De L. A. Senecae librorum De ira fontibus

21쪽

cum Se ipsae manus frangunt et pulsatum SaepiuS pectuS

nego hoc idum esse atque qu0d Philodemus p. 36, 3ln0minat στήμοσιν et χης καρδίας,, ut Zilchio placuit: cf. Pr0gr. gymnasii Marburgensis 1864: nam illud Philo domi idem

est atque Senecae ,concutietur crebro Spiritu pectus II, 35, 4; h0c ,pulsatum SaepiuS Scil. manibus) conseras cum enunciato illo Ι, 1, 4. ,pulsata humus pedibus. anhelitus crebros tractOSque altius gemitus, instabile corpus, incerta Verba subitis exclamationibus, trementia labra interdumque conpressa et dirum quiddam eXSibilantia. cf. epss. 106,5:

tanquam ira, amor, tristitia: si dubitas, Vide an voltum nobis mutent, an frontem adstringant, an faciem diffundant, an ruborem evocent, an fugent Sanguinem. )Quau sic tribus locis, ut ab ira deterreant, u Seneca tam multis verbis praeclare descripta sunt irae SignaeXteriora, hi8 quamviS non tam copiosa, tamen Similia apud Philodemum Aristololem Plutarchum Galenum repe

tuS Ore toto rubor exaestuante ab imis praecordiis Sanguine. III, 4. ,nunc in os omni calore ac Spiritu verso subrubicundum ac similem cruento Voltum),dι0ιδι σε υς cf. Sen. I, 1, 4. foeda visu et horrenda facies depravantium Se atque in tu me Scentium), βριsι60σειυς ce Philod. p. 84, 20. Sen. I, 1, 4: spirituS CoaetuS Rc Stridens, III, 4, 2: anhelitus crebros tractoSque altius gemituS, III, 3, 6: ira dirum quiddam atque horridum Striden S. III, 32, 3: anhelamu8), et o s ειε υρότερον ασθμα cf. Sen. II, 35, 4 acrior spiritus, intentior inpetuS rupturuS SeniSi eruperit), ιν ν ιν διησιν καρδίας Sen. II, 35, 4. DOncutietur crebro spiritu pectu S. Vide Supra). Cumque in eadem pagina legimus: διερεθισμ ου et τας διαδιδο-

22쪽

22 corpuS', II, 35, 3) totius c0rporis fluctuati0', III, 4,2).in Stabile corpus Quodque alter dicit: I, 1, 4) flagrant

ac micant oculi vel III, 4, 19 ,oculos nunc trepidos et exsilientus - idem Philodemus D. I, 3-6) exprimit hisce VerbiS: , ἐν ταῖς Οργαῖς πει τ0ῖς ὀφθαλμ. ς, εστιν ὁ οτε καὶ στιλβ γ δονας σερο εριενους, et quod apud illum i , i, 4) legimus: , gemituS mugitu8que et parum eXplanatis Vocibu8 Sermo praeruptu8 , nonne idem significat vox illa Phil0demea p. 36, 2b) κραυγχη γ Αd minutissimum autem Concinunt, quae apud Senecam leguntur verba II, 35, 3):,rabida vocis eruptio colla distendet cum Philodemi vorbis: sis. I, 15) τον τραχηλ0ν δε τεταμενον, et quae eodem loco apud illum inveniuntur: ,tumescunt venae II, 35, 3 et ,venis tumentibus III, 4, 1) cum huius verbis sirg. I, J7): τας φλεβας ανοι d0υσας. Quodque alter pluribus

Verbis circumscribit: ,torvos voltus eX tranquillissimis reddit idum altor uno verbo eXprimit: διαρίνατει D. II, 10)Vel: σκυθρ 0 τά ειν p. 72, 19). Uterque tremorem arti- Culorum commemorat, alter cum exhibet II, 35, 3): ,tum artuS trepidi', alter: τρ0st0υς τ 0ν μελων Ρ. 4I, I). NUBC Vero perScrutemur, quae in scriptis Aristololis pauca de externis irae Signi S produntur. Unus tantum apud eum exstat locu8, qui huc facit, probi. 3l, 3: οργι- οριενοι τους Ochoa έους staλλον Erri δεδοασι grρος To ἐρυθριαν Sen. ,flagrant oculi' . Nec multo maior0m huiusgoneris materiam apud Plutarchum inveniemus: adn0tabo primum locum ex libro eiu8 Ccερὶ α0ργν σίας Sumptum, ubi

cf. Sen. I, 1, 4; .foeda ViSu et horrenda facies depravantium se atque intumeScentium - gemituS mugituSque et parum eXplanati S Vocibus sermo praeruptus .) Alter eiusdem scriptoris locus liceat apponi. VII, p. 78): 0ρων vetv 0ργὶ ς ε σταμεν0υς ιι αλιστα καὶ μεταβάλλοντας oil ιν χροαν βαδισ-

23쪽

Commemorandum etiam puto Chrysippum, cuius Galenus notabilia Verba, quibuS Veterum medicorum, qui assectus oriri docebant corporis quibuSdam partibu8 vehementissime commotiS, morem Sequitur, nobiScum communicat

τοῖς θυι οῖς etc.). Ut tibi dem auctorem Romanum, qui Stoicos fontes secutus Sit, en Lactantium habe8, qui haec scribit de ira dei c. 5 0d. Fritetsche quod si hominem quoque, qui modo Sit Sapiens et gravis, ira non de-- ceat, Siquidem cum in animum cuiusque incidit velut sa0va tempestas tantos excitet fluctus, ut Statum mentis immutet, ardescant oculi, os tremat, lingua titubet, dentes

c0ncrepent, alternis Vultum maculet nunc suffusus rubor nunc pallor albe Scen S: quanto magis

deum non deceat tam lauda mutatio 3 Admodum notabilis est Gellii locus noct. ait. I. 26) de Calvisio Tauro Platonico phil08opho, qui interrogatuS, num SapienS iraSceretur, ipse quid sentiret de hac re explicuit eo, ut exemplum Plutarchi servo cuidam obirati asserret, qui αοργι - σίαν, quam libro laudaverat, etiam offensus probarit. Facit huc g 8, quae multa cum locis supra tractatis c0nsimilia

24쪽

chus lento et lenitor: se quid autem , inquit, , Verbero, nuncogo tibi irasci videor 3 ex vultune meo, an eX Voce, RueX Colore, an etiam eX VerbiS correptum eSSe me ira in- tollegis mihi quidum neque oculi, Opinor, truceS Sunt neque os turbidum neque inmaniter clamo neque in Spu-mum ruboremve efferveSco neque pudenda dico aut paenitenda neque omnino trepido ira et gestio. Haec enim omnia, Si ignora S, signa e SSe irarum Solent . λ)Jam vero redeamuS ad Senecam VideamuSque, quae

alia primi libri in capitu primo notanda Sint. Foeditas atque periculum irae depinguntur effectu Sque eius damnantur. Legimus enim I, 1,1): ,hic Scil. assectus) totus concitatus et in inpetu est doloris, armorum SanguiniSSuppliciorum minime humana furens cupiditate, dum alteri noceat sui neglegens, in ipsa inruens tela et ultionis Secum ultorem tracturae avidus . Ad haec adiciamus ta

vult) - ,illa in periculum, dummodo deducat, deScendere - et haec I, 11, 8): ,in temeritatem enim prona e St, et pericula dum inferre Vult, non cRVet . Quid, qu0d Philodumus idem non minuS atriS coloribus atque Seneca irae effectus depingit multisque verbis foeditatem eius ante oculos nostros ponit 3 EXStant enim p. 9b, 8 Sq. haec: τῆ γε sui ν ανε ιεικεi καὶ ανν ιερ υ κῶ

es. etiam Libanii sophistae exercitationem Voγον Οργῆς VOl. IV. p. 983 sq. ed. Rei8kei, qua continentur pauca, quae ad 1108tram quaestionem pertinent simulque docent, in rhetorum scholis iram exercitationum materiam fuisse usitatam. In hoc igitur tractatu

Libanius svel discipulus eius aliquis) sic p. 988) disputat: τὰ δ' αμαρ

25쪽

cum apud nullum alium Simile quidquam reperiam. Ρergamus igitur Senecam revolvere et quae deinceps disputat inspiciamus: ,Αeque enim inpotenS Sui est, decoris oblita, necessitudinum inmemor, in quod coepit pertinax et intenta, rationi consiliiSque praecluSa, Vanis agitata caUSiS, ad dispectum aequi verique inhabilis, ruinis Simillima, quae Super id, quod oppreSSere, franguntur.' Idem aliis Verbis exprimit alibi, ut I, 8, l): ,nihil rationis est, ubi semel adfectus inductus est iusque illi aliquod voluntato nostra datum est: faciet de cetero quantum Volet, non quantum permiSeriS.' et III, 3, 2): ,neceSSarium est itaque foeditatem eius ac feritatem coarguere et ante oculOSΡOHere, quantum monStri sit homo in hominum furens quantoque inpetu ruat non Sine pernicie Sua perniciOSUS et ea deprimens, quae mergi niSi cum mergente non ΡOS-Sunt.' cf. II, 3, 4.). Loquitur alias quoque de periculo quod etiam amicis ab iratis immineat, velut II, 36, 5:, amicissimis hostes vitandique carissimiS.' III, 3, 3: ,nec

mandat ultionem Suam, Sed ipse eiuS exactor animo Simul ac manu SaeVit cariSSimorum eorumque quae m0X amiSSafleturus est carnifeX.'Nec non Philodemum qui et ipse saepius iram facit obducentem caligine rationem, audiamuS. IS enim p. 126, 34 Sq. dicit: est αρὰ δε Λ κασι κρατει λεγεται το τὸ ν φυσικὴν 0ργ ν μη μ0ν0ν κατα Trν ἰδίαν φυσιν λυαειν, αλλα καὶ ἐπι-

26쪽

τὴ διαν0ία πρ0σλαβεῖν. Videmus igitur hac in re Aristotulem

eiusdem eum Seneca e8Se opinioniS. Quid vero 3 Plutarchus nonne idem cum his ConSentit 3 Inspiciamus modo vorba illa, quae ab 00dem illo auctore ei tribuuntur flor. XX, 20 , e libro eius περὶ 0ργνης d0sumpta: 'Osa δε οργὴ χρωμενοι πρα00υσιν οἱ ανθρωποι,

Pluribus locis Cicero idem docet iratum sine rationeeSSe, ut Tu Sc. IV, 5, 10: ,in participe rationis sparte p0nunt tranquillitatem, id est, placidam quietamque constantiam, in illa altera motus turbidos i. e. recto in affectus cum irae tum cupiditatis contrarios inimicosque rationi. ' ibid. IV,

27쪽

I5, 34: .ex qua concitantur perturbationeS, quae Sunt - turbidi animorum concitatique motus, averSi a ratione et inimicissimi montis vitaeque tranquillae'. ibid. IV, 27, 59: .perturbatio quae eSt aspernatio rationis'. Quae modo commemorata Sunt accuratiorem inquisitionem exigere mihi videntur. Nam cum Seneca et Cicero

dicunt iram osso rationi inimicam et ubi ira existat, ibi rationum fugari, hoc latiore sensu de reliqui8 quoque affectibus docunt ex Stoica disciplina. Atque hac in re utrumque Chry8ippum Sequi, eis, quae deinceps disputabimuS, demonstrare conabimur.

Zonon igitur, qui Stoicorum Sectam condidit, παθος esse voluit αλ0γον καὶ παρα φυσιν ψυχνὶς κίν/ησιν Di0g. L. VII, 1l0. Stob. ecl. eth. II, p. 166), id quod Cicer0 Tusc. disp. IV, 6, li) Vertit: laversam a recta ratione Contra naturam animi commotionem, ' Vel ορμγην πλεονa ουσαν,

quam Cicero l. l. dicit ,appetitum vehementiorem.' Priorem autem desinitionem otium Chrysippum Secutum esse Galen. V, p. 368 tradit, ipsis illius verbis usus: dia δε πρωτον

a Zenone assectus reactoς αλογον nominatur, hoc intellegendum est, assectum rationi sλ0γψ,) inoboedientem e88e, neque cum hiS pugnat, Si alias recto η λογικα e8Se Stoicis

28쪽

placuit i). Nam si dicunt ua λογικα, Volunt intellegi, eX ea animi facultate oriri, quae est rationalis vel in qua ratio inest, id est D et εμονικ0. Atque quod dicunt St0ici affectus esse contra naturam Ἀαρὰ φυσιν), in hoc Summum momentum inest. Nam cum finem τελ0o esse vellent, hominem Vivere ὁμολογουμεν 0ς τὴ φυσει sus. Diog. L. VII, 87),

assectuS, quia contra naturam esse cenSebunt, Omnino eVitandos vel radicitus exstirpandos putare eos oportuit. Cum Vero affectus eX ea animi facultate, quae rationi propriae8Set, oriri exiStimarent, eo progressi Sunt, ut ratione vel indicio fiori uos contenderent neque dubitarent affectus

nisi iudicio ut voluntatu fugari et evitari non posse Stoici neceSSario concludebant. cf. Sen. de ira lib. II c. I, 2, 3).

) CL Cic. Acad. poster. I. 10. 38 sq. quumque perturbationem animi illi sel. Poripatolici et Academici) ex homine non tollerent, naturaque et condolescere et concupiscere et extimescere et efferri laetitia dicerent, sed ea contraherent in angustumque deducerent, hic sui. Zenon) omnibus his quasi morbis voluit carere sapientem. Quumque eas perturbationes antiqui naturales ess0 dicerent et rationis expertes aliaque in parte animi cupiditatem, alia rationem collocarent, ne his quidem adsentiebatur. Nam et perturbationesv0luntarias esse putabat Opinonisque iudicio suscipi et omnium per

turbationum arbitrabatur matrem esse immoderatam quamdam intemperantitam.

29쪽

Capito deind0 sociando Seneca postquam irae malos effectus enumeravit: caedes venena clades incendia Senecam Secutus Lactantius haec scribit de ira dei c. 5): ,si homo, qui habeat imperium ac potestatem, late noceat per iram, Sanguinem fundat, urbeS Subvertat, populos deleat, provincias ad solitudinem redigat'), tortio transit ad iram d0finiondam si fingit aliquom sibi obstantem, qui neget, iram esse cupiditatem puniundi acceptam iniuriam. Nam cum Saepo non illis qui laesissent irasceremur, Sed etiam eis qui laesuri essent, inde offici, non nasci ex iniuria iram I). Et quoniam cupiditas puniendi nisi ex spe id assequendi, quod cuperetur, oriri nequiret, apparere, ubi nulla Spe8 e88et iniuriae ulciscenda0, ibi ne iram quidem nascip08Se M. Cum tamen saepe acciderui, ut infirmissimi

potenti88imis irascerentur, quos ab illis poenam accepturOSeSSe Speraro non licerut cf. Ρhilodem. de ira p. 48, 4 Sq.:0υ s λὶν ἐνίοτε καὶ reaea πολυ συμβάλλουσιν ἰσχυρ0τερ0ις), inde elucere, n0n recte definiri iram cupiditatem ulciscendae iniuriae. Cuius phil080phi argum0ntatio cum ad fulciundam irae definitionem quandam a Sonoca dissontiuntem sinu dubio allata sit, ant0 tertii capitis initium ut lacunam StatuamUS, 00gimur, qua in lacuna diversae set Sensecae ipsius et aliorum philosophorum irae definitiones positae erant. Haec BOStra Sententia eo confirmatur, quod apud Lactantium, qui Senecam, ut iam vidimus et mox accuratius VidebimuS, est Secutus, locus quidam invenitur. qui uno agmine plureS

definitiones Oxhibet do ira dei c. 17 ,NeSci88e autem phil080ph08, quae ratio esset irae, apparet ex definitionibus eorum, qua S Seneca enumeravit in libris quos de ira com-Ρ08uit. Ira e8t, inquit, cupiditas ulci8cendae iniuriae; aut, ut ait Posidonius, cupiditas puniendi eius, a quo te inique puta S laesum . quidam ita definiverunt: Ira est incitatio animi ad nocundum ei qui aut nocuit aut nocero voluit. Aristotelis definitio non multum a nostra abest. Ait enim iram osse cupiditatem dol0ris

rependendi.'

30쪽

Quarum definitionum primam Senecae eSSe apparet, tertiam vero incerti illius philosophi. Qu0d ut intellegas, accuratius definienda erit ,incitatio animi', quam putograece dictam e88e βρεθισμον τὸ ς ψυχγῆς'. Est enim animi sine voluntate et ratione motio, adhuc non cupiditas. Nam concupiScere cum ratione eSt, nec concupi Sci potest, nisi perspecta Virium facultate Speratur sus Sen. I, 3, 2; II, 4, 1, est primuS motuS non VoluntariuS Sq. Zenon. apud Galen. V, p. 429: Zὶ νων 0υ τας κρίσεις αυτας, αλλα τας επιγιγνOste νας αυταις συστολας καὶ λυσεις, εγύαρσεις τε καὶ τας λιτωσεις τῆς ψυχῆς ενομιζεν ειναι τα rcad x 9. Quis autum sit hic Senecae adversarius, iam inquirendum eSt.

Quodsi respicimus, apud Senecam I, 3, 3) et apud Lactantium Aristotelis d0finitionem afferri et hanc non multum a Senecae definitione abesse, inde colligendum Est adversarium illum Aristotelem e88e non posse. Hic enim iram definivit cupiditatum doloris reponendi i). Nec potest dubitari, quin haec definitio sex Aristole sit sumpta, cum in libris nobis cognitis exstet: de anim. Ι, l) διαφεροντως ὁ αν 0ρισαιντο

λ) Qui locus Annaeanus secundum Lactantium corrigendus est. Hic enim de ira dei c. 17 pro ,reponendi' scribit,rependendi' quod optime quadrat ad Aristotelis verba .δρεξιν ἁντ λυπ=ησεως'. Alii ibi eo dices eXhibent: ,,respuendi, serespondendi, nec possum astipulari Val. Rose, qui l. l. p. 112) apud Lactantium Senecam secutus rireponendi Vult pro serependendi scribere.