De limitandis laudibus, et abusu moschi, in medela morborum, dissertatio

41쪽

habet hominem egregium, firmae, sed pedi. quam sanguineae temperiei, qui ex odoremoschi violentos percepit capitis dolores, . eundem ad functiones subeundas ineptum reddentes. Ipse s C Η R O E C R I V s h), Viri hin p. s generosi sexagenario maioris meminit, qui ex moschi vel leui odore statim de capitis dolore conquestus est, non nisi narium haemorrhagia leniendo. Dum Hisoriam sitam Moschi scribebat, pictori egregio delinem tionem folliculi moschiseri voluit committere, sed ille statim, ubi adeo aquis antea macerati odorem hausisset, capitis dolore non sine lipothymiae praeludiis corripiebatur, Vt abstinere ab opere incipiendo deberet. Μerito ergo vir celeberrimus minschum et similia odorata, esse dicit Lot '), siue caput grauantia, et cerebrum i opplentia, causasque plethoricas augentia. Talia certe, si crebro exhibeantur, eXtendendo vasa cerebri eiusque membranarum, natura sua debilia, non mediocrem earum debilitatem post se debent relinquere. Rectissime eapropter pronunciauit R O N D EUL E T I V S ), quod ambrae, moschi et alio-

Tum Ilmilium Vlus, cerebri neruorumque

si ibstantiam exsolvat. Ob ipsam hanc suam ' ioperandi rationem, in circuitum sanguinis, m)eum validum caput tentans appellauit moder-C R A N Τ Z φ). Neque praeter rem descripsit Lu Do vici ' ), quod teneriorum , A.

42쪽

et exhaustorum hypochondriacorum caput, aeque ac alia fumosiora repleat. Viel uncemedium non sine admiratione. Pro sedan- do paroXyshao asthmatis spasmodici stimse- , . rat Celsissimus quidam Princeps, hypochoim driacus, dosin pilularum, quae duo grana moschi habebant. Tantum Uero abera ut per illas lenimen obtineret, ut potius mihi accersito edicerer, sibi caput ita graue videri,ae si plumbeum esset, atque se penitus stupidum, temulentum, et ebrium esse, quasi ab epoto vino. Verum sine respectu ad hypochondriacos, moschum forti eX- pansione cruoris, coeterorumque humorum, persaepe capitis dolorem, vertiginem, li-pothyrniam, maxime apud plethorica subieeta, prouocare, obseruauit C A R Τ H E V-s E R Dum de viribus essentiae Ambrae agit Cel. SCAVLrgius ' , Professor olim

et inti apud Halenses doctissimus, ad medicos usus camentorum melius adhiberi illam dicit sine moscho, ut- pote caput longe minus feriens. Maiori impetu quam naturali ferri sanguinem ad capulab eius usta hocque eodem oppleri, ex eo liquido apparer, quod facile haemo Gy iii Notis rhagiae narium, BoECLERO' teste, inde sedi Imrri Naitat Vir clarissimus, se nosse med. p. o. sub lectum quoddam, quo cl protinus quotiescunque moscho infecta vel bellaria vel polenta assumsit, haemorrhagia corripiatur. EX

43쪽

his omnibus perspicitur qHsque, quae Moscho inest, vis inebrians, quaeque

intenditur, si spirituosis potulentis admisceatur. Cl scis RoΕCx r) Lib*urum cisas, qui, p) tapo postquam Μoschi et Ambrae odorem Istiorem caput grauare annotasset, deinde pergit : Ideo inebriantur cito, qui sit pra ambra et moscho bibunt vel ex vasis ambram ei mo-1chum olentibus; deinde etiam adducit Ioh. Baptisam PORTAM '), qui moschum vino q) Magiae

additam ebrietatem exasperare notat. Tan ussi sibi XIII.

dem hoc phoenomenon explicaturus Vir Celeberrimus, Spirituosa, spirituosis iuncta, ait, caput dum adscendunt citius replent feriuntque et sanguinem plus iusto rarefaciendo vaporesque excitando, tum in reliquo corpore, tum in capite, imprimis turbare valent omnia, ac spiritus animales inordinatos in motus et confusiones compellunt.. Equidem omnia spirituosa, vinum, spiritus Vini, aquae minerales, ob subtile volatile elementum, quod Vehunt, caput opplent, et gratiant, id autem praecipue datum fortem odorem spirantibus, graveolentibus, sed maxime suaveolentibus. Sumtum aromatum saepius ad alia utilem futurum, nisi capitis gravitates induceret, edixit Hippo CRATES ). De V lib. V. suaveolentibus iam pronunciauit PLINIVs ), y V . quod vastitate odoris capita, et pectora re-

44쪽

pleant. Porro quoque ὀ A L E N V s aerem gravibus odorum effluviis' foetum et imfectum , non esse amicum animalis respirationi, sed peregrinum, alienum et pernicio-0 lib. declarauit ); et alibi' , omnia odorata vehementiora caput laedere, grauare, im H libro plere, et ad delirium interdum cogere. Pro-

x tilibybrasse Pharmacopo eos se ibit, et Aroma mese u tarios, quando magnas sarcinas validiorum in i MJ Aromatum recens ex Asia acceperunt, cam'phora, croco, similibusque repletas, tunc si si ibito eas sarcinas resignauerint, se et famulos instiperabili imnolentia obrui. Nam y Praelici. rat de ipsi, Cel. TRILL ERVsΥλ quod 'Hi Amstelodami, ingressi is spatiosissim Societatis,is. Indiae orientalis Penuarium, aromatum odoribus refertum, iis stabito vertigine, sensuum stupore correptus, pectoreque oppressissis fuerit, Vt nisi protinus pedem titubantem retraxisset, concidisset sine dubio. R tuli ego, Itiuenem a Parente meo Μercatore iussum, in cella ex cista grandiore caryophyllorum et forum maceris aliquot libras peteret, et sacculis chartaceis inderet, non in inuentumque fuisse ante cistam ia-

as allegaui de croco, Cardano, in f qvibus iam addo GEOF-bὶ Irim. II. F R o Y '), qui Varias de croci vi inebriam p te exhibet. Ipse vidi uxorem Aromatarii,

45쪽

qui in conclaui paruulo calefacto crocum puluerisatum in minutas portiones diuide bat, chartulisque indebat, praesto futurum qui petentibus statim distribueretur, subito in terram prolapsam, et instar apoplecticae iacentem. Spectat huc tristissimum fatum venustae illius Virginis, quae morte subbla ex violarum nimio odore periit, elegantissima et eruditissima dissertatione a Cel. TRILLERO S), descriptum , quae decies o babetur in legi meretur. In ea simul varia exempla recenset q) ex variis Auctoribus fide dignis, d s. o. multis rosarum odorem exitiosim, et funestum adeo saepe fuisse, atque tandem eXmultis solide disputatis concludit, plus damni ac periculi sanitati, ipsique vitae, metuendum esse a suaveolentibus, quam a graveolentibus ' . Vidit A Ο Ε u A A v 1 V s ' Amstelodami cameras , ubi Animal Zib thicum asseruabatur. Fere inebriari dicit, qui primo eas stibeunt, foeminam teneriorem autem certe animo linquis . Eandem ἡ

certe vim inebriandi habet Μolchus, parum

enim vel nil discriminis ipsi cum Zibetho M vocem u-

Intercedere , cum CARTHEV SERO

multi alii fatentur. Refert T AVERNi Ex h)hi de animali moschifero sequentia: Odor hu- Vo ages euius Animalis, quod mecum adduxi in Urbem pari ensem, erat adeo fortis, ut prorsus in Of-hides Pare. sibile esset , id locari in conclauibus meis L M. II. Omnium qui domum meam inhabitabant capita

C 3 petebat,

46쪽

petebas, et obnubilabat. In elat orem ergo Aedium partem transferendum erat, domestici mei tandem ipsi abscindebant Vesculam, mo-schum continentem, sed hoc facto nihilominus pellis semper retinebat hune odorem. Si vesica alicuius naribus admoueretur, satim ob fortismum odorem , sanguis ex illis prorumperet-Velim, ut hic lectores mei reminiscantur No- secomii, per omnes tractus moschi odore infecti de quo g. II. verba feci. Omnia talia suaveolentia esluuia, quae eX corpor,hus odoriferis vegetabilis et animalis regni iugiter plenoque flumine in auras sese diffundunt, quamdiu in aere libero vagantur, perenni noui aeris accessu ventilantur et dissipantur, ferunturque impune; quando autem exhalantes eiusmodi vapores clauso et angusto spatio colliguntur, detinentur, coercentur, idque totum his impleatur,

tum sane concentrata vi in neruos et sanguinem agendo, non tantum grauitatem capi- . tis, somnolentiam, temulentiam eXcludunt,

sed et ipsa sanitas et vita in discrimine Versari potest, atque, ut T R i L L s R I, Omnini g. v. haec fuse explicantis, verba mea faciam ' ), partibus neruosis narcosis, et deinde, Vt triste miserandae puellae, violarum odore subito extinctae, fatum probat, etiam necrosis induci. Neque oblitus est hac occasione Vir eruditissimus meminisse Ambrae, k s. is. Moschi et Zibethi ), notumque esse abunde, ait,

47쪽

ait, ex compluribus Autoribus, qui de pretiosis his peregrini Orbis mercibus commentati fuerunt, quanta mala, in sexu praecipue foemineo, eae illorum copiosis et dim turtiis exhalationibus saepissime oborta fuerim. Cogitemus,nunc, quando Μoschi effutita per aerem volitantia laedere corpus humanum apta sunt, sique spatio arctiori inclusa fuerint, non sine magnis mutation, bus inductis feruntur, capitique grauitatem et remulentiam inducunt; nonne hos efficidius facilius praestabunt, et certius, quando do si minori maiorique ingestum hoc medicamentum intra cancellos corporis humani ad tempus detinetur, caloreque eius seluti

exaltati, subtilisati atomi, sanguini et succis

intime admisirentur. et cum iis, Versus caput praecipue, simulque per omnia Vasa maiora , minora, minutissima propelluntur, antequam perspiratione eliminentur. Castorinis non nimium sidendum esse, in spas- morum medela, quia non parum nimius

N v s ), dum anodyno illo Vapore, et et neruosis partibus imbecillitas inducitur, III p.

quae nunquam sine periculo sit. Nonne 7. sincerum hoc monitum extendi etiam merdiretur ad moschum, aeque Vaporosum, ac castoreum, longeque maioribus do sibus e

hiberi solitum, quam hoc exhibetur. Ana dosibus his, maxime si crebrius repetan

tur;

48쪽

tur, nulla capiti et neruis imbecillitas induceretur 3 Imo inducitur sine dubio. Benerqcordor Iuuenis dysenterici, cui per aliquot dies moschus largioribus primo, deinde parcioribus dosibus fuerat exhibitus. Die

ante mortem coram me conquerebatur, de

insigni grauitate totius capitis, quasi pondus accipiti ad haerere quo retrorsuina traheretUr, de sensti molesto in oculis, ac si grandescentes protuberarent, de spissis nebulis ante eos Versantibus, et claram obiectorum distinctionem impedientibus. Recordor Puellae, quae stib usii moschi, per aliquot dies sui ipsius non conscia erat, et perpetuo semnΟ- lenta iacebat, tandemque, cessante eius usi, sibi iterum reddebatur. Noui, Viro, pro excitando debili pulsit, a labra acuta pector li post USes et diarrhoeam largam enato, datum fuisse moschum largioribus dosibus, per 5. dies qui nunquam sibi redditus fuit, sed somnolentus, temulentus, delirus permansit, donec talis moreretur. f. VI. Quando ego nunc omnia Phoenommna, per Experientias hadtenus adductas, quas a tot Clarissimis Viris obseruatas , et

constanter veras deprehensas, ridere et negare ineptum foret, accuratius contueor,

non positim non clarissime introspicere, magnam darii inter actionem moschi et Opii, in corpus humanum, conuenientiam

49쪽

tiam, et analogiam. Μoschus in neruosiam systema agens circulum intendit, caloren 1 auget, sanguinem rarefacit, aphrodisiacum est, rarefactum cruorem copiosius pellit ad caput. Omnes hos effectus praecise edit Opium, id quod in meo opere de

usu eius salubri et noxio euictum reddidi. Quod si praeterea per experientiam constet, id quod omnes Moschi fautores Vrgent, quodque inter alios ipsis si ibscribentes affue

re, morbisque spasmodicis et conuulsiuis medelam adferre, de qua quidem virtute in sequentibus data opera dispiciam, noua inter operationem Vtriusque remedii enascitur similitudo. Ambabus igitur manibus et plenissimo assensu amplector dententiam Ill. Τ i s s o Τ I quando asserit, Moschum lepsia p. aro. operari ut Opium, ita quidem, ut determi

nata dos fere huius loco ille adhibet i atque huic substitui queat. f. VII. Iam his omnibus praemissis, praesti p- positis et stabilitis, potiores morbos, in quibus sanandis Moschi vires a Celebribus

Viris extolluntur, considerationi accuratiori, rigidiorique examini stibiiciam, parum

curans elogia largiter promulgata, et Vltra meritum remedii extensa. Singulorum morborum genuinae et Verae ideae ante oculos

50쪽

46 e

oculos habendae sunt, causaeque proximae inquirendae; tumque indicationes therapeuticae formandae; ac tandem videndum, an his implendis actiones et operationesmoschi in corpus conueniant, an potius' ipsis contrarientur. Tum demum enim rationalis medendi Μethodus inuenietur et elucescet, a coecis et empiricis ausibus et conatibus, atque triuiali Praxi longe distans. Sine ratione in subsidium vocata omnia experimenta tumultuaria stant, ambigua et periculosa. Ordiar ab Hydropho-Familiaris est Sinensibus usus mo-

schi. ANDREAS RIED, inter eo S commoratus ad tempus , contra morsum canis

rabidi, puluerem ex moscho et cinnabari ab iis adhiberi viderat, in Angliam deinde redux , eius eiectum collaudabat, ut moris

est, extollere ea, quae peregrinas oras iter facientes obseruauerant, tanquam noua, et inaudita.

Ego quidem, ut nil dissimulem, Medi,

cinam a Sinensibus non libenter addiscerem, atque pollicitationibus, experimentis et

experientiis eorum, non multum mouerer.

Vniuersa eorum Theoria et Praxis omnibus, in eam inquirentibus, miserrimam sese sistit. Doctior certe non recesii, a Pe Voluto ante Plures annos C L E Y E R I, Societatis