장음표시 사용
71쪽
ab obiecto. ut animal dicitur sanitatem hais
here a medicina, tanquam a causa efficiente, cum tamen medici na non sit formaliter sana,
sed per denominationem extrinsecam ab effectu , quem producit in animali. formalis enim ratio sanitatis est , Bona eorporiS anis
An autem Bonitas,&Malitia ita se habet, Ut necessario altera ex his reperiatur in qu libet actione morali . i. pendente a voluntate cum aduertetia rationis λ Vt melius dubium .
intelligatur, & ad illud facilius respodeatur,
ν sciendum est appetitum tributum esse cui- .a.d.aH.33. libet rei,ut per illum quaelibet res bonum si-ν hi proprium procuret quare appetitus rationalis tributus est homini, ut curet homo b num sibi conueniens, ut homo est. Bonum asit conueniens homini ut homo est, sunt virtutes,& felieitas. Debet ergo hominis appetitus rationalis quippe operativus cum ratione , aut versari circa virtutum obiecta, &felicitatem, quae fictis rationem habent, aut eirca media ad illa. Ad mediosum autem rationem speetat etiam Remotio eorum, quae D. Tho. r. a. impediunt assecutionem finis. f Qnare quotiescunque homo facit aliquam adtionem', quam actu non dirigit ad finem, quem diximus; actio illa mala moraliter est , quia non est consermis rationi rectae ob carentiam finis. omnis ergo actio moralis, quatenus est in exercitio, seu actu pedet ab appetitu eum aduertentia rationis operante quam TheΟ-ιogi vocant actionem in indiuiduo aut bona moraliter, aut mala est. Confirmatur: Pro . r h
72쪽
ma Bonit. 9 malitia morali. y I
prium est agentis rationalis ad finem ordiis nare id,quod agitur. ergo actioni procedenti a ratione deliberata debitus est aliquis rectus finis, ut si illo careat,eo ipso sit mala .s Ii vero consideretur actio moralis , non ut ν S. Tius. . est in exercitio, sed praecise secundum suam speciem, id est, ut specificatur a suo obiector Potest contingere ut secundum suum obiecta neque spectet ab bonum hominis , ut homo est, neque illi bono repugnet; ut humo se- 'staeam tollerer & talis actio secundum suam speciem indifferens est ad bonitatem, & malitiam formalem , quae sumitur ex ratione a ' honi, vel mali humani a fiet autem determinate bona, vel mala, cum vniet in exercitium . sumet enim bonitatem, vel malitiam ex aliqua cireum stantia,saltem ex fine. actio enim in actu exercito non potest abstraherea circumstantijs, ve infra diceeur q. s. Potest autem illa actio ut indifferens est secundum suam speeiem, dici materialiter bona in genere moxis, quatenus cum ratione habet co- uenientiam indifferentiae, ac ex se susceptiua est bonitatis formalis. Not. quod si spectetur bcinitas in ordine ad meritum vitae aeternae, posset contingere ut aliqua actio etiam ii indiuiduo sit indifferens.i. nec bona, nec m la in ordine ad beatitudine, vel pgnam; quia nec habet bonitatem meritoriam vitae aeter- nq, nec ullam malitiam. Id videtur docere
s. gonau.in a. d. I. I. ar. T. q. 3. ita videtur co-
tingere in homine existente in mortali , cum facit aliquod morale opus honum: & hoc a vidNaloti
73쪽
sess. I s. cum damnat arti evium dieentem. Nulla sunt opera indifferentia. Porro Bonitas,& malitia formalis duplicem adhuc pr . , t. o. prietatem habent, alteram x praemiabi litatis, 33. 3 3- & punibilitatis; γ alteram laudabilitatis , des LTh. 4.,. Vituperabilitatis. Praemiabilitas est dignitas,
.at .ar. . ' seu aptitudo ad bonum recte agenti conueniens ad bonum actum compensandum rPunibilitas, est aptitudo ad malum debitum
male agenti ad compelandum malum actum. Compensatio autem propterea facienda est, quod ex actu bonum aliquid, vel malum redundat in alterum. Is autem,in quem potest honum, et malum redundare, est vel singuiniaris aliqua persona,vel comunitas, vel Deus.' Laudabilitas, est aptitudo ad laudem. Laus ' autem est cognitio excellentis boni cum approbatione, se imputri ne ageti illud. omne
autem opus morale bonum suam habet excelletiam,quia conuenientia habet eum ratione
recta, quod magnae perfectionis est. Vitupe-xabilitas est aptitudo ad cognitionem malitiae moralis cum eius improbatione, re imputatione agenti illud. Approbatio autem, &improbatio est iudici uin , quo iudicatur res mente appraehensa esse persecta, vel imperfecta. Imputare autem agenti,est iudicare fui Dis in potestate agentis agere opus,vel non agere Quare imputatio supponit libertatem 'io agente. Atq; de his pro Ethica satis, nam
fusiorem horum disputationem sibi Theologia vindicauit. ,
74쪽
De Prudentia natura,=partibvi.
P hac quaestione agendum est de prudenistia proprie dicta , quae circa singularia
versatur, de qua cξptum est agi q. a. Prinetis pio autem pReci Dua, quae ad eius naturam attinent, breui descriptione complectemursex cuius explicatione tota formalis ratio Prudenti et intelligetur.Ratio autem cur hoc in loco agatur de Prudentia, reddita est in huius operis Prooemio.
PRudentia, est habitus Intellectius pra
ctici vera cum ratione activus, seu i clinans ad recte statuendum per actui simperij quid in quovis casia particulari agendum sit circa ea,quae & bona, & ma la homini sunt. I. Habitus. Non dieitur Prudens . qui
num, aut alterum actum prudenter elicite sed qui consueuit prudenter operari. quod non contingit fieri sine habitu. f. a. Intellectus practici. Duae sunt ani- Inae intellectivae, ut intellectiva est, partes, siue potentia Intellectus, per quem cognoscis
75쪽
mus,& voluntas per quam appetimus,vel rePisuimus,quod ab intellectu cognitum est. In intelIectus, unus cum sie a parte rei neque . n. vlla ratio apparet, quae satis sit ad distinctionem suadedaim per respeelam ad aedis, quos producit, e habitus, quos in se recipit,varijs modis in plure, partes distinguitur ratione
I. Distinguitur in Mentem, & Rationem .aMens, est ipsa intellestas essentia. Ratio ,est ipse intelleetus ut discursu us est . per hane rationem ex entibus intellectualibus homines tantum rationales appellantur. - 2. R alio
diuiditur in superiorem,& inferiorem. b Ratio superior est,quae versatur in aeternis con- spieiendis, aut consulendis . conspiciendis. dum ea in seipsis speculatur cosulendis, dum ex eis accipit regulas agendorum. Ratio inferior est, quae circa temporalia versatur. in aeternorum genere DeuS, &diuina, in tem poralium genere omnes creaturae secundum esse naturale videntur ponendae. 3. Diuiditur intelledius in Speculatiuum,& Practicum .e Haec autem diuisio sumitur a fine, ad quem ex natura sua actus intellectas ordinantur.
aliqui enim actus in sola veritatis specula intione sistunt, & hi speculatiui nominanturε aliqui cognitionem ad opus ordinant, & di.
euntur praehiel, ut supra explicatum est q. a. Prop.j. Utrique actus tum speculativi, tum practici, aut circa principia versantur, quae per se, ac primo sunt nota, aut circa ea quae ex aliorum praecognitione ratiocinando coagnoscuntur. Ad omnes autem hos actus Q.
cile, di eodem modo semper, & cum deleo
76쪽
ctatione producendos dantur Habitus, pro actuum sibi respondentium varietate diuersi.
Praeeipui, qui inclina m ad verum, ac proinde, quia reddunt intellectum bene dispositum. ad actum rectum, virtutes intellectuales ap. pellantur,sex sunt; tres in intellectu specula. tiuoantellectus Japientia. cientia;tres in Practico, bynderesis, prudentia, Ars . de his agit Arist. 6.eth. excepta synderesi,quam forte vel sub Prudentia compraehendit,ut ei neis cessario praerequisitam, aut potius sub intelin. Iectu,quia essentialiter habet rationem specu Iatiui, cum sit de obiectis , quae non possunt aliter se habere,ut ex eius definitione intelligetur. d Intellectus est habitus primorum principiorum ; qui relinquitur ex actibus, qui circa illa versantur, & rursum reddunt intellectum magis expeditsi ad similes actus eliciendos. Prima autem principia dicuntur propositiones, quae per se notae sunt, & non indigent ulla probatione, ut ijs intellectus
assentiatur,praeter explicationem terminoru,
ve est illud: Totum esse parte maius. huic inistellectus assentitur statim ac totum , & pars quid significent, intelligit . dicuntur autem Principia,quia ex his deuenitur in cognitionem aliorum, adhibito discursu. Hic habitus intellectus appellatur, eode nomine, quo potentia intellectiva,cui inheret;quia illi valde
propinquus,&connaturaiiSest. e scientia, est habitus ad rem demonstrandam, certo 3
concludendam idoneus, seu Qui ex primis, di notioribus ad ignotiora progreditur,eaq3
aliter se habere non posse ostendi p. Is hari.
77쪽
tus scientia nominatur, quia tunc putantuanos aliquid scire, cum certam eius cognitio nem thabemus , cognitis eius principijs ias sapientia, est intel sectus, & scientia de rein hus nobilissimis, quaeq; de principijs aliarum scientiarum iudicat. Tribuitur huic habitui nomen sapientiae, quia in unaquaque doctrina, & arte peritissimi quiq; sapientes appel- Iantur . ergo per excellentiam, &absoluto, 'sapientes appellandi, qui causas, & naturas omnium excellentissimas norunt. Ex his audeolligitur non differre sapientiam ab intelle- ω, & scientia, nisi ratione excellentiae obiectorum, quae contemplatur. I synderesis, est habitus principiorum practicorum, quae nobis a natura indita sunt . ea sunt virtutum moralium fines, quibus positis fit progressio ad electionem mediorum; ut in Temperantia 'sinis est, Esse delectationibus taedis tempe rate utendum . Haec principia , ut patet, ad praxim tendunt. Quare quo ad modum pra-Gea sunt, licet quo ad rationem essentialem sint speculativa. quia sunt de obiecto , quod non potest aliter se habere. sunt aute ade obiecto uniuersali, quia docent praxeSuniuerse , non attingendo singulari a .
Ex his autem principijs uniuersalibus deducitur quid agendum sit circa singularia, &praxes circa illa . atq; harum actionum, &praxium habitus Prudentia est. A Prudentes enim appellari solent ij, ut actiones dirigui, ae sciunt consultare quid in quaque re agedum sit. ergo maxime. ac propri jssime Prudeles sunt ij,qui sciunt consultare quae Prae
78쪽
cipua sunt inter consultabilia, nempe quae ad hona hominis spcctant,ut homo est. spectant autem maxime ad ea bona virtutes morales, vi earum fines. ergo proprijssime Prudentia est is habitus, qui propositis per synderesin virtutum moralium finibus, deducit ex ijs quid circa eorum acquisitionem agendum sit. Quia vero sunt & alij fines, qui non speetant ad bonum hominis, ut homo est, seu nospectant ad honestum morale, sed natural 3 quibus positis consultat intellectus, ae deliberat , Praecipitq; quid ad eorum acquisitionem agendum sit; habitus, qui ad eam consultationem, ac praxim inclinac, Ars appet latur: quae definitur, i Habitus cum ratione i σ.eth. . coniunctius, ad effieiendum idoneus. essectio autem clicitur omnis operatio, quae pendet adirectione rationis, & non spectat ad bonum hominis, ut homo est. Porro artis definitio, quam tradidimus, quod vera sit, probatur axeo, quod nulla ars est,quae non sit habitus curatione coniunctus,ad faciendum idoneus;&nullus talis habitus est, qui non sit ars.Est aut inter Artes disserentia. quaedam.n.circa Opus externum versantur 3 quae post operationem opus relinquunt, ac proinde praeter operationem habent opus pro fine ; ut ars aedifica
di, quae post aedificationem domum relinquit. Quaedam in sola operatione sistunt, nihilq; post illam relinquunt 3 ut est Ars syllogizandi, siue Dialectica . Priores maxime, ac proprijssime Artes appellantur: quia illae maxime a Prudentia distinguntur, cum earum
operatio sit proprijssime est obie
79쪽
ctum artis contradistinctum ab action ἰquae est obiectum Prudentiae. E posterioribus,
quae circa motum corporis versantur, ut Ars
saltandi, sonandi. eantandi; medio quodanias modo se habent. quae vero mentis opera di rigunt, facultates Potius quaedam, qua artes dicendae Iunt, deseruientes Scientiae, ac Pru
dentit, seu partes potentiales illarum; ut sunt Logica, & Rhetorica . & videntur ad eun habitum reducendet , cui deseruiunt. Ex his, quae hactenus dicta sunt, intelligitur verum
esse m in Propositione dictum est, Prudeliam esse habitu intellectus practici. Porro diuidi quarto solet intellectus in k scientificum , Nopinatiuum . in qua diuisione scientificum
minus late patet, quam speculatiuum specu- Iatiuus enim intellectus dicitur, qui versa tur in sola contemplatione veritatis, non progrediens ad praxim. potest autem contiu gere ut ea speculatio non sit euidens, quia non habet principia intrinseca rei, quae contemplanda proponitur. scientifica vero speculatio est euidens. quare speculatiuus intellectus utramq; speculationem complectitur tum scientificam, tum ineuidentem, siue ea .
certa sit ex causis extrinsecis, siue etiam incerta. Opinatiuum autem latius patet, quam practicum. contingit enim et in obiectis specula ciuis opinari .id est, affrmare aliquid,veInegare, non quia scitur, sed quia videtur. Du- . plex autem opinio est, altera vera, altera falsa. Prudentia, & Ars, habitus practici, licet semper opinatiui sint . quia sunt circa fingularia contingenua, quae possunt aliter te habere
80쪽
here , & praecipiunt fieri, non quo8 vere,aciendum est, sed videtur esse faciendum r sunt
tamen ex natura sua veri, quia eorum actu
semper conformes sunt appetiui recto, vein fra-explicabitur u g. Prudentia posito appetitu finis honesti, expensis omnibus circunstant ijs, vere, ac recte praecipit hoc , Vel illo modo aliquid agendum; quamquam
ex parte rerum, in quibus versatur, propter 'earum intonstantiam, & varietatem contingere potest ut erret. Alterum autem genus opinionis est, quae ex se non est vera,licet in interdum accidat esse veram . non est autem vera ex te, quae in opinando non progreditur ex motivo certo. atque hoc opinionis genus
in suis iudieijs assenti ri solet cum dubio , Se
formidine. Ex his colligitur verba illa propositionis, qu bus dicitur 'rudelia esse haditus intellectus practiei, potuisse etiam alio modci efferri, nempe, sabitus intellectus opinatiui. Intellinus autem opinatiuus diei solet ab Arist. Diania ι quamst ille hoc nomine utitur interdil ad intellectum absolute significanduis diue ad reliqua Ppositionis verba veniamus. 3. Vera cum ratione activus. Actiuus . dicitur, id est, actionum operativus di rigendo illas, ac praecipiendo. qua particula tum speculatiuis habitibus distinguitur, tum ab Rrte, quae fastiluus habitus est. Quid autet
est in Prudentia vera ratio 3 iudiciunt verum de agendis ab homine ut homo est. agenda A; autem sunt ab homine quae appetitui recto conformia sunt. quare iudicium verum est, .