장음표시 사용
271쪽
unius cum altero. Fit autem aequalitas e n- formando unum alteri, quod se habet ut re gula respectu alterius. Triplex autem est re- gula , cui actiones humanae conformari cle.
bent , nempe ratio ipsa , quae est in quolibet homine; lex superioris;& bonum particula re cuiviqi proprium. Triplicem enim relae. ctum habet quilibet homo , unum ad dicta, men rationis; alium ad bonum commune δε quia quilibet pars communitatis est;tertum ad particulares homines ut ad compartes. Pro hoc triplici respectu, ut homo retie se habeat,triplicem,quam diximus,reguIam hahet,& actiones suas huic triplici regulae com formans triplex Iustum exercet; a quo Iusti tiae nomen sumit habitus, qui ad illud incli nat. Iam, quia iustum dicit aequalitate i niu S cum altero, non potest esse ratio iusti ubi non est alteritas , seu distinctio unius ab altero. ubi autem est maior ratio alterita. tis, ibi est maior ratio Iusti , & habitus ad id iustum inclinans habet maioremi ramtionem Iustitiae. Ex his intelligitur cuiuscumque virtutis habitum posse Iustitiam appellari, quia cuiuscumq; virtutis habitus In.
clinat ad conformandum actionem cum ratione recta, & ad aequalitatem faciendam samonis cum ipsa ratione . sed quia ratio nohabet persectam alteritatem ab actione quia& ratio, & actio sunt eiusdem personae: ideo habitus ad eam aequalitatem inclinans non habet perfectam rationem Iustitiae a ac proinde minus proprie Iustitiae nomen habet.
Quia luero inter particulares homines, α
272쪽
. . . I De Iustitia. asteommunitatem, siue inter inferiorem , & su portorem , Ss inter ipsos homines singulares est vera alteri asseeo proprie quoque iustitia est tum habitus inclinanst ad aequalitatem faciedam cum lege propter bonum comune, siue cum ipsa communitate, tum inclinans ad qualitatem faciendam cum altero singulari. ,ed magis proprie iustitia est quae facit aequalitatem cum altero singulari, quam quae facit
cum communitate sue luperiore, ut superior
est; quia maior alteritas est inter duos singulares, quam inter totum, & partem, superio in rem & in seriorem. Pars enim est aliquid totius,& in serior aliquid superioris Pars autere spectu alterius partis omnino alter u quid ab illa est. Praeterea materia iustitiae, quae bo-nRm commune spe stat, solet esse actio cum Dcuque virtutis; quia lex, quae est eius sustitiae regula, cuiuscuq; virtutis actiones praecipere solet propter bonum coe: at materia iustitiae, quae est ad alterum singularem , non spectat ad aliam virtutem, praeter iustitiam. Quar
cum habitus inclinans ad aequalitatem facie-dam cum altero singulari , pura iustitia sit, . ei maxime proprie iustitiae nomen competit. Nos in hac quaestione agimus de iustitia se-
.cundum a & 3. significationem. a. Porro a prima, & maxime propria iuris significatione , pro aequalitate unius cum altero, multae aliae iuris acceptiones derivatae sunt. solet enim ius dici e quidquid bonu. N aequum est,& d quidquid legi cuicumque
Coserme seu legitimum; & legitima facultas
acquirendi, faciendi,possidendi, alienandi, &
273쪽
o PM .iaris. e Iudicis sententia;& f locus ,ubi sententia Mp- dieitur;& lex, id est,di stamen Prudentiae tui,s ιμ ' naturale, aut in habente authoritatem ad ferendas humanas leges,quod dictamen est noris v in ἔis i ma,seu regula boni,& iusti;& a ipsa legum, iuμ ε des seu iuris seientia ; & exigentia iusti, quae est inst. &iuti in altero respectu alterius, quae haberi solet ex lege aliqua, cuius generis exigentia est ratio dominij.
1 Ustitiae,ut ceteris virtutibus distinguitur, obicetum, est Iustum, seu Ius . est . autem ius, aequale quid, alteri debitum. Quod iustum sit obiectum iustitiae proba
tur I. ex Arist. s. eth. e. I. qui ait: Videmus omnes eiusmodi habitum anellare iustitiam solere,ex quo ad agendas res iustas homines idonei efficiuntur. & c. i. Iustitia, inquit, es, qua iugi dicitur iusti operator ex electione. 2. Rationis. Quia liud est obiectum in unaquaq; virtute, quod habet rationem medi j inter excessum,&defectum in ea materia, in qua ea Virtus β Aristotis. Versatur: h in materia iustitiae, cuius actio,ines sunt circa a Iterum, ratio medij est , ut agens neque plus sibi tribuat , quam debet, . neque quicquam alteri detrahat ex eo, quod i ei debetur; quod est aequum. seu iustum facere. ergo id iustum est obiectum iustitiae
274쪽
i Vs,quod est obiectum iustitiae, multis: Amodis diuidi potest. I. In legale seu legitimum, & particulare, seu priuatum. a. In Naturale,& positivum. s. In pr portionem habens arithmeticam, & inoninens prciportionem Geometricam. a. In aequale limpliciter, & secundum quia. r. In iure duo conliderari possimi,& quod est alteri debitum, requod est quid aequato,
per quod scilicet alter alteri secundum humanam aestimationem iuste ex quatur. Duae priores diuisiones cadunt in ius ut conside. ratur ut debitum, duae posteriores in ius veconsideratur ut aequale. Debitum autem Oritur aut ex lege,aut ex pacto. a. Ius legitimum est,quod est lege definitum. Lex autem est rectum rationis practicae decretum a superiore sufficienter sancitum, di constitutum, ut ex eius vi debeat necessa rio modus aliquis siue in re,siue in action propter commune honhm adhiberi. Ius par. ticulare est, quod non ex aliqua communi legeaed ex particulari pacto, N: conuentione aliquorum determinatum est. vi quando duo
inter se paciscuntur de alicuius rei pretio, neque lege constitutum sit, neq; legi contrarium, di illud aestimant rei esse aequaIe. . et 3 Ius
275쪽
3. i Ius naturale est, quod est naturali leis ge determinatum , nempe secundum ipsam naturam rerum . Vt ab accipiente mutuo ab altero tria, esse tria reddenda. Ius Positiuum
est, quod est debitum non ex natura rei, seu Iege naturali, sed aliqua alia lege, quae illud debitum ponit, ut lege ciuili . tale iustum est
inter res venales,& pecuniam eum ciuili lege taxatur pretium, quo vendi res aliqua de-het. si porro ius non pro iusto, quod est obiectum iustitiae, sed pro lege sumamus, diuiditur uniueriali diuisione duobus modis, In diurnum,& humanum; in naturale,gentium, . N ciuile. lus,seu lex diuina coplectitur tum legem naturalem , quia rerum naturae a Deo sunt; tum quamcumque legem positivam imis mediate a Deo latam. k lus humanum proprie est rectum decretum rationis,conuenie. ter legi naturali, & aeternae per ratiocinationem aliquam probabilem ab habente publicam autnoritatem sancitum, praescribens aliis quid, quod sit a subditis necenario serua dum. Ius naturale complectitur ea omnia rationis dictamna , quae sunt euidenter nota siue per se, siue per consequetiam ex per se notis: siue ea dictamina sint circa ea, quae sunt homini-hus cum brutis communia, siue circa ea,quae sunt homini propria. 'ι Ius gentium, quamuis aliqui interdum sumant pro ea lege naturali , quae deducitur per consequentiam ex per se notis: proprie tamen est dicta me is , quod ex altera saltem praemissa deducitur, non quidem euidenter nota , sed ita pro
276쪽
atq; adeo in ipsius conclusionem cosenserint. Ita ius gentium est quoddam ius humanu,&a naturali proprie distinguitur. Ius ciuile est lex humana , quae longius a princip:js legis naturae abest, eo quod licet unam praemissam
habeat euidetem, alteram tamen,quae est pro- habilis, non habet valde apertam, & facilem ad assentiendum, cum pendeat ex consideratione circumstantiarum magis particulariu, quae sunt variae in alijs, atq; alijs ciuitatibus,
vel prouincijs,vel regnis . atq; ita ius ciuile non est idem apud omnes gentes , sed apud
varias varium,& proprium. . Ius proportionem habens arithmeticam est, quod habet eam aequalitatem, quam ha het duo aequales numeri inter se, ut quinque, di quinque m Huius iuris materia sunt co-
tractus,& commutationes tum spontaneae, tu invitae. n spontanei quae solae communiter
Contractuum nomine appellari solent ) sunt venditio, & emptio, qua fit permutatio rei Pro pecunia. Vsus fructius,cum quis concedit gratis fructificatis rei usum cum dedito reddendi eamdem rem . Accommodatum , cum gratis concedatur usus rei non fructificantis cum debito reddendi eamdem numero Mutuum , cum conceditur gratis usus rei non fructificantis , cum debito reddendi eamdem specie, non numero. Locatio, &conductio, cum conceditur pro pretio usus rei, cum debito eamdem reddendi. Depositum, Cum Conceditur res, Ut conseruetur,& postea reddatur. Impignoratio, cum quis concedit rem
ad firmandavi obligationem satisiaciendi, vi
277쪽
scilicet si non satisfiat, retineri possit. Fidei iussio, cum quis simpliciter se obligat ad satisfaciendum pro altero . & his similes. Diocuntur autem hi contractus spote fieri, quo niam horum negotiorum principium sponte instituitur . eorum autem, qui nobis inuitia fiunt, ij sunt clandestini, ut Furtum, adulterium, veneficium, lenocinium, serui aIieni deceptio, aut corruptio, caedes dolo illata, salsutemmoniu, detractio: alij violeti a vi aperta,
ut verbera,vincula, mors, rapina, debilitatio corporis, maledicentia, contumelia. haec ominnia maleficia dicuntur .est autem maleficium, . seu delictum, genus quoddam cotractus, tum quia qui iniuriam faciunt, & accipiunt contrahere quodammodo inter se videntur; tum quia qui damnum infert alteri,quasi contra. hit cum lege,ut ablatum restituat,& praeterea poena plectatur . Iuris ergo arithmetici materia sunt contractus ζquia iustum in contractibus eodem modo fit, quo fit aequale inter
duos numeros. Vt enim duo numeri inaequa-Ies rediguntur ad aequalitatem,cum ex maiore non plus demitur, quam quod additum minori facit it Ium alteri equalem; ut tria,&quinq; fiunt aequalia, no deis endo ex quinq; duo, sed unum, illudq; addendo ad tria, ut fiat quatuor , & quatuor et ita in eontractibus fieiunum cum ab habente rem alterius no plus demitur, vi alteri tribuitur, quam quantum
alteri debetur. Hoc ius alio nomine cCmmu latiuum dicitur 3 di quatenus est in contra-Ghus inuitis, emendamium appellatur. lus autem proportionem habens Geometricam
278쪽
p quod habet eam aequalitatem, quamis phabent d'ae aequales proportiones inter is, ut duplum,& duplum; talis aequalitas est in- er proportionem numeri senarij ad ternarium,quem duplo excedit, & proportionem numeri octonarij ad quaternarium, quem duplo item excedit. Huius generis iustum exercetur in distributionibus bonorum commu- nium in eos, qui sint partes communitatiS3 cum quanto unus alterum merito, & dignitate excedit, tanto ei plus,quam alteri,de b
onis communitatis attribuitur. ut enim in . Geometrica proportione numerorum suae quatuor remini, nempe in exemplo allato,
sex, tria, octo, quatuor; & Proportio sex aderia, equalis est proportioni octo ad quatuor , quia utraque est proportio dupla, &atque tria exceduntur a sex, ac exc*duntur quatuor ab octo e ita quatuor quoque temmini sunt in distributionibus, nempe duo homines, inter quos iustum intercedit, & duae res, in quibus ius eis tribuitur; v.g. Achilles, di Aiax,librae octo auri.librat quatitor auri. si Achilles sit Aiaee duplo melior, iustum ita inter eos intercedet, ut prior octonas auri li-hras accipiat, eo sterior quaternas. Porro ita eo omnes homines conueniunt: Iustum in distributione positum pro cuiusque dignitate esse oportere.
s. A a quartam iuris diuisionem intellige. dam,quq est in iustum, seu qquale simpliciter.& secundum quid ; considerandum est quid
dicatur aequale . Dicit aequale respectum ad
279쪽
238 Diss. 3. 2 . Prop. 3 rum inter se . nihil enim est aequale sibi Ipsi
Quare in quibus est maior, ratio distinctionis, in ijs est niaior ratio aequalitatis. Iam saequale simpliciter,& secundum quid,possu ne sumi duobus modis. r. Vt aequale simpliciter sit idem,quod vere aequale, ac proprie aequale secundum quid, quod est improprio aequale, & secundum quadam similitudinem. a. Ut aequale simpliciter sit idem ac omni ex Parte aequale , quatenus extrema, inter quae est aequalitas, nulla ex parte sunt unum inter se, sed omnino distincta: aequale secundum quid sit idem, quod vere aequale secundum aliquam rationem, non tamen secundum ominnem; ut albus secundum quid est vere albus, si dentes tantum albos habeat. In hac quarta iuris diuisione, quia agimus de iure,quod est obiectum iustitiae, sumimus iustum,stu aequale simplieiter,& secundum quid secundo mo indo. Ita est ius simpliciter inter eos, quorum unus non est pars alterius, sed totus suus, &proprius sibi, ut sunt duo ciues inter se: Ius secundum quid est inter eos,qui licet sine suppositis,& voluntate, ac secundum aliquam domini j rationem distincti s unus tamen est pars alterius; ut Deus, & homo, Pater &filius, Respublica & etuis. Potest autem is, qui se habet ut pars respectu alterius, tribus
modis comparari cum altero. I. Ut tantum
supposi 8 distinctus ab altero, non autem V duntate . quatenus non habet proprium arbitrium , ut se habet puer respectu Patris . 6c hoc modo iustum, quod inter eum, qui se habet ut pars, di eum, qui se habet ut totum ,
280쪽
intercedit, est improprie iustum, & tantum secundum quamdam similitudinem cum proprie iusto, quia totu, & pars hoc modo sumpta se habent prorsus ut quid unum. unum. n. extremum nihil habet proprium contradistinctum a proprio alterius extremi. 1. PΟ-test comparari is, qui se habet ut pars, non
solum ut supposito, sed etiam ut arbitrio distinctus ab altero, qui se habet Ut totum, atqIadeo habens dominium,seu ius in suas actiones, licet illud dominium sit adhuc sub domianio alterius,qui se habet ut totumsut se habet seruus respectu Domini, homo respectu Dei,
filius grandior nondum emancipatus respeetu Patris. q & iustum in his intercedes S est e s.Τho. a. s. proprie iustum, quia est alteritas voluntatis, q-37.ar.4. ddi domini j; sed non simpliciter iustum, quia φ' idominium, quod habet pars dicet habeat proprietatem a rbitrii contradistinctam ab arbierio alterius, est adhuc sub dominio alterius, qui se habet ut totum. est ergo iustum secundum quid . i. secundum aliquam rati nem, non autem absolute: 3. Potest comparari is, qui se habet ut pars, ad id, quod se habet ut totum, non solum ut supposito, &arbitrio, ac dominio in suas actiones, quod oritur ex arbitrio,distinctus; sed etiam vi ha hens dominium,& exigetiam ad bona totius, ει proprietatem suorum bonorum ratione alicuius donationis, promissionis , aut alte terius contractus facti cum eo, qui se habet ut totum. & hoc modo inter partem, & totuintercedit maius iustum , quam secundo mo