장음표시 사용
271쪽
cum res crescunt: fit enim motus ad tria genera, qualitatem, quantitatem, & ubi, definiturque generatim, actus entis in potentia, Vt in potentia ; vel actus mobilis, ut mobile est. Tempus, omnia enim sunt in tempore, quod est duratio rerum mobilium & caducarum; via numerus & mensura motus secundum prius de posterius.
A REOLA MUNDANA De mundo, elementis, caesis.
Mundus est compages o coelo, terraque, dc iiis naturis, quae inter ea continentur, coagmentata , ad Dei gloriam, & usum hominis diui
na virtute creata; cuius creationem Verno te
pore factam , ut Veteres Omnes , ac praesertim Aristoteles, non agnouerunt, sic & eius desitionem mortalium nemo, nisi reuelante Deo, cognoscere potest. Elementum est corpus naturali simplex , in quod alia corpora, id est, miXta resoluuntur, in quibus est aetii, vel potentia, ipsum autem in alia corpora non resoluitur. Quatuor sunt elementa, terra, aqua, aer, Mignis. Terra est elementum summe siccum, summe maue,summὸ crassum, mediocriter frigidum, incentro mundi situm, aquarum rivis & ductibus passim irrigatum, ad utilitatem animalium; non enim datur elementa pura, sed aliquatenus mixta, Draesertim aer infimus,aqua, & terra in qui b. . vivunt plantae δc animalia, quae elemento umpuritate laederentur, cum sint mixta.
272쪽
Aqua est elementum summe frigidum, secundum quid graue, excelIenter humidum,aeri sepia positum, in mare, fluuios, lacus, stagna, fontesque distinerum. Aer est elementum summe humidum, secundum quid leue,mediocriter calidum, subtile, rarum , igni suppositum, in tres regiones, summam nempe igni vicinam, mediam, in qua nubes creantur,& infima,in qua vivimus,distinctu. Ignis est elementum summe calidum, summe leue,&excellenter siccum, subtilissimum, rarissimum,in concavo Lunae situm, licet ibi non videatur, ob nimiam raritatem. . Coesum est corpus naturale simplex, luminosum , materia constans , diuersa ab elementis, formae compos nobilissimae, expers omnis corruptionis,perpetuo ac circulari motu circa mundi centrum, siue terram, a praeside intelligentia, quasi ab assistente anima sapientissime agitatum, ad rerum elementarium, in quas influit, generationem,ac totius mundi conteruationem. Cariorum orbes sunt Ir. primus de infimus est Lunae, x. Mercurii, 3. Veneris, A. Solis, S. Martis, c. Iouis, 7. Saturni, 8. firmamentum,
sue aptanes , in quo sum stellae fixae apparentes mille viginti duae, partes densores coeli, ideb-que splendidiores, ut nodi in tabula, nonus 6c
decimus sent duo crystallini, II. primum mobi Ie, Ia. Coelum empyream beatorum sedes. qui dam tamen ex hoc numero expungunt Vnun crystallinum, alij utrumque, vi illi II. hi versi, decem tantum Orbes constituant.
273쪽
ΜΙxτro est elementorum, siue mixtilium
alteratorum, ad producenda mixta, unici
Miscentur elementa, vel imperfecte i vi csim formam siubstantialem retinent , sed qualitates nativas aliquatenus amittunt; ut cum aqua se vapor, vapor enim est aqua subcalida, rara, leuis;&hinc meteor quae definiuntur, corpora imperfecte mixta in loco sublimioro magna ex parte procreata: vel persectὶ, cem proprias formas substantiales amittunt, ita ut succedat alia quaedam mixti propria, dc essentialis , ut cum e quatuor elementis probς mixtis fit aurum, vel planta, tum est perfecta mixtio.
A REOLA ME TE RICΑ. e uetestrorum materia, ef iens, finis, locus, varietas
Materia remota meteororum,est terra,& aqua; proxima est exhalatio, δc vapor. Exhalatio est,halitus terrae calidus,&siccus,qui si pinguior est de viscosas, materia est meteororuigneorum, ut comςtarum; si macer Ec aridus,
Vapor est halitus aquae calidus de humidus, unde nubes. pluuia. Causa efficiens est Sol, qui calore suo vapores, dc exhalationes excitat. Finis est utilitas naturae inferioris, frugum, stactuuinque generatio , dc maturitas
274쪽
Meteora alia ignea quae pro exhalationis magnitudine , paruitate, figura, & dispositione diuersa sunt; & nunc in summo aere gignuntur;vt cometae, caprae saltantes, lanceae, dracones Volantes; nunc in medio , ut fulgura, & fulmina. nunc in imo, ut ignes fatui: alia aquea, quae ex vapore fiunt in medio aere , ut nubes,pluuia, vel in imo, ut grando, nebula,ros,pruina λ Vel in terra,vt glacies : alia lucida, ut varij colores in aere.& nubibus apprientes e lumine eiusve reflexu nati; ut voragines, hiatus, paretia siue imagines Solis, paraselinae seu imagines Lunae, Iris siue arcus coelestis ζ alia sicca, ut terrae motus, MVenti, quorum quatuor sunt praecipui, Aquilo, Auster, Eurus,Zephyrus,caeteri fiunt collaterales.
De generatione fi lium, siue imidum,
o metasiorum. EX calida & sicca exhalatione in visceribus
terrae inclusa, actione corporum ccelestium, mineralia generantur, quae appellantur fossilia, quorum tota natura terrestris est, magis habens siccae exhaIationis: generantur autem lapides Agemmae hoc modo, cium exhalatio est fumo Ec terrestris , non valens disrumpere terram , condensatur ab ipsius frigiditate, & vapore illi exhalationi commixto, qui condensatione ver titur in lutum , ac decoouitur, tandem Ititum
ipsum a caliditate exhalationis calidae & siccae fit lapis
275쪽
Ex vapore vero seu spiritu calido de humido, commixtis torrestribus partibus, actione corpo-Tum coelestium metalla generantur. nam exhalatio vaporosa multo tempore a terrae frigiditate decocta constringitur, ac generantur metalla fusilia: ex quibus patet causiam materialem mineralium omnium esse exhalationes 3c vapores , et ficientem vero influentiam corporu coelestium, di praecipue planetarum ; unde Saturno attribuitur plumbum, Ioui stannum, Marti ferrum, Soli aurum, Veneri cuprum, Mercurio argen-aum vivum , Lunae argentum. A REOLA MINERALIS.
De mixtis perfectis inanimatis. Persecte mixta sunt in duplici differentia,quς-dam enim sunt in animata, de quibus in areola praesenti agemus 3 alia animata, de quibus in s
quenti. Persecte mixta inanimata sunt triplicis generis: Primum est fossile quod e terga sic effoditur, ut cum aliis corporibus mixtu non sit, nec egeat arte ut repurgetur ; cstque vel liquabile, vi sulphur, naphta, sal fossile, est enim aliud sal facti-' tium, vel non liquabile, ut lapides, qui vel communes sunt, dc crassi Orcs,Vt saxum, marmor I vel pretiosi, ut gemmae. Secundum est metallum ex sulphure & argento vivo in terra aquea genitum, calore coctum,
frigore densatum, durum, liquabile, ductile, ut
aurum, argetum, aes, ferrum, stannum,plumbum.
Tertium est neutrum; ut liquores explessi e plantis, vel fructibus, ut oleum , vinum , vel exanimalibus, ut mel, lac, sanguis.
276쪽
MNε vivens physicum constat anima
Ela corpore, corpore,inquam, non simpli ci , aut homogeneo, cuius partes sunt eiusdem rationis cum toto; ut partes aquae, partes auri, sed organico, & eterogeneo, hoc est, quod instructum sit partibus diuersa ratione temperatis, atque aliter efformatis, ad divorsa vitae officia, sunt enim operationes animae plures: unde necessaria fuerunt diuersia organa, imo instrumenta corporis, cuius anima est actus, siue forma, aut persectio substantialis. A REOLA ANIMA TICA. Te anima quid' quotuplex, facultates seu potentia, &c. Definitur anima actus corporis naturalis, organici, potestate vitam habentis, vel principium primum quo vitii inus, sentimus, loco mo aemur,& intelligimus. Anima est triplex,uegetans, sentiens,& rationalis. Vegetans est principium nutritionis, accretio nis , generationis in plantis; nam plantae aia
sumpto e terra alimento nutriuntur, crescunt,
dc si perfectae sunt generant plantas sibi simi-
Sentiens est principium sensus,qui vel est necessitatis, ut tactus, cuius obiectum est qualitas tactilis, ut calo Ad Digus, durities, dc mollities:
277쪽
Ηortulusci gustus, cuius obiectum es sapor dulcis, ama-xus, acutus organum , neruus in cuspide linguae, sub carne spongiosa delitescens, ut tactus caro,cutis, neruus : nam sine utroque sensu nullum animal vivit et vel 'commoditatis, ut odoratus, cuius obiectum odor; organum, nares, Vel potius carunculae mamillares in siimmitate narium existentes s auditus cuius obiectum -nus, organum, aer innatus tympano inclusius; Scuisiis cuius obiectum lumen, α color, organum
pupilla oculi. In quibus e o animalibus tactus est & gustus tantum,ea imperfecta sunt,nec loco mouentur ; ut sunt ostrea & conchilia, quae dicuntur me sophita, quasi mediae naturae, inter plantas,&perfecta animalia : in quibus vero omnes Rint sensiis, ea persecta sent, & loco mouentur; pollen tque sensibus internis, nempe sensu comm Uni, qui iudex est exteriorum sensitum I phantasia,quae rerum imagines speciesque percipit laesi maliva quae iudicat; memoria quae retinet siccanes, equi perfecta sunt animalia, cum senius p tei nos,intern bsque omnes habeant. Rationalis est propria hominis intelligendi,eligendi, & ex ratione memorandi principium; anima enim rationalis Dei trini&unius imago
vitia, una est, simplex,& indiuidua secundum e se sentiam& substantiam, item immortalis, & spiritalis, sed facultate dc viribus trina, quippe quae praedita sit intellectit, quo omnia intelligit ἱ voluntate libera, qua eligit, amplinitur, vel re spuit ; memoria spiritali, est enim sensitiva in brutis per quam intellecta copservat.
278쪽
Sed ut ternarius continet binarium , atque adeb unitatem, & binarius unitatem; sic anima nobilior ignobiliorem , saltem virtute & eminentet ; nam ubi ratio, ibi sensus,& vita, ubi sensus, ibi &vita. Hactenus de Compendio Physices. AREA QUARTA THEOLOGICA..Hanc aream Metaphysicam siue Theologicam naturalem appellamus, quoniam in illa conseri- 'mus omnia Theologiae naturalis,seu primae Phialosophiae elementa.
Nomina, Demnitio, obiectum, ia Metaph scae.
'NGREDIMUR tandem quaristum nostri Hortuli Ambulacrum, ut in aream ultimam descendamus; in qua diuinioris philosophiae, Theologiaeque naturalis semina sata sunt: habet autem haec scientia quae vulgo Metaphysica nominatur, titulos egregios 5 insignes,suaeque nobilitati ac splendori congruentes apud Aristotelem. Nam libri tertij Meta-
physicorum cap.2.eam Vocat dominam, reginam, ac principem reliquarum scientiarum, cui, nempe , nefas sit caeteras scientias contradicere,
quoniam illarum principia confirmat. Appella
279쪽
Ηonulus tur etiam prima Philosophia, item absolute Philosephia, ex cap. 1. libri . Metaphysicor. Dicitur Jc Theologia libri 7. Metaphysicor. cap. I. quia disputat deprimis causis communibusque principiis. Definitur autem Metaphysica , scientia quae
Occusatur circa cognitionem entis, quatenus ensest, liue quatenus est Deo commune, & rebus
Est enim hoc modo sumptum, Obiectum, Metaphysicae , quoniam principia illius, partes, de proprietates in ea explicantur : Principia quidem , ut essὴntia, & existentia: partes, Ut Deus, Angeli, substantia, accidens: denique proprieta
tes, ut Unitas, veritas,bonitas. ,
Tria sunt praecipua Metaphysicae munia. M-mum munus est caeteris scientiis sua decernere obiecta, explicando, nimirum partes entis, quarum ramos aliquos siue propagines , singulae scientiae pro ratione sua sibi decerpunt. Secundum,eisdem scientiis suppeditare communes terminos,& attributa essentialia, quae ca-tcgoriis continentur ,-terminis illis quos vocant transcendentales.
Tertium, stabilire & confirmare principia ea rundem scientiarum , si item ductu ad incommodum, ut in Logica dici solet: quae quidem officia ipsius Metaphysicae principatum in alias scientias manifeste arguunt. Is autem vere sapiens debet censeri , qui scit omnia quoad fieri potest: qui res non vulgares, δέ cuique obuias; sed dissiciles, abstrusias dc a communi sensu remotas nouit: qui ea quae cogn8scit
280쪽
eettiori cognitione comprehendit quam caeterirqui ad docendum est aptior, dc ad tradendas rerum causas: qui praeditus est ea cognitione gestientia,quae propter se expetatur, hoc est,gratia solius veritatis: denique qui caeteris artificibus imperat, & praecipit. Quae sapientis ossicia tradit Aristoteles lib. I. Metaphys. cap. a. ubi etiam docet istas omnes conditiones Metaphysico perbelle conuenire.
INTERVALLVM Ι. uid fit ens, quot modis sumatur. ΑLτissi MA est entis disquisitio, simplicissima, & maxime abstracta, cum nihil sit supra ens,aut quod ipsum antecedat, ex quo rationem & essentiam eius explicare valeamus: quapropter ratio entis proprie in definitionem cadere non potest ; descriptionibus tamen quibusdam adumbrari poterit, quales sunt hae quae a Philosophis,ut plurimum, iactantur. Ens est, quod tanquam notissimum ab intellectu concipitur. Ens est,quod habet essentiam. Ens est, quod habet actum essendi siue existentiam. Ens est,id quod vere est, vel esse potest Harum autem descriptionum optima est po
Notabis autem hoc Ioco nomen entis bifatiam sumi. Primo quidem , ut significat actum existendi; itavi idem sit atque actu existeas tem-