장음표시 사용
61쪽
loquendo de effectu non artificiali,sed naturali,quia ad aliquem eundem re iter ei se- eum itumero artificialem possunt interdum plures realiter causae essicientes totales seorsim acceptae cono trere. Dixi tertio, vel soluin fieri, vel solum in facto esse,quia idem tealiter eflectus numero in fieri potest esse a casecunda efficiente,5 a prima simul, in coiiseruari uero a la prima, ct de facto ita est iu substantiis, multis accidentabus, Quae futa causis secundi sessicientibus Dixi Qenique licet hoc non siit aeque certum in omnibus effectibus naturalibus, nou solii in qui kli Cineffectibus inada Quati seu praecius, ut pluri
mum est multo obscurius,undi in est,quain adaquatis , sed etiam quia non est a Que certum in omnibus eMctibus ad quatis led certius in substantialibus, quam in accide talibus. De omnibus tamen essectibus intelligenda est..conclusio Consequenter licet a snatural quod semel produxit, nam numero sormam, quae deinde corrii pia est , adhuc ruatum in se est habeat vim,qua posset pro-ucere iterum eandem numero sermam , desacto tamen nulla sorma semel corrupta naturaliter eadem numero iterum produci po
III Et quoniam hic inuoluitur dissicultas. obiecto adaequato causae efficientis tu uiuocae, tum ni uocae, placet utrunq; breuiter assignare . Obiectum igitur adaquatucausa 'quivocae primae est collectio omniupossibilium,causae aequivocae secunda est collectio speciei, vel specierum in indiuiduoruomnium, respectu quorum ipsa est causa ae' uoca cainae nivocae spectatae secundum se
est collectio individuorum omnium est de
speciei, excepta taluum ipsa me causa uni-u a,sumenia tamen inai uidua eiusde speciei disterentia uter se tantum ratione iudiuiditationis, non autem ratione intensionis, vel extensionis, vel altera accidetis:spe 1atae secuicium ordinem naturales se determinationem ab Authore Naturae iactam, est collectio, seu series quaedam certorum indiuiduorii eiusdem specie , inritia nec ipsa causa.vntu a,ue alia plurima enitae pe ciet continentur', quidquid sit de quastione ilia,an idem possit per in potentiam non gdem producere, sed reproclucere se i sum,
quae multa a Theologis aractari solita suppodiit. Non possuri tanae per ullam pineti .i inplaines realiter 'lites totales scor sim sumptae i. - eunde T. formaliter effectum iumero, iuead equatum, siue
inadaequatum . Atque hac de Iu lino ex trib. ab Arist.propositas communibus omnii, vel
pluribus cautis. Is Secundum, quod est causas esse biinuicem causas, non est verum uniuersali. ter,sed uidesinite . Primo enim materia,&forma non sunt causae respectu efficientis. Secundo nec efficiens,est uniuersaliter causa respectu inateriae . Tertio nec item finis est uniuersaliter causa respectu materiae aut formae,aut efiicientis materia autent, fora sunt sibi iniicem caus funiuersaliter, ted diueis ni o Materia enim semper est citus a materialis formae, vel quoad esse si inpliciter6c quoad este secundum quid hoc estQuoadesse receptum in materia. simul , vel tu ad esse secundum quid,tantu, iuxta supra dicta ubi de causa in aletiali forma vero se in- per est causa serinalis materiae , saltem quoad esse secundu in Quid hoc est quo id esse actuatum, an vero lite tu an aliqliando causa materiae quoad esse simpliciter, ni ia potest explicari nisi constet deo ita materia, in ordine ad suam st,rinam Io diamur. Loquendo igitur de materia in communi, ud comis plectitur sub se tum materiam pri inainta
alias omnes, recte dicitur forma non uniuersaliter esse causator malis materiae quoad esse fimplicitet siue in.fieri siue in facto esse, seu conseruari: Loquendo autem det materia prima in ordine ad brmas substantiales vltimas supponentes alias formas substantiales sartiales, cuiusmodi in animalibus est anima, mrae supponit alias formas partiales carnis, rus,5 c. ut alibi dicemus,non potest huiusmodi forma dici esse causa formali, materi primae quoad esse simpliciter siue in fieri, siue in faMoesse, seu conservari. Rursus loquendo de materia prima in ordinead formas illa substantiales, sine quarum aliqua non potest naturaliter esse, duo videntur di cenda . Alteruin est si potest materia prima ab aliqua huiusmodi forma tanquam a cauisi ador mali pendere quoad suum esse simpliciter in facio esse, seu coseruari posse etiam pendere quoad idem esse in fieri, alterum cst probabilius videri inateriam prema quoad
idem esse tum in nrat,turn in facto esse, seu conseruari naturaliter pedere ab aliqua hi iusmodi sorma tanctuam a causa sermali.
is Efficiens etiam,&finis non quidem uniuersaliter, ut iam dietum est, sed itide finite ut ambalatio,&sanitas,&huiusinodi alia sum sibi irruicem caeusae. Finis quoque,&niateriamumque finis,5 forma noti quidem uniuersaliter, ut item ὀictum est, Ied indefinite sunt .sibi inuicem causae int plui ex causae
62쪽
inter se, verbi gratia, duae materiae inerse non possunt ullo modo esse inulaeni causae, nee item duo esticientia se inuicem prodiicere, licet possint se iiiiiicem conseruare tum per accidens, tum per se indirectξ,5 per Dei potentiam etiam per se directe duo autem
si ieri possunt intercium se inuicem, producere, S conseruare, superuacaneum autem videtur monere,cum caluae aliquae dicuntur esse sit, inuicem causae, quatenus inuicem causantur , non nisi amaterialiter dici causas. et s Tertiit in item ex supradictis, quod erat eandem causam posse eisie causam contrariorum, non est verum uniuersaliter, sed indefinite . Causa enim soraiialis non potest causare effectus contrarios per se loquendo, per accideris tamen causa ellectus contrarios priuatiue Causa autem materialis una eadem numero realiter potest esse causa plurium et scolitur tui coiitrariorum siue, I proprie,ut sunt calor.& risu uno: ta-anensimul,nisi in gradu remis, , aut secun- dum diruersam,sui partem, sed succeisiue,etu contrariorum improprie, de disparate,ut it duae formae substantiales non subordinatae, non tamen simul sed successive . Causa ess- ciens potest succcstiue dicere plures csse-- ctus, particularis qui dein, viri u a nume- rotaritum distinctos,unici salis vero &m
qui uoca,etiarn specie distinctos. inter se, vel proprie,vel improprie, seu disparatu . O rrarios . Ac licet causa efficiens uniuersalis possit etiam simul efficere plures ellectus inter se, vel proprie,vel inproprie, set disparate contrarios,non potest tamen ulla causa effetens simul eiscere plures ei caus adaequat s suae virtuti, sed tartium plures inad. aequatos. Causa inalis una. c. γε teit cile causa plurium cli ectii uin, c succcs-
se, ii quelido, di iii I sit aliquo modo niuei salis lx accidens autem dici dum ei de omnibus causis proportionaliter,ut diximus de caula formali. a 6 Quartum onmibus, vel plurib .causis dominilne non praetermittedum est, clusi dorTiris caiisae secundae et ii ciciates, finalesisse scia ellentialiter sub irdinantur causa primae consecruenter causalitates omni ucausarum secundarum,efficientium,d finalium suppleri post uni. causa prima. Nullata inesecunda in a. erialis, aut Crinalis,ut materialis,aut Ormalis proprie, Atrei se sumpta se, seu essentialiter ultrardinatur causae pri-mae,&coii sequunt et nulla causalitas causae
ieeundae materialis, aut sormalis proprie 'presse sumptae suppleri potesta causa pri-ma. Sed di incultas praeterea est,an causa materialis non , t materialis proprie, presia, seu ut subiectiva, recipietis in se sormam, sed ut sustentans formam praeci seu causa formalis non ut formalis proprie, de presse, seu ut informans materiam , sed ut conseruans iam teriam praecise per se, seu essentialiter subordinetur Deo, consemienter sup pleri possint a Deo,ad quam ditiicu uatem respondendum videtur affirmatiue
Fatum , sontingentis, ca-μ , Fortuna ,
nia cum causis S inter connexionem
habent, ut ex dice disperspicuum et Arque ut a fato ordia mur . explodendus in
primis eorum error est,qui satum necessitatem , si' vim quamdam esse dixerunt, produci inani ei sectuum inciti tabilium, cua res omnes etia in homities, Angeli, Deu ipse subiicerentur. Cui errori proximus est alsus eorum, qui Fatum purarunt cis colligationem causarum ex astroni in motibus, ac vi efficacitatem traiiciaten ad nutes elsectus horum insertorii; leui ita ut ita idem recidit elle causas ipsas se
horitur ita icri oru .ia non olum naturales prelse dicti, sed etiam laumani prouenirent. Ad eundem copulum alia uia impegerunt alii, tui nesciocli iam fati rationem S si nota sub fati nona ine Aristituerunt in ipsa cailla prima , seu Deo, uatenus assem ieriint elimita determinare, Sapplicare instes caiisas secundas, S cum ijsdem concurrete ad earii actiones , ut omnes ex riecessitate agat illud ad quod a Deo deterni inantur, de applicar tur,de non aliud. Propius ad fati naturam accellisse videntur illi:qui fatum dei intuerunt esse connexii,nem, S Ordinem agentis naturalis uniuersalis cum particulari, e conne
63쪽
xionem a coordinationem causarum natiurali iura inseriorum, superiorum, quae ser rer, vel ut plurimum suum sortiantur effectum. Quam connexionem dc coordinationcm dariduli tum non est, sed am fati nona in apud sapientes communiter intelligi negandum est.
v Rec ripitur ratum a Boetio lib. de consolatione Philosophiae prosa 6 definitur esse, inhaerens rebus monilibus dispositici, per Quam prouidentia suis quaeque nectu ordinibus Paulo tamen clarius definiari potest este , certus ordo secundarum causarum a diuina prouidentia constitutus, ex
quo insillibiliter ita essectus quique eue niunt ut a diuina proii identia, uisum, Mordinatum est , idest neeessario ex causis necessariis , contingenter ex contingentibus.
Quare monest Fatii in sub omni ratione immolbile, seu immutabile nam quatenus dicit ordinem causarum secundarum, seu causas' secundas ordinatas ad suos esse est mobile seu mutabile, ut si in ipse causae secundae , quatcnus vero dicit ea Ddcm causas secundas ordinatas ad suos L sectus iton si narias secundia in se preesse, sed ut subsunt ciuinae prouidentia habet immobilitatem, seu necessitatem, non quidem absolutam sed conditionatam , seu ex suppositione diuinae prouidentiae , de prae- uisi cinis. h. ec est Fatum aliquid absolutum sed relatiuum , non tamen praedicamenta les, sed transcendentale, nec spectat tantum ad genus causae efficientis, sed etiam ad alia teneta causarum , atque ut est incausis secundis, seu ut precise dicit ordinem causarum sectilidarum , ut explicauimus, est tam multi lex realiter , quam multi realiter sunt tua iusmodi ordines, et vel te nainatiue inuoluit diuinam prouidelitiam, cui dictus ordo subest , est realiterinum, de tantum 1 ,rmaliter, seu virtualiter mutit iplex Potest aut Fatu a noliis cognosci non solum in coimnunt sod etiam in particulari ad certos vique termitios , licet tu n e fides. , Δ.quoad omnes cilicetiis. An vero
ab Angelis persecte cognosci possit quoad omnes essecius disputant Theologi , ct alii
malit quoad effectus necessar,os, contingentes xx ccncurlucati; lic sarum naturalium , negant , quoad secreta cordium , alios eflcctus contur lates excaava libe
a. subesse Fato illa tantum di, mi , quae praedictae dii pisi. ii ii i , scii ordini cau-lsarii in secundariim subsunt cuiusmodi non est Deus, nec alia quae soli Deo , qui non est latum essentialiter , sed tantum causaliter subsunt , vi sunt Angeli ouoad suum esse simpliciter, essent Coeli , si essent, ut quidam existimaeriint, substantia mplex iii generabilis incorrupti bilis sunt alia, quae a solo Deo sunt Nihil tamen repugnat , aliquid sub una ratione subesse Fato , sub alia non sub esse, quomodo materia prima 4 lani tma rationalis , quatenus quoad suum esse sinpliciter creantur a solo Deo. non subsunt Fato . quatenus vero quoad aliquod esse seci indiri quid , exein pli gratia , anima rationalis ut d esse re ceptum in materia , materia vero quo ad est actuatum , vel etiam quoadesse simpliciter , quatenus habitum ab hac , vel illa brina , ut causa forma li iuxta die la capite superiori , eiulent ab aliis causis secundis , dici possiuit sui
esse Fato. Operationes etiam liberae causarum se cunda ruin dici possunt stibesse aio , quatenus sunt essectus contionentes ab ipsis causis secundis liberis . ita iniallituliter eueniunt, ut a Deo praeuis uini uenturi , causae autem ipsae securidae lit,erae sub diuersa ratione dici possunt uiliet e Mimn subesse Fato: subesse secundu in id, secundum quod pendet ita causis secundis, non subesse secundurn id , secundum quod pendent a solo Duo , iuxta supra dicta , quatenus simul cum aliis causis .iltem sine, Pii emper adest, cum adest efiiciens, ita ordinantur ad suos essectili , ut subsuit liii in prouidentiae sunt plana Fatu non
etsi autem Fati nomine nobis uti non licet intelligendo per Fatiun necessi tatem , seu vim aliquam , quae tollat libertatem , ut intellexerunt aut liore trium errorum , quo supra retulimus dicitacet , intelligerido pc Fataim id , quod nos ex commini recta philolophantium sententia dixi unus, licet noli et pallim Fati, alitia talis dispositionis effectus ue nomen usuri . in dum videatur, ne rudibus errandi occ.ilio
praebeatvi .ica Fato opponitur contingem a,' laesine dubio dati ir, δἰ cst ratio formalis qua aliquid confiitii itur conruisens, hoc est potens; ine,ci potens crini ef,e, tam inultiplex ui ingui potest , quam multiplex est
essectu contin ens Dini quam in illi: lex leii
64쪽
est ellecti H eontinetens, non autem quὶ minii triplo est causa contingens , quia comt in ei: tia proprie dicitur potisus de effecti-bus quoi de causis, quas cum aliquando
comin entes, aut noli contingentes, a
masci xu ordine ad ei sectus contingentes,
ain Non contingentes ita vocamus.
Dupliciter autem potest aliquis emimis dici concingens primo quia calu 3 praeie intentionedia annitis fiat di de effectu cceu ingenti e sumpto, qui proprie dicitur effectus ea ualis via sortuitus, nou agimus hic, sed infra, ubi de casu, fortuna secundo quia non sit nccessarius, sed possit est. deIN ii: non esse . Atque hoc secundo modo sumptus enectus contingens duplex est, alter, dicitur contingens intrinsece seu ab intrinseco, alter,qui dicitur contingens extrinsece , seu ab extrinseco
is risectus contingens ab intrin loco dicitur ille , qui proccdit a causa libera, qtiq& potest iuuan causam S potest non causa
re, atquesita ex ut so intrinseca dat contingentiam effectui . Quare non dicitur est eis tu, contingens in intrinseco quia haberat contingent iam sibi intrino amri contu gra tia in deire inlinatio extrinsecra desumsita ex potentia ac ratione causandi causae, iecundum quaan ei lactus denomiaratu potens esse, . potens non esib. Effectus contingens ab extrinseco dicita ille, qui procedit a causa, quae licet exu eiecellaria sit hc3c est ioni ,siit non causare est ectum extrinsecus tamen
ab aliqua alia causa siue libera, siue ne si aria impediri potest, ne caule est ectuin,atq; ita non ex vi sua intrinseca habet, a det contingentiam flectui, tuam eodem modo dice
dta inuis de Onuingentia, quae dicitur ab in
t 6 Ita autem datur contingentia, tisi tollat diu uia in praescientiam,sicut neq; haec tollit coi tinti et rati , S licet stipposito, quod Deus ab aeterno praeuideat aliquod lutulum
contingens Herbi gratia, Petria in tali tempore,di l co ambulaturum aio possit in selisu
toposito, seu ex tali suppositione 'et rus tali tempore, loco non an, bulare,seu quod ideest necessario in sciis ii composito, seu ex tali suppolitione I 'ctrus, tali templi re loco lita mi utatum Si hac Pallacia nece ilitas est tantii in ensu copolito, seu ex suppositione. e coruti uentiae, quae .liCn tollit c tingentiam,no
autem in cnsu clivito, seu absoluta, coiise quentis, quae tolleret contingentiam. ios Proxima radix iiii in gentiae est ipsa nariira eansae, a qua est esse Leontingens, siue sit causali era, siue naturalis, Ac necessaria , sed ab extrinseco impedibilis: remota est ipse Deus, qui tamen non dicitii radix remota contingentiae, seu esse- um contici ilium ab ipso solo dependentium, illorum enim est causa proxima, sed effectuum contiligentium depeliden tium etiam 1 causa secunda, quorum Deus dicitur causa remota , quatenus dedit', conseruat esse, vires agendi ipsi causae secundae , licet sit etiam causa proxima, quatenus etiam ipse immediate, proxime coucurrit ad omnes effectus causarum
secundarunt , ut dictum est capite sum
16 Cum amen quaeritur, an si Deus non esset causa libera , sed necessaria , senex necessitate operans, posset ile contin gentia seu effectus contingens, distitisu
dum est , multipliciter enim intelligi P0 test proposita quaestio:
Primo ita , ut sensus sit, an si Deus per impossibile non haberet libem te in , posset dari contingentia , se ei lac iis contin ensa causa libera se respondendum est negati ii Esecundo ita sensi is sit, an si per impollibile poneretur Deus non habere libertatem, post et dari coi tingentia , seu ei lectus continet Iasa aris. ni.iteriali, seu necessaria,sedat in redibili Q sic iterum di
si me it, vel enim Iermo est de eme a contingenti a causa n. itti malet, seu necet
saria 'sed impedibili a causa libera, sic
res pondendum esti eis at ille vel serin est de ei sectu contingenti a causa nati. ili, se ii
nec statia , sed impedibili ab alia causa item naturali, seu necessaria in sic respon-dciadu inest at firmative Tercio ita , ut se iistis sit, an dato per ini- possibile, litodietis quaec inque libere operari potest, neces .irio Οἱ crarctur,causae t.tinen lecundae e 1 em, ut nunc sunt, aliae libera, alta necessariae quidem, sed ab extrinseco impedibiles , adnue pollet esse contin. gentia, seu ei sectus contingcias in hi c: ensu rei ponitendii est implicare in terririni . . Quarto ita , ut sensit iit, an dat me im-l miti bile Nilod Deus iton libere lea necesi
illis necessario prastaret que in nunc libere praeitat, o caulae iscunda haberent eandem naturam, cina, qua in nunc habent, ita ut aliae essent liberi. aliae ncce si ariae liliae, sed
65쪽
ab extrinseco impediri posset, adhuc potest esse contingentia , se effectus contingens:&in hoc sensu respondendum est assirmati-ι 6 si rursus quaeratur, an ut detur conis
tangentia, seu fietius contin ensa causa necessaria, quae tamen ab extrinseco impediri posit, ita requiratur aliquacausa libera, ut si per impossinite nulla sit causa libera moniossit dari huiusmodi effectus contingens:&ie rursus distinguendum est , effectus enim aliquis a causa necessaria,sed impedibili ut dictum est,confiderari potest vel inordine
ad suam tantum causam proximam necessariam, sed impedibilem, ut dicturi est, Hic respondendum est astrinatiuὰ vel in ordine
ad totam collectionem ac seriem causam muniuersi , 5 sic respondendum est negati Pi opositiones de tuturo cot ingent , de de non futuro contingenti secundum veritatem sunt,uel determinate,verae, Vel determinatae
salsae, quidquid sit de sententia Aristotelis Iem alii in hoc deceptum, eotra fidei norae principia locutum putant, allii excusa re, dc explic re conantur.
468 Conriugentiae amnes sunt casus a fortuna,quae sunt causae per accidens Differunt autem, inquit recte Aristoteles secundo Physi ex .s quoniam casus in plus est ii cest,quid uniuersalius est qu enim est a fortuna, est i casu, hoc autem iton omne a sertuita est. Casus igitur in communi, ut est quid uniuersalius casu presse dicto,5 fortuna, ex doctrina eiusdem Aristotelis recte definitur esse causa per accidens, seu esse bis non intenti,&ex vi talis causae raro contingentis. Casus autem presse dictus, ut distinguitur a tortuna definitur esse causa peri accides, seu effectus non intenti raro ci)ntingentis in iis, quae sine electione agunt ob aliquem finem Fortuna vero cauta est, inquit Aristoteles secundo physi.tex. I. secundum accides in iis,quae secundum electionem eoru in,que propter iliquid sunt, id est causa per accides seu illectus non intenti , ex vi taliis causaer.iro contingentis in iis, quae ex electione a- pulit ob aliqtiem sitiem . Itaque casus presse dictus, fortuna disierunt tantum iii 3ne subiectorum. in quibus sunt,4 conseque ter tantum accidentaliter, nisi sumantur redii. plicatiue, casus quidem presse dictus, ut caius presse dictus 5 sortuna , ut fortuna ractam casus presse dictus, quam fortuna pertinent ad causa me sincientem, non autem ad
i 6 A casu presse dicto,&fortuna disierunt,mistra,temere,& vanum. Frustra enim proprie dicitur, quod incassum , de nequid- qua inest, hoc est non consequitur suurri line
exseci indo Physic tex. 61. licet interdum f. matur etiam pro superuacaneo, Malias et laapii Latinos habeat sigilificationes Ten
re vero idem eo quod casu, clemerarium, quod casuale in communi. Interdum tamen temeraria cadicitur illa,quae dirigit action E in finem, in quem non est apta dirigi detemeraria actio, quae sic dirigitur.Vanun denique dicitur quod in nulli im debitum fit:ε dirigit ar, cum aptii infit dirigi, ut alia no-riones omittam, fieri potest,ut aliqua causa simul sit frustra, ct casu,aut semina vel frustra non casu , aut fortuna , uel e contrario . causae etiam tenaeriiriae , cvanae cum casu, ct fortuna varie coniungi possunt. t o Respectu Dei nulli dantur, aut dari possunt effectus casuales aiat sortuiti, cconsequenter nunquam Iamtest Deus dici casus, aut fortium, inhaeetii Ang tomim,d hominum, quatentis ex electione operatur,nulli item datariir, aut dari possunt effectiis casuales, aut fortuiti, de consequentem nec ips. ut se, dici possunt casus aut sori una Eantur tamen respectu eorumdem praesertim hominum, cum ex elec Duae opera iiDir multi e lectae fortuiti, consequenter ipsi tim me, et sic dici possunt fortuna . V lcni
que aliorum agentium natur. lim .il tur
it efiiniri casuales , de conseanenter ipsa agentia naturalia,ut sic dicuntur castra. i t Quod Aristoteles sexto Ethic o . docet circa idem versari artem , . fortuita, quod, de confirmat dicto illo Agath nrisoriatunam amatam, artcnicipis fortuna inuice , non pugnat cum eo, quod idem Anitote i docet Primo et cap. primo, ub experieraria. in lilit,ut recte PD.usari, i i p ientia timuia in , quoia q
modo docet icc indo Phusc.texcidi. sori lata, 5 intellectit in esse circa dein, quia scilicet ars est habitus intellectualis ac proinde rectat ad causam ess .ciemem iiii et V lualem sicut,de fortuna, di habet dein i materiale, licet non adaquatum iam ars, ncque fortuna si in circa necessaria , seu qiuae aliter se habere non possunt , sed circa contingentia, seu ii aliter se habcre potas uni. quod tamen intellige de arte prcs,edi
66쪽
iri, Vere etiam ab eodem Arist. secundo Magn.Moral .e si dictum est, ibi minus esse somms,ubi plus est intellectita. Qitare siquis euidenter intellectu praeuideat essectu aliquem,etiarnsi illum non velit, an etiam auersetur, aut negative se circa illa habeat,ilo I otest ille effectus respectu illiu dici sortuitus, conrequenter nomine intelionis indefinitionemrtunae non est intelligendas 'lum intentio proprie dicta, idest appetit tua, ct prosecutionis, ted etiam fugae, praeterea
intelio .ut dicitur etiam deactu intellectus. Si autem probabiliter tantum praeuideat eundem effectum , eatenus o tene illi fortuitus, quatenus erus pneuisionem effu
373 Quare autem casus, 4brtuna incerta dicantur, rationem optimam affert A-
istoteles secundo Physic ex .es quia meque sempe , neque frequenter postidite
est esse quidquam eorum, Quae sunt a casu, Ssortuna. iii item sit bona . mala Drtuna egregie idem Aristoteles tex. 6. citato exponit his verbis fortuna autem bona quiciem dicitur , cum bonum aliquid
euenit, mala autem cu malum aliquid pri speritas vero ibri unae, di infortunium cum
magnitudinem habent haec . Quocirca,&cumpamna abest, ut quis malum, ait bo-num capiat iii agnum , est vel inmanitatum esse,vel bene brtunatum, quoniam tanquam existime dicit intellectus . Quod enim parum, tanquam nilii distare videtur, hac ille De vis nominis sortunae idem proportionaliter dicedum videtur, quod de usu nominrisari dictum est r74. linter effectus casuales, aut breui to sunt etiam Monstra . rectὰ autem mon strum definitur esse estiatus naturalis a recta, soli in secundum speciem dispositi ite insigniter de petieransiicitur flectus mili ratis,quia licet et :am in arte factis,cum insigniter ab arte recedunt, monstra videam tu ex Aristotele secundo Physic ex x.tamen illa per analogiam quandam istam ex attributione, troportione ad monstra naturalia sic appellantur . Contingunt auteni naonstra ex defectu, vel excessu,; et variatione alicuius principii ad producendum effectum requa siti Iraque oor possunt dis ingui causa monstrorum, quod sunt principia, ex quorum defectu, vel excessii,vel variatione effectus naturalis a recta, solita see dum speciem dispostione insigniter degenerat , ita mulsa quibusda in reducantor ad duas, ad materiam scilicet deficientem, vel redundantem,vel variatam S adessiciens debilius,vel validius, vel variatum. I 3 Quod si quaeratur, an monstrum per
accidens,seu casu , an per se, seu ex intenti
ne natura fiat, disti irguendum est:comparari enim potest monstrum primo cum sola
causa in edita, respciatu illius est effectus casualis, si causa illa qui naturalis, seu necensaria, vel fortuitus, s libera . Secundo eum impedita d impedientetotali, seu cum causa impedita, Se impedienti comitibus simul sumptis, respectu illariim non est esfectus casualis, aut fortuitus, sed materialiter quidem sumptum est e laetus per is intentus primario thrmaliter vero eu itoad desermitatem Mim persectioiaem, ni .LII includit, est effectus per se intentus secundario,scii consequenter Terito cuini ausa impedita in inipediente partiali, seu cuin im pedita in aliqua cautatum impedientium, o sic iterum distinguendum est Nel enim huiusmodi causa particularis impediens intendit efiixtum monstrosum, respectui Iulius est effectus per se primarius quidem
ratione entitatis, secundarius vero ratione deformitatis , ciniperfectionis consequentisci vel non intendit, sic respectu illius est e flectus casu alii , si sit
ratis vel sortuitus, si libera, modo tamen sit causa efficiens Quarto uni causa priama, seu Deo, S respectu illius non
67쪽
Otus in communi , qui cum nautatione item in communi confunditur, licet ab ea interdum diuinguatur, Vt infra,& quem clari,ac notissimam corporis naturalis passionem eme, constat, recte ex uini Phy sic. ex .definitur esse transitus alicuius ex quodam in quoddam, qui necessario tria requirit,uempe subiectum, quod traseat terminum quo transeat, terminum adinyein transeat non ita,ut transitus, A c6sequenter motus sit ali
in id a parte rei distinctum ab his tribus e
relatum ad haec tria, aquam ad terim nos ip si emit secoi, sed ita ut secundum suam ese eiu iam adaequale sum tus, nihil sita parier: iiiiiii letum ab ipso esse subiecti prius sul, ter inino a quo deinde sub termino adque, conse litenter intrinsece essentialitercos ituatur ab his irribus sumptis non secundu se . Psecundum esse subiecti prius sub ter an tuo a quo, dem te sub termino ad quem in quo essenihil includitura pane rei distinctum a pia dictis tribus. i ita se habet, ut subiertum, seu uod idem est, materia a semper aliquidositiuum aptum esse prius sub termino a uo,deinde sub termino ad quem termitias quo sit priuatio termini ad que ira, ct termillus ad quem sorina opposita dictae priuati
i,s motus sit acquisitiuus: corura vero ter
minus a quo sit forma. terminus ad quem priuatio opposita dictae forin. e si motus sit deperditiuus Quare ad constitit endam intrinsecam, S es,entialem ratiora motus,seu mutationis incommuni necessario requiru-tur,ct sufficiiιrit materia priuatio, dorma,
hoe est materia prius sub priuatione,deinde
sub forma, vel e contrario. In idem recidit si dicas, motum, seu mutationem in communi esse id, quo res aliter,&aliter se habet , ad' quod item necessario requiruntur, de sui5cr. at praedicta tria. Nec ab his desinitionibus rurpia differunt aliae , quibus definitur tirotus et se actit centis inpotentia, prout inpotentia exq. hys tex. vel actus mobilis, quatenus mobile est ex rex. is vel actus Liuin passivi,quatenus huiusmodi,ec te i8. 23 . quamquam haec ultima definitio,quae indicatur etiam tex. 8. non est definitio motus,ut sic, sed motus ut includit actionem,&passionem. 378 Sed quoniam inter omnes motus definitiones, ut per obscura , ita percelebris est allata ex .physie.tex. 6 ea sic vidctu intes-l: genda, ut motus sit actu sentis in potentia, idest iubiecti habentis prui acionern 'mutin potentia, idest prout te mi ab tua Praua tione ad Drmam seu actum persectum,cuius habet priuati item, coiisuci uenter sit actus imperfectiis, seu in feri constitue ita illud subiectiim in potetitia proxima non quacunque , sedet uente M actnm perfectrina seu terminum ad quem in facto esse, quae potentia proxima e letri, leu via; tendetiae
nihil scaliud, quam productio ipsius aestim periecti, seu termini ad quem in si ibiecto. Cum autem dupliciter aitelligi possit, moti,
esse actum .seuic secta in .se inseri xt dictum est .ibentia priua
quam non omnino, sed ex parte tantum abi, iat praesente 'nusmodi actu, seu forma imperfecta, seu in feri, licet semper itum abiiciat priuationis, tantum acquirit serinae Seclido ita ut sit actus, seu forma, ut dictum est, subiecti habetis priuationem,quam Omnino abi sciat praesente huiusmodi actu seu forma irnperiecta, seu in fieri: ita intellini lebet,ut si actus, seu sorma, ut lictum ere,sub acti habentis priuatione in abstrahendo a primo, secundo modo. Et hoc. sensu explicata definitio noli solum bona est, di secun dum se conuenit etiam motui non physico, licet ut in Pen sica traditur, limitetur ad motum pli ficum , sed etiam abstrahit a motu
succeas: uo,N instantaneo, hitrique conue-n:t,sicut cita conuetiit omni b. actionibus immanental, physicis sumptis non fornraliter, ut actiones sui, sed concomiti liter, ut mutationes sui:d, S abstrahendo a primaria intciuione Aristote etiam non Κysicis,sicut, motibus uiolentis artificialibus, aliisq;
omnibus non natura libris. I79 Si tamen eadem desinitio ita expli
caretur, ut mollis esset actus impcrfectus,
s ut in fieti cor, iit aens mobile inscitentia cupriuatione ad ulteriorem perfectionem, seu ita actuas mobile, ut reliqueret illud in potentia cum priuatione secundum qua in -
68쪽
sis, ac magis posset actuarii vel quod in
idem recideret, ita x t motus esset actus impersectias, seu in seri subiecti habetuis priuationem quam non omnino, sed ex parte alitum abiiceret praesente huiusmodi actu impersecto, seu in fieri, ut supra di clum est,nsi conueniret nisi motui successivo sed haec explicatio non esset ad mentem Aristotelis. Et cum motus diuiditur in successivum, instantaneum non sumitur adaequat secundum omnia , quae in suae si sentia includit , denos sit pra explicauimus, quomodo tam implicat contradictionem
ullum motum esse ui stantaneum,quam in
plicat formam δε priuationem illi, positam esse in eodem subiecto eodem instanti temporis Sed sumitur in adaequale pro solo termino ad quem, qui in aliquo motu fit successive, ratione illus dicitur motus successivus, in aliquo fit in instanti ratione illius d ille motus instant alae .
ID Aelieet omnis motus amouente,
uod non fit etiam mobile respectu eius
emit Otus quomodocunque lumnius distingv. itur realiter complete , a mola ilicia men motus quidem inadaequat sumptus Pro termino ad quem, quomodo si s e. Philosophis sumitur, distinguitur rea- iter complete, ut includens ab incluso a
termino a atem ad quem motus quidem in adaequa te mimptus non distinguitur reali-ter, immAnec forinaliter , si terminus ad quem intriti secus sumatur ut est terminus intri, secus actualis, ad quem mobile transit a termino a quo motus vero ad quate sumptus ab eodem termino ad quem distin--uitur realiter incomp ete, ut includens ab incluso:1 terminri aute a quo intrinseco motus quidem inadaequat sumptus disti ligni
tu realiter complete, motus vero adacuare
sum plus distinguitur maliter incomplute, ut includens ab incilli. lI84 Atque, . t intelligatur, quomodo
etiam ab actione , d passione distinguatur
motus , aliquid priit; de actione , iamsione dicendum est . Actio igitur non est
relatio extrinsecus adii oriens , nec modus
Drmae, aut rei Quae fit moda Literasori aut re,quae fit,disii iactas, a quo agens dica tur agere,c forma, se res erici Sed est ipsa res, quae fit suis pia non secunduinde ira: ei se, sed ut sit ab amne seu vi pendet in suo elle ab agente V tarnen haec actionis in c6muni desinitio conveniat omni actioni non solii in productivae, sed etiam coni ruat suae, Iturienda est particula illa fieri ab agenta )vt extenditaria fieri Ab aeente nou solum per productionem, sed etiam P. conseruationem, aut dicendum actionem esse rem ut est, se a pendet in esse abaetente iue producete,si uecoseruante, seu quod idem est,esse piam sermaliter dependentiam rei insuci eis e ab agente, siue producente, siue conseruant:
quae dependentia ab agente, seu actio non distinguatur realiter Dii a parte rei ullo modo
a re quae dependet ab as ente seu agitiir, sed
tantum formaliter,seu virtua iter.
isi Siamobrem actionis definitio tradita Gilberto Porretano lib. de sex principis c. r his uerbis,actio st secundum quam in id, quod ubi jcitur agere dici inur,non est admittetida, non solum quia notis actio est circa subiectum, sed et quia actiosormaliter non est id, seciuadiim'd agensit agere seu denominatur agens cir in ex dici si capi
te quarto constet agens constitui forni:iliter
agens per causalitatem geniss bibi de diximus,non esse actione, sed ipsam virtute agedi, ut est id a quo est effectuς actu, virtus se sumpta secundu id totu, qd dicit tormaliter est in agente, licet dicat et in obliquo effecti actu, ted id, quo res d asi seu acta:nisi
sorte sumatur actio pro efficientia, seu agentia si ita loqii fas sit, hoc est pro causalitate agentis,st dixi, e posset quis appellare acitone activa, alia vero supra definita actionem passina. Alia a sit definitio actioni A Naabusd1 affertur his uerbi , actio e liqua media, via ei lectus recipit ese ab agente, bene,3 male intelligi pot: male quidem intelligaturi 'ste id a parte rei distinctu ab effectu, qui de recipere ee: bene aut si intelligaturee ipse et sectus, ut recipit esse ab agente siue
producente, siue conseruate, ita ut actronem esse viam, seu tendentiam ad effectum ut hila iud sit quam esse productionem, aut conia seruationem dc uo v I bo dependentiam effectus ab agent .
183 Qu.ae tependentia,seu actio, sicut sormaliter suinpta est relatii, fida non side pdica me tali sed trassedet alis,effectus ad agesitarisipta materiariter, et accides intolda est seu ciditis se per modii accidetis respeci effectus dicit relatione rasce de tale adios ierfectu sumptu ite materialiter, seu atria, quae est effectus dicit inquam relationem transcendentalem,non realem simpliciter sic di
clam,c si non distinguatur realiter, sint a par te rei ab effectu sumpto, ut dixi inus sed se malem seu virtualem, cu brinaliter, seu virtualiter tin ab illo stipio, ut diximus, distili-guatur,siue fit,actio immanes, siue transieris
69쪽
Dieitur autem actio immanens presse, quae recipitur in eodem praecise principio , a quo elicitur,ut intes lectio,&volitio, latius quae recipitur in eodem supposito, non tamen in eodem praecis principio, a quo elicitur, ut accidetis,quod producitur a forma, sed recipitur in materia, quam forma illa informar, non utem in ipsa sorma, actio vero trafies, quae non recipitur in eodemptaecise princi Pio,auissipposito liquo elicitur, sea in aliquo ipsi extrinsecoia 18 Hinc patet actionem transeuntem non esse in agente,ut in subiecto,sed in passis vel realiter a sedistincto,qitando est actio qua fiat aliqua serina, siue substantialis, siue accidentalis in subiecto , vel formaliter,stii virtualiter tanta a se distincto quando est actio, qua fiat aliquod supposivi vel materia prima,vel sorma aliqua sue substati alis, siue aecidentalis extra subiectum,ut per Dei potentiam fieri potest . Factum tamen, implicana contradictionem est,quod quidam aixerunt acitonem quidem transeulite
habere termitium, immanentem autem non
habere,cum de ratione omitis actionis, S 45 sequenter etiam immanentis fit , ut habeat terminum, . si irinaliter, seu virui aliter tatum a se distinctum ut diximus,quod si quae ratur,qui nain sit terminus actionis imma nentis verbi gratia, intellectionis,& voliti nis nostrae , respondetur esse qualitatem,qua tamen ut est ab asente dicitur actio,&- n- sequenter,ut est ab intellectu, licitur intellectio,vi a voluntate volitiO,Sc.
i8s Passio est sorma, quae recipitur in subiecto sumpta non secundum se, sed ut recipitur in subiecto, seu qiuod idem est , ipsa receptio formae ius ubietto. .Quare nec passio afirm rudistine uitur realiter ua parte rei ullo modo,sed, maliter, se uid riualiter tantum ii stibi eclo vero sorma distinguituri eo modo,quo ad codem distinguitur forma.
Dixi a subiecio. forniae , quia i subiee o suo
immediato, idest a forma ipsa, ia indictum est disti tigui, formaluer, seu virtualiter tan.
i 36 Inter se autem actio,&passio ita se habent,vLacito quidem qua fit forma. sue substalitialisi, siue accidentalis in futuecto non distinguatur realiter, seu a parte rei,sed
formaliter, scivirtualiter, tantuni a passi ne:actio veris,qua fit suppositum vel male ria prima,ve forma: siue substantialis, siue accidentadis eatra si ibiectum, ut per Dei potetitiam fieri potest id isti tiguatur realiter a Dissione proprie. d. spmpliciter sic dicta .
Dixi proprie, simpliciter sic dicta quia li
cet areio etiam, qua aliquid fit extra subie ctum materialiter sumpta dici possit esse seu recipi in eo quod agitur, consequenter sub hac ratione esse passio quidam, quod
idem diei potest de qualibet alia formalitate,seu ratione formali obiectiva respecta eius,respectu cuius est formalitas, seu ratio formalis obiectiva. tamen ii omine passionis
proprie dc simpliciter sic dictae noli inteli igitur receptio alicuius, quod formaliter, seu virtualiter tali tum distinguatur ab eo quo
reeipitur, sed latum receptio aliculas a parte rei distinctae ab eo, in 'li: recipitur. Ex quibus denique perspicuum est, actione, Qua fit suppositum, vel materia prima , vel
iorma, si ii substantialis, siue accidet alis extra subiectum, ut per Dei potentiam fieri potest,nec formaliter,nec realiter se motum: actionem autenr, qua fit sorma, fiae substantialis siue accidentalis in subiecto, passi nem illi respondente ira esse realiter, sed non formaliter motii mac iii istiuum iii adaequate uinptum. Eadem enim soruaa est foran aliter actio,vt fit ab agente, passio, ut recipitur in passo . motus siquisitiuus ii Iadaequa te sumptus , ut est terminus intrinsecus, ad
quem subiectum transit ex termino 1
is Triplex autem motus, seu mutatio diuiditur ab Aristotele s. Phvsic. te X. . naquae est ex stibiecto in subiectum, hoe est extermino postiuo in positiuum , sic haec est, etiam ex Aristotelis sententia. motus presse dictus, ut paulo post exelicabitur : altera, quae est ex non subiecto in subiectum , hoc est ex term hio priuatiuo in positiuum,S haeces generatio:tertia , quae est ex subiecto in no subiectuin, line est ex termino post Duo in
priuatiuum I haec est corruptio quamquanecvicia eratio, nec corruptio, siue substantia. lis, siue accidentalis est formaliter, sed tan-- tum concomitanter mutatio , quarta enim
quae fingi potest mutatio ex non subiecto in
non subiectum hoc est ex termino priuatiuo in terminum pri iratiuum,non estvera,ci re lis mutatio. is Rationem, cur haec quartae .
subiecto in non subiectum non sit, i. Gutatio , reddit ibidem Aristotel proe rea
quod non cli, inquit, secundum oppositione, Deque eiti in contraria neque coiit radictio est,quibus verbis docet . omnem mutatione veram , 5 per se deber esse inter terminos Vetros, per se oppositos, et contrarie , vela contradictorie. Dixit
70쪽
nimi omnem mutationem veram, ter se quia Aristo custatuit triplicElmesse muta.tionem,ut dicraest, non loquiturale mutationi bus per accidens, idest,seu quae sunt in
ter terminos per accidens. i. inde terminate concurrentes, initas omnes siue sint peraccides fratione subiecti, siue ratione agentis, siue ratione termini, iam supr tex. 6.
reiecerat , quia sunt sine fine sed loquiatur de mutationibus per se, seu quae fiunt inter terminos per se,iaest determinate cocur- relites. Quos terminos docet 3ebere esse ve re,&perae oppositos, vel contrarie, ouod c6 uenit terminis Putationas ex subiecia uisubie frin, qui sunt inter se contrarii, Vel contradictorie, quod conuenit termi iris muta .
tionum ex non subiecto in subiectu in . ex subiecto in non sibiectum, qui sunt inter se
contradictorij. nomine tamen terminor urn contrariorum intelligendi hic secundum Aristotelem sunt non contrari presse nec ite contrarij priuatiue Miluin, sed terivini positivi incommilibiles , ratione negationis adiun cuiusmodi sunt quantitas extensa,Vt
uatuor, extensa, ut Quo tantum,calor intensus, ut quatuor, A intensus, ut duo tali tilis, ocius uisum. locus deorsu in nomine vero termitiorum coiit radictoriorum intelligendi sunt non termini eontradidorij presse,sed te hoc est priuatiui opposivi. is Subdiuidit idem Aristote l. s. phvs.
tex.7.tam mutationem,quae est ex non subiecto in subiectum, quam eam,quae est cx subiecto in non subiectum in fulictantialem,S
accidelitatem: mutationem,uero, quae est ex
subiecto in subiectu in subdiuidit tex. . non in substantialem,&accidentalem, sed in plures accidentales tantii ni, non quia non tantur multae etiam nautatio te substantiales
ex subicino in subiectum,seu quod idem est inter terminos positivos. quidem determinatos , scd quia per accidens est mutationi substalitiali , ut mutatio substaritialis est, quod sit inter terminos a quo. ad quem determitiatos .immo etiam per accidens est eodem nutationi substantiali, ut mutatio subitantialis est , iiod fiat inter temani nos postiuos , licet ut de facto filia tiiraliter semper sit inter terminos positi
is nixi supra motum,seu mutaticnem ex subiecto in uiaeetum esse motum presse dicium,quia motus a mutatio interdum sumuntur late quamuis proerie, sic inter sedis inguuntur,n in tan.en ita,ut motus prense dictus idem sit,quod notus, eum ut Ilio successiva, motus vero pressὰ dictus idem sit quod motus, seu mutatio instantanea . Sed ita, ut motus presse dictus fit omnis, Tolus motus, seu mutatio quae est ex subiecto in subiectum, siue sit successiva, siue instantanea I mutatio vero presse dicta sit omnis,&i Olu motus, seu mutatio, qua est,uel ex non subiecto in subJectiam,vel ex subiecto in se biectum, siue item sit successiva, siue instam tanea. Ac motus quidem presse dictus ab Aristotele s. Phys. tex. P. subdiuidi Pur ineuin, qui est secundi in quantitatena, dicitur a. ugmentatio, Δ diminutio carςt enim cor
muni nomine is in eum qui est secundum qualitatem,&dicitur alteratio, d in eum, qui est secundum locum, dicitur latio, de quibus sngulis suus erit dicendi locus. Mutatio vero presse dicta subdiuiditur in generarat,iὶeu , de corruptionem non lainen formaliter, sed con amitanter sumptas, ut dictu est.
Quare nautatio presse dicta praeter subie peium, duos temii nos atrurum positiuuin, alterum priuatiuum, si quibus nulla, i est esse mutario,nihil aliud requirit motu c vero presse dicturi qui ut mutatio requiruessentialiter eadem tria tantum, ut o tu presse dictus requirit praeterea alte rum terminum positiuum, ita ut quatenus talis , sit inter terminos positivos.
19 Aliter etiam a quibusdam diuidi
tur motus, imulatio incommuni in acquisitiuam, dea erditiua,committar luam,acquisitium appellant gelieratiotrem omnem, Gue substantia trin, siue accidentalena: de μditivam vero corniptionen ortae, siue substantiale in , siue accidentalcm commutatiuam denique tripliciter subdiu Alunt, ne impe in eam, quae est cum lucro, hoc est aug
mentati turem, i antensionem,ea in qua cum
damni , hoc est diminutionena, S: remissionem, eam,quauit cun aqualitate,hoe est motum Ocalem. Sedimitatio commutati uacum hicro re uera ponat ad acq ni sitiuam, commuta tua veri cum damno ad deperditiua coni mittat tua denique culi lucro I artim ad acquisitiua in partim ad deperditi- uana: ac proinde melius uiditur in acquisitiuam,a deherdrtiuam,vel in acquistiuam tantum, cuiuimodi est non solurn generatio tum substantialis tum accidentali, sed etiaaugmentatio, Wintensio:deperditiua in ta- tun . cuiusmodi est io solum corruptio tum substantialis,tum accidentalis,sed etiam diminutio,i ore natilio, S acquistiuam, aede-
perditiuam simul, cuiusniodi est nactus localis,qui tamen sumi etiam potest praecise,ut G