장음표시 사용
301쪽
ralitas iustitiae amnis, no quatenus passiones moderatur, neq; quatenus versatur circa diuitias in ordine aci proprium commodum i sed quatenus est ad alterum, impendens diuitias In commodum aliorum , di largitiones seciens.
. 3 4. 1 Magnificentiae ratio eonsentit cu Liberalitatis ratione in eo, P utraq; cirea pecuniarum,&earu rerum,qui pecunia mesurantur, actiones versatur: sed liberalitatis ratio differt fi Magnificetiae ratione; sa Liberalitas circa omnes pecuniarum actiones est, exeeptis sumptuosis a Magnificentia sumptuosas actiones spectat, easq; magnas, decoras, diu, turnas. spectat autem haec magna seeundum rectam rationem, quae dictat magnos sum tus faciendos spectatis omnibus circumstan-lijs, praesertim propriae personae, ac boni comunis. Praeterea differt Liberalitas a Magni. centia, quod Liberalitas utilitatem spectata Magnificentia splendorem, & ornamentum: Liberalitas bonum proprium,& amicoru maxime intuetur; Magnificentia bonum ciuita. tis,fami Iiae, cultum diuinum: Magnificentia in dando solum occupata est, Liberalitas etiain aecipiendo. Da 'abilitate. ν
s. h Assabilitas, quae alio nomine Amicitia dicitur,est virtus,per quam quis iis, qui-
302쪽
hus clina conuiuit, vari js o mcijs secarum reddit. Quatenus enim homo est animal sociale debet ita secum ali js habere, quibus cum agit, ut eos secundum rectam rationem non contristet, seq; illis amabilem reddat. ne soluat societatem cum illis . obiectum ergo Affabilitatis sunt ossicia, quae redduntur alij non ex debito alio, quam decentiae . ex quo inreli igitur . hanc virtutem non esse speciem iustitiae, licet circa alios versetur,quia deficita ratione debiti s esse tamen iusti piae affinem, quarenus est ad alterum cum debito decetiae. Differt haec virtus ab Amicitia , licet ipsa quN; amicitiae nomine nuncupetur: quod amicitia praeter ossicia,q reddit amicis, dicit amorem erga amicos 3 haec autem non dicit iam orem, sed praecise versatur circa ossicia , quae verbis,& factis exhibentur alijs, ut conuiuens alijs sit illis iucundus, & carus. sunt . & aliae duae virtutes,quae in sermonum,& factorum communione versantur, veracita S, Rurbanitas; quaru altera circa veritatom alijs exhibendam, altera circa iocos est.
ε. i Veritas siue veracitas,est virtus, Per ι Aristol. 4. quam talem se quis exhibet alteri tum vero eth.c.'. his , tum factis, qualis re vera est . Ad hane F-Tbο - . Virtutem reuocatur Fides, seu Fidelitas. est ' autem Fidelitas virtus, quae inclinat ad exe
quendum quodcumque opus promissum.
303쪽
AjIst . . E Vrbanitas, seu Facetudo , quae Gr eis
athie.8. Eutrapelia dicitur,est virtus, quae concinne, '& lapide, ac secundum rectam rationem ei ris ''' - ca sales,& ioeos versatur. Recta autem ratio dictat pensandas esse circumstafitias persona- rum, loci, temporis, S cetera eiusmodi. Non enim ioeus ex virtute exhibetur, nisi conueniat personae illum exhibenti, ei, cui exhibetur, tempori,loco, &α & nisi exhibeatur ob ' , finem honestum;qualis est quies animi,& re. creatio, quae interdum necessariae sunt honum vitae. D. Obedientia .
ι f.Yh6.La. Obedientia, est habitus, quo exequimur q. ros actus Praeceptos, quia praecepti sunt. Executio enim amaum praeceptorum , Ν non fiant sub ea formalitate quia praecepti sunt, non est obedientia formalis, sed materialis, spe-elans formaliter ad alias virtutes. Actus enim Omnium virtutum esse possunt obedientiae materia. bedientia autem, quatenus exequi tur actum priceptum quia praeceptus est,pe culiaris quaedam virtus est ab alijs virtutibus distincta , quia peculiare habet obiectum ab obiectis aliarum virtutum distinctum, nempe . Praeceptum.& quia superior,cuius est praecipere,habet ius in subditum, ut ea, quae praecipit,executioni mandentur; ideo executio rei
praecepta est quaedam iusti debiti redditio.
304쪽
videtur ergo obedientia esse quaedam species iustitiae. &qui de videtur esse species iustiti et legalis, quia respicit alterum non ut pei secte alterum i quia respicit superiorem, qui habet dominium in subditum, ratione cuius domini j iubditus est aliquid superioris. Cum aut sint varia superiorum genera, nempe DeuS, Parentes, homines in dignitate conuituti; notamen ob id obedientia est diuersae specieis quia respicit omnem superiorem stib eMi praecise.ratione ut praecipiens est. Quamuis autem obedientia sit peculiaris species iustiri et legalis; quia tamen non specificatur aper uis, quibus reddit iustum debitum , ut specificantur aliae species iustitiae legalis; ideo non videtur per se numeranda cum spe c: ebus militiae legalis, sed cum singulis connectenda, nempe ut reddens personis,circ. quas ceteret iustiti et legalis species versantur, iussum debitum quo ad executionem rei praeceptae. 't praeceptae. ergo ratione huius connexionis dici potest Obedientia virtus aff-nis speciebus id uitiae legalis.
m Vindicatio,est virtus, perquam iniurias
honeste ulciscimur intentione remouedi nocumenta. vitio enim potest fieri vel intentione nocendi, vel ad remouendum nocumenta. secundo modo versatur circa obiectum honestum, ac proinde potest esse actus virtutis.
Porro differt vindicationis virtus a iustitia vindicativa a quod licet utram circa vitionem
305쪽
versetur, id est,circa retribuendum malum et,qui malum intulit; Iustitia vindicativa spe - ctat retributionem mali ut facientem aequa. litatem, seu compensantem malum alteri illatum ; vindicatio autem spectat retributionem mali, non ut facientem aequalitatem, sed Praecise ut remouentem nocumedium iniuri Illatae.Quare vindicatio non est species iustitiae, sed virtus iustitiae affinis quatenus est ad alterum . Iustitia autem vindicativa species est iustitiae commutati ul,quia eirca iustum arithmeticum versatur, quatenus tantum inmfert damni et,qui damnum intulit, quantumis Aristot. . fuit damnum illatum. n In recompensando τλ--. autem damno illato, ut fiat aequalitas, non
debet heri Retalia tio,id est Re passio eiusdem damni, quod illatum est 3 ut, si quis rusticus Nagistratum alapa percusserit, ipse quoque
alapa repercutiatur. Retallatio enim no semper facit aequalitarem . quia, exempli causa, maioris valoris est damnum , quod recipit Magistratus cum alapa percutitur a rusti eo, ' quam compensatio, qui redditur Magistratuleum repercutitur rusticus.
TVstitiae iniustitia opponitur.Ut autem duo sunt prima iustitiae genera, Partieularis, & Legalis, ita & iniustitiae. alia .n. est iniustitia particularis, alia illegalis. R sigio
306쪽
Iigioni duo vitiorum genera apponuntur, alterum per excessum circumstantiarum indebitarum, Superstitio; alterum perdesectum, Irreligiositas. Liberalitati oppositae sunt Auaritia,& Prodigalitas; Magnificentiae Parui ficenti an Apirocal ia; Affa hilitati Adulatio, & Litigium; Urbanitari Scurrilitas, & Rusticitas.
De Iniustitia. r. Quot modis dicitur iustitia. tot etiam modis dicitur iniustitia. ut enim iustitia dicitur omnis habitus bonus, quatenus inclinat ad aetiim conformem rationi, ae legi euiis cumque : ita etiam iniustitia appellatur quicumque habitus malus inclinans ad aliquis Iegi repugnans. ita Arist. .eth. c. I. appellae iniustum eum,qui est illegitimus iid est, a lese exorbitans in quacumque materia. a. vetustitia significatione magis stricta dicitur Iustitia legalis; ita iniustitia magis stridie est
habitus inelinans ad agendum eontra honum commune,ex certa intentione agendi contra illud. hoc. n.bonu certa in tetione spectatur a
iustitia legali. 3. Ut iustitia strictissime sum .pta est habitus inclinans ad simpliciter iustu, Mad ρerseeum aequalitatem faciendam; qualis est iustitia particularis, cuius duo sunt genera,Commutativa,& Distributiva: ita iniu- Ritia strictissime sumpta est vitium huic iustitiae contrarium , nempe quod inclinat ad
inaequalitatem, seu iniustum iusto simplicit
307쪽
ter, ae perfectae aequalitati contrarium a. Iniustum porro, ut sit formali ter obiectum huius iniustitiae, duo requirit, nempovoluntarium ex parte agentis, id est, ut ages operetur iniustum volens,& ex electione; &inuoluntarium ex parte patientis, ut qui iniustum patitur, patiatur nolens. o Quod requiratur voluntarium ex parte agentiS, Pr
hatur. Quia formaliter iniustum est,quia est moraliter iniustum: moralitas autem pendet
ex voluntate agente cum aduertentia ratio onis,ut dictum est d. I. q.3. Quare inlustur , quod non est voluntarium, est iniustum materiale:& is,qui iniustum operatur inuoluo. tarie. dicetur agere iniustum, sed non iniuste.
Potest aut contingere,ut thiuste quis agat, Se aduertenter, sed no ex habitu iniustitiae, neq; ex assectu ad iniustum, sed ex alia p ssion , ut qui furatur ut fornicetur:& is, licet sit in. iustus quatenus iniuste operatur 3 potest tamen cum Aristotele dici Non esse iniustus, quia non ex habitu iniustitiae, neque ex affe- M ad iniustum operatur. ρ Quod rursum ad formaliter iniustum, quod est obiectunias
iniustitit, requiratur ex parte patientis snu O. Iuniarium, prosatur T. Quia iniustum formaliter, est iniustum morale: morale autem iniustum opponitur iusto, seu aequalitati morali : moralis autem aequalitas est aequalitas volita: at cum quis volens patitur iniustum, non vult iumam, seu aequalitatem. ergo iniussum quod patitur, non opponitur iusto morali. ac proinde non' est form liter iniustumea. Quia iniustum est, quod tollit iustum al-
308쪽
teri debitum : debitum autem alteri non emquod non est illius : illius aut non est . quo ille non vult: non vult .autem, qui iniustum vult:cedit enim iuri sum, 3. Ex his colliguntur duo. t. ιν Nemi, q Aristot. sanem ad seipsum exercere possis actu. iniusti. - ςxh-- .
tiae; non solum quia iniustu iusto opponitur, non est aut proprie iustum ubi no est alteritas , non est aut proprie titeritas eiusdem ad seipsum: sed etiam quia ad formaliter iniusturequiritur inuoluntarium ex parte patientiRest;qui aut ipse sibi aliquid detrahit. volens detrahit,ac proinde defectum rei, qui sibi detrahit, non patitur inuoluntarie. Secundum, quod ex dictis colligitur, est, eum, qui facit iniustum, iniuriam inferre alteri no a solum quatenur ei aliquid detrahit,sed etiam
quatenus detrahendo cotra eius voluntatem
Heli. Quare in aqualitate facienda non sola debet fieri compensatio pro damno illatos quae fit vel restituendo id, quod ablatum est, vel alio modo satisfaciendo, ut subeundo ali. quam pinam: sed etiam debet fieri satisfactio
pro iniuria illata,quatenus detrahendo con- '. mira alterius voluntatem fecit; quae satisfactio.
solet fieri per aliquid poenale, ut quemadmO- dum ipse intulit alteri, quod illi displicuit, ita ipsi inseratur aliquid , quod ei displiceat.
atque ita fiat aequalitas. Fit autem aequalitas dum compensatur alteri id, quod ratione iniusti illati habet minus, quam debet habere, di ab eo, quod iniustum intulit, tollitur id, quod habet plus ratione iniusti illati. . Aa autem uni iustitiae generi unum ta-
309쪽
tum opponitur Tenus iniustitiae t An, cum a virtus cirea mediocritatem versetur, quaeli-het iustitia, quippe virtus, media est inter duo vitia extrema, quorum alterum circa exeessum, alterum circa desectum versetur φ
Dicendum videtur cuilibet iustitiae ut iustitia est,aequalitatem faciens, unum latum vitium opponi, quod est per desectum, solus enim detectus inaequalitatem facit,quae debitam 'aequalitatem to; lat. Excessus autem,Vt exces-'his est, non tollit aequalitatem debitam ; sed posita illa, ponit adhuc aliquid aliud, nempe id, ν facit excessum. Quare pysitio excessus, ut excessus est,no est iustitiae contraria,ut iustitia est. Posset autem eontingere ut exeessus in uno extremo in qualitate faceret in altero extremo per desectum alterius extremi;&ita excessus opponeretur iustitiae, non ut ex cessus est , sea vi causans desectum in altero. Iustitiae ergo ut institia est, unum tantum vitium opponitur, quod est per defeetiin . Sed ratione circumstantiarum, quae in redde. do iusto debito spectandae sunt, potest duplex vitium uni iustitiae opponi, alterum per desectum sue iusti debiti, siue eircumstantiae deis bitae ; alterum per excessum, seu additionem . alicuius circumstantiae indebitae. De Iniustitia illegali.
Iniustitia illegalis est, quae ex contem optu boni communis , de ex certa intentinuo faciendi contra illud, in elinat ad committenis duas pcccatum aliquod contra quamuis viro
310쪽
tutem. Ex hac definitione intelligitur iniustitiam illegalem esse vitium distinctum ab alijs viiijs,quia eius obiectum habet ratione
formalem distinctim a rationibus formali-hus obiectorum aliorum vitrorum s ut supra dictum est iustitiam legalem esse virtutem distinctam ab alijs virtutibus.est autem iniu- iustitia illegalis causa ceterorum vitiorum, quatenus ex contemptu boni communis in ducitur homo ad quodcumque peccatum per Petradum, nempe Vt noceat bono communi. . De Supersitione. 6. ν superstitio est vitium, quod in sinat ad indebite usurpandum diuinum cultum . q ' usq; Rd usurpatur autem diurnus cultus indebiteta, 'r' cum vel creaturae tribuitur, vel Creatori indebito modo . Tribui potest creaturae tribus modis. I. spectando solum creaturae glo. riam.& haec superstitio est Idolatria. a. Procurado ex creatura instructionem, & cogni- ρ:s et tionem rerum occcultatum; & hoc superstiώ tionis genus dicitur Diuinatio. 3. Prucuranis do ex creatura hona siue eorporis, siue animi per media non ordinaria,& a Deo costituta, quae proinde a solo Deo expectari deberent.&haee dicitur Obseruatio vanarum obserinuantiarum. & reserri potest ad nocument is eis bonis contraria,alteri inserenda Creatori autem indebito modo tribuitur diuinus culistus eum is aut falsus est, aut superfluus. FaI.