro aureis, dicuntur supponi pro aureis & eorum vices gerere ;& sicut qui rationes subducit, non ignorat calculos non esse ipsos aureos, pro quibus sum intur: sic Philosophi non ignorant voces ipsas, vel nomina non esse res ipsas significatas, sed earum loco tanquam vicarias sumi. Sunt autem variae diuisiones suppositionis , quarum prima est in suppositionem materialem, & formalem: materialis, est acceptio vocis pro seipsa, modo seipsim non sgnificet; ut in hac propositione, homo est vox aliqua, homo est dyllyllabum constans tot litteris: Nam dictiones pro materia habent voce, num,litteras,
syllabas: dixi modb seipum non significet, quia si
seipsam significauerit, acceptio eius erit suppositio krmalis, qualis est in subiectis haru propositionu, nomen est vox ; vox est sonus, sonus est qualitas: sicut enim nomen alia nomina significat, ne etiam scipsem & vox & sonus, similiter. Formalis suppositio est acceptio nominis pro re significata, cuius multae sunt subdiuisiones. dc pritob quidem in propriam,& impropriam : propria, est acceptio nominis pro re quam proprie significat; ut in hac propositione leo est fortissimus bestiarum: impropria vero, est acceptio nominis, pro re quam improprie significat; ut leo, pro viro forti : sic cum dicitur, vicit leo de tribu Iuda; sumitur enim pertranslationem, pro Christo Domino; propria sep- positio formalis diuiditur in singularem,& communem : illa est clim loco nominis singularis, utimur periphrasi nominis communis,& pronominis demonstrativi; ut hic scholasticus est diligens; suppositio communis, est acceptio nominis pro
168쪽
suo significato, aut suis significatis; ut in hac propositione, homo est praecipua species animalium; omnis homo mendax. Rursus suppositio c5munis est triplex, simplex, personalis, & absoluta ; sime lex, est acceptio praecisa nominis communis, proitio immediato significato ; ut homo in hac propositione, homo est species animalis ; homo enim primo signifieat hominem , incommuni, cui conuenit esse speciem, & secundario homines singulos, quos comprehendit sua significatione ; unde haec propositio non affirmat hunc, aut illum hominem esse speciem animalis, sed hominem communem , quem immediate significat vox, homo; praecise tamen spectatum. id est, quatenus intellis itur abstractus a singulis hominibus. Ad quam suppositionem Armalem communem, & simplicem cognoscendam , sciendum est, nullum nomen
comune, notatum signo aliquo sipe vinuersali, siue particulari, accipi simpliciter, nam quando diciturem ne animal, vel aliquod animal, semper accipitur animal , pro animalibus quae sub animali communi continentur : sed tantum quando sumitur simpliciter, & secundiim sic, id est, quando nullo signo notatur, nec sub illo licet descendere. Suppositio personalis, est acceptio nominis communis pro suis mediatis significatis, id est, pro suis inserioribus i ut omne animal sentit ; quoddam animal ratiocinatur ; quoddam animal est species infima; quoddam animal est individuum. Vocatur autem suppositio personalis,quia praecipue res singulares pro quibus nomen commune, hoc suppositionis genere accipitur,sicut personae. Ad hanc sup politionem cognoscendam, traduntur hae regulae;
169쪽
nullum nomςn, quod accipitur simpliciter . a
cipitur person liter. Omne nomen commune notatum aliquo signo uniuersali, aut puticulari, accipitur personaliter. Omne nomen sub quo licet descendere, accipitur personaliter. Suppositio abs luta, est acceptio nominis communis pro suo immediato significato, non praeciso tamen , quae suppis stio ait extur a Fonseca lib. 8. suae initit. cap. 26. ut homo est animal, in qua propositione, non est senius, quod hic, aut ille, aut aliquis alius duntaxat, aut solus homo, praecise silmptus, seu quod idem est, abstractus a singuis, sit animat: sed quod homo communis ablolute acceptus, etiam
quatenus est in singulis hominibus sit animat: huiusta odi simi hae propositiones, modus differendi explicatur a Dialectico ; res naturalis tra statuta Physico, quae absoluta suppositio , media est, inter simplicem, & personalem; nam simplox,
est acceptio nominis communis, pro immediato significato praecise ; personalis, pro mediatis: ab soluta vero, quatenus est acceptio nominis communis, pro immediato significato, conuenit cum simplici. quatenus autem non excludit mediata significata, conuenit cum personali, dc quidem magis; quia ab solii ta nunquam est sine perlonali, cam tamen detur aliqua personalis, quae non sit absoluta 1, ut in subiectis harum proppsit iUnum,aliquod animal est species infima ; aliquod animaI est indiuiduum. iam personalis suppositio diuiditur in naturalem , accidentalem, determinatam, & confusam, quae confusa subdiuiditur in distribuuiuam,&collectivam seu copulatam, naturalis est acceptio Dominis communis pro omnibus suis significatis,
170쪽
ut homo , in hac propositione, omnis homo est animat: accipitur enim homo, pro omnibus hominibus veris,& non fictitiis, qui sunt, suerunt, crunt, & esse possunt. Accidentalis est acceptio nominis communis, non pro omnibus suis significatis, ut omnis homo occupat locum hac hora ; in ea enim sium itur, homo, pro solis hominibus qui
vivunt. Determinata, est acceptio nominis communis pro omnibus suis significatis disiunctiuE; vealiquis homo currit; significat, quod iste homo
currit, vel illo homo currit, 3c reliqua suntliter singulatia. Ad cuius stuppositionis determinatae veritatem declarandam, satis est, ut veritas ostendatur in uno indiuiduo; ad falsitatem vero in omnibus elise docendum est. Confusa, est acceptio nominis communis pro omnibus suis inferioribus
coniunctim, quod fit cum pro omnibus simul, dc non seorsim respectu unius subiecti, vel praedicati sumitur; ut equus ad equitandum est necessarius; sensus enim est necessarius est ad equitandum iste equus , Vel ille, vel alius, non tamen de singulis seorsim; iste equus est necessarius ad equitandum, de ille est necellarius; quia est falsa, quoniam alius equus ab illo, pollet elle usui adequitandum phuius stuppositionis confusae veritas & falsitas, eodem
modo declaratur, ac determinatae. Distributiva, est acceptio termini communis pro omnibus suis significatis distributive sumptis, id est quando ita
sumitur, ut singula seorsim respectu eiusdem praedicati vel subiecti in propositione distributiva resoluantur; ut omnis homo currit, id est, iste homo currit, dc ille homo currid, dc hic homo currit, Screliqui, demonstrando singulos homines, cum eo