De Q.S.F. Tertulliano opusculum philosophicum ...

61쪽

OPUSCULUM PHILOSOPHIGN. 4l horiantes, verutro sustinentes in Ecclesia Dei pariter uirique, pariter in convivio Dei, pariter in augustiis, in pe et seculionidias, in refrigeriis Neuter alterum celat, neuter al- ierum vitai neuter alteri gravis est Liber aeger visitatur, ε indigens sustentatur eleemosynae sine tormento, sacrificia

sine scrupulo, quotidiana diligentia sine impedimento; non furtiva signatio, non trepida gratulatio, non muta benedic tio : sonant inter duos psalmi et lirmni, et mutu provocant quis melius Deo cantet. Talia Christus videns et audiens gaudet his pacem suam mittit; ubi duo, ibi et ipse l). II. His atque talibus, egregiam Ecclesiae Septimius praestitit operam, ut ne quid pristini vigoris, inter illecebras mundi vita Christianorum perderet, neve paulatim utriusque eis ιatia disserentia tolleretur. Quod si quis miretur et Nostrum, et alios ejusdem aetatis, usque ad Constantineam pacem, Scriptores, fidelibus ab idololatria dehortandis aded immoratos, ui reliquae morum disciplinae pars perexigua relinqueretur, et nihil sera apud illos inveniri quod ad curandos animi morbos insinuandamque omnium pectori virtutem pertineat, nihil quo iram impetumque animi sedare, temperantiam, justitiam, pietatem sive erga parentes, sive erga patriam, liberalitatem ero egenos exer-eere doceamur, primo satis injust dolet eos fuisse iunc temporis Christianos quibus nihil talibus opus esset exhortationibus dein non cogitat res ipsas ad informandos mores mulio plus posse quam omnem orationem, nec Evangelii discipulis,

inter persecutionum, aut saeviensium aestus, aut recentium

memoriam, aut imminentium pericula degentibus, longos, ut recia viverent, opus suisse fremones Pauca igitur tunc temporis satis suere, ne virtus, in majoribus exercita, deficere in minimis, neve inter amphitheatri clamores, fides obdormiseeret. Sed postquam paria victoria, securam pacem morum immutatio secuta est, coepitque solvi pristinae illud disciplinaeirenum, qua christianus exercitus in acie et praelio viguerat, 1 Ad Uxorem, II, 3 8.

62쪽

M DEAE S. F. TERTULLIANO tunc, ne omnia emum irent, lamare, ne renare necesse

suit, ut inter viis delicias, ventur aevi audicia vel invitorum oculis obversarentur, utque Christiani, etiam opibus influentes, spiritu tamen pauperes manerent, ei mundo, tanquam non utentes, uterentur. Ergo, numine auxilia pro cujuscpie aetatis periculis sumministrante, nec secundae fortunae venenis

sua desuerunt antidota tulitque quarta post Christum aetas ingentem facundorum virorum segetem, quoram ea laus illud ossicium fuit, summa a toritate ingruenti corruptioni obsistere, quidquid Evangelium de moribus aut praecipit, aut suadet, verbis sententiisque ita illustrare ut se legis ignorantem nemo profiteri auderet. Verum, quum tanta sit humana infirmitas, ut multi vel inter

summa belli discrimina, pacis libidinibus nugisque indulgeant, profuit aliquandb, in ipsa acie, fidelibus ad supremum fidei

experimentum, effundendumque pro veritate sanguinem jamjamque vocandis, in mentem revocari humiliora vitae communis officia sic Cyprianum de eleemosyna, de aelo e livore, ad suos scribentem legimus sic Noster oratiotris patientiae ele. Frita extollere, leges conscribere non duxit supervacuum. Liber de oratione totus sere παραρραστικὸς Quamquam auctor pravas quasdam consuetudines obiter notat, quae in orandi

modum tunc temporis irrepserant, illud tamen praecipu i tendit uberrimam latentium sensuum proferre copiam, quoStradita a Christo Deum alloquendi formula continet cir e vitas enim ista magnae ac beatae interpretationis substantiae sulta est quantumque substringitur verbis, tantum dissicit sensibus. Neque enim propria tantum orationis ossicia com- plexa est, venerationem Dei aut oesinis petitionem, sed omnem pene sermonem, omnem rationem disciplinae, ut et revera in ratione breviarium iotius Evangelii comprehen-

datur l). , Haud mediocris igitur pretii libellus iste achristianarum antiquitatum studiosis habetur, ut qui primus

63쪽

OPUSCULUM PHILOSOPHlCUM. Qin latinis litteris seribendi genus postea usitatissimum quasi inauguret. Nullum enim sera inter subsecutos Patres, omniumque aetatum usque ad nos doctores invenias, qui in elucidandis Seripturis expromendisque reconditioribus eius sensibus, pro virili parte non elaboraverit. In quo, etsi nonnumquam ui fit apud ommentatores nimia subtilitate peccatum est, dum singulis syllaba ponderantur, atque in singulis versiculis aikgoriem, roris eis, mysti a sensus exquiritur, tamen Chrysostomymmisias Augustini in Psalmosuraeιaius, Bonaventurae Meditaιiones uitae Christi, Bossueti de Mangelio matationes, quis nege nunc altissimam de rebus divinis continere doω trinam, nunc utilissima ad ben vivendum praecepta omnibus offerre 'Tu ergo non sine reverentia ad illum aecedas rivulum,und tanta sacrae eloquentiae ad nos flumina manarunt. Neque legentis diligentiam oblectatio metusque non satis rem

rabunt; neque, si cum illo ejusdem situli libellum a Cyprianoeonscriptum, conserre libuerit, magistrum a discipulo super tum invenies. Simplex est, et lucidus, et supervacui verborum ornatus expers omnia apostolum, nulla rhetorem redolent.

Audi, ne judicium indicta causa foras, quibus verbis tertiam dominicae orationis petitionem explanei et Fiat solantasuua in eoelia et in terra, non quod aliquis obsistat, quominus voluntas Dei sat et ei successum voluntatis suae oremus, sed in omnibus petimus fieri voluntatem ejus Ex interpre- tatione enim figuraia camis et spiritus, nos sumus caelum et terra. Quamquam, etsi simpliciter intelligatur, idem i e me est sensus petitionis, ut in nobis fiat voluntas Dei in terris, ut possit scilicet fieri et in caelis. Quid autem vult Deus, quam incedere nos secundum suam disciplinam ' Ρω simus ergo, substantiam et lacultatem voluntatis suae Sum ministret nobis, ut salvi simus, et in caelis, et in terris, quia summa est voluntatis ejus, salus eorum quos adoptavit. Est et illa Dei voluntas quam Dominus administravit praedicando,

64쪽

44 DE Q. S. F. TERTULLIANoe operando, sustinendo. Sic enim ipse pronuntiavit, none suam, sed Patris sacere se voluntatem. Sine dubio quae sa- ciebat, ea erant voluntas Patris, ad quae nunc nos velut ad exemplaria pro Mamur, ut et praedieemus, et operemur, ei sustineamus ad mortem usque. Quae ut implere possi mus, opus est Dei voluntate. Item, dicentes, is volanis ι ,

vel eo nobis benδ optamus, quod nihil mali sit in Dei volunc ais, etiam si quid pro merius cujusque feci, irrogatur. Iam hoc dicto ad susserenuam nosmetipsos praemonemus. Dominus quoque, cum sub instantiam passionis, infirmi- tatem carnis demonstrare iam in sua carne voluisset Pa- ωr, inquii ιransfer poenium istud. Et recordatus nisi quod mea non sedum a voluntas. Ipse erat voluntas et potestas patris, et tamen, ad demonstra nem sufferentiae debitas,

voluntati se patris iradidit l). Libro de patientia paulo diusius immorari non inutila suerit

ut ostendamus qualem formam materiae, cum ab omnibus philosophis, tum studiosissimh a Stoicis, pertractatae, christanus opifex induerit. Nemo enim nescii τῶ χου totam stra Porsicus disciplinam comprehendi, principesque hujus sectae, nulla in re magis quam in tolerando dolore, fortunaeque ictibus is uter excipiendis, sese exercuisse. Εxtant tosi Senecae libri, quos de patienιia scriptos opum dicas, in quibus nihil, quod quidem ethnica praebeat philosophia, videtur omissum. Ex his doctrinam philosophicas patienuas hauriemus cum christiana patiensia comparandia. Equidem Annaeum in mulsis Septimio In aestare non negaverim. Nam quum uterque rheιorieeιvr, long deteriore hic

quam ille rhetorica utitur. Nil Senecis vitiis dulcius, qui, cum ab illa, quam in Tullio miramur, gravitate, simplicitateque dicendi absit, omnibus iamen sermonis dissiuit eleganius, atque ita legonus obieetat animum, ut judicandi tollat arbitrium.

65쪽

OPUSCULUM PHILOSOPHICUM. 45

Igitur eis ejus ingenium animos potius quibusdam quasi scintillis praestringit, quam perpetua claritate illuminat, etsi, quod dapes solent exquisitiores, omptior ejus et delicatior oratio ipsa assiduitate parit fastidium, ut qui una aut altera Annaei epistola plan captus est, decimam paulo longiorem

lateatur, quinquaginta uno tenore recitatas audire, pro cruciatu habeat tamen, si singulas per se sententias aestimes, nil aptius concinniusque dictum invenies, nihil quod laticius m moria arripiat et servet, nil quod librorum auctoribus aptiores ad excitandam languentis animi attentionem locos praebeat. Tristior Septimius, et quasi consulis obscurus, raroque horum pers vitiorum quae sua illi aetas, sua patria, suum indiderat ingenium. Igitur in hoc libro eum multa quae jure reprehendas continentur, tum illud praeeipu quod malam in torum quorumdam consuetudinem secutus est, qui hominem laudaturi, non satis se facturos credunt nisi ille, unus so lasse e multis, tota tamen antiquitate facito melior, omnibus quoque praestans aequalibus, numquam a posteris vincendus, apud illos audiat iidemque, neminem Vituperare aggrediuntur, quem non perditissimis perditiorem, deteriorem deterrimis statim fingant. Nostro enim parum fuit patientiam proprio titulo laudasse, impatiintiae quotquot ad illum vera pertinent pestes objicere. Patientiam omnium virtutum sontem, impatientiam omnium radicem delictorum disputat diabolum perinpatientiam humano generi Micitatem vidisse, mulierem, spiriι impatienιia inbeela aspalam, seque et virum et totam progeniem perdidisse, malum ut omnia uno verbo comprehendantur esse boni in attenιiam. Nemo enim impudicus, non impiatens pudieuiae, e impristis probitasis, et impius pietasis, et inquietus quieιia 1 . Declamare atque enalem orare causam videtur Septimius, non nudam simplicemque Veritatem exponere nil enim prohibet eadem mutato nomine de quovis alio vilio praedicari neque omnibus vitiis, per inie 1 De Patientis 3 5.

66쪽

46 DEAE S. F. TERTULLIANO pretationum subtilitates, ad unum reduciis, caeterorum notiatiam aut curationem magnopersi adjuvari crediderim. Verum, si dicendi disputandique ratione omissa res ipsas spectemus, tanto Septimius a Seneci differt iniervallo, quanto a caeca Stoicorum ἄναγκη, Christianorum Providentia. Si quem aegritudo torqueat corporis, si rei familiaris iaetura in egestatem ex opulentia ejecerit, si liberis, parentibus, amicis, orbatus, multo majores animo conceperit dolores, qualem Annaeus, ad consolandum vocatus, de philosophiae thesauris medelam offeret' inum docebit esse cum c dium malorum ingentium, pati, et suis necessitatibus obse- qui l). AEgregium ceria solatium, dignumque quod irritamentum desperationis potius appelletur. Nil agis, miselle, eum jam dolorum ponderi impar, aliquem Deum adesse precaris qui, aut praesens angoris levamentum offerat, aut certe bona spe praeluceat in posterum, venturam aliquando diem qua gaudia fletivus mutentur. Nil agis inquam et sata enim nos ducunt causa pendet ex causa; ... ideo sortiter omne serendum est... inim constitutum est quid gaudeas, quid fleas, et, quamvis magna videatur varietate singulorum vita distingui, summa in unum venit accepimus peritur peri

turi. Quid querimur ad hoc parati sumus 2). 3 Illud tamen fuerit jucundum, et cogitare te cum universo rapi. Quidquid est quod nos sic vivere jussit, sic mori eadem necessitate et eos obligat 3). benevoli indicium animi, vicini cruciatibus ita delectari, ut illos contemplam, tuos ser obliviscaris Pergit Stoicus suo more ab oculis dolentium lacrymas abstergere: Absumptos maturis oneribus natos quid flere juvat, o mater 84 Si nullis planctibus defuncta revocantur, si sors immota et in aeternum fixa nulla mi seria mutatur, et mors tenet quidquid abstulit, desinat dolor

67쪽

OPUSCULUM PHILOSOPHICUM. Ic qui perit lino Nescio quid ad haec parens : ego eis iam dura, consolandi specie, oblata audivias, parum absum quin indigner Philosophum enim videor audire haec lenimina misero admoventem, cujus collo jam testatis adnectitur sunt : laetare, amice, atque bono esto animo omnes aditus a maiis sepios supplicii machinam optimkeonsectam intuere, ut neque effagi via pandatur, neque rumpatur sunt noli timere nequis expectatum tibi praeripiat supplicium. Pra e terea multorum eadem quae tua conditio est a magnas sanδinsolix huius modi consolatorine dicam, an irrisori gratias habebiit

Nec minus morialium conditioni illudii, cum c opinionem esse quae nos cruciat ab asserit, et, tanti quod cumque esse malum quanti illud taxavimus. In nostra postestate rem

Odium habemus; nos metipsi sallamus 2). x Adjicit homo

acutus plures sui sallendi artes et Si quos amisimus, udiae cemus abesse : non enim peregrinantibus illis doleba- mus 3ὶ smptim san de illa quam indusinus matremeritus est Melius mereretur, si potentes herbas magicavecarmina doceret, perquae foveatur ille amicus error stamquam Thessalas quoque, pro viribus, imitatur aries, animumque se

decipiendi cupidum blandis adjuvat mendaciis Natum amiasisti, persuade tibi eo prosectum ubi aeterna felicitate fruatur: Integer ille, nihilque in terris relinquens aufugit, et totus

et excessit paulumque supra nos commoratus, dum expu

et gatur, ei inbaerentia vitia situmque omnis mortalis aeviciscutit, deinde ad excelsa sublatus, inter felices currit ani- mas, excipitque illum castius sacer, Scipiones Catonesque, utique contemptores vitae, et mortis beneficio liberi Parens tuus, Marcia, illic nepotem suum, quamquam illic omnibus omne cognatum est, applicat sibi, nova luce gaudentem, et

68쪽

48 DEAE S. F. TERTULLIANO vicinorum siderum meatus t et l). 3 Haec somniatur dolor levamenti, quale eumque sit, avidus nam si vera quaeris, mors nee malum, nec bonum est: omnium dolorum et so- lutio est et finis ultra quam mala nostra non exeunt, quae nos in illam tranquillitatem, in qua antequam nasceremur,

jacuimus, reponit. . . Quod enim ipsum nihil est, et omnia in nihilum redigit, nulli nos sorium tradit, nec potest esse miser qui nullus est 2 erg nec felix. - Si adversis rebus laboras, finge Deum tibi consuluisse dum aspera immittit . Avida est periculi virtus, et quo tendat, non quid

passura sit cogitai, quoniam et quod passura est, gloriae pars est... Gubernator in tempestate, miles in acie intellic guntum. Miser est qui numquam sui miser, et transiit

sine adversario vitam ... Grandia sane magnifieaque verba,

inania tamen, ut illa ipsa, quam praedicant, gloria Quae enim decertandi utilitas, si nihil est ad quod decretando pervenia tur Si maris enavigandi spem removeas, quis pericula navigationis sanus obeat quisve ita deliret ut, bellum gerens, non paci et decorae et dulci studeat Atqui nos, Stoico si credas, fluctus in medio ponto mergent, bella ne cum cupidinibus acerrimi gesta τὸ μηδέ, coronabit. Aliae tamen restant decipiendorum animarum artes. Si procellis rerum jactatus, atque nil nisi tristia expertus, quid sibi velint illa quasi infreti numi nis tela quaeras, praesto erit Stoicus, grandiloquas canens ineptias, atque haec omnia quibus premeris de sapientis selieitate ne

tantillum quidem detrahere docens, virtutemque ad beate vivendum se ips esse eontentam, etiamsi quis maximis corporis animique doloribus excrucietur. Quum autem se natura humana diu ludibrio haberi non patiatur, nihilque effici clametsi mali nomine sublato, ipsa mali natura in praesentis aevi calamitatibus maneat, unum fictae illi selicitati perfugium relinquitur, mors, ab illo beato suae beatitudinis impatiente

69쪽

ulta sibi inlarenda : utque Stoica consolatio nil nisi despcimtionem hominum retori inseri, ita Stoica patientia in summiun impatientiae scelus desinit et Deus animorum eavit nec quis nos teneret invitos; patet erutus: si pugnare non vultis, licet sugere. Ideoque ex omnibus rebus quas esse vobis nec essarias volui, nihil seci acilius quam mori. Attendite modo, et videbitis quam brevis ad libertatem et quam e e pedita ducat via l). Lono diversa oratione ad certamina patientia sortiter ineunda Septimius hortatur. Quippe imperatorem cui pareatur, et veras obsequendi causas, et exemplar imitatione dignissimum, et grande victoriae praemium, quae omnia Stoici dise plina deerani, christianis militibus proponit. Quidni cum tota patientiae disciplina a Deo pendeat quem Stoici re, si non verbas, omnm esse infitiantur Deus enim a nobis obsequmdi patiendique debitum exigit et Nos non de hominibus modo servitute subnixis, vel quolibet alio iure debitoribus obsequii, verum etiam de pecudibus, etiam de bestiis obedientiam exprimimus, intelligenies usibus nostris a Domino provisas traditasque Meliora eri nobis erunt in obsequii disciplina, quae nobis Deus subdit Agnoscunt denique quae obediunt: nos cui soli subditi sumus, omino scilicet, ausculive d bitamus' At quam injustum est, quam etiam ingratum, quod per alterius indulgentiam de aliis consequaris, ideme illi per quem eonsequeris de temetipso non rependere 2 Ps Deus homini maxima patientiae praebet documenta et Nobis

exercenda patientiae auctoritatem non allectatio humanae caninae aequanimitatis stupore mata, sed vivae ac caelestis

disciplinae divina dispositio delegat Deum ipsum ostendens pauentiae exemplum, qui rorem lucis hujus super justos et injustos aequaliter spargit, qui. . . totius naturae tributa dig- nis simul et indignis patitur occurrere, sustinens ingratissi-

70쪽

M DEAE S. F. TERTULLlApo mas nationes, ludibria artium et opera manuum suarum et adorantes, nomen eum lamilia ipsius persequentes. . . ut sua sibi patientia detrahat: plures enim Dominum idcirco non credunt, quia saeculo iratum iamdiu nesciunt. . . Quid illa patientia, quae inter homines palam in terris quodammodo manu apprehensa est Nasci se Deus in utero patitur ma- tris, et natus adolescere sustinet, et adultus non gessit agnosci, sed contumeliosus insuper sibi est, et a servo suo tinguitur. . . Nullum volentem sibi adhaerere non suscepit:

nullius mensam tectumve despexit, .... non peccatores, non

publieanos aspernatus est. Ingratos curavit, insidiatoribus cessit aparum hoc, si non etiam proditorem suum secum habuit. . . Cum vero traditur, cum adducitur, ut pecus ad victimam; sic enim non magis aperit os quam agnus, sub et tondentis potestate. . . Taceo quod figitur in hoc enim v c erat. Numquid tamen subeunda morii etiam contumeliis opus suerat Sed saginari voluptate patientia, discessurus volebat l). - Deus veras patiendi causas suggerit, Deus praebet unde gravissimum jugum non tolerabile modo, sed etiam jucundum efficiatur; nonne enim omne onus amanti leve videtur c Si a Domino quaedam credamus ineuit, cui magis quhm Domino patientiam praebeamus rependamus illi quam pro nobis dependit 2). x Cumque Christum Deum suus erga nos amor patiendi effecerit appetentissimum p tientia nostrum quoque in illum amorem testetur Dilectio summum fidei sacramentum, christiani nominis thesaurus, cujus nisi patientiae disciplinis eruditur Dilectio, inquit Apostolus, omnia sustinet, omnia tolerat, utique quia pa- tiens Merii ergo numquam excidet: nam caetera evacua buntur, consummabuntur. Exhauriuntur inguae, scientiae, prophetiae permanent fides, spes, dilectio : fides quam Christi patientia induxit spes quam hominis patientia ex-