장음표시 사용
51쪽
intrinsecus , qui est ipsa adtio recte facta, seu actionis honestasi tum finis extrinse cus, ad quem contigerit actionem ordia
nari i atque simplii ter ipsa felicitas.
Haec ita se habere suadent ea , quae alias diximus de obiecto logicae practicae. ubi probauimus subiectum disciplinae practicae esse
id, quod agens cum latione operatur; opera ratione autem includere non solum materia, in quam forma introducituri sed ipsam etiam formam, ut etiam in omnibus operibus cernitur, quae natura producit;inde fieri, ut in
obiecto disciplina practice, forma quae intro, ducitur, non possit habere ratione Passionis, de cuius ratione est ut contradistinguatur a subiecto. quare dicendum. id, quod habet in practicis rationem Passionis, esse finem, qui operationem consequitur , & ad quem ill vis ordinatur. quod adhuc ex eo probatur, quia ut ex passionibus,& proprietatibus in specu. latiuis subiecti naturam cognoscimus: ita in
practicis ex fine intelligimui quale debeat se opus agendum.
V. PROPO ITIO. Ri F X his, quae hactenus dicta sunt, intelli-αuι mo- Ggitur quid si Ethica,seu disciplina mo
sus pro- rabs speculativa, nempe, Tum actu S, tum c. i. habitus intellectualis scientificus, cognoscitiuus selicitatis humanae naturali S tumeli causis, tum ex proprietatibus. Ex qua
52쪽
atione duplicem methodum colligimus, ua in contemplanda felicitate utendum si nem e , Vel a proprietatibus ad nat im felicitatis procedendum, & ad eius rincipia , & causas; vel ex principiJs, C Causis ad naturae cognitionem, & ex ac ad cognitionem proprietatum. Neq;em alia methodus esse potest, quia xim scientia sit cognitio certa, & euiens ex alia cognitione deducta; cognitio 3atecedenS, quae certitudinem pariat cum aidentia, non potest esse nisi de re , quae
ecessariam connexionem habeat cum tera re,quam VΟIumus intelligere. non abent autem necessariam connexionem lsii causae, vel natura cum suis proprie bus
praecipuo Disciplime moralis obiecto, quod e
Ntequam de Prudentia dicamus, operae, pretium est ad reliqua melius intelliada rationem quandam explicare utriusq;rnitionis , & habitus intellectivi moralisit, Ethicae, e Prudentiae obiecto commu-n, ac Praecipuam; quae est Ratio ent s moins, id est,entis spectantis ad appetitum ra-aalem. Diximus autem supra q. I. des. 2.rem appellari habitum appexiζus cum
53쪽
Tatione operantis . ab eo more dictii est Morale quidquid ad eum morem spectat, nempe&effectus illius,ut sunt actiones humanae per illum productis, & obiectum, & principi tum proxima, quae sunt actiones illum producentes, tum remota, ut est appetitus, a quo . profluunt actiones. Cum haec omnia dicantur moralia, prima ratio moralitatis ratione nominis est in habitu, a quo cetera denominationem sumunt. & quia in hac quaestione non inquirimus notionem nominis , sed rationem moralitatis in re: cum habitus habeat rationem moralis ex con notatione appetitus rationalis; ergo multo magis rationem moralis habet actio, quae immediate, ac princi- Palius procedit ab appetitu rationali, & aqua producitur habitus. Inquirendum est ergo primum ratio moralitatis in actione, &videndum quid illa ratio sit, an aliquid intrinsecum aditioni,an extrinsecum; deinde inquireda in reliquis, quae moralia dicuntur.
I. Haec Propositio colligitur ex ijs, quφin q. I.def. a. dicta sunt; ubi actiones morales diximus appellari tum eas, quae ab appetitu
proficiscuntur operante cum sola ration 3 tumeas, quae ab appetitu efficiuntur, ut ute- te non solum ratione ,sd etiam libertate P.
Actiones enim primi generis voluntariae di-
54쪽
:untur;actiones secundi generis appellanurion solum voluntariae, sed etiam liberae. Idem: stergo Morale, quod voluntarium, Se libe-um. sumimus autem hoc loco voluntarium ro eo,quod pendet a voluntate sue per acturroseeutionis,sive per acta fugae.Quae ut me- ius intelligantur,tres rationes cognoscende
sunt, εpontanei, voluntarij, Liberi: quarumationum quo quaeq; prior est,ebest uniuer alior,& in posterioribus includitur; quo po terio eo sere persectior. a spontaneuma AEq.f. φιν licitur, quod est ab appetitu agente cum c
Initione obiecti,quod appeti tur;siue is appeitus sit sensitivus, siue intellectuus. illud italefinit Arist. 3 .eth c. r. Spontaneum esse vide
uri ius principium es in eo,qui agit, particul - ia cognoscente, in quibus actio confinit. Eam
lefinitionem probat ex ratione spontaneo:ontraria, quod est inuitum. Dicuntur enim nulea tum ea, quae sunt cotra appetitum, seunclinationem agentis cuiusmodi etiam te brutis dicuntur . quae ut non solum sensiluis,led etiam lensu carentibus accidunt, ut apidi sursum ferri, uniuersaliore vocabulo iolenta appellantur. tum ea, quae ab agenteum cognitione sine cognitione particularissunt;Vt qui volens inimicum occidere, amium ex ignoratione percussit, dicitur percussis inuitus. spotaneum ergo est, quod utriq3nuito opponitur, nempe quod fit ex inclina-ione, & cognitione, quae sunt in agente. ,
a. Voluntarium, quamuis interdum bam. εs.Τho. V
la significatione sumatur pro spontaneo p qrΟPrie tamen voluntarium dicitur, quod est iC a vor
55쪽
a voluntate propraedicta, id est, ab appetitae, Intellectivo, hoc est, agente cum cognitione particularium, & dirigente media ad finem. hanc diressione praecedit e persecta finis co- .gnitio, quae est cum appraehenditur non solures, q est finis , sed et ratio finis & proportio
eius φ ordinatur ad finem. non agunt eo modo bruta,quae licet cognoscant finem,& eoru operationes sint ad illum; no dirigunt tamen: eas ad illum,ut faciunt agentia ratIonalia, 3. Liberum dicitur tum agens tum esse. ctus illius. Agens autem liberum est,habena appetuum, qui positis omnibus requisitis potest age re,& ne n agere. Id,quod a libere agente pendet, tum liberum, tum etiam volu rarium solet appellari, quod sit opus voluntatis, id est , Rationalis appetitus maxime proprium. Huic voluntario ita oresse sumpto
duo opponuntur, Inuoluntarium, di Necessarium determinationis. quorum alierum tollit simpliciter rationem volunta rij, alterum rationem libertatis. Est porro duplex Necessarium, alterum Coactionis, alterum Deteris minationis. Necessariu Coactionis est idem, quod violentum. Principium autem violenti semper est extrinsecum ei, cui accidit violentum . nihil enim violentiam patitur a principio intrinseco, id est, ab inclinatione, quam habet in se. Necessarium determinationis est,
eum principium est intrinsecum,led tamen determinatum ad unum . quare voluntarium quidem est, non tamen liberum, quia appeti. tus positis omnibus requisitis non remanet
indifferens ad utrumlibet, ted determinatus
56쪽
d alterum, nempe ad agendum,vel non age um,ad obiectum amplectendum, vel sugienum. Hoc necessarium opponitur volunta-io ut liberum est. vi autem absolute volun trium est , opponitur illi Inuoluntarium Mria autem dicuntur Inuoluntaria respectu oluntatis, seu appetitus rationalis. I. Id, cira quod versatur voluntas actu fuget. a. In oluntarium est, Necessarium coationis, seuiolentum, d Quamuis enim voluntas non a s.Th. M.f. 3ssit pati violentiam per actum elicitum a Φο.M. aia omnis actus elicitus in voluntate,est in .inatio voluntatis, ac proinde est a princito intrinseco, cum omne violentum sit ab xtrinseeo: potest tamen pati violentiam fe
indum actus a voluntate imperatos, ut cum er violentiam exteriora membra impediunir, ne imperium voluntatIs exequantur. Post etiam pati violentiam negative a solo eo, ut contingeret si posita visione Matifica
eus negaret tium cocursum ad producen im amorem erga Deum; hoc enim esset co- ia inelinationem naturale, quam habet vo alas ad amandum i Deum clare visum , cum
n possit habere inclinationem in oppositu, visione posita. 3. Inuoluntarium est id
od nullo modo pendet a voluntate. In stio genere inuoluntari j numerantur ex ,
ae fiunt ex ignoratione particularium , &ipliciter ex ignorationes modo illa ignoto non pendeat ex volutate,quod accidit,m voluntas eam vult, aut potest tollere, &n tollit. Illud ergo dicitur inuoluntarium ιia cum voluntas non seratur in obiectum,
57쪽
ni si priuia cognitionei quod nullo modo fuit
. cognitum, nullo modo potuit esse volitum . 4. Iam voluntarium pro libero sumptum duplex est, alterum voluntarium directe, auterum indirecte. Di recte voluntarium est, ς positive pendet a voluntate, seu per actum elicitum voluntatis. Indirecte voluntarium est, quod quidem non pendet a voluntate i per actum voluntatis elicitum, sed tamen ita se habet ad voluntatem , ac si voluntas
actii positivo illud vellet. quod accidit ex eo, quod voluntas potuit illud impedire, & non impedivit; quare illud imputatur voluntati,
ae si actu positivo fuisset volitum.Αduertendum autem interdum requiri non solum potuisse, sed etiam debuisse voluntatem impedire. quia, ut dicatur esse voluntarius effectus secutus ex omissione alicuius amis, debet voluntas esse causa illius. est autem causa peractum volendi. At actus volendi, cum non adest obligatio ilIum faciendi, non potest imputari voluntati. ergo cu non adest obligatio, nullum est indirecte voluntarium . Ita dicitur voluntaria nauis submersio respectu nautae,qui eam submersionem potuit, & de te Duran. in buit impedire. e ita voluntaria omissio, seu a.d.3Mq.3.a negatio non solum actu, exterioris , sed et i fi interioris, etiam actus ipsius voluntatis,cum voluntas debet, & potest actium efficere, &non efficit. s. Rursus utrumque hoc voluntarium potest triplici diuisione diuidi. r. In volun . . tarium in se, & in alio . i. in sua causa. Potest
enim volutas duobus modis in aliquod obie-i ctuat
58쪽
tum serri, aut immediatς in ipsum, aut non xpresse in ipsum, sed in causam illius . veutem dicatur aliquid volitum in causa, de-
et ea causa cognosci ut causa illius. a. In xpressum,& interpretatiuu . expressum est,
uod actu voluntatis siue directo, siue indiecto, siue in se,siue in causa, realiter expri-
aitur. interpretatiuum, quod licet actu vo-untatis realiter non exprimatur, subintelli itur tamen actus voledi illud in aliquo actuxpresso copi hendere. Vt,cu aliqua lex nourruatur superiore aduertente, Interpreta ovir superioris consensum circa actum non bbseruandi; &, cum in aliquo ea su interpre-1mur legi satore voluisse rati, vel tali modo gem intelligi, licet eum casum in lege non
xpresserit. 3. In voluntarium simplex, de 3ixtum. voluntarium simplex est,cum yolunis ita fertur in obiectit actu prosecutaenis, non simi illud sugiat secundum ullam ra- , onem . f voluntarium mixtum est , quod a x istes. nul cum fuga habet actum prosecutioni SI etia. sunt ea, quae fiunt ex metu, a quibus nude, per se consideratis voluntas abhorret, eiamen omnibus circumstanti js perpensis am-ectitur. sunt inuoluntaria secundum suam tionem sumpta, v. g. Proiectio mercium intre, ut proiectio est , & omissio bonorum; duntaria secundum circumstantiaS, ut prostio mercium hic,& nunc periclitanti. sunt go haec voluntaria mixta. Porro mixtum metu simpliciter voluntarium est, inuoluis
tum secundum quid. Illud enim simplici- voIuntarium censendum est, quod praeci-
59쪽
puam voluntari, rationem habet:cum autem actiones versentur circa singularia, praecipua, earum ratio pensanda est ex singularibus: voluntarium autem. quod est in metu, circa singularia est. ergo ipsum est simpliciter in metu, inuoluntarium autem secundum quid. Confirmatur,quia has actiones per metum factas consequi solet laus,& vituperatio, haec autem voluntarium consequuntur. 6. Posset quis cotrarium proba re. I.Quod Matrimonium ex metu factum est inualidum. ergo simpliciter inuoluntarium. a. Violare ob metu aliqua praecepta non est peccatum. ergo non est simpliciter voluntarium. 3. Latro tenetur restituere pecuniam , quam illi viator vltro dedit veritus ne interficeretur: at non teneretur, si datio fuisset voluntaria. 4. Arist. 3 .eth. e. I. Spontanea latetur, inquit, huiusmodi quae scilicet fiunt ex metu) simplici-ur vero inutim, quippe cum tale quippiam per
Sed contraria sententia est eiusdem Arist. in eodem loco. Mixte igitur, inquit, huiwmodractiones eum sint, Spontaneis tamen magis sunt similes.est Damasic. l. 1.sid. c. aql s.Th.i. a q Lar. 6.& aliorum . .
Adi. Dicendum Matrimonium factum ex metu cadente in constantem virum, esse inualidum, non ς non sit simpliciter voluntarius sed quod eiusmodi contractus propter ratio nes peculiares, debet esse undequaque volutitarius,& nullo modo coactus. IAd x. Dicendum esse praecepta quaedam , quae non obligant cum vitae discrimine , ob
60쪽
in illa ex mortis metu violare no est peceatu.' Ad 3. Dicendum latronem ideo teneri ad restitutionem, quia censetur viator non habuisse voluntatem transferendi dominium suae pecuniae in latronem, sed tantum exhibe-di aliu externo pecuniam. Ad 4. Dicendum vocem illam simpliciter, esse atqui uocam, & sumptam fuisse ab Arist. non ad significanda precipuam ratione in re, sed rei natura nudam,ac per se consideratam fine circii stant ijs . nam quod ea, quae ex metu fiunt, sint magis spontaneis similia docet iple Arist. su pra,&addit rationem, Ruineuinquit,
eligenda sunt tunc, m aguntur.
7. An autem ad genus hoc voluntarij mixti spectat id, quod fit ex concupiscentia pDicendum g Concupiscentiam, qui est mο- Conetistitus quidam prosecutionis in appetitu sensiti- nuo, absolute facere volutarium simplex. quia 'simpliciter voluntarium est, ad quod fertur . s. i. 'voluntatis inclinatio: per concupiscentiam o s.Thomr a
aut fit ut voluntas magis feratur in obiectu, ' 6.ar.y. quippe cum illud cum malore appetibilis ratione proponatur ab intellectu iam excitato per concupiscentiam. 8. Obij cies I. Concupiscentia quia trahit ad obiectum , quod ipsa proponit, minuit libertatem et at liberum est quoddam voluntarium . ergo minuit voluntarium. ergo admiscet aliquid inuoluntari j. a. Concupiscentia cum est vehemens, excicat intellectum: ex caecatio est quaedam ignorantiar at quod fieex ignoratione, inuoluntarium est.