장음표시 사용
251쪽
ita appetitu rationali,effectum moderadi pasisones operantur in appetitu sensitivo non solum per se, sed multo magis per habitus, qui sunt in ipso appetitu sensitivo, tanquam per instrumentum proportionatum. 6. Contra huius propositionis doctrinam obi j ciet quis T. Vbi nulla est dissicultas adtendendum in aliquod obiectum, non opus est habitu: at appetitus rationalis non habet dissicultatem ad tendendum ad proprium honum: habet autem appetitus sensitiuus dinficultatem ad tendendum ad bonum cosormerationi. ergo in appetitu sensitivo ponendus est habitus virtutum moralium, non in volu tate. a. Appetitus sensitiuus in homine pamticipat rationem,quatenus capax est imperii rationis quo ad suos actus. ergo habitus,qui sunt in appetitu sensitivo quatenus inclinant ad actus subordinatos rationi, eiq; coformes s& quatenus etiam disponunt ad bonam et etionem tollendo inclinationes vitiosas , a quibus deprauari solet electio 3 sunt habitus
ait virtutes morales esse in parte irrationali. Pars aut irrationalis est appetitus sensitivus. sed nostra sententia est scoli in gae. 33. q. unica, Bona u. ead.dist. ar.Vnico q. 3. Richard. ibid.ar. I.q.j.& colligitur ex Arist.Σ .eth .c. q. qui negat iustos, & temperantes dici debere eos,qui iusta agunt, & temperata; sed eos,qui iuste agunt,& temperate. vult autem iusto, di temperate agere. i. ex virtute, ac secundum virtutem eum, qui sciens agat, & eligens, ac
propter ipsa iusta, ac temperata. Agere aut
252쪽
hoe modo non spectat ad sensum, qui non regulatur cognitione electiva, & ordinante unum ad aliud. ergo ex Arist. virtutes secun dum rationem sermalem non sunt, nisi in appetitu rationali. Ad r. H. Voluntatem esse appetitum uniuersalem, ac proinde inclinantem non solum ad bonum honestum,& rationis, sed etian ad bonum sensus , ad bonum delectabile, ac utile. Quare potest contingere ut proposito bono sensus, habeat difficultatem ad auerte- dum se ab illo, cum illud est cotra rationem. Indiget ergo etiam voluntas haebitu virtutis. Adde, quod habitus non solum dantur ad vincendas difficultates, sed ad habendam etiam maiorem facilitatem; quod est quaedam perfectio operantis. Praeterea quae maior ratio ut actus appetitus rationalis circa bonum alterius relinquant habitum post se;& non relinquant habitum actus, qui ab eodem appetitu fiunt circa bonum proprium λA Hoc argumento nihil aliud probari , quam habitus appetitus sensitivi esse
virtutes denominatiue, ac extrinsece, deno. minatione accepta ab actibus rationis,& ap . petitus rationalis, quibus subordinantur, && ad quos disponunt; seu esse virtutes secun dum rationem materialem. secundum autem rationem formalem, ac intrinsece non sunt virtutes, sed habitus quidam indifferentes. Possunt enim tum ad actus virtuosos, tum ad vitiosos inclinares ut cum fit actus temperatiae propter in anam gloriam.
Ad γ Per partem irrationalem non
253쪽
intelligi ab Arist. absolute appetitum sensiti uiam, sed simpliciter appetitum,ut is opponitur Rationi: quia I eth. c. vlt. in fi .ait virtute secundum illas duas partes distingui, ut aliae sine intellectivae, aliae morales; sapientiam , Iterspicaciam, prudentia ait esse intellecti uas; iberalitatem, & temperantiam mora Iese adi liberalitas non potest esse in appetitu sensiti-uo. & iustitia numeratur ab Arist. inter virtutes morales: at omnium consensu ea estici appetitu rationali. Quare si qua ratione Arist. innuit habitus, qui sunt in appetitu se-stiuo, esse virtutes, loquitur non de virtuti secundum rationem formalem , sed de virtute secundum rationem materialem, quatenus
est iu appetitu, qui aliquo modo obedit roni. Iv. PROPOsITIO.
De causa virtutum moralium esseiente. . . ac finali.
Μ mediatum virtutum moralium es A ciens sunt aetas consormes rationi rectae. Finis autem est actio recta,& felicitas hominiS.I. Quod virtutes morales immediate producantur ab actibus, probat Arist. v. eth c. I. ac simul docet eas non haberi a natura nobi . sciam congenitas, ut habentur potentiae I Quia virtutes morales asilietudine, hoc estia per frequentatos actus acquirimus, ut doceti
experientia. a. Quia nihil potest contra id.
254쪽
quod habet a natura, assuescere; ut lapis non potest as uescere ferri surtum, etiam si millies sursum proi jciatur: at assuescimus viiijs, quae sunt virtutibus contraria, frequentando actus virtutibus contrarios. Principium Porro remotum virtutum moralium est ipsa natura. α Habemus enim a natura aptitudinem ad recte operandum ; tum quatenus intellectus inclinat ad verum practicum, quae inclinatio Recta ratio appellaturi tum quatenus voluntas, Ut appetitus rationalis est, ex natura sua propendet ad bonum honestum conforme rectae rationi. a. Finis virtutum moralium proximus est A ctio recta ; quia disponunt, & inclinant ad actionem rectam . Finis autem remotus ea hominis selicitas, quatenus peractionem rectam felicitas hominis tum activa, tum cono
templa sua acquiritur, ut in huius disputa tionis Prooemio dictum est. V. PROPOSITIO. .
De virIutum moralium diuisione, . Ac generibus.
7 Irtutum moralium duo sunt primi
genera, alterum earum, quae circa Paniones, alterum caru quae circa Actio ne S versantur. r. Virtutes aliae intellectuaIes, aliae moriele S; quatenus aliae intellectum, aliae appetita
assiciunt in intellectualibus egimus
255쪽
ubi eas cum Arist.diuisimus in quinque genera, Intellectum, scientiam, sapientiam . Prudentiam, Artem. nunc de virtutum moralium generibus agimus:quarum prima genera duo sunt, pro duplici genere adtiuum rectorum,ad quos inclinandi Diuiduntur aut alias humani resti in duo genera ex respectu ad duplex obiectum,nepe vel ad ipsum agentem, Vel ad alterum. Actus, qui agentem respiciunt, seu bonum illius, Passiones appellantur. a te sumpto Passionum nomine,ut ex plicatum est supra Prop MII . Actus autem qui respieiuni bonum alterius, nominanturis s.Τh. r.et. Reti nes,seu operationes a Quare virtutum q.εο.a.a. moralium aliae sunt,quq circa passiones,ali , quet circa actiones versatur, ut circa materia.
VIrtutum,quae circa passiones, seu bo
num ipsius operantis, versantur, plura sunt genera, Temperantia, Philotimia, Μagnanimitas, Fortitudo,Μansuetudo. Circa actiones autem, seu bonum alterius, Iustitia,Religio,Pietas,obseruantia, Gratitudo. Ouaedam ad utrumque genus1pectant tum virtutum,quae circa passio nes, tum quae circa aetiones versantur, quia duplicem respectum habent,alterum ad bonum ipsius operantis quatenus eius passiones moderantur;alterum ad bonum alterius. eae sunt,Veritas, Vindicatio, Liberalistas Magni Mentia,Amiciti Eutra
256쪽
De virtutum moratgener. a 3 pelia. b Prudentia quoque,licet intellc- β Th. β octualis virtus proprie sit, inter virtutes q/7 φ . moraleS numeranda est,quia eius obiectu. est actio recta. Cum autem ipsa peculiare genus sit virtutum moralium , spectat etiam ad cetera earum genera, quatenus dirigit, ac imperat actiones singularum. In his autem virtutibus praecipuae, quae proinde Cardinales appellatur, sunt quatuor,Prudentia,Ιustitia, Fortitudo, Temperantia.
I. Vt est,quae in hac Propositione dicuntur, melius intelligantur, sciendum est , ab actibus specie distinctis produci habitus spe cie distinctos. Probatur I. Quia alioquin sequeretur habitum virtutis posse produci ab
actu moraliter malo. Diuersitas enim specifica in actibus pendet non solum a materia obiecit, sed etiam a circumstanti j s. potest aut contingere ut aliqua circumstantia non sieconlarmis rectae rationi s ae proinde actus sit malus. Is ergo actus producet habitum virtutis , ut produxisset si circumstantia illa fuisset conformis rectae rationi. Non est enim maior ratio cur, cu possint actus diuersi spe cie ob diuersas circumstantias , producere eumdem habitum, non producant eumdem . cum aliqua circumstantia inon'conformis rectar rationi, producant autem cum omnes sunt conformes rectae rationi. At si ponamus virtutis habitum produci ab actu malo, se-
ucretur vwtutis habitum posit inclinare
257쪽
ad actum malum, nempe ad actum eiusdem speciei cum actu malo, a quo productus est. Diximus autem hoc fieri non posse supra Propos. i. ergo fieri non potest ut idem ha uitus producatur ab actibus specie distinctis. Actus igitur specie distincti producent ha-hitus specie distinctos. a Id suadet experientia. ex perimur enim officultatem aliquicum formandus est actus distinctus specie , etiam si ad actus non valde diis miles habea-mis maximam facilitatem. ergo signum est eos actus non produxisse habitum eiusdem speciei cum habitu, qui ab hoc actu alterius speciei potest produci. Si enim esset habitus eiusdem speciei, omnino inclinaret ad hunc astum, ac proinde eadem facilitatem lentiremus in eo formando, quam in prioribus sentiebamus. Quod si interdum contingit maior facilitas in formando hoc secundo actu, qui isentiretur si no esset acquisitus ullus habitus per priores actus diuersos specie: ea maior facilitas Don oritur ex eo , quod habitus per priores actus productus influit in hunc secudum actum specie a prioribus distinctum; sed
tum ex remotione impedimenti, nempe ha hi tus alicuius vitiosi, qui expulsus est per introductionem prioris habitus honi ; tum ex motiove,& excitatione, qua facit per actum propriu prior habitus, per quem actum exci latur voluntas a cedente cognitione intellectus circa obiectuin secundi actus. ad secundum actum forma dum: tum ex habitibus indifferentibus coproductis in appotitu sensitiuo P actus appetitus sesiti ui formatos sm qicum
258쪽
eum actibus appetitus rationalis; qui habitux sensitivi inclinando ad actum sensitiuum, qui fit simul cum secundo actu appetitus ratio natis, de quo loquimur, remouet eam difficultatem, quam afferret voluntati sensus, si illum indifferentem habitum non haberet. a. Ex his colligitur illa virtutum moraliugenera, quae in Propositione numerantur, hahere sub se plures species pro amium pluralitate distinctorum specie, quatenus versantur eirca obiecta specie distini a. Dices: Exhae doctrina seqqeretur etiam prudentiam, quae est circa bonum particulare operantis, habere sub se plures species, pro pluralitate obiectorum particularium: at d. j. q. . Prop 8. diximus eam prudentiam esse speciem vitiis mam. Respon. Has diuisiones virtutum moralium in genera, & species, esse Vcomodationes quasdam factas a Philosophis ad facilitatem doctrinae. sumitur autem accomoda . ta distinctio ex diuersitate difficultatis it operando actiones rectis. Quare ad determiis nanda' speciem ultimam non attenditur specificatio habitus, quae sumitur ab actu specie distincto ; sed aliqua ultima notabilis disti.
cultas in operado,quat tollatur per habitum. Iam ad operandum prudenter circa bonum particulare operantis, Vna tantum appare et notabilis difficultas, ut in Prop. 8. citata explicatum est; ideo dictum ibi est eam prudentiam esse speciem ultimam. Porro ex hac ratione notabilis difficultatis intelligitur qua ratione distingueda sint,& determinanda ad
facilitate doctrinae geaera, di species vltimq
259쪽
in virtutibus moralibus . Vbi em me' tanta connexio dissicultatum in formadis aqibus, ut superata unius actus dissicultate,facile su- peretur dissicultas alterius actus ex eo, quod unus actus excitat animam ad formandum
alium quod accidere solet cum obiecta uni istatem aliquam habent inter so dicendum est
Per accommodationem virtutes ad eos actus
inclinantes esse vclus speciei ultimae. licet vere a parte rei sint diuersae speciei ob actus diuersos specie . circa quos versantur, & a quibus productς sunt,ut dictum est g. I. Ita una specie virtus dicenda est versari circa passiones amoris,desidem j, delectationis verinsantes circa idem obiectum 3 eademq; specie
virtutem moderari passiones his contrarias, nempe odium, abominativnem, tristItiam .
una enim ex his passioni hus facile excitat animum ad aliam, quia sunt circa idem obie-' ctum; ut consequetis passionis productio videatur ab eodem specie habitu pendere, qui inclinauit ad productionem passionis praecedentis . ubi autem est valde notabilis druersi eas dissicultatis , aut obiecta vaΙde diuersa sunt,etiam si dissicultas non habeat magnam diuersitatem , distinguenda sunt diuersa vi tuiti genera ; ut distinximus in Propositione. cuius distinctionis ratio explicabitur cu de singulis virtutibus agemus. Ex his aut, quae hamnus dicta sui, colligitur diuersos specie habitus esse, qui producuntur ab actibus, qui
suo exercitio moderantur passiones actu minsurgentes contra rationem, ab i3s habitibus,
i qui relinquutur ex actibus,quibus appetitur
260쪽
moderatio passionum: quia aetus producetes eos habitus sunt inter se diuersi. alius enim is actus sipecie est Moderari v. g. Iram, ali gvelle moderari iram. Actus enim moderandi specificatur ab obieeto nepe Ira praesente vepraesens est. Ratio autem praesentiae non est in alio aetu. Confirmatur, quia ratio absentiae, & praesentiae diuersificat diuersas passio. ines,nempe desiderium, &delectationem circa bonu. ergo hae rationes diuersificant actus voluntatis. Quare in Angelis , licet sit virtus , qua Angeli inclinant ad volendum seq-
nationem delectationum tactus 3 ea tamen virtus non est eadem cum virtute, qua homo
inclinat ad ipsam Det nationem delectationutactus,quae est virtus temperantiar.
3. Quod de Prudentia dicimus eam spectare non solum ad virtutes intellectuales, sed etiam ad Morales, intelligitur ex ijs, qua doPrudentia disputata sunt d. r. q. . Aduertendum autem est, quamuis Prudentia sit virtus moralis , magis tamen proprie esse intellectualem . Nam quod prudentia sit virtus intellectualis habet &ex proprio subiecto, nepe intellectu ; proprio, ac immediato 1uo obiecto formali, nempe ex agibili quatenus hoc per conformitatem cii appetitu recto est formaliter verum. Quod autem sitvistus moralis , habet quasi ab extrinseco, quatenus ab appetitu recto per inclinationes' moraliu virtutu movetur, & excitatur intellectus , ut per prudentia coniectetur deliberando, & imperando, honu agibile appetitui recto cosetaneus ut explicatu est sup. d. j. q. .