장음표시 사용
41쪽
intel Iectu, partim ex obiecto . Dixi semper,
ut eomprenenderem omnem dissicultatem sciendi tam circa res maximae , quam circa res minimae, mediocri sentitatis. Recte nihilominus praecipua causa omnis dissiculta tis quam experimur in scientiis, intellectita nostri impersectioni tribuitur. so uidentia duplex est altera obiecti,d est veritas seu cognoscibilitas obiecti, quatenus per illam ita perspicue obiectum potentiae obijci potest,ut ab ea,quodammodo videatum altera cognitionis A est ipsa claritas, qua ita perspicue obiectum copia scitur, ut quodammodo videatur.Αtque hec est de essentia scientiae proprie, itiesse dictae. Certitudo autem,quae est in scientia,c5- sequitur tamqu1m proprietas ex euidentia. Se nequa lateat aequi uocatio,triplex distin uenda est certitudo, obiecti scilicet,eognitionis, cognoscentis Certitudo obiecti est insius recesutas. Certitudo copia itionis est ipsius infallibilitas cui falsitas suhesie non potest 4 laaec certitudo, nec sera per supponit celtitudinem obiecti, nec qualido adest certitudo obiecti, ex illa necessario coni equitur, licet necessario conseciuatur ex scientia Certi iido denique cornoscentistest firma quaeda in intellectus aanaeso ad rem, ut veram, cui potest interdum subesse falsitas , noli ta meti quartilo oritur ex certitudine cogniti iris,quae sit scientia.
xt Definitur autem ab Aristotele scientia Primo Posteri ex . . his verbis,scire autearbitramur numquodque simpliciter , sedit isophistico modo,qui est ecundum accidens , cum causam existimamus cognoscere propter quam res est quod illius causa est,ex non contingere hoe aliter se habere Quae definitio bona quidem est, non tan .en conuenit omni scientiae proprie,&prasse di-etae, sed tantum scientiae,cateris paribus, magis praecipuae hoc est scientiae propter quid quae habetur per demonstrationem propter quid praeterquam datur alia proprie item,Stoian edicia hoc est scientia quod quae habetur per demonstrationem uod Neque vero pra dicta definitio conuenit tum scie-tiae propter quid neculativae, scd etiam practicae t Neque solum scientiae propter quid per causam actualem,' simpliciter sic di- im , sed etiam scientia propter quid per
causam virtualem , de quidem perquam cunque causam,modo si proxima. Denique praedicta destritio proprie conuenit scientiae propter quid actuali qua nivis facile accommodari possit etiam habituali . At scientia η in communi eompraehendens omnem scientiam proprie, di praesse e dictam definiri breuiter potest, eonclusio demonstrati is vel cognitio euidens discursua,ita, ur,cognitio,sit genus,euidens discursi ira , si differentia: l quod sere idem est , cognitio intellectiva euidens mediate ita,ut, cognitio intellectiua ,sit genus, euidens mediate si disseretia . Potest tamen etiam definiri comitio discursiua evidens, ita,ut, cognitio discursua, sit genus,euidens,fit differentia: vel cognitio euidens discursua, ita,ut , cognitio euidens sit genus discursu sit differentia, S: his omnibus naodis erit definitio essentialis.
82 Praeter certitudinem de qua diximus supra,quaedam aliae sunt scientiae proprietates paucis hie attingendae, videlicet Unitas,
Veritas, Bonitas. De unitate numerica scientiae eodem modo philosophanduni est, quo
de unitate aliorum accidentium: Unitas Uero specifica eiusdem sumitur ex medio termino, seu ex ordine ad medium terminum ita ut illae scientiae sint unius eiusdem speciei, quae habent unum,eii indemque specie medium terminum non quidem materialiter, sed formaliter sumptum illae diuersay, cluae diuersum, etiamsi alioquin l. abeant idem sub: eetum, Midem pradicatum.Vnitas denique generica ei uide in sumitur ex conuenientia in ratione seu definitione communi scientiae supra tradita, ita ut ille sint scienti unius, eiusdemque generis uni uoci in ratione scienti , qu univoce illae analogici
quae analogice in ea conueniunt me uilitate autem scientifrotalis infra . Unitas icienti complexa sma de ueritate transcendentali, que in omnibus rebus reperitur hie non loquiniurJ consistit in conformitate scientie ad rem scitam, S conuenit omni scientiS. Bonitas uero eiusdem consistit in eius persectione secundum quam est terminatiua appetitus rationalis. Et quidem scientia quatenus
cognitio intellectiva euidens est persectio simpliciter sinaplex, eiusne ulla, limitatione
est in genere cnorum honorabilium . iii tus intellectualis.
83 Sed ut persccte scientia intelligat pri iecessario explicandiim est eius obiectuin, seu materia circa quam tribus necessario partibus constans. Prima proprie, ct presse dicitur subiectum, seu obiectum de quo Secunda predicatum,seu obiectum cruod, qus situm : Tertia medium, seu coiectum quoidi ratio formalis sub qua , seu perqlia. Neque in biecto , seu materia circa quam scien-
42쪽
ad aliquam pridictarum trium partium nopertineat. Ae subiecti quidem,seu obiecti de uo scientiae in communi variae 1 vari)s conitiones aflarri solent. Prima quae a quibusdam affertur est,ut sitens reale. Sed haec conditio noti est admittenda, ut communis omni scientiae, cum detur scientia etiam de ente rationi Limmo. de non ente sue complexo,quod est propositio salsa sue incomplexo,quod negative opponaturenti incomplexo.quamuis non ens non possit,ut noeens mma liter concipi,ut alibi explicabitur secunda,quae a nonnullis asstrtur, est ut sit finita: quanaquam haec conditio ab aliis diciturno esse subiecti scientiae,sed praedicati. Dicendum tamen neutrius esse , cum tam subiectum, quam praedicatum scientiae possit esse infinitum licet ut infinitum non misit a n bis distincte,sed tantum confuse cognosci. Tertia, quae aio nullis item afferri let,est, ut constet ex parte materiali, parte formati,seu ut alii loquuntur,ex re considerata,&modo considerandi. Verum haec conditio noest subiecti, de cito scientiae, sed totius obiecti,seu materiae , circa quam, cuius prima pars, idest subiectum est pars materialis c6- parata ad praedicatum, quod respectu subiecti est parador malis &rursus totum aggregatum ex subiecto, tradicato est pars materialis respectu medi; quod est latum narisbrmalis.Quarta quae a inultis aisertur est,ut sit uniuersale. Sed neque haec communis est omni scientiae cum detur scientia etia in desingularibus non solum incorruptibilibus viae Deo, sed etiam de corruptibilibus, Vide hoc homine. Quinta quae a pluribus anseri solet,est,ut toti sit aequivocum,sed unl- cum, vel saltem analogum. Huius tamen
conditionis orim quidem pars semper,secuda autem o tertia tunc tantum habent I cum cum scientiae subiectum est uniuersale.
Sexta quae commii niter a mertur est , ut non
sit ens ter aceidens,quae conditio licet vi eatur potius Praedicati,quam subieci: quatenus praedicatuis scientiae non potest esse peraceidens hoc est contingenter connerum subiecio potest tamen etiam diei conditio subiecti quatenus nec subiectum scienti Cp
teste si e per accidens, hoc est contingenter c Inexum cum praedicato Vertim licet de
ente per accides in ratione effectus,seu quod idem est de essecti contingenti,ut de inuenticue thesauri east sacta a lente, 6 catem huiusna Lxnte per accidens, quod nec
habet cirrtas causas quibus producatur, nec
cenas passiones,quae de illo demonstrati possnt,non detur scientia de ente tamen per accidens quod habet certas causas,ouibus producitur,& certas passiones quae de illo domonstrari possunt cuiusmodi ens per accidens sunt numerus sonorus, linea visualis,ta
huiusmodi, datur. Septima afferri solet, ut si semper,de ubique quia supponitur eue niuersale , quod dicitur esse semper, ibique modo explicando ubi de uniuersalibux. quare hae conditio non distinguitura quamia. Octaua,ut sit necessarium, seu nonpossit aliter se habere. Nona,vcst aeternum, dic sequenter ingenerabile, de incorruptibile Decima, Vt ex praecognitione disci possit Sed hae tres vltimae sunt conditiones connexionis praedicati cum subiecto, non autem subiecti praeci se, eatenus autem dicitur connexio praedicati cum sul, lecto scientiae esse necessaria, Materna,quatenus posito ubi cto in quacumque diu rentia temporis seu durationis necessario illi conuenit praedicatiun Additura quibusdam alia conditio,vi subiectum scientiae non sit res a nobis opera bilis, seu cuius principia sint in nobis, sed fit restantum speculabilis cuius principia sint in ipsa re Vertim isti scientiae no inen sumtu angustius,ut soli speculatiuae conuenit, cum
tamen etiam practica sit veneri proprie
s Recit alitem scientiam speculatiuam a practica in hunc modum istinguit
Aristoteles a Met tex. . ut speculatiliae finis fit veritas,practicae autem opus, ubi nona
quitur de liue proximo qui tam in scientia peculativa, quam in praetica habituali est cognitio sui obiecti, sed de remoto, qui instinculatiua coincidit cum fine proximo sub alia ratione spectato in prae ica distinguitur a fine proximo est illud ad quod cognitio obiecti,quae est finis proximus ordinatur. Vt autem scientia speculativa speculatione , sic pracile a praxi dicitur sed, quae Latinis est actio, piid Aristotelem dupliciter sumitur,vel presse pro operatione libera sive voluntatis siue alterius cuiuscumque potentiae uoluntati subiacentis, quatenus est regulabilis regulis scientiae moralis, prudentiae,vel late pro olκrratione libera tum interna intellectus , tum extermi intentiae factivae, seu exequentis, quatenus
est regulabilis aliis qui biisdam regulis, operatio qui deni intem intellectus regulis Logicae,operatio autem externa potentiae factiuae . seu exequentis regulis scientiae factivae, de artis operatio eni in quae nullo modo li
43쪽
bera, conseqtienter nullo modo est regulae Lapax, nullo item modo est praxis.s iuxta duplices hanc praxi aece pcionem duplex etiam necessario disti tigii Eda est scientia practica , altera presse sic dicta quae circa praxim presse, altera te sic dicta quae circa praxi in late sumptam versetur. Duae autem rem truntur, Tuficiunt xonditiones, ut cognitio et . scient indicatur circa praxim versari, seu ad praxim dirigi, Sconsequenter esse practi ea. Prima est, ut fit de re operabili, cuiusmodi est intellectio; . volitio, saltatio, aedificatio Secunda, procedat, modo operabili,hoc est,ut cognitio illa, scientia tradat modo . seu regulas, vel potius ipsa incessit modus, seu regula formalis orerandi. Ex his colligitur definitionem praxis, quum tradit Scotus in prologo sententiarum quaest. q. his verbis prax est a- eius alterius potentiar, quam intellectus
et ii taliter posterior in te lectione natus dici, conformiter ratim recte ad hoc,ut it actus. .rectiis non esse adaequatam Colligitur prae- aerei, ut scientia dicat ut pNκ edere odo , ne rat,ili, dccciis iuetὶ te esse absolute M ter practica, Mi sust cre, ut ex Iola: IIltdiltl Ile scientia dirigatur ad praxim ne ivt ex cognitione veri ratis, quam scientialia tradit colligi cmut, aut etiam de Leant. mPur, seu regula: bdni Oi et rari dici nec Ut adpriaxim quoruodecum brutiam naturasua
operabilici scietitia autea practicata ui ρο-:test agere nisi de re operabili.tum quod aere..tia speculatilia licet aliquando agat de te
operabili,non a Gamen de illa inodo ope rabili, thdspeeti latino: scientia aute in practica: Egit e re o I modo heres :- .li. Itaque scienti ierialiter cognitio speculatiua non accidentaliter tatum, sed elle tril. Hri fili Tert. . .
8 Scientia trabituali , hoe est habilitas
intellectus a. prc, ducenditii a tun, scientiae, qua ili ori . t tum cit, non est pura relatio resultans ex positione specierum iii telligibilium,ordinatarum in eode in melle
ini; nec qualit potentiae intelle uae superaddita distinta speciebus intelligibilibus. sed identiscatur ciun ipsis speciebus intelligibilu us,non quidem implicibus, seu representativis rerum simplicium , sed complexis seu repraesentativis rerum coli lex ara scibili uni, in illis lama aliter consistit, sicli Ir Puri liabitualis formaliter coiissistit in speciebus intelligibilibus conapi ex iri, seu repraesentativis rerum complexarum opinabilium . Ac scientia quidem habitu, inpartialis unius rivaliter conclusionis est, una qualitas inliter silia lex coposita ex multis, hoc est I Sintelligibilis unius tiri inlcluit Aliv
ti .est una qualitas simplex , in aggregatai cxim qualitatilius,seu Libitibus realiter, S speciei distanctis,'ito sunt colic Iusiones, ex quibuyco flecta est,&aoqira, uic uiati Ir-ter,ci ii cie dissime . t , Producitur habitus scientiae per actum scientiae , qtudem habuit scientiae partiali unus. simpliciterim unicum simpliciter a ictum scientiae, habitus ero totalis. γρώμPς mulics. Quod idem proportionaliter di ilcenduin est celabitu ita I
i te non quatenus ictio est, sed a - .nitas, quidem activaesiuioncini currere tamen ,uti. stiumuntum potentiae Proprie, x pres eloquendo sedit ei iciens Prox inruini uilici P.Lle, licet partiale Nec dicetidum est scibitum est simplici texscrieci me in Mised e contrario, licet etia: ibi ruisit Rcdum quia perfectior acta. as Dupliciter dici pote ii auge in 'a
uum dicitur, quado liabituran odii ne adlec obiectum magis perficitur. cicon quς, irrimagis inclinat, seu magis aptatano fial la 'III ruduit putentiam adsimiles actit, ut
44쪽
tuni in habitu scientiae datur. sed tam de habiti scietitiae , cuiam de atritu incola muni dubitari potest, an intendatur solum per actus intensiores , an etiam per aequa' les, vel ininus intensos . In qua inibitati ne distinguendum est duplirciter enimintelligi habitus intendi, primo in ordine ad efiiciendos actus intensores, qua in fuerint omnes illi, qui, habitus productus, vel acutus est . Secundo in ordine ad efficiendos actus aeque intensos . atque fuerint illi quiluis habitus productus, vel acutus est,
magis, emcrendus actus minus I S. Loquendo igitur de primo intim-sionis modo, clicendum est nullum habitum intendi iii si peractum intestorem loquimur autem de habitibus acquisitis,in uaturali-hus, nam de infusis,N super naturalibus non est nostrum hic disputare . Loquendo autem de secundo mocio hi tensionis, dicendum est habitus qui dein potentiae appetit tua intendi polle peractus aequales, nabitus,e rol orizatra intellectivae non post in tetidi peractus Quales. I xtensiiuum vero augmentum in habitu latentia dupliciter intelligi
potest Trimo ita utimis, dum ue habita is scientiae per si inplicem sua naent: ratem vir
ctus eius dein specim di hac e nuenit omni habitu Mec alluit des a
ab eodem actu , quot diaci 1: Secundo ita utimis idemq; habitu Mi. te litiae vitet ualiter extendatur ad emiendos plures
actus diuer: a specie, de haec extensio noncini enit habitu scientiae aerito ita ut postquam productus est simplex aliquis a para
peti inens de,atque ali si inplices, raritale so, .ibitus ad camdem scientiam iotala in heretinentes producantur , atque ita
primiis ille sinapi ex partialisque habitus dicatur in i mprie augeri, atque extendi qua
tetrus alii habitus ab ipso realiter disti licti
cum ipso an cia aliquo in Odo unum per ordinatam a gregarii lileia facientes, illi adiungi satirr i carae exiciatio coniicni cmni habitu scientiae. yci .ibitus nanis,in consequenter etiamh.ibit iis scicialia cciiciirrit ad acnus non dispositive tantum , sed e ficetiue, quidem etiam princit aliter, non tamen viri incipi si est ectivum totale, sed partiale . Neque vero habitus scientiae in acti unici solum intensionem, aut facilitatem, quas aliquiis ale dicunt esse modos actus; sed elficit omnia qua iunt in actu, hoc est entitatem, inten- sonem, unitatem, veritatem, bonitatem eo modo quo effici possunt. Facilitas autem nihil est reale in actu, sed denominatio extrinseca potentia operante sic disposita delectatio vero actus ab habitu eliciti secunduid quod dicit in aetu non est aliquid realiter distinctum ab ipso, sed ipsemet, quatenus naturq,4 dispositioni operantis coueniens est. Non potest tamen ullus habitus, conseque ter nec habitus scientisconserre potetit uim ad eliciendos acius intensores,quam potentia ipsa ex se possit emcere, quamuis directe, per se non possit actus conserre potentiae vim ad efficiendum actum intentiorem
quam suerit ille, quo ipse productus est, per
accidens tamen, indirecte hoe est rationepotentis, cum qua operatur, potest ita concurrere etiam ad actuna, quem potentia , ut naturaliter a fiecta aliquando elicit intensiore,quam fiterit ille actus, quo productus est habitus, ut non solum concurrat ad gradus intensionis sibi correspondentes, sed etia in
ad ulteriores omnes. si Cum Aristot. primo Poster t. I enumeret quatuor, nempe rem scitam,scietem, carcntiam obliui nis, seu recordationem coclusionis S carentiam obli itionis, seu recordationem medii, qui biis re inanentibiis scientia remaneat, quom aliquod deficere oporret , i scientia deficiat , loquitur praeci - . v c. scientia actitati. Nec ita intelligendiis est ut velit ad interitum rei scitq,quoad exilientiam aut scientis, idest hominis, interire scientiam: sed ita,ut velit, si res scita, id est cCnnexi pridicati cui subiecto demonstrat: nis, filoluatur per postibile, vel im-
cluamuis reuera id sit impossibile; - lectandum eam pariem secundum sudia est sciens, idest secundum animam intelligatur tolli, quod tamen naturaliter est
impossibile vel incidat obliuio conclusi
nis,Zel medi i ex suo proxime habetur conclus i ,riCn polli elici actus scientiae illius coclitrii, S. Scientia aut cin habitualis nequequo ad Liram exilientiam neq; quo ad usum Dei te corrumpi, aut minui potest per solam cciliationem abaciu, per accidens tamen pintest , qua naui SILOn necessario id fiat neque item per te corrumpi, aut minui potest quoad suam extilentiam per laesione organi cor- pCret,aut corruptionem , perturbati ne mite Pliantasmatum,aqitibus eius productio , cui Scependet per accides tamen potest per Rionem organi corporei, aut coma priolae inperturbationem ii Phantasmatum Liaedictorum in nediri, seu corrumpi, quo ad suam,
45쪽
immo . quoad existentiam, quamuis hocvltimum non semne accidat Eadem scietia habitu lis,'iro ad sua in existentiam per secori l. mpi potes e Telestiue cui dem ab actu, forma liter autem solii ab habitu opini ni falsae vel Ortoris ipsi oppositi. In eo auteopinio alia,& error conueniunt,quod utraque est cosnitio salsa, Si scietitiae contrarieophnsita. in eo vero di fierunt , quod opinio falsa est cognitio falsa existimata pronabilii error autem est cognitio falsa existimata
yi Je unitate,&distinctione scientiae totalis cuius iam saepius iacta est mentio,illud
anteonuria statuendum est, non unam tantucile scientiam totalem rerum omnium sed pime in in olum ob commoditatem ipsas et iaci an di,ac perdiscendi, sed etiam ob ipsa- mnaturam aliquomodo a parte rei distin- e et in ratione generica scientis uni uoconueniant. Non recti tamen scie- . . in uniuersum distinguuntur ex sol tione abstractionum a materia,quani illae cienti. IOIales cuiliabent distinctam abstractione obiecti formalis inter se culti liquantur, tum specie, tuin etiam genere lub alterno. Et in noc sensu recte dictintur Pl:y: c. t Mathematica pura Metapthysica illi ii in t ui ex triplici abstractione 1 mat larii prima est abstractio a nateria si anata, seu singulari tantum, ted non ali a cras hili. Et tribuitur Physicae,quae . materialia sensibilia, non tamen
iae , tribilatur metaphysicae,
scurratio entis ratio unius huiusmodi a-us, immaturiabilia ratione, is alterutro ex praedictis
93 Licet autem rectet rex abstractiones amateria distinguantur,ut dictum est, alio tamen modo, materia analogice, ut in praedicti diuisione sed adhuc latius sumpta, multo plures distingui possunt, ita ut alia, si abstractio materia lignata,alia a materia sensibili sumpta n romateria prima affecta qu.ilitatibus sensibilibus, alia a materia sensibili sumpta pro substantia corporea completa, de simplici, cualem aliqui putant esse substatiam cαli, alia materia intelligibili stim- ta pro sua illitate, alia a materia sensibili oe intelli ibili,sed tantum per indifferenti .i, qualis est abstractio transcendentium, alia imateria sensibili, intelligibili non olum per indisserentiana sed ablolute, non talneli ab ordine ad huiusmodi materiam , qualis est abstra isti animae separatae alia ab omni materia sensibili,5 intelligibili, S. ab ordi ne adliui ulmodi materia in . sed non abomni potentialitate, seu perfectibilitate Veracciaens,qualis est abstractio Angelorun , alia denique ab omni liuiuimodi materia &ordine ad illam S potentialitate pridicta,qualis est abstractio Dei. 4 Sicut igitur scietiae totales in uniuersum non redie distinguuntur ex sola distinctione abstractioniin ii materia , ut dictum est:ita nec recte distinguuntur ex eo quod aliae res sint stibiles des uitione, aliae demonstratione per media intrinseca, aliae demonstratione per media extrinseca, quorum pri naum ci h sicae, alierum phys eae, tertiuMathematicae conuenire, male Quidem tradiderunt nee tena ex sola subordinatione cifectiva intc plures conclusiones, quari litia ex ablia derivetur nec ex sola attributione, seu liabitudine ad num subiectum totale .l vilitas di conlac uenterditi incito scienim tota illi: i ii uniuersu in uinitur ab Ili L s suis pii non secundu P is: ci 'ia propria,
rialium ad aenae scibilis in Ois i. Scientia torales
46쪽
ca,Se scientiae,quae dicuntur factivae', seu a te IdOccntes,quae plurimae sunt , aliae nobiliores, ignobiliorevaliae, quas hic enumerare nihil attinet. Cum tamen Mathematicam inter speculati uas nuna eramus, 6 accipimus
illam adaequat momo iniit etiam practicas continet, sed in adaequate,ut magis libro secutulo patebit. 96 Subalternans s lantia dici tyr in commi inio qua alia depclulet subalternata, ro, quae ab alia dependet . Qilod irrpliciter feti potest , vel ratione sinis, vel ratione subiecit, et ratisne princ u lorum . ratione finis illa subalte relatur alteri cuius finis subordinaturini alterius quomodo finis fraeni factiva subordinatur fini equestris. ratione subiecti illa sub dinatur alteri cuius subiectum continetur sub subiecto alterius , vel ita, ut illud contrahat per differentiam essentialem, quo modo corpus
elementare continetur sub corpore naturali yel ita ut illud contrahat per differentia
accidentalem, quo modo numerus sonorus continet tir sub numero . ratione principioruuenio ue illa subaltematur alteri, cuius principia sunt conclusiones in altera demonstratae,quo modo princ viaivificae sunt conclusiones de monuratae in Arithmetica.s Illa tamen tantum simpliciter dici solet scieritia alter ruba. ternat qua ab altera dependet tum ratione subiecti contenti
sub substita alterius sed contra i tantum' per disserentiam aliquam accidentalem istratione principForum in altera Gemonstratorum quo modσMusica dicitur subalteritari Arithmeticae, Per oeci tua Geometatae , c. Sed quoniam Aris i milier .lex. 3o docet sensitivorum idest Muticorum, Perspecti umio aliorum qui versantur circa subiectum mathematteae contractum e differentiani aliquam accidentalem sentibilem yesse scire qui Q, mathematicorum vero, cire Pr
Verrii id id non ita aceimendum est quasi in scientia subalternata sci ur quod in sub
alternante vero propter quid eiusdem conclusionis quom ocula NM, sed ita ut in subaltemata quidem sciatum Quod conclas num per experientiam in inductionem , in subal demante vero sciatur propter quid earundem conclusionum,sed abstracte Iion autem applicate ad easdem conclusiones . Et quamuis in subalternata saepe sciatur etiam quod aliquorum principiorum per experietiam item,& inductionem: huiusmodi tamescientia quod, siue principiorum,sive conclusinium independens a sutialternante non nisi ratione obiecti materialiter sumpti dici potest subalternata.Sed haec de scientia satis nic sint .Qu. x euim de illius cum aliis habitibus comparatrone addi possent , partim ex iis, quae dicta supra partini ex alis, quae sequentib libris diceda sunt ,haud ita magno negotio intelligentur.
47쪽
E praestantissima naturalis Plutosophiae dignitate pati cum
amoenitat*ac se trina coniuncta, tanta mihi tamque latera, tens dicendi seges oboritur, quanta est, quamque se at fiandit ipsius vis vini istasque naturae. Sed, cum neque maximarum, pulcherrimarum oue rerum cognitio intram haec na. tutar contemplatrix ,- interpres disciplina complectitur, mean aut cuiusquam commendationem desideret: neq; hic id agatur, ut quanta sit huius scientiae praestantia, quanta u. cunditas quantus usus longo verborum ambitu explicetur;
sed id potius, ut rerum ipsarum sub physicam contemplationem cadentium a plitudo, breuibus inclusa thesbus, in lucem. aspectumque, quoad fieri potest, proferaturi illud tantum antequam re aggrediar monendum existimo quemadmodum nihil in natura est. in quo non mirandum aliquid infit,exariltot.libr. I, de partib. Animal cap. quinto, sententia; ita nihil in illa esse, quod non auidae in uestigandu. attenta, subtiliterque coenoscendum, de singulari ciuadam eum animi propensione adamandum, atq; amplectendum videatur. Ainardum enim i eiusdem ibidem lammi Philosophi verba usurpab ox nutuque ratione probadum est si imagines quidem rerum naturalium, non sine delectatione propterea inspectamus, quod ingenium una contemplamur quod illas condiderit, idest artem pingendi aut finge. di: rerum autem ipsarum naturae ingenio, miraque tertia constitutarum contemplationem. neu magis prosequamur, atque exosculemur , modo causas perspicere
48쪽
P0sice Uura, eluserim, c matbematis disrime, praeque ad libros de P0sic auditu in uniuersum eorumque Pros-mium pertinens.
Im si eam esse scietiam, A qii idem speculativa libro sciperiore iam dixi addo hic eam, cum speculativa esse dicitur, sumi ut distinguitur a Medicina, δ,Magia naturali: quq dupliciter acae pi possunt uno modo, ut sim artes utente laeve non sunt scientiae consequerer nec partes Physicae: altero modo, ut sunt
artes docentes, seu tradentes praeco ta demostrativa, Medicina quidem sanandorum corporum, Magia vere, naturalis efiiciendorum
operum admirabilium ex varia copulatim ne rerum naturalium, sic sunt quide scientiae, sed practicae , A consequenter nomine
Phi sicae simpliciter sic dictae, qua de hie lin
quimur, tanquam eius partes non comprehendunt usi . lso Subiectum materiale seu quod idem est , subiectum attributionis scicuti x Physicae recte assisnatur, siue dicam esse corpus, siue substantia ,siue em, sed melius si dicatui esse corpus, quod solum est subiectum materiale,seu attributirinis scientia Physicae adaequatum: ratio vero Drmalis subiecti suo obiecti, seu quod idem est, obiectit ita brniale P hvscae non recte assignatur, si dicatur essem illum,uel generabile, δ corru I)tibile, si ladem colum ponatur in generabile, E incorruptibile recte autem a sit gnatur, sitie dicatur esse sensibit siue mobile siue naturiale sed melius si dicat ireste mobile quam si sensibile, Madhii melius si naturale , quam si mobile. At subiectum Phys
s,rinale simul, recte assignatur, si iresse corpus naeturale, siti Sus, ut niatur iste, siue corpus naturale, ut, turale quamuis his duobus posterioribus modis paulo clarius significetur naturale ei se nationem Ermalem sub qua corpus natural conside
ro Cum antem dupliciter possit hysica considerari,vel secundunt se,uel ut ab A aristotel tradita est;secundum se duas in par tes tribuitur quarum prior agit de corpore natura I incommuni, posterior de speciebus
illi subiectis, quae deinde pars ita iubdiuidi potest, o primo agatur de corpore simplici
in communi, secundo de Casio, tertio deses mentis,quarto deis isto incommuni, quinto
de istis imperi istis, sexto de istis perfectis inanimatis 'septimo de isto perfecto
animito in communi octauo de animato tantum anima vegetatiua,nono de animato anima sensitiua , decimo cle animato anima rationali initamen ordo eatenus seruar
dus est, quatenus maior doctrint facilitas inscientiis tradendis praecipue postanda pati tur. Ut vero ab Aristotelo adita est, diuiditur eadem Physica a quibusdam nec in metrito , si nomine Physicae intelligatur omnis doctrina tradita ab Aristot in omnibus libri, ad Physicam spectantibus, in tres parte quartim una continet falsa, altera probabilia,tertia serentis . Sed si spectetur diuisio ipsius Aristot decem , detur habere Parte . Prima contiitetur e o libri ila Physico auditu:Secunda quatuor libris de Cretor Tertia diiuruis de cienerat. Corrupi. Qit arta quatuor libris meteorologicis .inta triblibris de anima Sexta libris paruorum naturalium: Septima decem libris demist anima liuis Octava quatuor libris de partibus animai una Nona duobus libeli: ..iltero de incellu, altero de motu a minalium , quam lis
hic ad parua naturalia a tinet Decima. qii itaque libris de genera ar imalium Libri autem duo de Pl.ti de Mundo,N alii quidam Aristot .ciit ut loliti iton putantur commulti teres le Arist. io Ordine irature, seu secundum natu
ram Physica est posterior Metaphysi ea , sed
prior omnibus aliis scientis, Or 1ine vero doctrinae, seu lecutidum nos Phy ite eit poste
49쪽
tior Logica ,6 Mathematica, sed prior Metaph sicae Morali: ordine deniq;dignitatis, Phrfica simpliciter est posterior sola Metaph sica , prior vero reliquis omnibus scien-itI .ro Libet hic etiam disertinen Physicae, Matheniaticae, de quo Aristoteles se- ciuido PhyLatex. I ad x . agit, aditingere, sed illud prius ponendum est, Mathematicas disciplinas in duplici esse disseremia, nam aliae dicuntur purae, quia pro subiecto habent puram' ii antitatem ab omni qualitate sensibili abstractana Geometria, scilicet,quae continuaur,5 Arithmetica,quae discretam quantitatem considerat aliae nai
stae, quia pro subiecto habent quantitatem assectam aliqua qualitate senubili , dei
sunt quatuor, Astronoinia , mi aequantitatem, siue permnentem, site liuentem tus Mundi totius S praecipue caelestium corporum , eri reditui, quae quantitatem ei-ntalein,is luminosaia , Musica,quae quantitatem discretam in sonis, seu numerunt son rum , Mechanica quae quantitaten grauem, di levem, S pracipue uincti inartim considerat . Atque athas quatuor aliae Omnes mathematicarum istarum rationem participantes quas hic persequi nillil neces e cst,aliquo a Ocio feriinent. Eadem Mathei naticae in istae appellari utiam solentili ediae, quia mediae quota in modosiuat inter Mathematicas puras ab omni qualitate sensibili abstractas , 5 Phycleam, quae tota est in rebus sens bilio iis , , t proptcrea merito die ipsis quari positi, sitiit ne magis Mathematicae,an Phynci simpliciter tamet magis nathematicae, quam Physicae habendae
io Cum autem Physicae, Δ Mathematicae discrin .en inquirimus, nomine Mathematicae intelligemus non solum Mathematicas puras, sed etiam istas, seu medias,6 in hoc sensu conlieniunt Phylaca,6 Mathematica,quod utraque est vere S Proprie scientia, de quidem speculatiua , ii serino sit de Physica,ta Mathematica simpliciter, principaliter sic dicta, latius enim sumpta Physica, S: Matheinati cari traqtie sub se comprehendit aliquas etia scietias practicas, Physica quidem Medicinam, ci Magiam natura. lem,de quibus supra diximus, Mathematica vero totidem Practicas, ito speculati vias, nempe Geometriam praeitcam,ad qui pr prie pertinent tiam Problemata cuclidis, Aritnmeticam practicam , Astronoinia Practicam, S c. Io Disserunt autem primo eadem scietiae,quod Physica considerat omnia quatuor renera causarum, novirtualium tinim, sed actualium,seu simpliciter sic dictariam: Mallie matteae vero purae quidem in speculatiuae considerant tantu in calthm materiale,& fornialem virtualis fracticae autem, siue purae, siue mistae, seu mediae sirit considerant necessario causam finalem miliae deliique, seu mediae aliquet confiderant etiam caulaia efficiente in Hinc eos redarguas, qui Mathematicas aiunt procedere per media extrinse
ca, cum omnes mathematicae demonstratio
ne si nomine sane digni Ili mi, vel proce dant per caiisas,quas dix: naus,vel IN passiones quidem, sed tales, ut cum rece qua situr necessario coit. rexae sint, eui iter inserant conclusiot cm.
Ios Diiserunt secundo Physicae , Nathematicae purae iii abstractione a materia, ut dictu in est libro sui eriore ca. vlti Ino. Addidi autem,S ibi, S hic, puradquia de puris tantu Mathematicis,lion item de mist is adaequale sumptis discrimen illud intelligendiicit, cum aut Aristotcles docet Mathematicuabstrahere amotu, di definire ne motu, ut zit 1. PhTs.lex.49. J entia mathematica eia
se sine motu,ut loquitur I. Metaphys. t. s. 5 idcirco appellat immobilia 3. metaphy. t. 3 6. metaphys.lex. 1. 3 de Ylo tex. I S alibi ncn loquitur deomnibus mathematicis, sed tantum de puris. Et cum idum Aristot a. metaphys text.3. dicit mathematicam ah strahere etiam ab ente, Δ bonomon ita intelligendus est,ut velit subiectum mathematica nullo modo participare rationem entis, ct boni, sed ita, ut velit mathematicum non considerare ensin bonum, ut ens, d bonum formaliter, sed tantum materiaIltera ici et potest mathematicum non considerare ensiimpliciter, di principaliter sic dictum id- est iubstantiam vel etiam non considerareens sumptum panicipialiter', idest existens, quatenus ea,quae docet aeque valent in quantitate, numero non existente, sed vel praeterito, vel suturo,vel possibili, neque in existente, quod tamen non est proprium mathematicae, ted commune alio scientios, quat lius abstrahunt ab existentia suorum subi clarum, licet nonnines eodem modo Possint abstrahet e. Io Disserunt tertio eaedem scientiae,qt Physica ccnsiderat corpus naturale, ut lu-bicetum,quantitatem,eius proprietatem ut Mathematica considerat quantitatem ipsa, ut subiectum Tripliciter enim potest consi derari r
50쪽
audituderarictu Ititas inrimo tens, seu spectra entis, S sic spectat ad metaphys eam, ut spes subiecti:Sccudo,ut pasio, te aflachio corporis liaturalis, sic pertinet ad Phyficam ut passii subiecti:tertio, ut subiectum aliarum militarum palsiinaum, seu amctionii sine ullo ordine ad corpus naturale, sic pertinet ad Mathematicam, ut subiectum Milod in uitelligendum est de subiecto Mathematici
magis noto, S ut Mathematica commuri iter triacitur,alioquin enim quae docentur in Mathematica de quantitate siue continua, siue diicreta ita proportionaliter locum habent in quantitate virtuali, ut in actuali, seu sominali, imo ita proponionaliter in quantitateronis,si fingatur,ut fingi POt, atq; in quantitate reali .neque vero subiectum Mathemati
ea eii italitas finita, nec infinita, sed abstrahens, N. v tranq; sub se comprehendes, quis ut plurimum si finita Ratio autem sormalis hinc lubiecti sumitur ex scibilitate per prcpria principia. Atq, ex his facile colligi pollunt ali. ae minoris momenti inter Physicaci Mathematicam di fierentiae. io Octo libri, quos Aris merito inscripsit dea hysico auditu non solii sivit vere,5 pro priuinysici, ted inter libros Physicos acroa
ctum est crpus naturale inc Si iureolitiones inplici sumptum eorumdem initium, spectato Oidine doctrinae est primus libernosc-curidus, qui spectato o murenatum siti ccudus non prin us . Pari itio cortinacem libroruin duplex est e IV,test .via uit,qua secit pie Arist. iii, iato i aries totidem litaris compr. ζ-Lent ac altera est in duos primos libros , inqui ous Litur deir:i: cipi; fellendi, iri trinse-cis,4 eae crinsccis corporis naturalis, in reliquos in quibus agitur de principi, cognoscend:,leu de pallion: bus eiusdem. 3 ic Pro t. tro illa, Ognoscere,ae scire coCogo. Dii gli circa olianc methodos, quarum sunttio ex prii' ipia,aut causae, aut elemeta,ex horum 3νineis cognitione, .ua Arili coidem libros exordia ea tur, licet ne nonale intelligatur,e scientia si is proprie, ita: scytota, potet tamen intelli
S illarum externarum , siue illorui terminorum, ad quos definitum dicit ordine essentialem:ad persectam autem cognitionem definitivam causalem requiritur,d sufficit cognitio illariim causam,quae cum definito couerilitur: ad perfecta cognitione demostratiu qd totale reqritur, lassicit cognitio omni ucaiisam proximarum ad pari iculare vero sufficit cognitio unius causae proximae. in Sicut aut in . I. Prolmij eorumdem librori Arist. indicat viam magis principale docuinae quae procedit a priori, ita ina. 3. proponit via minus principale,quae procedit a posteriora, seruanda non solu in his octo libris, sed et in tota physica. Et P consa magis in . inteli igit, tu corpora naturalia, ut tota quaeda definibilia astecta suis accident bus, mutationi b. sensibilib.abstrahedo ab eo,qa sint coposita substantialiter,verno, tu et quae Iliones, seu pronuntiata generalia,agbus inuestigatione principioru in exorditur, silmpta cluatenus conserunt no solum ad inuestiganda principia corporis corruptibilis, sed et quatenus conserunt ad inuenie da principia corporis naturalis in c6i, quod secuduAr. abstrahit a corruptibili, de incorruptibili. uia doctrinae diuert ordo doctrinae , de
quo Aristot.tec de . qui, per se loquendo lumendus est a notioribus nobis, non autem a naturali rerum tractandarum ordine ccnsequentero ine doctritiae tu se ociuendo, plurimum progrediendum ei ab viii ueri alioribus ad minus uniuersalia recteque diuiditur Ordo coctrinae, in eum,quilaicituri reces litatis,ci eum quilas Ob melius. io lingularia sunt nobis notiora cogit itione consula quam uniuersalia si sermo sit de cognitione confusa, qua una res dicitur consus e cosnosei,quando cognoscitur in se ipsa quide, ludio cognitis singillati in ipsius par- tib sitiat aut ignotiora si iermo sit de illa cognitione c6sula, qua una res di confusec inosci, nato cognoscitur in se, sed in alio. iubin clii gendii tamen est in utraq; e6clusionis partC,ut plurimit, ii si uniuersaliter. Eadesingularia sunt ignotiora nobis cognitione
dili incla quam niuersalia, si sermo sit de cognitione distincta opposita confusae , de qua in secunda parte luperioris conclusi .iis, hoe est de cognitione distincti qua res
in se secundum omnes parces, seu rationes non tamen quascunque , sed intrinsecas sitigillatim sumptas cognoscitur. Sed sunt, tiora siue erino sit de cognitione confusa opposita distincta de qua in secunda parte eius dein supelioris conclusionis, hoc ei de Ir