장음표시 사용
171쪽
I6o vortulus dem praedicato. Itaque distributiva propositio
necessario requirit veritatem in singulis indiuidis; ut autem falsa sit, satis ς', ostendere falsitatem esse in una. Copulata vel co lectiva supi olitio, est acceptio nominis communis pro luis significatis collective sumptis; ut omnes Apostoli Christi sunt 11. id est isti Apostoli ,& isti,& alii simul sunt duodecim i ut autem copulata vera elle demoni retur, necesse est ostendere veritatem in omnibus mdluiduis simul sumptis ; itidem etiam ut falsa sit, declaranda est falsitas in omnibus simul lumptis. Vehaec facilitis intelligantur, tenendae sunt sequentes regulae: si tamen prilis notauerimus quid sit distributive,&collective sumit distributiuὸ igitur sumi, vel etiam distribui dicitur terminus, communis in propositione, quando licet singularia separare respectu eiusdem praedicati ; ut quatuor homines, vel omnes homines currunt , tunc en: mlicet resoluere , iste currit, & iste currit, de sic de caeteris. Collective autem situ confusὶ sumitur, vel confundi dicitur terminus com munis, quando non licet seorsim resoluere singularia , ut 4. equi trahunt mirruna: omnes Scholastici sunt centum. Poma est regula, signa syncategorematica uniuersialia affirmantia dist ibuunt proximos termino S, remoto S confundunt; ut omnis homo est
animal, sensus enim est, hic homo est hoc, vel illud animal, de ille homo est hoc vel illud animal, dcita deinceps. Obseruandum tamen est si ii c ligna addantur terminis genericis , distribuere quidem species confundere tamen indiuidua sue, ut vulgo loquuntur, sumi pro generibus singulor Lm id est, pro speciebus indiuiduorum, non autem pro δε-
172쪽
tulis generum, id est, pro indiuiduis specierum ; ut omne animal fuit in arca N oe, id est, haec & illa
species animalis fuit in arca N oe. Secunda , signa syncategorematica uniuersὶ negantia distribuunt omnes terminos; ut nullus
homo est lapis, id est, nqque hic, vel ille homo est hie vel ille lapis.
Tertia, signa particularia determinant proximos terminos , ut aliquis homo est animal, id est , hic, vel ille homo est animal. Quarta, terminus communis sine signo sumitutinterdum determinate , ut homo est iustus, id est, hic, vel ille homo determinatus est iustus; intelis dum vero confuse ; ut nauis necessaria est proficiscenti in Indiam ; sensus enim est, hanc, vel illam navim in confuso elle necessariam, non tamen determinate hanc vel illam. Quinta, signa syncategorematica semper essiciunt suppositionem personalem; nam licet hae est materialis, homo est nomen ; εc ista, homo est species, sit simplex formatis,tamen ubi dicitur omnis homo est nomen, & omnis homo est species,
est suppositio personalis, ac proinde falsae sunt huiusmodi propositiones.
Sexta, signa mixta, tam a sermantia, quam ne gantia seipsis distribuunt; numquam enim significat neque hoc, neque illo tempore , semper, hoc tempore, M illo ; particularia seipsa determinant; ut aliquando, interdum, significant enim hoc, vel illo tempore. Negantia uniuerse distribuunt omnes terminos quibus iunguntur; ut numquam homo est lapis, id est, numquam hic, & ille homo xst lapis: astirinantia autem uniuerse confundunt
173쪽
rσα Hortulus omnes terminos; ut semper homo est bipes, id est. semper vel hic, vel ille nomo est hoc vel illud bipes: particularia vero relinquuntur in eadem suppositione, in qua erant antε une suo signo. Septima, dictio, alter, confundit terminum sibi proximum; ut alter oculus est dexter, id est, hic, vel ille est dexter. Octaua, Neuter,& uterque, distribuunt; ut neuter oculus est in digito, id est, neque hic, neque it te; utraque manus habet quinque digitos, id est,haee, & illa. , 'Nona dictiones numerorum seipsas aliquando distribuunt; ut quatuor homines currunt , sensus enim est, primus,secundus, tertius,& quartus currunt : aliquando vero copulate sumuntur ἔ ut 4. equi trahunt totam nauem, id est, primus , secundus, tertius, & quartus simul trahunt navem. Decima , quaedam reperiuntur verba quae interminum communem I. transferunt siuam actionem; ut polliceor, desidero, debeo, requiritur, necessarius est ; & haec confundunt proximos termi . nos; ut polliceor tibi equum. Ex quibus omnibus colligimus, quam necessaria sit harum suppostionum cognitio, praesertim cum Sophistae nis abuti
soleant, contra quos haec imprimis valet regula; ut in eodem argumento,& ii sidem terminis, eademst semper suppositio . nec a materiali ad formalem. vel a simplici ad personalem, fiat progressias; tunc
enim nihil recte infertur, quoniam virtute,&significatione sunt A. termini, nec fit apta medii cum extremis collocatio, proindeque vitiosa est figuras Resolutio terminorum tam inferiorum, quam
174쪽
superiorum, quibus multiplex eorum Vsus, vel senis sis declaratur, voeari solet a dialecticis ascensus.& descensus: est autem ascensus, progressio a singularibus sugeienter enumeratis, ad uniuersale, unde vocatur communiter inductio; ut iste ignis calefacit, &isse calefacit, &c. ergo omnis ignis calefacit; descensus conitii, est progressio ab uniuersali ad singularia; ut omnis ignis calefacit; ergo iste calefacit, & iste calefacit, & sc de caeteris. Vtimur ascensu maxitne ad probandam , vel manifestandam veritatem alicuius uniuersalis propositionis, quod fit enumeratis omnibus, vel maiori ex parte, singularibus, quibus caetera similia esse vero similost; descensu vero ad ostenciendam falsitatem alimcuius propositionis uniuersalis , ad quam non est necesiarium descendere ad omnia singularia, sub uniuersali distributo, contenta , cum falsitas, ex unius singularis desectu ; veritas ipsius uniuersalis, ex omnium singularium positione proueniat: quim varius autem sit huiusmodi ascensis, & descensus, & quibus regulis cognosci possint, fussit
me tradit Toletus lib. a. suae Introduct. capitibus . s.&s. Ex comparatione terminorum, cum praecipuo verbo enuneiationis oriuntur quaedam accidentia ipsorum terminorum 3 ut status, ampliatio, dis. tractio. restrictio; si enim terminus sumatur adaequate, pro iis rebus, quae existunt in tempore adsignificato per verbum principale, tunc habet stων. tum suae suppositionis: cam pro pluribus, ampliatur ; cum pro iis tantum quae sunt in alio quodam tempore,diuerso a tempore verbi tunc distrahitur; cum tandem eius status ampliatio, vel distractio
175쪽
additione alicuius vocis ad pauciora contrahitur, dicitur restringi, ut constabit ex sequentibus. Est autem principale verbum, copula 1eu verbum substantivum, est, ut in hac propositione, homo est animal, aut verbum includens copulam; ut in hac, animal quod sentit, vivit; in hac enim, vivit, est praecipuum verbum , quoniam idem significat aeest vivens. Status ergo definitur, acceptio termini, pro omnibus significatis,fecundum tempus, quod per Verbum praecipuum adsignificatur, id est, quando terminus sumitur prs suis significatis in eodem tem pore , in quo Verbum praecipuum propositionis. Status huiusmodi est triplex , pro triplici differentia tem p oris, scilicet, praetatis, praeteriij, & futuri : exemplum primi, ledens disputat, sensus enim est, sedens hoc tempore, in eodem tempore est disputans; exemplum secundi, qui sedebat disputabati exem plum tertii, qui sedebit, disputabit; quoties igitur terminus sine restrictione, ampliatione, aut distractione sumitur pro suissignificatis, prout exigit differentia temporis verbi cum quo iungi tur, habet statum siuae suppositionis; si vero restringatur; ut in hac propositione, sedes in cathedra disputat, non seruatur status s quia sedens, non sumitur pro omnibus sedentibus hoc tempore, sed pro solis sedentibus in cathedra: sic clim ampliatur ; ut homo est animal ς sumitur enim , homo, non pro solis hominibus iam existentibus, sed pro omnibus qui sunt, fuerunt, vel erunt, vel esse pos sunt. N otandum etiam est in omnibus propolitionibus contingentibus , quae non sunt verae quolibet tempore, sed eo tantam quo subiectum acta
176쪽
existit, subiectum ipsum habere statum praesentis temporis; ut paries est albus ; omnis homo est iustus, in quibus sumitur subiectum adaequale pro
solis nune existentibus: εAmpliatio , est extelisio termini ad aliam tem- potis differentiam disiunctim sumptam , praeter eam quaei importatur per copulam verbi personalis: vel est extensio termini a minori ad maiorem suppositionem . ut cum terminus sumitur in una propositione , pro re in tempore prae senti existente, dicitur habere suum statum ; quando vero indifferenter , & disiunctim simul pro tempore praesenti,& alio tempore sumitur, dicitur ampliari; ut in hac propositione, iusti in perpetuum vivent; quia nomen; iusti, non tantum accipitur pro futuris iustis, sed etiam pro praesentibus. Est autem triplex ampliatio. Prima temporum tantum , quae conuenit solis terminis singularibus, quando, scilicet, terminus, secundiim plures temporum differentias, disiunctim supponitur; ut Ioanes fuit deuotus, id est , Ioannes qui est , , et fuit; tempora autem , secundiim quae termini ampliantur, apud Dialecticos sunt s. praesens, praeteritum, futurum, possibile,& imaginarium. Secunda temporum & stippositorum, quae conuenit tantum uniuersalibus, clim enim plura significet terminus uniuersalis, non solum secundum lcmpus, sed etiam secundum communicationem pluribus suppositis, ampliari potest idi ut multi homines sal uabuntui, nam subiectum non solam pro praesentibus, sed etiam pro futuris ampliatur. Tertia tem porum & formarum , quae solis connotatiuis competit; cum enim connotativum praecipue foί
177쪽
mam significet, secundiim eam ampliatur; ut dulce fuit amarum , ubi subiectum dulce ampliatur; quia sensius est, quod modo , vel habet, vel habuit
dulcedinem, fuit amarum. Traduntur autem quinisque regulae ampliationis. Prima est, verbum praeteriti temporis efficit, ut subiectum cui iungitur, pro praesenti & praeterito sumatur, situm veris appositum restringit ad tempus praeteritum Vt praeceptor docuit, id est, praeceptor qui est, vel fuit, docuit. secunda, verbum suturi temporis esticit, ut terminus eui iungitur ,ssematur pro praesciati,& futuro; ut Petrus docebit. nempe , qui est, vel
erit, appositum autem, nempe, doctrinam restringit adfuturum. Tertia verbum significans incipere esse, vel actionem qua res incipit esse, vel este prius, ampliat pro praesenti, dc futuro ut pluuia incipit esse, ea, scilicet, quae est, vel erit; aedifico domum, quae est, vel erit ἔ puer prior est sene, qui est, vel erit. Contra vero verbum significans desitionem, vel destructionem , vel posterius, ampliat pro praeterito, de praesenti; ut pluuia desinit esse, id est . pluuia quae fuit, vel est. Quarta Verbum, potest,
ct aduerbia illud includentia, ut posIibiliter, impos. sibi litor, necessarie ,& nomina significantia possibilitatem existentiae; ut corruptibilia ampliant propraeterito, praesenti, & futuro', ut rosa corrumpi
potest, id est, rosa quae fuit, est, & erit, vel esse potest. Quinta, vel ba quae animi actionem significant, ampIiant peo praeterito , praesenti, & suturo, item pro possibili,& imaginanili; ut Alexander magnus imperium orbis appetebat, id est, orbis qui fuit . est, erit, potest esse,& fingi. Notabis er-.go captiosam esse argumentationem, in qua Va
178쪽
riatur ampliatio, ut si 1 terminu miniis amplo,progressio fiat ad ampliorem, & communiorem. N tabis etiam, quod sicut argumentari licet a termino superiori distributo, ad inferiorem affirmat tu E.& negatiue ; ut Omne animal currit; igitur homo currit: & nullum animal currit Iigitur homo noucurrit. Sic ab amplo termino diuributo, ad non amplum, valet assirmative, & negative; ut omnichomo potest loqui: ergo homo qui est potest loqui : & nullus homo potest esse lapis; ergo nullus homo est lapis: sicut tamen a superiori non distributo, ad inferiorem non valet; ut animal currit,.
igitur homo currit: sic non valet ab amplo non distributo, ad non amplum; ut non sequitur , homo potest disputare; ergo disputat. Distractio termini , fit cum in alio tempore usurpatur terminus, & in alio verbum praecipuum ut carui vident; nam vident,est praesentis temporis, caeci praeteriti, id est, qui fuerint caeci, nunc vident. Fieri autem potest sex modis; ut patet his exemplis. Primum qui didicit,docet. Secundhm qui docet, didieit. Tertio, qui distit, docebit. Quarto, qui docebit, discit.Quinto, qui didicit, docebit. Sexto, qui docebit, didicit. Restrictio, est termini contractio , Estque contraria ampliationis fit enim ckm ratione temporis restringitur, siue coarctatur terminus, qui antea latilis patebat; ut si quis dicat, sedens stat ; si
enim dicamus, sedens nudiustertius stat, terminus, sedens , restringitur. Fit autem restrictio quatuor modis. Primo, cum additur adiectivum ; ut omnis homo iustus abhorret ivitiis. Secundo cum additur copula, quam vocant implicationis; ut omnis
179쪽
Ηortulus homo qui currit mouetur; ubi copula implicationis est, qui currit. Tertio, cum additur obliquus' casus ad rectum ; ut omnis facies hominis erecta est ad coelum. Quarto, clim substantivum inserius additur substantiu otii periori; ut imperator Augu- . stus Romanum gessit principatum. Alienatio, est traductio termini a propria significatione ad impropriam ; ut leo aureus est in foro, homo pictus est in aula: in his enim propositionibus subiecta tra incuntur a propria sis nificatione,& sumuntur pro similitudinariis signi ficatis. Diminutio vocatur, c Lm additur aliquid, quod minuit significationem prioris termini ut Althiops , vibus dentes; termini autem diminuti appellantur dicta secundum quid. Caelei um haec regula pro
utraque tradi solet; non licere argumetaria termino alienato, ad abs tutum, ut non valet, ico aureus est in foro; ergo leo est in foro : sic non valet a term modiminuto, ad ablol 'eum, seu simpliciter sumptum; ut AEthiops est albus secundlim delites; ergo est albus ; in his enim committitur
'llacia a dicto secundum quid ad dictum simpli
De appellatione scribit Aristoteles lib. Elend. .ap. nihil autem hic aliud est appellatio, qnam
applicatio significati formalis unius termini, ad formale , vel immediatum significatum alterius;
unde repetatur tantum inter duos terminos, quorum vi ius alterum denominat, & terminus applicans suum formale, seu denominans, vocatur appellatis , is autem cui applicatur , & denominatur, vocatur appellatum; unde cum dicitur ho-
180쪽
mo, appellatum ; quia ille huic suum formale
significatum applicat. Careerum de appellatione sunt aliqua notatu digna. primum quando terminus appellans est idem extremum cum substa liuo quod denominat, appellat formale ipsius substantiun ut Petrus est Dialecticus magnus; nam magnitudo appellat Logicam , estque iensius, Petrus est praestans Logicus: secus autem accidit si appellans non stet ex parte eius lem extremi, tunc
enim fit appellatio supra materiale significatum subiecti; ut hie Logicus est magnus , id est, hic
homo qui est Logicus, est magno, Vel procero corpore. nihilominus si formale significatum praedicati, sit de intrinseca ratione Mimalis signincati
subiecti, fiet appellatio, supra formale significatum , etiamsi intercedat verbum substantivum; ut album est coloratum. Secundo aduertendum est, eum terminus in abstracto subiicitur praedicato co-Motativo, appellatio fit supra sormale significatum subiecti ; ut albor intensus est, id est, haec qualitas
intensa est; ratio vero huiusce rei est, quia terminus abstractus uni cum tantam habet significatum, scilicet formale, in quo differta connotativo, quoaduplex habet significatum, unum materiale, alterum formala: quando autem subiectum est terminus connotativus, praedicatum appellat supra materiale significatum subiecti, nisi praedic tum sit de talentia subiecti; ut Musicus est Astr logus, sensius enim est, Musico inest Astrologia, non autem Musicae, quae est formale significatum
huius nominis con notativi musicus. Tertio notandum est, numeralia attributa addita substantivo,