장음표시 사용
261쪽
2so Hortulus dissblui debet, non quidem statim atque Iapsus est, sed si in curabilis esse videtur: idem intelligi debet, cum duo pueri amici progressi temporis ita fiunt dissimiles , ut unus euadat in virum perfecte studiosium, & honestum, ster vero ma neat in moribus puerilibus: tunc enim amicitiam dissolui necesse est, ctim in tanta morum
dissimilitudine conseruari non possit. Amicus eliqui vel amici gratia vult, & agit bona, vel
qui cuperet et se, & viuere alterius amici gratia , vel tandem qui versatur cum amico, & ea-dom cum illo expetit, unde nascuntur tria amicitiae ossicia: Primum dicitur beneficentia, secundum beneuolentia, tertium concordia. Est autem beneficentia opus conserentis beneficium aliquod in eum , quem amore prosequitur: be-retiolentia vero est alteri bonum velle, dc quidem cius gratia , non est tamen beneuolentia amicitia, licet ei similis videatur, quia beneuolentia potest esse respectu ignotorum ,& occuIte ; amici i autem est cum notis A palam : concordia' est consensio de rebus agendis magnis,q Lae utrisque inesse possunt, & de eodem, quae in solis viris bonis reperitur: & quamuis concordia videatur esse eadem cum amicitia ciuili,
disse; t tamen , quia omnis ciuilis amicitia est concordia dicimus enim ciues inter se amicos cile , qui sunt concordes non tamen contra, quia potest esse concordia de aliqua re particu lari, re discordia de altera: at amicitia in omni re debet esse consentiens, qui seipsum amat honestatis glatia, tribuendo sibi bσna honesta, ut dictat tecta ratio laudandus est: qui vero am'
262쪽
re sensius seipsum diligit tribuendo sibi solum
bona utilia,&sensilia vituperandus est : qui e lix est non indiget amicis, qui ei adserant uti Iitatem, aut voluptatem, indiget tamen amicis bonis,& studiosis, quia homo magis considerat actiones aliorum, quam suas, ut iceiicitas est operatio: igitur scelix debet habere amicos, quorum Delicitatem confideret , indeque summam capiat voluptatem ; cum paucis ineunda est amicitia. In aduersa fortuna magis necessari, sunt amici utiles δc iucundi qua studiosi: in prospera aute contra magis necessarij sunt studiosi:
denique sicut in amore captis aspectus amati maxime oblectat, quoniam ex aspectu oritur amore sic in amicitia vivere, &conuersari cum amico
maxime est iucundum, quia sicut unusquisque erga seipsum assectus est, ita erga amicum,quoniam amicus est alter ego et atqui unusquisque maxime delectatur cum videt se operari & Gen. tire: igitur & amicum, unde sicut studiosi amici ex conuersatione fiunt studiosiores, sic praui ex prauorum consortio fiunt in dies deteriores. De his hactenus.
IGREDIENT Es ab area secunda nostri Hortuli diuertimus ad tertia,ut iactis in ea totius naturae seminibus, tandem ex illis, non solum uberes fructus, quos reliquae scientiae ex Philosophiana-
263쪽
αφα Hortulus turali percipiunt, colligere possimus ; vel inietiam ea frui voluptate, quam teste Aristotele libri primi de partibus animalium, capite quinto affert illis, qui rerum naturalium causas studiose accurateque contemplantur. Est enim,in quit Cicero lib. I. Academicarum quaestionum animorum, ingeniorumque naturale quoddam quasi pabulum, consideratio contemplatioquo
naturae. Sumemus igitur initium a nomenclatura ipsius scientiae naturalis, solet enim appella ri , thm Physiologia, tum Physica, tum Philosophia naturalis, quia cum φ-σ sit nomen natu rae apud Graecos, deducto ab illo Physicae, &Physiologiae nomine, habitus ille significatur, qui in rerum naturalium cognitione, & tractatione consistit, di csque solet Philosophia naturalis. Obseruandum tamen est, scholas , bifariam uti vocabulo Physices, in Philosophiae partitione, nimirum, generatim, & speciatim, Mquidem priori modo sumptum, fgnificat secundam Philosophiae speciem praecipuam , quae de substantia, quantitate, & forma rerum naturalium , & in summa, de ipsa natura rerum docet : cui tres subiiciuntur species, videlicet Mathematica, Physica specialis, quae alio nomine Physiologia nuncupatur, Jc Metaphysica: si vero posteriori modo sumatur, speciatim , scilicet,
& proprie significat ipsam Physiologiam, hoc
est disputationem de rerum naturalium motu, mutatione, atque generationibus. Physica, definitur, scientia quae contempla tur ens mobile, quatenus mobile est.
Siquidem ens mobile est verum Physiologiae
264쪽
obiectum,quia eius principia, proprietates , dc partes considerat : nam Aristoteles agit in sua Physica, Primo de principiis,causis, & propri tatibus entis mobilis,libris 8. Φὶ φυκυι δεφά- ωι,id est, de naturali auscultatione,vel de Physico auditu : tum de corpore simplici, tam incorruptibili, ut est coelum, quam corruptibili, ut est elementum, lib. 4. de Coelo: deinde mutationes , & origines rerum corruptibilium,iam elementorum, qu m mixtorum, explicat libris duobus de generatione, & corruptione, ubi &de alteratione, accessione, decessione, actione, passione, mixtione, eIementorum numero, mutua generatione, corruptione, M transmutatione: postea de mixtis imperfectis, nempe, meteoris, libris,scilicet, tribus primis meteororu, 4. autem de persectis inanimatis ; ut lapidibus, metallis , sed maxime de eorum qualitatibus. tum de mundo, libello uno, qui tamen non censetur esse Aristotelis: denique de mixtis animatis, ad libros tres de anima : item ad alios dosensu, & sensibili, memoria, somno, vigilia,qui
Est vero Physica, vel Eliologica, quae causas rerum scientifice persequitur, qualis explicatur libris citatis: vel historica, quae populari stylo, non scientifiea methodo res naturales describit, ut sunt libri de historia animalium, & similes.
Hanc Aream Physiologicam appellabimur, quia complectetur omnia naturae semina, quibus totius compositi naturalis constitutio, & integra persectio continetur.
265쪽
ut si principium, o quotuplex.
ΡR1NciprVM est id unde Primum res naturalis quaeque fit, aut constat: ita ut corpori naturali hoc ipsum principium insit, tanqua pars sisbstantiae eius, per se,& non secundu accidens. Rerum autem naturalium Vnum modo prin-eipium esse nequit: sunt enim contraria principia, ideoque nec ex se mutuo, neque ex aliis prioribus fiunt, cum ex ipsis caetera omnia originem trahant: sed neque tantum duo rerum principia esse possunt et quia eum principia rerum naturalium snt contraria, nisi habeant rem aliquam subiectam nihil valent efficere: non sunt etiam infinita, alioqui enim , de rebus naturalibus nulla dari possiet scientia, maxime cum rei cognitio atque scientia sit ex principiis, & infinita, hoc ipso quod sunt infinita cognosci nequeant, ex quibus apertὸ colligitur, ad rerum transmutationem tria ad minimum principia
concurrere, nam omnia ex contrariis fiunt, coneraria autem in re subiecta cohaerent. PVLVI NVS PRINCIPATIVUS.
De principiis simplicibus , ct complexis Ny sicae. Principia Physicae, alia sunt simplicia & rei, quae sunt potius principia obiecti, quam scientiae ipsius , ut materia & forma : alia complexa di cognitionis,quae sent generalia quaedam axiomata, quibus tota Philosophia naturalis nititur, quorum praecipua sunt. Primum, ex nihilo ni-
266쪽
hil fit generatione Physica , sed materia opus
est. Secundum, tria sunt principia generationis rerum naturabium, materia, forma, & priuatio. Tertium, non generatur per se materia, aut forma , sed compositum. Quartum, dantur quatuor causarum genera materia, forma, essiciens, dc finis. s. natura pendet a Deo. s. natura est principium motus & quietis. 7. natura senaperagit
propter finem, nec frustra aliquid operatur. 8.natura semper facit quod melius est, quando fieri potest. 9. natura fugit infinitum & inordinatum. Io. natura nunquam deficit in necessariis. II. quae natura fiunt, aut semper, aut ut plurimum fiunt, quae autem praeter haec, non fiunt secundum naturam. Ιχ. natura potius eligit
unum, quam multa, dc pauciora, quam plura, quando fieri potest. I3. nihil praeter naturam existens, aut nihil violentum , est perpetuum. I . motus est actus entis in potentia, quatenus in potentia. IJ. quidquid mouetur, partim est in termino a quo, partim in termino ad quem, proindεque est diuisibile. actus agentis recipitur in patiente disposito, unde traxit originem. II. quidquid recipitur, ad modum recipientis recipitur. I 8. actio & passio sunt actus
diuersarum facultatum. I9. actio naturae est determinata ad unum , & eodem semper modo fit. ao. mutatio naturalis consistit inter opposita. 11. quod dat esse, seu formam, dat quas consequuntur adesse id est proprietates. aa. ad esse causiae sequitur aliud, nempe effectus. 23. quidquid est in effectu, est etiam in causa: intellige, aut formaliter auῆ eminenter. a . quidquid
267쪽
est causa cause est etiam causa causati , id est, a quocunque pendet causa alicuius effectus , ab eodem etiam pendet ipse effectus. 23. Omnis causa natura prior est suo effectu. 1ς. nihil agit vltra gradum siuete persectionis: intellige propria virtute , quia virtute superioris causae potest.27. contrariolum contrariae sunt causae , effectus,& proprietates. 2 s. quod est euidens in rebus naturalibus secundum sensum, id non est vocandum in quaestionem, nec ratione probandum : intellige, quando necessariae rationi non repugnat. 2'.idem manens idem, semper aptum est facere idem. 3o. actui respondet propria potentia, de cuilibet formae propria materia. 3I. nihil potest sibi dare esse. 32. corruptio unius, est generatio alterius. caetera passim occurrent
in Physica. Principia vero simplicia & rei sunt in guplici differentia : alia enim dicuntur generationis, alia compositionis : illa sunt quae nec ex se mu-rub, nec ex aliis, sed ex ipsis sunt omnia ; ut materia , sorma , & priuatio , quia in Physicat generatione semper reperiuntur et sic in gene ratione ignis ex ligno, materia est ipsima lignum ex quo fit ignis, priuatio est non ignis siue ab-S sentia Armae ignis in ligno apto ad eam recipiendam I forma est ipsa ratio ementiae ignis . ' quae generatur. Par est ratio in omni alia generatione & mutatione naturali : nihil enim fit ex nihilo, igitur ex materia praeiacente, nec prius res est , quam fieri incipiat, igitur antequam fusta sit, nondum est, potest tamen esse, & hoc
est priuatio , aliquid autem generatur , & hoc
268쪽
est forma, quae est finis proximus generationis, ut compositum Vltimus ac praecipuus. Principia compositionis, sunt ἡ quibus composita physica constant. Primo per se, & non per accidens ut materia, Sc forma: nam priuario non componit quidquam, cum sit formali. ter nihil. Materia est subiectum primum, ex quo insito, res per se fiunt, ut e principio potentiali, est enim materia, potentia physica determinabilis per formaS. Forma est propriamo essentiae cuiustiue rei, siue actus simplex,sii Mntialis, unum per se cum
Privatio est absentia formae in materia apta, ideo aduentu formae expellitur priuatio, manetque forma cum materia in composito,sed corruptione adueniente extinguitur forma, abitque C sinu materiae , ipsa autem materia remanet incorruptibilis, & ingenerabilis, licet sit principium generationis, & corruptionis: quod ei accidit ab inexplebili appetitu formarum, quas vicissim excipit de amittit: atque hoc dicitur de materia prima, quae omni forma substantiali, Maccidentali destituta est, nam materia secunda,
siue formata corrumpitur, non ut maresia cst,
sed ut affecta formis his vel illis. INTER VALLUM II. Caus multiplex acceptio proprietates. TRAcTATro causarum ad physicum perti
269쪽
naturali mutatione explicanda, id quod quaeritur, ad causas reserendum est: dicitur autem causa multis modis ; causarum enim aliae sunt per se, aliae ex eventu, siue per accidens, aliae priores, aliae posteriores, aliae actu, aliae potestate, aIiae eLficientes, aliae formales, aliae finales, aliae materiales. Sunt autem tria attributa causarum quae vulgb proprietates appellari selent, nam eius. dem rei plures possunt esse causae, licet non e dem ratione: deinde causae inter se sunt sibi cautata : denique contrariorum effectorum eadem causa esse potest A R E o L A
suta sit causa, natura, sinis, eoriens, exemplar. Causa, est id ad quod aliud sequitur. Causiarum vero aliae sunt externae λ ut finis,& essiciens; aliae internae Nessentiales ut materialis, & formalis I materialis dicitur natura passiua , formalis activa. N a tura est principium & causa motus ac quietis, eius rei in qua est primo per se, & non per accidens: sic causa cur ignis moueatur sursum, dicitur eius natura causa cur homo intelligat, dicitur eius natura quia natura est principium istionum omnium quae rebus per se conueniunt, principium, inquam, internum, nam externum est efficiens, finis,quae sunt extra remis
Finis est id cuius gratia fit aliquid , igitur priorestessiciente saltem obiective, ut aiunt & inteirtionaliter, sue Ordine intentionis, non autem executionis,unde dicitur princeps causarum.
Essiciens, est id unde, siue a quo fit aliquid, ob
270쪽
aliquem finem. natura enim, δc ars agit ob fi
Idea siueexemplar, est ratio agendi, com res fiant ad similitudinem ideae siue exemplaris; est ergo emetiis naturalis quilibet ab efficiente, ex materia, per formam, & propter finem aliquem Sed ut hae causae dicuntur per se, sic casus dc fortuna dicuntur causae fortuitae, & per accidens, quae scilicet in his sunt, quae praeter intentionem eueniunt; fortuna quidem in humanis est quae ab electione pendent; casus in naturalibus. Monstra sunt effecta fortuita impeditae natu tae, dc a recto atque ordinario fine deerrantis.
De quantitate, loco, motu, tempore. CO Μ Μ V N E s proprietates entis mobilis, seu corporis naturalis, simi quantitas, siue magnitudo, quae corpori physico inest; vel definita, ut in viventibus; vel indefinita, ut in
Locus, omne enim corpus est in loco certo, qui est superficies, vel exitemitas corporis continentis, immobilis , & prima; neque enim datur locus vacuus in natura. Motus , Omne enim corpus naturale potest moueri ; siue motu locali , ut grauia deorsum, 'leuia sursum, coeli circulariter ; siue motu alterationis, quae est mutatio in qualitate, ut cum res e frigida fit calida, siue motu accretionis, ut