장음표시 사용
311쪽
de Praestat. cas solis. insolit. S in solentissimor. 297
Principis an essus fritilli, , quando. IX. Quae ea re ipsa et e-ntuns vitia ad c us non referenda. X. Nec vera providae , δε-υνιis naturae. XI. Quid si casus solitus. XII. Quid insolitas. XIlI. sitiid insoliniissemus exemplis declarasar. XIV . Distingtiendas esse regiones, XV. Civitates terrestres hem a maritimis, magnas a parvis. Cur Romae lapsas rectoram assidui. XVI. Fontes . errorum , dubia removentur. Salmasi Heralia inanes conceristasiones ad i. 78. S. de Contr. emi. explosae.
S. I. DEi providentia regi hoc universum, & omnia quae in
eo vere subsistunt, non ratio tantum, & verbum revelatum , sed Zc ipse quodammodo sensus evincit. Minus quippe gloriosum foret Summo opifici, tot praeclara
opera edidi sic , quae ejus potentiam & sapientiam ostenderent, nisi & curam haberet eorum, quae produXit, eaque, etiam minima, pro infinita bonitate & scientia sua, ad fines certos moderaretur. Ipsam os Sapientiae Christus nos edocuit, capillos omnes capitis nostri esse numeratos, nec passerculum quidem sine Patris voluntate in terram cader . Paulus in Deo nos vivere , moveri lc esse, ait, ejusque potente nutu sustineri omnia. Quin imo singuli anni, menses. dc dies, tum imperiorum ortus ic occasus , miracula item dc s innia, praedictiones quoque futurorum arcanam illam dc vigilem curam lucidissime ostendunt. Qtiocunque
oculos animumque convertas, animata dc inanimata clamant bc loquuntur, quiddam supra nos esse, quod haec tam multa, tam mira crorit & creata conservcti Nec laeta tantum de bona, sed tristia quoque dc mala , quae certis perso . nis damni aliquid inserunt, in poenari vel ad emendationem, a Dei gubernatione proficisci , certum est. Qii odenim iste in latrones incidit, ille naufragium facit, hujus aedes vento dcjiciuntur, illius fulmine percutuntur, unius Dei opus est. Is gratiam suam testatur, dc favorem pater num , quoties rore & pluvia terram irrigat ; iram vero pix
312쪽
sentem ic vindictam , quando coelum , ferri instar, obdurat, vel pluvia intempestiva fruges corrumpit. Lucem & tenebras , pacem & bellum, quicquid denique boni malive praeter spem in civitate accidit, unus unus essicit Iehova, Aing. III. 6. Jef. XLV. 7. Sed quoniam mentis humanae rarditas rationem , ordinem & finem in Dei consilio mirabili latentem apprehendere nequit, fortuita nobis videntur, quae ex certa Dei voluntate promanant, atque oculatissimae ejus providentiae sunt adlambenda : quo sensu apud Eccle-msten saepius vox eventus reperitur. Vide B. Calvini Instit. Chr. Rel. l. I. c. I 6. S. 9
Gentiles vero religionis lumine destituti, cum summum aliquod , quo res humanae aguntur, esse scirent, ecquid tamen illud esset, an in Deo . an extra Deum positum, ignorarent, adhaec optime deliberata pessimum aliquando exitum sortiri, honos ubique jacere, Pravos ad honores evehi observarent, in varias iverunt sententias , quas breviter
recenset Arrianus lib. I. ad Didi . c. I 2. Multi eam in opinionem adducti sunt, temerario aut coeco Fortunae impetu
volvi & rotari plerasque res humanas. Hinc vetus illa sententia , cujus ipse Theophrastus, longo rerum usu edoctus vir, auctor habetur : Quintoto mundo, dc locis omnibus, omnibusque horis, omniumque vocibus Fortuna invocabatur. Prosperam laudabat. adversam arguebat vulgus , ec cum convitiis iniquam colebat. Huic omnia expensa , omnia accepta ferebantur : a plerisque vero & coeca existimata , vaga, inconstans, incerta, V ma , indignorumque fautrix. Adeo obnoxii sumus sirti . ut Sors ipsa pro Deo sit, qua Deus probatur inceν rus f exclamat Plin. l. II. H. N. c. 7. Sanioribus item Philosophis, pariter ac Plinio, absurdum videbatur, Fortunam ellh Deam, cum potius velamentum esset ignorantiae gubernationis divinae Cicero V. Tusc. Vexatur Theophrastus libris fuscholis omnium Philosophorum, quod in Callisbene suo laudaruillam
313쪽
de Praefat. cas solit. insolit. insolentusmor. 199
Elam sententiam : miam regit Fortuna , non sapientia. Ancus tamen Marcius ei, vel ut Deae potentissimae, templum posuit Romae, Servius Tullius plura exstruxit : & indolem ejus explicat Tullius in Topicis cap. XVII. Larent , quae subjecta sunt Foi tunae , cum enim nihil sine causa fat, hoc ipsum es Fortunae eventus ; obscura , quod latenter ejcitur. Nec Rhetores tantum & Poetae, sed & Jurisconsulti usurparunt, ut vocem mediam. Tryphoninus thesaurum fortunae donam dici ait, i. 63. D. de A. R. D id est, munus divinum l. I. C. de Thesaur. Νου. Leon. 6 i. Contra Ulpianus o casus 1νistiores conjunxit l. 3. f. i. D de Muner. M serrima naufragiorum fortuna est apud eundem in L 3 3. f.
de Incend. min. naufrag. Accurate vero casus a Fortuna disia
tinguitur , ut effect is a causa. Cicero IV Tusc. II. Qemis cun ue casism fortuna invexit. Quintil. XXVII. Inst. c. r. Cayum tam indignae fortunae miserant s. Vide Celeberrimum Burmannum ad Quintilian. eique junge Gutherium de
Non equidem inficior, Platonicos pariter ac Stoicos pro videntiam Deo asseruisse , & hos quidem tam crebro, ut ludus fuerint Epicureis, qui eam anum fatidicam Stoicorum appellarunt nec minus Aristoteles Deum in orbe idem esse agnovit, quod in navi gubernator, in curru auriga. Sed tamen quia eam de Diis opinionem habcbant, eos non posse non prodesse generi humano, etiam indignos juvare,
nunquam irasci, ideo culpam omnium malorum in materiam conjecerunt, &-commenti sunt fatuum sive ὰλ Φαξι, dc connexam rerum seriem, per quam mundus administretur. Saepe fatum cum fortuna confunditur , etiam
apud Orientales, Gad & Fortunam & ipsum Iovem notat; sive ra, cum proprie fortuna respcctu hominum, fatum intuitu Dei dicatur Hujus vinculis ipf Deus Stoicorum irretitus est, ut nasiae piscis, ab omni aevo maiorianimmersus : cum tamen illu liberrimus rerum omnium re-
314쪽
ctor transcendat cum libuit, ec rumpat implexa illa agmina & volumina fati. Occupatus in co fuit Lipsius, ut aspe. rum de fato sermonem benigna interpretatione juvarct, ipse nec sibi constans, neci liuis fidens. Chrysippus item apud
Gellium lib. cap. I. Omnia fato fieri explicare conatus
est : sed Cicero judicavit, cum non latis se cxpedivisse. Anile N plenum superstitionis fasi noωρn ipsum vocat II. δε Divin. adimit certe fatum homini libertatem , omnipotentiam Deo. Iurisconsulii vero , quemadmodum a Stoicis imbuti, inopinatos quosvis casus, quasi rerum serie & ordine inviolabili contingentes, Fato adscripserunt, velo providentiae divinae amicto. Hinc fatalis damna vocat Ulpianus, quae imprudentibus accidunt l. sa. S. 3. Pro foc. id est inutis, non opinantibus, non pro Videntibus, Vel quae in prudentissimos quoque cadunt , prout eXplicat Ampl. Senatorvati Bynhersilocli lib. II. Obf. c. Io. Detrimenta fatalium I. 3. D. de Aser. vel inser. l . quae non inconsulte, sed fato eveniunt l. II. 3. 4. D. de Minor. Idem vero Domitius violentiam ventorum vim habere divinam agnoscit in I. a . f. . D. de Damn. ins quam a fatali damno separat in I. a. S. I. D. de Per. Et comm. Cajus Vim majorem vocat, quam Graeci Θis , vim divinam appellarunt l. 23. S. 6. D. 'Locati.
3. IV. Balbutiebant scilicet cum magistris suis in materia de providentia , dc quasi per nebulam cam videntes, sententiae
incerti, nunc Deo, nunc fato , moX Fortunae, iterum naturae, vel ordini aut fatali necessitati fortuita imputabant. Vis autem duplex iis fuisse videtur, alia major & divina, quae non ab hominibus aut brutis , sed mirabili quadam coeli potentia huic vel illi insertur , quaeque Ira coetitum invectum malim , Ciceroni IV. Tusc. quae ih. Iovis ira Ovidio l. XU. Met. Vis sacra Io Vs Capellae lib. I. vocatur, ut imbres, fulgura , locustae , pestis. Alia vis cit natura lis , quae ex naturalibus oc pbysiicia causis pro manat, ut ter
315쪽
rae motus, s m naturali , et elat terrae motu, ait Sabinus a- ,
pud Javolςnum in l. y9. D. Locati. Huc refero vim fi minis l. 0. 6. I. de Damn. in f vim latronum l. 3 o. ad L. Falciae nimios imbres, hiemis rigorem & coeli intemperantiam , quae apud Senecam de const. Dp C. 7 . forte accidentia , apud Tacitum naturae mala appellantur IV. His. 7 . Audiamus Senecam lib. VI Quaest. nai. c. 3. Illud proderit praesumere animo , nihil horum Deos facere , nec ira numinum aut coelum concuti aut terram. Suas sa cassas habent, nec ex imperio saeviunt , sed ex quibusdam vitiis , ut cum corpora no-sra turbantur. Adde Theophrastum apud Alciat. l. 2. prae-rerm. Budaeum ad i. 2s. -Ac. & Hotman. I. IV. Obsc. I 6. De vi majore multa prostant veterum loca , Pauli apud Pariatorem Lib. Mos. tit X. 6 9. Prudentii in Psycom. Sidonii lib. IV. ep. s. Donatus ad lib. IV. Eneid. Amor, inquit, vocatur vis major, urget Cis intolerabilis. Eadem est vis divina , quam egregie Plinius lib. XVIII Id. N. c. 28. eXplicat. Ante ιmnia duo penera coelesis injuriae memi- nisse debemus: unum, quod tempestates vocamus, in quitas grandines, procellae, ceteraque similia intelliguntur: quae quum accia derint vis major appellatur. Columella I. c. 7. Nam ubi sedato colitur ager plerumque compendium: nunquam , nisi si coeli major vis aul praedonis incessi . detrimentum adfert. Inscriptio Grut. pag. 9 . s. VI. DIUINAE. SACRUM. Caeli virium vocat Imp. in I. 8. C. Locat. & Pontifex in cap. propter x eod. Cicero commotas tempestates vim fortunae dixit libr. II. d. inu. Horatius Deorum iram zim acriorem : Virgilius vim superum vocat. Sed Jupiter, Omnium tem-pestatum velut praeses, ut lapis indicat apud Sponium misceli. pag. 76. JOVI. o. M. TEMPESTATIUM DI-VlNARUM POTENTI. Hinc etiam in nummo Sc- guini, dextra pluviam comprimens , altera fulmen gestans , repraesentatur. Nec alia causa Te citates populi Romani iritibus consecratae sunt. In vetustissima inscriptione, quam i Hieronymus Alexander brevi commentario explicavit, L. . Scipio, ,
316쪽
Scipio, Barbati filius, DEDET TEMPESTAΤΕBVs AID Z. MERETO.
Iurisconsulti vero , quanquam omnia fati legibus subje-O a cile crederenti sic tamen in arte sua populari versabantur, ut de quacunque re sermo esset, omnia transferrent ad D sum . & ex humana scientia vel ignorantia, quicquid homo homini dcberet , aestimarent. Eleganter hoc docuit. ω ,, van BynherSh. l IV. Obs. c. a F. cx Pauli I. 28. f. tili. D. de Pud. ubi: Non naturam rerum intuendam, in qua omnia certa essent, cum futura utique serent, sed nosram inscientiam aspici debere. Illustro cx Sintil. dccl. Uiut
providentia regantur cuncta , non posse tamen humana silentia deprehendi. Atque sic etiam in dirimendis civium controversiis, missis Philosophorum simulatorum contentionibus. casum fortuitum accipiebant pro quolibet inopinato rei eventu , qui humana diligentia praevideri, aut evitari non potest, sive extrinsecus, sive a facto alicujus non voluntario promanet. . In Legibus XII. Tabb. casus pro negligentia acceptus vidctur, ut Contius I. I. Dct. c. I 4. obse
vavit ex C o in l. 9. D. de Inc. ruina. juncta l. 28. g. IE. D. de Poen. ex aliis Petrus Burgius I. I. Elect. c. s. Eruis ditus etiam Joh. van de Water I. I. Obf. c. I 6. Paulum notavit, in Collatione LL. Mos tit. xli. n. 6. insulam casu incendere pro culpa, &fortuita incendia pro his, quibus culpa causam dedit, dixi te. In eadem Collat. tit. r. n. xi. Celeberrimus Schultingius delinquere recte interpretatur, quod non fit dolo , sicut in l. i. g. 3. D. ad L. Corn. de Sisar. At nostro significatu Ulpianus in l. h. f. 7. de Adm. re r. ad civ. pert. Fortuitos, inquit, casus nullum humanum consilium providere potes , id est vitare, cavere: ut apud Ciceroncm IX. Epist. f.im. i9. Actum es dere , nisi provides. & Terciat. Andr. l. Sc. 3. 4 snon asu providentur , ibique Donatus. Dantur enim casias noxii, qui possunt provideri, nec tamen praecaveri, ut in is
317쪽
Cendium quod late evagatur, & saepius vis , cui resisi n9upo est l. I S. i. D. Locati. casus, cui humana in miras re- ere non pyis l. r. S. 4. deo. & A fortuiti ca us . adeterissus quos caverι non potuit l. 4. C dc Ρcric. tui. Aliis contra potest resisti, ii modo possent praevideri, ut vis latronum , piratarum lc hostium. Hinc Alexander Imperator in l. o. C. de Pignor. act. fortuitis casbas accidunt, cum praevideri non potuerint - - nullo bonae frit judicio prae- santur. Cicero II. de Divinat . Potes ne igitur earum rerum , quae nihil habent rationis , quare futurae snt, ulla esse
praesensu λ via es enim aliud Fors, quid fortuna , quid ca s,
quid eventus, nis cum sc aliquid cecidit, sic evenit, ut vel non
cadere atque evenire , vel Miter cadere atque evenire potuerit pLicet vero nihil sit a casu , ubi maxime casus apparet, nec Christiani casum aut Fortunam in hoc pulcherrimo mundi Corpore dominari, quaevis autem , ctiam subita. occulto Dei consilio dirigi sciamus; nulla tamen ratio est , cur casus Vocabulum respuatur ; modo ejus prava significatione, ut Basilius Magnus monuit , piorum mentes non occupentur , sed omnia ad divinam providentiam revocentur. Nihil aliud in rebus casum vocamus, nis cujus ratio S causa ante secreta es , ait Augustinus I. Retras. c. I. Adde Elmen-hori. ad Minuc. cap. XLI. VI. Exempla casuum fortuitorum , proh dolor i innumera sunt, ic potiora enarrarunt Iurisconsulti in I. I s. f. 2. D. Locati I. 23. de R. 7. Huc pertinet incendium , naufragium , ruina , aquarum inundatio , impetus praedonum ecpiratarum, hostium incursio, rapina, tumultus. terrae motus, labes, chasma , alluvio . mortes animalium , murium di locustarum examina , sturnorum aut graculorum pernicies, vis fluminum , grando , nix dc glacies immoderata, naufragium , ruina, sententia injusta . falsum testimonium, mentis aut corporis infirmitas, & cetera. quae sine hominum culpa accidere solent. Summus Criacius I. XV. Ob
318쪽
c. 28. species nonnullas casuam in L I. I s. relatorum illustravit ut solet, pulcherrime. Recte etiam vindicavit v cem labes contra Budaei mutationem in tabes, quae ad Medicorum quaestus spectat, arboribus tamen tribuitur apud Plinium XVII. cap a 4 & saepius has voces confudisse librarios, Viri Clarissimi Gronovius ad Liv. 33 c. 38. Bumman. ad deci. i 3 & Di akenb ad Silis Balici VIII. 2I. monuerunt. Sed graculorum apDellatione , picas illas glandularias . quas gaios appellant Galli, quasque Graeci dixerunt , non intelligi , sed corvorum genus, idem Cujacius observavit , at sti ictim , & ante ipsum Bellonius ornithologiae lib. VI. c. 7. ac Iulius Scaliger Exerc. quorum sentcntiam Menagius pluribus conia firmavit Amoenit cap. 38 Videamus autem quid sit eat mitosae tempestatis vιs in ead. l. is Calamitatis vox proprie vitium notat in calamis , seu culmis quassatis & fractis, quod grando plerumque causatur; post autem ad omnem frugum perniciem, quae colonum pauperat: dein ad omne fortunarum detrimentum translata est, ut contra P. Nanis nium erudite docuit Gronov. l. III. Obf. c. s. Hinc ager ejusmodi calamitatibus obnoxius calamitosus vocatur Catonide R. R. e. 33'. Plinius hordeum ex omni frumento minime calamitosum appellat l. I 8. c. 7. quia ejus calami, ex quibus stant spicae , sunt flexibiliores id demissiores, quam ut imbrium violentia facile confringi queant. Cicc-ro III. Verr. 38. pariter ac Ulpianus, calamitosam tempestarem dixit, pro ea, quae segetes prosternit lc corrumpit. Non ergo frandines tantum earumque verbera, sed & agros torrentia udera, Zc hiemes iniquas, flatus Ventorum, pluviarum incursum , passerum dc gruum agmina, uredinem
eX rore concreto , rubiginem ex rore putrefacto, carbunculum ex ncbulis aeris dc quodvis coeli periculum, quod arva depositum fallere jubet, vis illa comprehendit. Plinius lib. XVIII H. N. c. 28. Tempestates aliae ab horridissideribus exeunt, veluti Arcturo , Orione, Hadis. Aliae sunt,
319쪽
sisnete coelo serenisque noctibus fiunt, nullo seηtiente . niscum jam factae sunt. Publica haec Ο magnae disserenitae a pDoribus. aιiis rubiginem, aliis uredinem , aIiis carbunculum appellantibus , Ommbus vero sterilitaIem. Horatius lib. III. Ode i. ubi docet , animi tranquillitate vitam beatam cssici, neque adeo rebus necesiariis contentum ullis perturbarI incommodis , sic inter alia canit: Desiderantem quod satis es, neque
Tumultuosum ollicitat mare. Nec saevas Arcturi cadentis Impeius , aut orientis Haedi
Non verberarae grandine vineae , Fundusque mendax ; arbore nunc squas Cui ηte , nunc rorrentia agros Sidera, mac hiemes iniquas.
Horatius comitem habeat ovidium lib. U. Metamorph.
primis segetes moriuntur in herbis . Et modo Sol mmius, nimius modo corripit imber, Sideraque ces venti noceat, avidaeque volucres
Semina jacta legunt, lolium tribulique fatigant Triticeas messes , b inexplicabile gramen.
Hic admonendi sumus , quod modo incendium diximus casibus fortuitis annumerari. non promiscue accipiendum esse, sed si per vim extrariam, non vero intrinsecus facto. inhabitantium, id fuerit obortum. Quod si enim coelitus mis. se igne ictae consumantur sedes, vel furor hostium focos privatos flamma disturbet . aut ignis, ex aedibus alienis vento citus , magnam urbis partem hauriat, minime ambiguum habemus, quin casus fortuitus incendii causam intulerit l. 38. D. Commod. J. 9. 3. D. l. I . 3 D. Locaι i. I. 22. de Neg. ges. l. I. f. 4. de O. N A. Proinde Claudius Caesar Puteolis 6c Ostiae singulas cohortes , ad arcendos incendiorum casus disposuit, auctore Suetonio in vita ejus cap. zy. Sin vero domini , aut inquilini vel domesticorum vitio in-
320쪽
cendium coeperit, ut si fornacarius ad fornacem obdormivit, vel qui secundum parietem Communem furnum habens sic injecit ignem , ut paries inde exustus sit: aut siquis stlopctum disploserit in avem tecto strainineo insidentem , casibus fortuitis minime annumeratur, ι. 26. S 7. 8. 9. Io. II. D. ad L. Aquil. sed culpae, plerumque
adeste, ait Paulus l. 3. 3 I. D. de Ossic. praef. vj. Seneca eleganter lib. VII. de benes. c. i6. Quid tu Iam inprudenis res judicas majores nostros fuisse, ut non intelligerent iniqui mum esse, eodem loco haberi eum, qui pecuniam , quam a creditore acceperat, libidine aut alea absumsi, eum qui incendio, aut latrocinio, aut aliquo casu tristiore , aliena cum suis perdidit pnullam excusaIionem receperunt, ut homines scirent , sdem ubiaque praestandam. Sane, prioribus speciebus exceptis, incendium sine culpa fieri, non posse , docet Alphenus Varus L D. de Perie. comm. juncta ejusdem I. o. g. f. D. Locat. nec lata tantum, & levis, .sed dc levissima praestatur l. 44. D. Ad L. hac ratione, quod in igne custodiem do uim ma diligentia opus est, etiam ne quid omittatur L 27. g. 9. I. 3o. S. D. ad L. Aquia Uid. Gail. E Ob. 22. Sande lib. 3. iit. 6. n. 9.. Brunn. ad L 27. ω - . ad L. AquiL S rych. de incrassi ea ali pin. 6. Quis autem culpam probare debeat , huc non pertinet. Uidesis Duarcn. . ad rit. de Prcbat. c. XI. Cujac. XVII. Obs. 29. Schili. Ex.
XII. f. 21. & Hert. lib. I. paraem. 22.
De furto minor dubitatio, inter casus fortuitos non esse recensendum : quamvis enim damnis annumeretur , ideo-ique rapinae & mortibus servorum accenseatur in I. 3 o. pr. D. ad L. M. gregis item abactio casibus adscribatur l. s. f. q. Locat. quae furto proxima est l. .I. f. r. D. de Abig. nimis tamen liquet, diligentem patremfamilias furtum cavere poste, & vix esse, ut sine possessorum lata vel levi Culpa committatur, l. 78. D. de Furt. l. F2. g. 3. D. Prosc. Ideoque si res vendita nondum tradita furto perierit,