Introductio in dialecticam Aristotelis. Libri quinque. Francisci Toleti S.R.E. cardinalis. Ab auctore multis locis castigata & tabulis aucta

281쪽

reliquo ,ergo habet omnem sensum Maxima. De quo omnes partes affirmantur, Be ipsum totum in quantitate uniuersale. Ter lius ex parte subiecti negativus, ab omnibus partibus ad totum copulatiue, ut homo non , caret sensu N brutum non caret sensu , & omnia inferiora,ergo nullum animal caret sensit. Maxima. Quod negatur de omnibus partibus etiam uniuersaliter de toto in uantitate negabitur. Quartus ex parte praedicati ab omni biis partibus ad totum, ut lapis non habet gystum,nec auditum,nec visum, nec reliquos, go nullum habeti sensum . Maxima. De quo omnes negantur partes 5 Psum totum negabitur. A lterum totum est particulare, ut alia quod animal, & in hoc sunt similes argumentandi modi,qui erant in toto uni tersali, nam indefinitum quod totum uniuersale est .aequia ualet particulari,propterea don repetunturi.

Totum inteMale est corpus aliquod re

spectu partium quantitatis i domus spectu fundamenti , S reliquarum parti huiusmodi,& animal respectu capitis , pectoris, ventris, &c..Haeantem partes in duplici sunt differentia,quaedam enim necessariae,qusdam . non necessariae sunt. Necessariae dicuntur,sue quibus totu consistere nequit, ut misisA toto Intcgralli

282쪽

cessariae partes sunt caput,cor, pectus Non nCcessariae vero dicuntur, sine quibus totum ipsum potest cosistere quemadmodum digitus, nasus aures,non sunt animalis necessariae Partes. Argumenta a necessarijs partibus selum ducimus. Est autem primus argumetandi modus ab affirmatione totius integralis ad omnes simul,& singulas per se eius partes neces, sarias,ut est homo, ergo pectus habet,cor ha bet, & similia. Similiter, Deus gubernat vilis uersum,ergo,&homines gubernat. Maxima. Posito toto integrali. ponuntur partes ne si sariae. Alter modus est,a totius negatione, ad negationem partium omnium disiunctive. ut non est domus,ergo vel non est fundamentsi ,

vel non est tectum, vel deest aliqua alia pars necessaria. A partibus ad totum sunt alii duo argumentandi modi. Alter affirmativus ab omnibus partibus necessariis ad totum,ut est cor,est pectus,sunt intestina,& reliqu, partes

necessareae, ergo est animal. Maxima. Positis . omnibus partibus ponitur totum. Alter m diis est a negatione unius partis principalis ad negationem totius, ut non est fundamentum, ergo non est domus . Maxima, Ablata una parte necessaria aufertur totum.

283쪽

Totum in modo vocamiaequode vim vocabulum respectu sui ipsius cum alia qua restrictione sumpti, quod pars in modo

dicitur: unde homo, totum in modo, homo doctus, pars in modo oportet utem considerare, ut talis restrictio non sitdish ahens, aut diminuens significationem totius . tunc enim non erit pars, aut totum, unde leo marm

reus, homo pictus, album secundum dentes, non sunt partes in modo. Sumitur autem in his argumentum & a toto.& a parte. Primus a toto ex parte subiecti assirmativus, a tot ad partem,ut omnes homines appetunt scire, Maxima. Qim de toto in modo uniuersaliter praedicatur, etiam de parte affirmabitur . secundus ex parte praedicati affirmativus,a toto ad partem, ut Deus fecit cumis anim lia,ergo fecit animaIia terrestria. Martim . De quo totum in modo uniuersaliter assirmatur, etiam pars assirmabitur. Tertius ex parte subiectialegativus, a toto ad partem, Nullum homo est odio habendus, ergo nec homines inimici sine odio habedi. Maxima. Quod negatur de toto uniuersaliter,& de eius parte negabitur. Quartus idem ex parte praedicati, Deus nullos homines vult perire, ergo non vult homines peccatores perire, sed ut con

284쪽

uereantur. Maxima, De quo totum uniuem l. saliter negatur, etiam pars in modo negabi- tur. In hisomnibus modis obseruatum est, &semper obseruari debet, ut quoties a isto hoc ad partes argumentati suerimus, semper imum cum uniuersalitate sumatur, oppositu fiet, cum a parte in modo ad totum ducatur: argumentum tunc enim totum particularia te sumere oportet. A parte similiter argu mentamur ex parte subiecti. & ex parte praedicati affirmative.' negative. Sunt enim maximae. Mod assirmatur de parte in.modo, de eius toto particulariter sempto , & de quo assirmatur pars in modo etia est tum particulariter. & quod negatur . de patie in modo,& de toto, & de quo negatur, pars etiam i

tum particulariter tamen . . I

Totum in loco,est adverbium tempus π-

niuersialiter significans, ut, ubique,nullibi nusquam Totum in tempore, est quod tempus uniuersaliter significat, ut Numquam , temper,& similia. In utroque autem toto Valet ad singula s parte tam assirmative, quam negatiue,vt,ubique est Deus, ergo in deserto

est Deus: ubique sunt animalia, ergo in indiaiunt animaliaenultibi est chimo ergo in Hispania non est chimera. iamlim in tempore,

285쪽

semper Deus fuit, ergo fuit Deus olim , -- qua lapides sentient, ergo nec post millea nos sentient. Α Parte vermetiam valet, agulis enim partibus ad totum valet, sed non omni modo sed a parte assirmative ad negationem totius negativi, &a parte negatiueis ad affirmativi negationem, ut hic est Petrus , ergo nonnullibi est Petrus, Romae non est Rex ergo non ubique est Rex, cras non legam , ergo non semper legam, cras lagam, ergo nonnumquam legania, Quod si omnes partes sumamus, tunc valebit bomnubus partibus simul ad suum totum, sicuti alijs uniuersalibus,ut Deus est in coelo, in terra, in mari, & aliis locis ergo est ubique. Idem se negatiuis.& alijs etia totis. Maximae sunt. Posito toto in loco, vel in tempore, ponuntursiogulae partes. Posita una parte remouetur totum oppositum parti. positis omnibus par tibus ponitur illarum totum, possent etia aduerbra,tempus & Iocum particulariter signiueantia, dici totum, ut alicubi, aliquando, i is quibus sunt idem modi argumentandi, qui in toto uniuersali,& indefinito. ' rDe loco a causis '

Loci argumentandi a causis fise inter om

nes praecipui sunt, ac merito inter intemnos numerantur,cum cauis maximam cu rei

substantia asiuitatem habeant, adeo, Vipertas

286쪽

3 septime res definiri valeant. Est aute ca cuius esse aliud seqtiatur,ut ignis causa est caloris, quippe vid ipsius esse, calor sequatur. Quadruplex autem est genus causae. Efficiens, Materialis, Formalis,& Finalis, de quarum singulis ordine trademus loca, di armgumentandi modos.

CAusa efficiens est id,a quo primo incipit

motus,& Operatio, verbi gratia ignis cale facita quam,motus huius inimim fuit ignis ignis est cauta efficiens. Causa essiciens diti id i. silet in necessariam di sufficienton ecessaria ea ivocatiiria qua ita procedit eflectus, ut no possit posita .causia non procedere,nec ab ali .causa talis estectus possit prouenire , ut solis praesentia est causa diei, posita enim presenti solis non potest non esse dies, nec dies ab alia .causa prouenire potest, quam ab illo. Altera causa est susscies,quae situ effiet si se per produocit,quavis effectus possit ab alijs causis pro nire, ut iugulatio est causa mortis,& ignis causa caloris, ramε hi essectus ab alijs posse ut prouenire causis: multa enim calorem producue praeter ignem, & mortem efficiunt praeteriugulationem. Iterum, causa duplex est, quaeda.actu,quaedam potentia . Causi actu est , 'um

operationem ipsam effectus significat, ut idifi

287쪽

cansaeontifiεahq ealefaciens. Potentia quae non talem actum importat, ut domi setiuum,calefactivum aedificatiuvita. has distinetiones sunt quatuor modi vulgares a Wrmentandi.Primus a causis necessariis &fectibus: affirmative & negative verbi gratia sol tacet, ergo dies est & e contra dies est, e go mi lucet, erit cito interpositio terrae inter solem,& lunam,ergo erit cito Eclipsis, & e cotra. Similiter negatiuae non lucet sol,ergo non est dies: non est dies, ergo non lucet suin hemisphaerio. Marcime horum sunt. Posita causa necessaria ponitur effectus, 3 posito effectu ponitur talis causa. Ablata causa aufertur e&ctus, & ablato effectu ausertur causa. Secu

dus locus a causa susticienti ad essectum valet affirmatrue, ab essectu vendi solum neptiue, ut est insulatus, ergo interliti Est inus. ergo est ealor. Ab effectu,non interiit,ergo non estingulatus, non est calor, ergo non est ignis . Maximae. posita eausa sussieienti ponitur ess ictus. Ablato essectu ausertur causa sussiciens . Tertius a causa potentiali ad possibilitatem effectus valet affirmative ab esseetia vero exustentia,ad praeexistentiam causae, ut domificator est, emo possunt fieri domus Domus existitier o domificator fuit. Hic aduerte a camst ad effectum non valere simpliciter, quia plura sunt necessaria quam domificator fuit . Hic aduerte a causa ad effectum non valem,

288쪽

simpliciter, quia plura sitnt necessaria quam domificator,ut possit domus fieri, nempe materia, di serma, & finis sed valet positis alijs neceὰarijs . Maximae. Posita causa potenti ali cum alijs requisitis possibilis est effectus, &posito ei sectu necessario praecessit causa. quartus a causa actuali ad effectum,& e contra vaIet affirmative, & negatiue, sed ex parte effectus cum verbo denotante operationem, ut aedificans est,ergo aedificium fit,aedificium fit, ergo aedificans est, fimiliter negatiuae. Maxi' mete. operante causa fit effectus: Cessante causa non fit essectus, & e contra. Praeter hos m dos vulgares sunt ali3 utiles admodum, cumeniam omnis causa efficiens effestu sibi in eo ,

quo potest assimilari studeat, probabiliter quae insunt causis attribuimus estectibus, & econtra, ut mundus est factus a Deo, ergo bonus est, liber iste est ab Aristotele editus, prago philosophia bona refertus est: A magiyris peritissimis didicit iste literas, ergo maxime

peritus est,non est domificator Peritus, ergo non erit domus pulchra, non conuersatur cubonis, ergo non est bonus. causa Materiali. ν

Μwrialis causa est, ex qua inexistenti

aliquid fit, sunt enim duo necessaria ad n laterial ' sevisam:allexum,utex ea aliquid fiat. H um,ut ita ex ea ot assun tur ipsa

289쪽

fa intra id quod fit, quo pacto ex terra diciamus fieri vasa,& ex lignis, ' lapidibus domu

Materia duplex est, alicta permanens, altera transiens. Permanes est, cuilissubstantia in re essecta manet, ut ligimin materia permanens est cathedrae, quia facta cathedra adhuc manet in ea lignu.Trasies vero cuius substatia nomanet, ut farina & aqua sunt materia panis, sed facto pane ia non est farina aut aqua. Sunt autem communes argumeutandi modi. Primus a materialis causae siues,ermanentis siue tranteuntis assirmatione, ad effectu posibilitatem,ut farina S aqua sunt, ei dipanis potest esse : lisnum est, ergo potest ' neri. cathedra; quamuis non simpliciter valet, cum pluribus causis opus sit. Secundus locus a caiisis istis

negatiue, sed non simili modo,sed 4 pe ma

nenti cum simplici verbo, non est ferrum, e so non simi arma ferrea . A transeunti 'ero Cum praeteriti verbo ad praesentiam effectus ut non fuit farina, ergo non est panis. vale bit tamen in. praesenti quando est verbum signi sicans operationem effectus, ut non est farina,ergo no fit panis. Maxistiae horum sunt posita materi li causa possibilis est effectus. Remota materia permanent remouetur effectus. Non praecedente materia tranissumi nullus sequitur esseebis: Tertius modus est ab Effectu, in Permanenti valet affirmatiuE, non autem negatiuti'vi, sunt arma, ferrea, ergo

290쪽

est serrum. Negative non valet non sunt a ma, ergo oon est ferrum. In Transeunti negative non valet.' affirmative vero sequitur causam praecessisse,ut panis est,ergo fuit farinata. Praeter hos vulgares modus arguendi sunt alij utiles, nempe praedicare proprietates . quae insurgunt,ac proueniunt ex varijs materijs,& remouere etiam quae diuerse sunt,uc homo est ex terra faetiis, ergo est corrupti bilis, domus constatex lapidibus,ergo durabilis est gladius est ex plumbo, non igitur acutus est, vi ad hunc locum pertinent argumenta, quae trahuntur ex locis ἡ & diuersa natura loco-rum,ut piscis in aquis degunt,sunt igitur ii midi, natus est in Germania. ergo strenuus est , dci alia similia quorum usus est frequens.

C Ausa Formalis est. qua res habet aliquid

esse, albedo est causa formalis albi, &anima animalis. Haec duplex est, altera Accidentalis , quale est omne accidens respe

proprii labiecti . qu denominat, altera Substantialis, quales sunt ismae quae faciunt Dbstantias, ut anima hominis anima te nis, is a latus, ut similes. Locus estisci-ris eausa ad essectum assirmative & negatiue, & ad effectu etiam ad causam, ut albedo inhaeret , ergo album est , . non inhaeret, ergo