장음표시 사용
221쪽
mea prae taedio; ex hac etiam oritur odium , tdm hominum , tum lucis ipsius, rerumque omnium humanarum, ex quo nascitur moeror; unde infinita alia mala tanquam tela contexuntur; cumque in meticulosis augeatur potissimim, tum inducit eos nonnunquam in odium sui disputationem de rabiem a Remedia ad tollendum tristitiam : Primum, balinnea , & somnus conferunt plurimum ad tollendam tristitiam, quod experientia constate contingit enim interdum, ut ad vesperum euntes cubitum tristes, mane fugamus laeti ; quia reparato sanguine,& spiritibus cerebrum refocillatur:deinde, quia per balneum & somnum restituitur homo in pristinum statum: dilatatur enim sianguis, & consert se ad sua loca, unde potest exercere suas functiones,& ita desinit esse tristis. Secundum , confert multum moderata exercitatio; quia peream excitatur sanguis , & magis calefit , quod est contrarium moestitis. Tertium, cibi contrariae complexionis; ut vinum album moderate sumptum , cibi calidi& humidi, ut carnes arietinae. Quartum, fletus; quia per eum grauatus sanguis magis leuatur: ita Diuus August. lcribit se suam quandam tristitiam fetu curaile. Quintum, consolationes amicorum, ut docet Aristoteles 9. Ethic. cap. II. quia videntur quodammodo fieri participes nostrae moestitiae, di videntur ferre partem , tum quia compatiendo indicant amorem suum erga nos, qui est causa laetitiae. Sextum, contemplatio veritatis; ut considerare tristitiam . non posse iuuare, imo plurimtim obesse corpori Sc animae; haec enim consideratio
auertit imaginationem a malo apprehenso, quod
222쪽
ierit causa tristitiae, vel etiam consideratio suturae beatitudinis: sic enim Diuus Thomas ait latustum Tiburtium martyrem , cum nudis pedibus iupet ardentes prunas incederet, dixisse videri fibrincedere super flores roseos in nomine Iesia Christi. Septimum , conserunt moderatae delectationes; cantus musicae, & similes, quia contraria contra
Hactenus de passionibus appetitus concupisse ibibit is, tam circa bonum, qu1m circa malum Damdeinceps agendum est de passionibus appetitus irascibilis, quarum duae primae sunt spes,di desperatio; illa circa num arduum, haec circa malum
De Spe, quid, subiectum, causa, effecta. spes est affectio appetitus irascibilis eirca bonum arduum simpliciter, possibile tamen & apprehensum e vilde insert Diuus Thomas spem esse in animantibus, sicut est ipse appetitus, quod probathac experientia: si enim canis videat leporem nimis distantem . non mouetur, quasi desperans se adipisci poste ; si vero comitalis . mouetur ut capiat.
Subiectum spei est appetitus irascibilis ; chmenim desperatio sit in appetitu irascibili, spes quo que in eo esse debet; quia contraria debent recipi in eodem siubiecto; quod autem desperatio sit in appetitu irascibili patet, quia ille proprie desperate dicitur, qui ob difficultatem Quam apprehendit, vel patitur in aequirendo quod desiderat, desistit ab acquisitione, nec vult illud quaerere: igitur propith est in appetitu. Causae iv effecta spei sunt eadem serme quae Α- ,
223쪽
2IL Hortulus s1derii l tantum notandum est cum Aristotele &Diuo Thoma, iuuenes& ebrios esse magnae spei ι illos quidem, quia calore & spiritibus abundant,
quibus accenditur cor ad ardua speranda , thmquia nondum sunt experti impedimenta in suis conatibus; unde facile sperant quodvis sibi esse possibile; hos vero propter eandem causam, calorem scilicet cordis ex vino, & inconsiderationem per
De Desseratione. Quod attinet ad desperationem, nihil aliud occultit , nisi quod licet tam praesumptio , quam desperatio sit vitiosa,videtur tamen minus malum nimis praesumere, quὶm nimis desperare; illud enim est animi virilis & feruentis; hoc vero foeminei&
De udacia. Cum omnes passiones appetitus irascibilis versentur cirea bonum vel malum arduum, audacia praesertim versatur inca superanda pericula quae occurrunt in acquisitione boni ardui, dc possibilisοῦ unde apparet quomodo distinguatur a caeteris, quamuis maximam habeat assinitatem cum spe&desiderio: hinc. fit, ut quae spem & desiderium augent, audaciam quoque intendant; imo vero audacia licet per accidens intenditur a spe & ab amoro: nam facilius quis aggreditur pericula , & repulsionem mali, quominus dissicultatis percipit in eo repellendo. Amoris autem proprium est excaecara imaginationem, & impedire quo miniis multa videantur, quae alioquin viderentur: itaque tam aestimatio maioris boni ardui, quam id quod minuit aestimationem, seu apprehensionem mali toleran-
224쪽
di, vel periculi effugiendi augent audaciam. Se
cundo, apprehensio quorumdam internorum vel externorum praesidiorum,quae iuuant ad toleranda pericula,cuiusmodi sunt ronur corporis diuitiarum eopia, amicorum & seruorum multitudo ; chmenim homo cognoscit se elle illis praeditum, sit audacior: hinc Aristoteles 2. Rhet. cap . scribit eos
audaciores esse qui sunt pij in deos, & bene se habent tam ad caetera quae diis tribuuntur , quam ad Omnia oracula. Tertio , qui passi sunt iniuriam; quia scilicet Dei opem sibi adsuturam pollicent.
Quarto, constitutio partium corporis iuuataci augendam audaciam, ut moderata corporis magnitudo, Pulmones sanguine repleti: sic enim Aristoteles lect. 27. problem. quaest. . ait eos qui sanguinolentum habent pulmonem, minus timere, proindeque audaciores esse, quia multum habent caloris in corda ,& lib. 3. de partibus animalium cap. . scribit eos audaciores item esse, qui habent cor paruum, quia nimirum, cor huiusmodi, instar paruae domus, facile incalescit, & accenditur; vinum item , quia dilatat cor ,& in generat spem, quam audacia consequitur: hinc ebrii plerumque solent esse audaces: iuuenes item, quia in his seruet
sanguis : praeterea, qui nati sunt in locis frigidioribus sunt etiam audaciores, qui vero inlcalidioribus timidiores propter antiperistasim ; similiter, qui nunquam experti sunt pericula; tandem qui abundant omnibus bonis, & contra, qui in maximis aerumnis sunt constituti: alii quidem, quia arbitrantur se posse superare omnes miserias; hi vero, quia nihili ducunt Milerias.
225쪽
Timor, ex Aristotele x. Rhet. cap. S. est pertu 'batio ex futuri mali molesti, aut perniciosi imagia natione : id est, timor est appetitus irascibilis contrarius audaciae, seu fiduciae, quae versatur circa in tum arduum suturum. Est autem duplex timor,naturalis de malo scilicet corruptiuo , quod natura refugit propter naturale desiderium suae conseruationis: & non naturalis, qui est de malo contristativo, quod no repugnat naturae, sed desiderio appotus, ctuinaicitur ex opinione futuri mali: sunt de aliae lex species dimotis, scilicet, segnities, seu cum statio, erubescentia, verecundia, admiratio , stupor , dc agonia. Segnities est formido laboris: erupescentia est timor amittendi propriam famam, vel aestunitionem, propter alique defectum futurum: verecundia est timor eiusdem amissionis, propter aliquem defectum praesentem : admiratio est timor magni mali, cuius causam vel remedium nescit inuenit e, qui time; : stupor est timor mali, quod
ob inexperientiam apparet ma iam: agonia tandem
in timor de malo iam instanti, quod impediri non potest: sed in hac diuisione,timinis nomen late sumitur. Sanstorus in thesauro Aristotelis, his addit . adulationem . seu blanditiam mςticulosam. suspissionem, flesseratiotiem, deiectam mentis consternationem , sollicitudinem. & smilia ubi notabis non repugnat equasdam ex illis, ad varias specisspertui bationum diverbi ratione referri.' Praecipua causa timoris, est ipsius obiectum, scilicet malum arduum imminens suturum. Sed di- es. ii malum est obiuchum timori , quomodo ti-
emus Deam, & probos homines, cum illi non
226쪽
sint mali 3 Resip6detur timeri quatenus possunt in fligere malum , si tamen non apprehendatur ut malum,sed tanquam superioris autocitas & potentia, dicitur reuerentia, non timor; qualis est timor veri filij erga patrem. Augent autem timorem: Primo, si malum huiusmodi sic repentinum, quia quod repentinum est, minus consui admittit. Se
cund3, ignota maiorem incuti ut timorem, propter eandem causam; hinc qui carent experientia, Vt pueri dc mulieres, magis timent: adde quod, tunc augetur timor,quia non occurrit ratio, qua malum
illud repetinum vitari possit. Tertio, quo malu est
propinquius,& magis immines,eo magis timetur: hinc fit,ut homines non ita timeant pinnas qternaS, extremum iudicium , mortem , pellem, & caetera mala alioqui grauissima , quia ea non appIehendunt tanquam proxima. sed remota. Quari O, constitutio corporis ad id plurimiim iuuat; nam qui sunt frigidioris temperamenti , sunt etiam magis meticulosi. Quinto, nascitur etiam timor ex natum rati quadam contrarietate, quatenus alia sibi possent inferre mala , ut ouis timet lupum. Multa sunt timoris effecta , tim in corpore. quam in anima. Primum, est contractio languinas,&spirituum; nam clim timor nascatur ex debilitate , qua scilicet, non potest resistere malo: hinc fit, ut spiritus & sanguis containant se ad cor, velut ad arcem, ut sic uniti facilitis possint resistere; nam virtus unita sortior est seipsa dispetra; h*c utem contractio magis fit a maioribus partibu* ad cor ipsum inferius, quam ab inserioribus : in ira.autem contrarium contingit ; nam in ira, cum spiritus siubtiliores sint, cor effervescit propter circumla
227쪽
Horaulus sum calorem: hinc fit, ut irati prompti sint ad inserendam in nritam ; at dum homo timet, spiritus vitales fiunt crassiores propter frigus, quare, na cum calore deseruntur ad inferiores corporis partes: hinc qui timent, aluum facit E exonerant ; hinc etiam eorum venter obcrepare solet. Secundum effectum nascitur ex primo, nempe, pallor, maximmeque in facie, qui contingit, quando sanguis recessit a facie. Tertium, frigus in extremis partibus,
quia contrahitur calor una cum sanguine. Quartum, si sit vel mens timor, nascitur tremor & trepidatio; ille dicitur motus in contrarias partes, ut contingit in febricitantibus : partes autem illae magis tremunt, quae vel sunt magis mobiles, vel ha
bent maiorem connexionem cum corde, sic vox
tremit, quia aspera arteria, in qua fit, non procul a corde terminatur; sic labrum inferius , non superius; hoc enim natura sua tendit deorsum; illud vero vi caloris erigitur: quare deficiente calore deficit& tremit , imo tota inferior mandibula, unde eonsequitur stridor, & concussio dentium. brachia tandem & genua, propter eandem causam Quintum, sitis&silentium. Sextum, nascitur licsrror.
qui est asperitas cutis, & pilorum, qui deseruntur calore & spuitibus; atque ita pili subsilmi. Septimum, perculsio, quae si magna fuerit, dicetur con sternatio, ex qua acerbiore, exanimatio, Sc mors ali. quando consequuntur quia, scilicet, nimio sanguine calor naturalis cordis suffocatur. Octauum, interdum ex repentino & vehementi metu oritur Canities , ut refert Scaligor exercitatione de 'uodam Mantuano Principe I cuius ratio est, quia
subtractis spiritibus, & calore corrumpitur humi
228쪽
dum, quod est alimentum pilorum, ex qua corruptione nascitur canities I sicut subducto penitus illo alimento, fit caluities. Nonum, cum timore. vehementi coniunctae sunt aliae affectiones, ut admirativus timor, quia admiratio est animi suspenso cum desiderio sciendi, qui tamenpotest esse sine timore; sic stupor mentis, qui nascitur de malo inconsueto, qui licet possit etiam esse sine metu, quando tamen coniungitur dicitur effectus timoris; sic ectasis, est dubitatio quaedam timorati ua. Decimum, timor nocet Operationibus, contrahit enim spiritus , ex quo nascitur languor membrorum , & debilitatio operationum, quae Indigent huiusmodi spiritibus, oc calore. N otandum tamen est, ex timore moderato nasci, consultati nem, & prudentiam, proindeque iuuare operationem, ut docet Aristoteles 2. Rhet. cap. .
Desea, quid, qua ct quot, species, cause, effecta,
Ira, quam deducunt a verbo, ire, quia iracundus videtur extra se ire, & qui iram deponit ad se redire dicitur, definitur ab Aristotele feruot sanguinis circa cor, non quod proprie, ac formaliter sit ille feruor, sed quod sit coniuncta cum tali seruore, at 1. Rethor. cap. a. dicitur apparentia ultionis appetitus cum dolore propter apparentem immerito vel in se, vel in suos contemptum. Tres sunt irae species, set vel iracundia , estque ille primus motus & impetus, seu principium irae. Secunda dicitur furor qui non quiescit nisi sumatur cum vindicta. Tertia Mania a manendo dicta,
quod huiusmodi species irae diu permaneat. At di -
229쪽
uus Gregorius Magnus lib. 2i-Moral. eap. I. po nil tres alios gradus irae nimirum fine voce, cum voce, & verbo expresso.
De causis irae, hoc in uniuersum dici potest, primam de obiectitiam efIe malum offendens quod repelli potest: ex eo enim quod malum est facit accensionem sanguinis, quia vero potest repelli,
excitat appetitum vindictae praesertim vero malum quod causat contemptum. unde prima radix irae est contemptus, pariunt autem contemptum, detractio, quia qui alteri detrahit vult quasi se superiorem collocare. Secunda contumelia, quae nihil aliud est, quam aIi quem dolore assicere ob verum, aut apparens probrum obiectum. Tertia vituperatio. Quarta illusio vel irrisio ,& caetera id genus contemptus signa, quae ad iram prouocant, ut Obliuio, quae est signum negligentiae, & contemptus. Quinta auget contemptum, proindeque iram cita cunstantia personae, quae contemnit, ut si contemnamur a familiari, ab amico, a filio, ab eo de quo bene meriti sumus. Sexta complexio auget iram,
ut colerici facili lis irascuntur , pituitosi dissicilias. Denique augetur ira ex modo & instrumentis, vis quis alium calceo, virgis, vel pugno percutiat, si alter rideat quando ille irascitur & caetera. Praecipui effectus irae sunt. Primus seruor iam guinis circa cor cum amaritudine, & dolore, quo distinguitur ab amore, qui licet excitet seruorem eiusdem sanguinis,& spirituum circa cor, id tamen fit cum dulcedine, laetitia & suauitate. Secundus impeditur rectus rarionis usus: hinc contingit iratos. quaedam agere, quae postea nollent egisse: hine frudelitas nonnumquam, nisi irae modus adhibeaq
230쪽
tur. Tertius ex ira secunddin Aristotelem nascitur delectatio, quia vitio, cum sit de bono gignit delectationem , itemque memoria, de spcs absentis boni gignunt etiam iucunditatem. Quartus, prodit se maxime ira signis quibusdam externis, 1 olent enim quidam irati palescere, quia sanguis contrahitur : alij rube sicere quibus mobilior est sanguis, palpitat cor, unde vox deficit, sermo interrumpitur, quia ratio impedita est ; quibusdam ardent &inflammantur oculi , quia languis extenditur ad partes exteriores. Tandem qui irai untur saltant. excandescunt, voci se antur , &c. ut ostendant se male & iniuria contemni.
S u persunt remedia quibus tolli, vel saltem mitigari possit ira. Notandum igitur est, sicut praecipua irae causis est opinio, vel persuasio iniuriae &contemptus, sic optimum remedium erit deponere huiusi nodi opinionem, quia rem illa illa opinione deseruescit ira, & sedatur, haec si penitus tollatur , deponitur huiusinodi opinio, praesertim obli
uione. Deinde si cogitatione abducamur. & alio conuertamur si persuadeamus nobis non fuisse co- temptum quem credebamus esse, si consideremus amicissimos nostros recte sentiendi iudices non irasci nec iudicare esse contumeliam. Denique adtollendam contςmptuS opinionem confert praecaeteris submissio, humilitas, mansuetudo Aontemptus sui, & bona aestimatio alterius, ac simi-