장음표시 사용
21쪽
neorum rei tu & sententiatam ad inuenta accomodationem. Tum memoriam,qua praemeditata tepetit. Demum pronunciationem eum gestibus debitis. has aut partes graphice definit, vecti ordine patebit qui talis est. Nun: .demeepa docebimui quas
res, aut tes quai oporteat orato tem habete. Deinde ostendemui quo conuelirat bai ea asa.quinque partea ossicia oratori tractati. i exerceti. Igitur eontinuatiua est xox. q. d. t proximum equamur opollet inuentionem distustionem, elocutionem, memoriam de pronunciationem esse in oratore. Deinde deseri ni eradicit. lnventio est excogitatio rerum xetatum aut xetismilaum, quae redd intii essiciant,causam.squam agimus,probabilem. i uetismilem aut probabilem seu apparuerunt veram,veruntamen liotarot eli xit bonus dictai peritus xl a Catone describitur. Non e cogitabit vera fimilia quae tamen sciet non esse vera, ad decipiendum sed ut reui criminis absoluatur licitum videtur interdum uerbis plausibilibui rii. Dispositio est ordo Et distributio texum. s. excogitatum, aut inuentatum,quae. sdistributio aut dispositio demon' rei quid quis ue.i in sngulis loeli fit colloeandum, aut quid de quibus locii fit locandum. Elocutio est aecommoda
tio. .applieatio rei borum idoneo tum, dc sententiatum sup. idoneatum,ad inuentionem . i. res inuenisa re excogitatas. Memo ria est tirma perceptio.i.eomprehensio .s activa ammi. de passiua rerum .i. sententiatum,& verborum dispositionis a. uat per dispositionem priua erant distributa. Vbi notabis puer cum villa Cici saepe genua uos acti uelo passive signiscant ea i mul date Vm tegenti,ut hoc loco perceptio anima est activa. quia animul percipit. Peteeptio telum de verborum passiva. quia res de verba percipiuntur. Pronuntiatio est moderatio.l.temperatioci modificatio eum venustate i. quae sit decora 1e venusta,rocis. pronunciantis ut nune sit aspera nune lenis de suo accentu enunciata, vultus ut nunc si tristi, de seuerus, nunc laetus de facilis de gestus .f. ina num,eapitis & ceterum membrorum . Haec omnia diciquia disti. eile videtur tot res posse obseruare de ut tua dixerat se non iacturum mole graeco tum qui artem dissicilio tem reddebant, dat vestra eatum adipiscendi dicens. Nos poterimus assequi .i. adipiscide obtinete luee omnia .s supradicta,tribuet tebus,videlicet atre, Imitatione. Ad exereitatione, quas describit addens. Ars est praeceptio .i. institutio Et doctrina quae dat certam viam, qua pio .i. rationem dicendi, ut quae in hoc lib.traduntur re a mini. in lib. de instituti otat. Imitatio ea qua impellimur diligendi ratione.i. considet at ione ut valeamus elle similes aliquorum. s. quos nobis imitandos proposuerimus,similes dico in dicendo i .forma dicendi. Exete4tatio est assiduus usu, de consuetudo dicendi. inae tria etiam bono Oidine describuntur, nam ptimo dicere oportet aliis quam artem, deinde deligere quem imitemur. 3c demonlitatio nos exercitatem his quae didicimus, non enim decenter posse. mus nos ponere quem imitemur sine arte, alioquin tam malum
quam bonum imitemur, nec excitare nos in alte de imatationenis illii praehabitis. ΓQuoniam igitur demonstratum est.) Facto epilogo di et o tum, diuidit inuentionem in sex partes, quas suo ordine positat definit. Nam qui peiora te contendit saepe viit ut exordio ad effetendum auditorem beneuolum,docilem Et attentum. Deinde narratione rei gestae aut petui eae gesse. Tum diuitione qua diseeinit quae ad causam suam ita es a tutu, sit 8 qui non. Tum suorum confirmatione. tum ab aduersario assumptorum aut assumendorum eonfutatione. Ae demum contius ne , quam tepetitia capitibui principalibus pro se iudieandum esse eo ueludit. Ordo est. Igitur quoniam demonsi latum est, quae causas oporteat oratorem tecipere. i. vi orator recipiat, quia dictum est quod demonstrativam,deliberativam de iudicialem , de quasque. . quai csunt enim quae paries quasque rea conueniat oratorem habete quia demonstratum est quod quinque inuentionem,dispositionem dcci videtur nune dicendum quemadmodum ossicia oratoris . inuenite disponere dcc possint accommo. dati ad orationem .i. applicati ad lationem dicendi ac exerceti,
aut poni in executione. inuendio consumitur. . euacuatur in sex partes orationis. .dum sex partes orationis explantur, videlicet in exordium, natiationem,diuisionem,consimationem consutationem, ac cones usonem. Exoldium est principium orationis, per quod principium animus a. astinua auditolia. ut in senatu. aut concione, aut iudieit,ut solo iudiciali,constituitur .i. disponitur assicitur,aut instruitur,aut apparatur. i.magnifice praeparatur ad audiendum, quia beneuolum, attentum de docile esseere solet. Natratio est expositio i elata tecitatio ex gestatum.i publice factarum, aut administratarum aut perande.i aut se habentium
tactarum.Ltanquam sint gestae,licet pectae leuera non snt. Di est pet quam a petimus .i. mani iramus cnon dicit quia ne
sat eiusdem vocale hiatus quid conuertiat. de quo consentiuntli tigantes, de quid st in controuersia. .in distensione,de pet quam eaponimus de quibus ictui sumus locuturi. quid declamatotea seu praedicatores uerbi diuini obseruate solent. stultra autem additur a quibusdam Et disconueniat,quia idem est in controuersa esse de distonuenire. Verbi gratia si aduersarius dieat Clodium a Milone occisum iniustissime aut iniquissime, poterit Milonia de sentat postquam narrauerit tem gestam i .eaedem Clodii diuidete Eo dicet e duo igitur aduersarius assumpsit. Clodium, uideli cet occisum eis: & mi ulli sti me primum quodem insciari non possum.neque id insessum nolim. Secundum autem pernego. Iussissime enim occisum affero quid post ea consimationem probabit,ac per eonfutationem seu refutationem aduersat ij argumen ta dissoluet. unde confrmatio est expositio. .declaratio nolito tum argumentorum . i. nostrarum probationum , aut nostrorum mediorum ad probandum assumpto tum cum asseveratione .i. assertione quod uera sint. Confutatio est L solutio .i. inualidatio et improbatio locorum contrariorum .i. ab aduersario adduci tum. Cones usio est terminui. i. finis artisciosua. i.ex arte factus,
orationis . . dicendi orationis. i. dicendi orat Otiae. Nune qnomam
deci hine sumendum. Putem initium tituli de quatuor genetibus causarum. Nam certum est Cic. non sit distinxisse, , t distincta videmus capita. Ordo autem est. Nune. . deinceps,quoniam nos producti sumui, t loqueremur de partibus orationis, na. i. simul eum osseus oratotis,quo.i. vi rea esset satis tot cognitu .i. ad eognoscendum aut ut cognoscatur. de producit. i. ad hoc per ducti lumus . t accommodatem ut eas . s. pattea orationis ad inuentionem,uidetur drcendum supp.elle primo de exordio. Incipiens autem de exordio dicere, ait. Caula posita .i. postqi iam causa erit constituta. considerandum est genus .i. qualitas, aut .species causae,quo. r. ideo,ut possumus exordi ri commodius,sed sere
in diem tecidit. Geneta causarum. Vt disinctius, Et ita elatius institutum suum prosequatur diuidit rursus eausa pet aliam rationem , tpote per alia accidentia. quo circa non est inconueniens, s prius tria genera causarum posuerint, do nunc quatuor,
quia non diuidit causam per eadem membra. sed pet alia, sicut non est inuenient in grammatica si nomen diu datur per qualitatem in proprium de appellativum, de pet figuram . in s mplex. compositum S decompositum unde in lire quatuor membra diis uadi risimi singula tria pi dictorum tenerum, de econuerso sintuta horum quatuor in illa tria. Nam in demonstrativo aliud est honestum aliud turpe,aliud humile aliud dubium, de similiter in deliberativo ct iudiciali. Et econuerso in turpi tenete aliud ea demonstrativum, aliud deliberativum aliud iudieaale, de ita in reliquis. unde non est inconueniens eandem tem diuidet in plura, de in pauciora membra secundum varios respectu a. sed videtur inconuenientius quod quam tem hie in quatuor diuidit alibi in quinque mist, nam aut hae e duriso imminuta, aut illa super sua ridetur. Verum sciemus omnem diuisonem, aut esse bimembrem primo loco, aut He teducibilem ad bimembrem , aut s detur medium) ad trimembrem. Vetum quia op- rostorum eadem est diseiplina, satia est alterum eorum 4xpleiasige. Verbi gratia. Dieamus genera eausarum esse tria, honestum . dubium et humile, sub honesto intellitetur turpe, ad subhumili admirabile,& ex vitisque rursum est anceps,aut dubium. unde vi stammaticia saria saeirmas, dieamus se. Omne genus caulae, aut honestatem includit. de dicitur henectum, aut turpitudinem ac dicitur turpe, aut ut tanqne. de dicitur dubium. anceps seu mixtum. Et tui sua. Omne genus causae. aut i eludit tem sublimem Se admirabilem, de dicitur admirabile, aut humilem Et contemptam, de dicitur humile, aut ex utraque confiat de diceretur dubium, sed raro repetitur. sunt ergo m vi tute. ut ita loquat duae diuisonet, quarum prior tri emblii. videlicet. Causatum, aliud honestum, aliud turpe, aliud dubium. secunda potius bimembrii, scilicet, Causarum aliud ad mitabile, aliud humile. Nam non sacile inueniat lue dubium .
In hae ergo diuisione sub humili compr/henditur admirabile , quod alibi ponit, at illie sub honesto comprehenditur turpe, de
se utrobique erunt quinque membra . ordo an . Genera causarum sunt quatuor supple cum eo tum oppostis,honestum, turpe, dubium . quae unam faciunt diuisonem, de humile tap. ple . de admirabile cum dubio inter.a quae sariunt secundam. Deseribens autem sngula membra d)cit. Genu causae put
tui honestum eum id est quando notout defendimui id is aliquia defendit, stequenter enim loquitur Cicet. in prima persona pro quamuis 3 id, quod videtur defendendum ab omniabus , aut oppugnamus , id quod uidetur debete oppugnari ab
22쪽
RHETOR. AD Memnibus , ut eum nox sup oramus pro viro sorti eontra patricidam.i.occisorem patris,aut estertui liberi lio minis, sed precipue de parentel ut aiunt. videtur enim rit sortia ab omnibui deseridendus,& patricida ab omnibua oppugnandus. Genus eausae intelligitur turpe, supp. tum eum aut res honesta oppugnatur, aut defenditur turpi , Ut si oremus pro parricida contra vitum so tem . Genus eausae est dubium a. mixtum,& anceps,ae incertum Vtri parti addicatur eum habet in se eausam honestatis. de patrem turpitudinis. uls homo libertinui patronum suum domicidam defenderit contra adulterum , honestum est quδd patronum defendit. qu Ad adulterum oppugnat,sed turpe est quδd homicidam defendit. Genus est humile,aut diramus in singulis, ut verba iacent. Humile genus ea uis est,cum res contempta. i. vilis &contemptibilis antefert .i. extollitur.aut sertur ante auditorem, ut si pro re agraria, aut frumentaria, aut pro priuati hominis supellectili domesstea orauerit. Et econtrario. sublime ae admi rabile genus cauta est dum res admirabilis antefertur,ut liberta pub.aut restitutio tegis alleuius in regnum. aut quid fimile. Dissicile autem,ut dixi esset inuenite in quo sint admirabile di humi. te admixta,nili respectu diuersorum, ut si pauperem conita rege
defendas,aut eontrouerso. Cum hale ita lint i eum contiet qua- tuo aut quinque esse genera eausarum, tonueniet . l. dicens,&conueniens erit ratio em exordiorum accommodati. i. applica ri,ad omne genus ea uia,ita ut pro varietate tenetia causatum varie sumatut exordium.
Xon Dio Rusi duo sunt genera, principium, quod Graece προίμιον appellatur; & insinuatio, quae εσο nominatur. Principium est, cum statimi auditoris animum nobis idoneum red- dimus ad audiendum. id ita sumitur, ut attentos,ut dociles, ut benevolos auditores habere possimus. Si genus causae dubium habebimusa beneuolentia principium constituemus, ne quid illa turpitudinis pars nobis obesse possit. Sin humile crit genus causae,faciemus attentos. Sin turpe causae genus erit, insinuati
ne utemuside qua posterius dicemus, nisi quid nacti sue
rimus,qua re aduersarios criminando. beneuolentiam captare possimus. Sin honestum causae genus erit, licebit recte vel uti,vel non uti principio. Si uti volemus, aut id oportebit ostendere, quare causa sit honesta, aut breuiter, quibus de rebus simus dicturi, exponere. Sin principio uti nolemus a lepe, a scriptura, aut ab aliquo firmi iasimo nostrae causae adiumento principium capere oportebit . Quoniam igitur docilem, beneuolum, attentum habere auditorem volumus, quo modo quidque conficitossit, aperiemus. Dociles auditores habere poterimus, si summam causae breuiter exponemus, ct si attentos eos faciemus . nam docilis est is, qui attente vult audire. At tentos habebimus, si pollicebimur nos de rebus magnis, nouis, inusitatis verba facturos. aut de ijs rebus, quae ad rem p. pertinent,aut ad eos ipsos qui audient,aut ad deorum immortalium religionem i & si rogabimus, ut attente audiant; ec si numero exponemus res,quibus de rebus dicturi sumus. Benevolos auditores facere quatuor m dis possumus, a nostra, ab aduersariorum, ab audit rum persona, & a rebus ipsis. A nostra persona bene
uolentiam contrahemus, si nostrum ossicium sine arro gantia laudabimus. aut in rem p. quales suerimus, aut in Pinnita aut in amicos, aut in eos ipso qui audiunt, aliquid referemus, dummodo haec omnia ad eam ipsam ERENN. LIB. I. rem . qua de agitur . sint accommodata. Item si nostra incommoda proseremus, inopiam. solitudinem, calamiatatem a & si orabimus, ut nobis sint auxilio; & simul Gstendemus. nos in alijs spem noluisse habere. Ab aduersariorum persona beneuolentia Optabitur, si eos in dium, in inuidiam, in contemptionem adducemus. In odium rapiemus, si quid eorum spurce, superbe, permdiose , crudeliter, considenter. malitiose, flagitiose Letum proseremus. In inuidiam trahemus, si vim, si potentiam, factionem. diuitias, incontinentiam, nobilitatem, clientelas, hospitium, sodalitatem, assinitates aduersariorum proseremus, & his adiumentis magis, quam veritati eos considere aperiemus. In contemptionem adducemus, si inertiam, ignauiam, desidia m. luxuriam aduersariorum proseremus. Ab auditorum persona beneuolentia colligetur, si res eorum sortiter, si pienter. mansuete, magnifice iudicatas proseremus: & s.quae de iis existimatio, quae iudicis expectatio sit , aperiemus. A rebus ipsis beneuolum auditorem emciemus, si nostram caulam laudando extollemus, aduersariorum percontemptionem deprimemus. Deinceps de insinuati ne aperiendum est. Tria sunt tempora, quibus principio uti non possumus: quae diligenter sunt consideranda: aut cum turpem causam habemus, hoc est, cum ipsa res animum auditoris , nobis alienat: aut cum animus auditoris persuasus videtur esse ab iis, qui ante contradixerunt: aut cum defessus est eos audicndo,qui ante dixerunt. Si causa turpitudinem habebit, exordiri poterimus his rationibus : rem non hominem, aut hominem, non rem spectari oportere: non placere nobis ipsis quae facta dicantur ab aduersarias, & esse indigna aut nefaria. Deinde cum rcm diu auxerimus, nihil simile a nobis s ctum ostendemus, aut aliquoium iudicium de simili causa, aut de eadem, aut de minore, ani de maiore proseremus. Deinde a) nostram causam pedetentim acced mus, & similitudinem conseremus. Item si negabimus nos de aduersari s , aut de aliqua re eorum dicturos,&tamen occulte dicemus interiectione verborum. Si pe
suasus auditor fuerit, id est, si oratio aduersariorum auditoribus fidem secerit: neque enim non facile scire poterimus; quoniam nonsumus nescii. quibus rebus fidei si ii soleato ergos fidem factam putabimus, his nos re bus insinuabimus ad causam. si de eo, quod aduersarii firmissimum sibi adiumentum putauerint,primum nos dicturos pollicebimur: aut ab aduersiri j dicto exordiemur,& ab eo maxime, quod ille nuperrime dixerit: aut dubitatione vicinur , quid potissimum dicamus. aut cui loco primum respondeamus cum admiratione. Si destia si erunt audiendo.ab aliqua re,quae risum in ere possit. exordiemur.ab apologo,a fabula verisimili, imitatione, deprauatione. inversione, abiectionesi biguo, suspici ne. irrisione, stultitia, exuperatione, collocatione, lit rarum mutatione: praeterea expectatione . similitudine, nouitate, historia, versu: aut ab alicuius interpellatione. aut arrisoner & si promiserimus, aliter, ac parati fuerimus , nos esse dicturos, nos non eodem modo, ut ceteri
soleant. verba facturos: quid si soleant quid nos sectori sumus, breuiter exponemus. Inter insinuationem di
principium hoc interest, quod principium huiusmodi debet vile, vi statim apertis rationibus, quos praescripsta
23쪽
mus,aut beneuolum. aut attentum. aut docilam faciamus audit em : at insinuatio eiusmodi debet et Te, ut occulte per dissimul uionem eadem illa omnia consciamus . vi ad eandem commoditatem in dicendo peruenire posumus. Verum hae tres utilitates tam ili in tota oratione
sunt comparandae hoc est,ut auditores sese perpetuo nobis attentos, dociles , benevolos praebeant: tamen id per exordium cauta maxime comparandum est. Nunc . nequando vitioso exordio utamur. quae vitia vitanda sunt. doccbo . In uxordieno ausa seruandum est,ut lenis sit Zomo. N vlitata verborum consuetudo, V t non apparata
oratio cise videatur. Vitiosi m exordium est, quod in plures causas potest accommodari, quod vulgare dicitur. Item vitiosum est, quo nihilo minus aduersarius potest uti, quod commune appellatur. Iicin illud, quo adue sarius potest uti ex contrario. Item vitiosum est , quod nimium apparatis verbis compositum est, aut nimis longum est.de quod non ex ipsa caula natum videtur,ut pro
prie cohaereat cum narratione; & quod neque beneu luna, neque doci lem, neque attentum iacit auditor m. De exordio satis dicium est . deinceps ad narration
Latine vel exordium dicitur, maiore quaedam ra-l tionem G trios, nomina se. Quint. putat: uod nostri limium tantummodo signi ucent, illiata, clare partem time esse e insteuum eius de ' quo dieendum eli otiendam. Nam ii ue propterea quod ή, eamus et t.& da s. .pauca illa quae ante quam legitimum certa meliis coent, et ei.di fauoris gratia canunt, tu, coni Ommat ut, oratores quoque ea quae pituiquam causam ex rui an .ur. ad conciliandos tibi iudicum animos praeloquuntur,
eadem appellatione senatum, siue quod πι-- .riam Graeci appellet, id quod ante ingressum tei ponitur,lic vocare eii institutum. Eii etiam x bi χιώ, uniuscuiusque iei uocemus principium. Sin
Nam quod iam petie in omnibus leaitur codicibus. Cogno repraemia rixae, corruptum est, ut sacile eli lectu cognoscere. I Et insinuatio quae , πολυ nominatur.ὶ Epor, ut in Arte poeti H ratij setis limus .cat me dicitui heroicum,& declinat ut sit ut Ch cs. Epodi autem dicuntur versus, quolibet metro seripti, & isquenies clausulas habentes patriculatum ipso tum veriuum, qua
ei sunt Epodi Horatii. in quibus lingulis versibus lingula via
Nox erat. culo is dar i. s. v. Deinde, i titer minora
& quaecunque sunt simile, . dictiq. epodi e. HnAM ,s, a patribu, versuum , qua legatim ii versibus t Avir, . . accinuntur. Illi etiam epodos . . t& Demettius Triclinius exponit, cantu apud Giaeco, uno in loco consisten ,cum a te ea a dextro, a The φι a sim tiro M. euiusmodi eii apud Pindarum. Epodos etiam in innatio Doriri natur,ab ἐκ:,pto posui ne ei ictum nome, quod eli supra,&ω δε, ,eantus. si quidem penultima producta est Natri si tu correpta , tiιδεο dicet et ut . Exordi ium duo lunt gen ta , principium, quod Graece evit iam appellatur, & insinuatio, quae nominatur.) in praecepto de Inuentione in urit gitur ex oldium in duas partes diuidit ut, in principium, x instruationem . Pi incipium est oratio perspicue & prolatius perseiens auditorem beneuolum aut docilem, aut attentum. intanuatio ea oratio, quaedam dissimulatione di citcuitione Obsci re subieni auditori, animum. sid ita tartitur, vi attentos, autheneuolo,,ut dociles auditore, habere possimus' Principium , inquit, est . bi statim, quae dicuntur, di ex personis sumuntur. &ex rebus ipsis. Retum autem ttia sunt genera, ut amice, ut ii
i rinter, ut attente audiamur. Quorum primus locut in ii, nolim disceptatorum,aduersatio tum est,quibui initia
olentiae cumulandae causa comparantur. aut meritas ti
s ris,aut dignitate,aut aliquo genete virtutis, di maxime generalis ossicia, militiae, fidei, contratis q. tebus in aduersario x conse. tendis,& cum his qui disceptant aliqua coniurationis causa,aut
spe signi scanda. Nil in nos aliqua odia offensionis snt collata ,
ea tollendo,minuendo ue aut dilendo ut ext uando,aut compensando,aut deprecando. Intella genter autem, ut audiamureliam attente, a rebus ipsis ordiendtim eii. Sed sacillime auditor discit,s quid agat ut intelligi si complectate a principio se nus mi tiram a. causaeis diuidas, fi definias, si neque prudentiam
eius impedian consulione partium.nee memoriam multitudine . ut attente etiam audiamur, ilium telum aliquam sequemur, nam aut magna quaedam proponemus, aut nec satia, aut con iuncta cum ipsi, apud quos res agitur. Si getis, cauta dubium habebimus .a beneuolentia principium cotilii tuemus, ne quid
turpilo diuis pati illa nobis obesse possi. Si humile erit re-
nux causae, aciemus attentos. Si turpe etit genus caulae, inti,nuatione viendum eli, de qua polletius dicemus, nisi quid naci ierimus . quare uetiarios criminando. beneuolentiam capere
postimus . tsi honelium genui causae erit, licebit tecie vel vir , vel non uti principio.) Vbi de I nuentiore diiserit, quinque illa
genera ita tractat. In admirabili,in qui thenei e causae,s non mnino insisti auditore, et unt,ptincipio beneuolentiam comparare licebit. Sin et unt vehementer abalienati,coniugere necesse et it ad insinuationem . nam ab iratis si perspicue pax di ben uolentia appetitur, non modo ea non inuenitur. ed auget ut a que inflammatur odium. In humili autem genete cauta, conceptionis tollendae causa necesseeli attentum cilicete audito tem.
Anceps genus est causae, si dubiam indicationem habebit, ab ipsa
iudieatione exordiendum est,sin autem partemturpitudini partem honesi alis habebit, beneuolentiam captate oportebit, vi in genus honesium causa tranilata videatur. Cum autem erat limnesium causae genus,vel praeteriti principium potetit. vel si commodum sueti t. aut a narratione incipiemus, aut a lege,aut ab aliqua si missima ratione nos taedictioni, sin vii principio plac bit beneuolentiae partibus viendum eu,Vt id, quod eii honestum augeatur. in obscuto causa sent te. per mincipium dociles a datores eiscere oportebit. s Docile, auditotes habete poterim ut ii summam caula breuiter exponemus,& s attentos eo, s ciemus . nam docilis est is qui attente vult audite. In libri, de Inuentione. Dociles auditotes, inquit. iaciemus, s aperte di breuit et sutnniam cauta exponemus, hoc eli in quo consistat cotto uersa. Nam ct cum docilem velis sacere, simul attentum sacias oportet. Nam is est maxime docili qui attentis me est paratus audire. Dociles auditores sacere potetimus, s summam caula breuiter exponemus.& s attentos eos facimus . nam docilis est ille. thoe est. ea in quibus consilit controuersia, de qua dicturi sumu,.quod poetae ei iam, tum docilitatis, tum attentrUnis causa cbseruant. Hae enim ratione di Homerus in rhade ROdyll. N Vng. in Georg. N in Aeneid. celetiq. poetae ins graea exordia composuerunt. Attentos habebimus , ii pollicebim ut nos de rebus magnis,nouis,inustatis, et ba facturos ) In libris de Inuentione: Ai tentos, inquit. faciem ii, s demonstabimilaea quae dicturi eramus,magna .noua,incredibilia e e. aut ad omnes,aut ad eos qui audientia ut ad aliquos illulitea homines, aut ad deos immortales, aut ad sumniam teipublieae pertinete, & si sollicebimur nos breui nostram causam demonstraturos, a que exponemus iuditationem, aut iudicationes, ii plures exunt. s Attenios habebimus, si pollie bimur nos de iebus m
Et totui ille locui qui sequitur. s Aut de rebus his quae ad temp. pertinent, aut ad eo, ipsos qui auditent.) in Od saepe Cic.facit, ut dicat id de quo agatur,non solum ad reum . sed ad omnium sistunas pertinere. Ad deo tum animortalium teli pionem Vt euin ipse Cie. dicit: iudieio deorum immo italium testimonio sena tus consensu Italiae,consessione inimicorum, benescio diuino, immortali q. vel to .maxime laetor Quinte, Ad deos enim per . tinere. I tum expulsus esset,lcebat. s i si tog. bimui xt attente audiant Vctui suspectus. . .
24쪽
Iliam etiam Ne tiara aspaee partem . . .
Nores dua populos O pristia atiam. s Et si numero exponentu, res de quibus dicturi sumus. ut in superio te Virgili exemplo patet. ut di ipse quoque Cic. in cluenticum inquit. Animaduerti iudices Omnem accusatotas Orata Oanem in duas diuisam esse partes,quatum altera in uici & magno- pete confidere videbatut inuidia inueterata iudieii l uniam ait xa tantummodo consuetudinis causa timidae & diis deni et alti gete ratiouem benefici tetminum. Benevolos auditores qua tuor modis sacere poterimus: a nolita. ab aduersariorum, ab auditorum personam a rebus ipsa In librii de inuentione: Beneuolentia, inquit, quatuor ex locis comparatur: a nolita, ab aduersariorum, a iudieum persona,ab ipsa causa: a n lira,li de nosti, sactis & ossi ei t sine arrogantia dicemus si erimina illata, &aliquas minus honestas suspieionea iniecta, diluemui,si quae cci moda acciderint, aut quae instent dissicultates,pto temus, i prece de obsecratione humili ac supplici utemur. Ab aduersariorum
autem,si eos aut in odium aut inuidiam, aut in contemptionem
addueemur. In odium dueentur, si quod eorum spurce, superbe, crudelitet malitiose facium proseletur: Inuidiam, si in eorum, potentia, diuitiae, cognatio, pecuniae proselentur,atque eorum Ysus atrogans & intollerabilis, ut his rebus magis videant ut qua causae confidete. In eontemptionem adducentur, si eo tum inertia, negligentia, ignauia. desidiosum studium, & luxuriosum metum proferetur. Ab auditorum persona beneuolentia captabitur,si res ab his sortiter,sapienter, mansuete, gellae proselentur, ut neque essentatio nimia signiscetur, & si de his quam honesta existimatio, uantaq. eorum iudieii de auctoritatii expectatio stollenditur. A rebus ipsis, i nostram causam lauda do extollemus, aduetiariorum eausam per contemptionem deprimemus. s Benevolos auditores quatuot modis satere potetimus.) Beneuolenatiam aut a personia due imus ut a causis accipimus. sed personarum est ut plerique erediderunt,triplex ratio,ex nobis ex adue satio ex iudice s A nostra persona beneuolentiam contrahemus.s nostrum officium sine arrogantia laudabimui Quale illud pro A. Licinio. Si quid in in me ingenii iudices, quod sentio quamst exiguum,aut si qua exercitatio dieendi, in qua no insteior medioeriter me esse versatum, aut si huiusmodi rei ratio aliqua, ab optimarum attium studiis ae disciplina persectae, a qua ego nutilum confiteor aetati meae tempus abhorruisse, earum retum Omanium vel in primis hie A. Licinius fructu a me repetete proprio
iure suo debet. s Aut in temp.aut in parentes,aut in amicos, aut
in eos ipsos qui audiunt Qualei fuerimus olledemus, dum lixe
quae omnia nostro Oistio facta commemoramus ad causam pet
tineant. Quale illud pto L.Flaceo, eum in maximi, periculis huiui urbis atque impetu. et rauissimo. atque acerbi stimo trip. eam socio atque auditore colitiorum perieulcitum q. meo tum L. Plaeco,caedem a nobis coniugibus, libetis nostris, uauitatem a templis,delubris urbe, I alia depellabam, sperabam Iudices honoris potius L. Flacci me auditorem suturum, quam miseriarum deprecatorem. Quodn. esset praemium dignitatis ' quod P. R. cum hui ut maiorinus, semper detulisset, huie denegaret. Aut in temp.
qiriles suetimus. nolita intellit Senetessitate commo tox, ad hanc rem accestisse dieamui. Vt pro C. Rabirio. Et si
Quirites non est meae consuetudinis. initio daeedi rationem reddere qua de causa queque defendam, propterea quod eum omnibu eluibus in eorum periculis semper salix mihi iustam causam neeessitudinis esse duxi. tamen in hae defensione capitis, sarn T, sortunatum q. omnium C. Rabith, ponenda ratio videturo sei, mei propterea quod quae iustissima causa est mihi, eadem
vobis ad absoluendum .idera debet. nam meeum amicitiae vetu si,turn dignitas hominis, tum ratio humanitatis, tum meae vitae perpetua consuetudo, ad C. Rabirium defendendum est ad hortata. At uero ut id facerem. aluit ei publieae, consulate off-cium consulatus deinde ipse mihi una nobiscum eum salute rei publica commendatus cogit. Item si nolita incommoda pro- eremus, inopiam solitudinem. calamitatem, &e Quibus per commiserationem beneuolentia optatur, quod tamen sine nimia amplifieatione faciem . In hoe enim exordium ab ora tione diaet quod quae in exordio attinguntur, in oratione amplisime Gaggerantur, idq. aut a per a a alterius, quem defendimus et, aut nostra. alterius persona. huiusmodi pro P. Sylla
eli exordium. Maxime vellem iudice ut P. sylla de antea dignitatis tuae splen lorein obtinuitset, & post calamitatem aec piam modestiae siue um aliquem potuis et percipere. 5ed quoniam ira tulit ea sus in elius ut amplissimo in hono te tum communi ambitionis inuidia,tum singulari Antonii odio vel hietur, di in his prii inae, sortunae reliquis miseri ι & assiciis, tamen haberet quosdam,quorum animos ne supplicio quidem suo satiare potiet, quanquam huius incommodis magnam an amra m
teli iam capio , tamen in ceteris malis facile patior Oblatum mihi tempus, in quo bonium leti ita iem , miselicordiamque notam Omnabus qnondam , nunc quasi intermissam agnoscerent. IEt s orabimus, ut nobis sint auxilio ; di simus osse dem ut, nos in aliis spem nolui Ie habere.) Quale illud Cic ronis exordium ad equites, antequam pelleret ut in exilium in quo etiam a persona sua beneuolentiam captat. Si quando inimi eorum impetum propulsate, ae propellere cupillis, defendite nune uniueis unum, qui ne omnes occideratis , a dote fi immae conflagrare iis, mei capitis periculo non dubitaui prouidete . nam quem virtutis gloria cum summa laude ad ea tum extulit, eundem inimicorum inuidia indignissime oppletium deprimit ad supplicium. si libetotum conceptam dulcedinem animo inclusam eontinetis , nolite eo velle carere, qui eatissimam vestram procreationem sbi esse duxit. Est enim liberale ollicium, tete benescium, ut me tete potast, fructum fidei. Condueit in loco debitum retribuere. illie enim animi voluntas propensa comprobatur, hie memoria collaudatur. Itaque ii omni t gratie seruitutis iugum esse debet, in libertate educatis, si 1, animis vestri4aecepti l mus. quia vestro corpore iugum acet bissimum tepulit seruitutis. Et si maiores velim eos impelatores, qui militum virtute hostium stegerunt sutorem . iue undis . nuctu libertatis reconciliato, non solum statuis dignos putauerunt, sed etiam aeter na triumphi laude decorarum: tum vos eum consulem qui non
militum praesenti sortitudine. sed sua eximia animi virtute limstilem civium mentem senatus auctoritate vindreauit. existimate vobis retinendum esse in ciuitate . si quae beneficia sngulis ciuibus priuatimque dantur, ea sol nihil esse fluctuosa a quibus sunt prosecta. iure R metito possum ego vos addefetilionem mer salutis adhortari. quos conseruaui uniuersos. Ab aduersariorum persona beneuolentiam captab: mus, si eos in odium N inuidiam, in contemptionem adducemus. sinodium rapiemus, ii quid eorum spurce, superbe, persdiose,etu- delater , cons denter, malitiose , flagitiose sati um proseremus. Velut ipse in saluuium . Ea demum magna voluptas eu tibi. Crispe Salusti aequalem ae patem verbis vitam agere neque quidquam tem obserenum dicere, eui non ab initio pueritiae omni genere saeinoris aetas tua responderi, ut omnis oratio motibus consonet. Neque enim qui ita viuit ut moliter ae tu loqui potest, neque qui tam illoto sermone utitur, vita honellior est. Quo me vertam P. C. unde initium sumam ρ malus enim mihi dicendi onus imponitur. quo notior est uterque nostrum. Quod si lutem de mea vita atque rebus nostris huic conuicia toti te spondebo, inuidia gloriam consequitur, aut s huius iacta, m
res,omnem aetatem nu dauer , in idem uitium incidam procacitatis. quod huie ob scio. In inuidiam trahemus, s .im, s potentiam si sacrionem, diuitias,ineontinentiam, nobilitatem, clientelas, hospitium, sodalitium, assinitatem aduersatiorum proseremus,) Quale illud pro P. Quintio. Qitae tes in ciuitate quae
plurimum possunt, hae conita nos ambae iaciunt hoe tempore .summa gratia, se eloquentia,quarum alteram C. Aquili vereor. allelam metuo. eloquentia Q. Hotiensis ne me dicendo impediat nonnihil vereor egratia 5exti Ne uti, ne Quintio noceat, id vero non mediocriter pertimesco, nee hoe tantopere quaerendum videtur, haee summa in illit esse , sin nobit essent saltem mediocria. Verum ita res se habet, ut esto qui nee usu satis, de ingenio patum possum , eum patrono disertissimo comparer, Et P. intius, euius tenues opes, nullae facultates,exigue amie tum copiae sunt. eum aduersario gratiosi immo contendat. sineontemptionem adducemus,s ignaviam. inertiam,desdiam, i xuriam aduersariorum proselemu .) Quale illud in Vatinium testem principium eli. Si tua tantummodo .Vatini,quid indigni tas pollulate pectare voluissem, eissem id quod his vehementer plaeebat, vi te, cuius testimonium propter turpitudine sit sotae q. do mellicas nullius momenti putaretur, tacitus dimi
terem. Nemo. n. horum te refutandum,ut grauem aduersarium,
aut ita rogandum,ut religi sum testem arbitrabatur. sed sui pa Io in te intemperatior fortasse quam debui, io utitui in quo α
25쪽
s omnes propter tuum in me scelus superare debeo,tamen abominibus pene vincor,sie sum incitatus,ve cum te non manus contemnetem , quam odissem , tamen vexatum potius quam despectum vellem dimitterem. Ab auditorum persona beneuolentia captatur,ti tex illorum sortitet, sapientet Sc. Quale Datis illud, apud Q. Curtium: Si cum ignauis de plurimas, quale cunque vitam honesta morte aestimantibus,sortuna iunx is et, tacerem potius quam stullta verba consumetem. sed maiore qua vellem documento, & virtutem velitam expertus, magis etiam conniti debeo. ut dignus talibus amicas sim, quam dubitare, an velitis sinuli, adhuc tuis. ssi rei eorum sortiter, sapaenter,mansuete magnisee iudicatas proseremus.) Vt ipse Cicero. Si P.C. velim in me immortalibus, stat temq. meum liberosq nolitosis eritis parum vobis cumulare gratias egero, quaeso obteiforq. , ne viis nostrae potius quam magnitudini velitotum benesciorum id tribuendum putetis. Quae tanta enim poteli exiliere ii bella, ingeni quae tanta dicenis copia ρ quod tam diuinum atque incredibile genus orationis 3 quo quisquam possit vestra in nos uniuersa pro metita, non dicam complecti orando. sed petia censere enumerando qui mihi statrem optati stimum, me itatri amantissimo. liberis nostras patentes. nobis libet os, qui di gnitatem , qui ordinem,qui fortunas,qui ampla stimam temputaqui patriam, qua nihil potest esse iucundius. qui denique nosmetipsos nobis reddidit iis . moderam tempus erat unquam,
quo vetitorum in nos bene sciolum memoria ae fama motrantur fra quae de hi, ex illimatio quae iudicii expectatio si aperiemu, Quale Apuleis illud de Magia Cettus equidem etam,
proq. vero obtineam maxime,Claudi, qui q. inconsilio ei is sicinium Aemilianum sane noti itimae temeritatis aeculationem nostri prius apud te coeptam, quam apud se cognitam. penurra
criminum solis conuiciis impleturum,quippe insimulati quiuis innocens potet ire uinei nisi nocens non potest. Quo ego uno praecipue colafisus, glatulor mediusfdius, quod mihi eo pia de saculta, te iudice obtigit pumandae apud imperitos philosophiae .s A rebus ipsa beneuolum iaciem ui auditorem, si causam n uram laudando extollemus, de aduersarium per eontemptio nem deprimemus. 3 Quale quarti est huius libit totum Omnino exordium. s Tria sunt tempora, quibus uti principio non possumus. quae diligentei sunt conlidetanda, aut cum turpem causam habemus hoc est,cum ipsa res animum auditoris alienata nobis: aut cum animus auditoris pet suasus videtur ab his esse. 'ui ante contra dixerunt. inali spraeceptis Rhetoricis r In sinuatione igitur utendum, inquat eli, cum admirabile penus ea usae est,hoc eli,ut ante diximus,cum animus auditoris infestus est. Id autem tribu, ex eatis, si maxime . si aut ineli in ipsa causa quaedam iurpitudo, aut ab his qui ante dixerunt,iam quidam auditori peti ualum videtur,aut eo tempore locus dicendi non da. tur, eum iam illi quos audite oportet,defessi sunt audiendo. Nam ex hae quoque te non minus quam ex primis duabus in Oratote nonnunquam animus auditoris offenditur. Docuit supra Cicero in principiis tria a nobis adhibenda esse, ut aut benevolos, aut attentos, aut dociles faciamus auditores. Idem
de in insinuatione faciendum est: sed secus, in principi s enim id
aperte faciemus: in insinuatione autem occulte, Et quibusdam cit itionis nee in alio causae genere,ms in admirabili. per qSetiam turpe datur intelligi t lupta ex eius interpretatione cos ligi salix potuit.& tune eum audientium animi erunt vehementet offensi, ostenditq quibus poti s sinum rebus ostensos iudi cum animos possimus agnoscere. Di causa turpitudinem habebit. exorditi poterimus his lationibus. Et quae senuuntur .)In alias praeceptis: si causae, inquit, turpitudo contrahet Osse sonem, aut pro eo hominem quo Offenditur, alium hominem qui diligitur interponi oportet: aut pro te in qua ossenditur, aliam rem quae probatur: aut pro re hominem. aut pro hominerem,ut ab eo quod odit ad id,quod diligit,auditoris animus tra dueatur , Se dissimulare id te defensurum quod aelii meras. Deinde cum iam melior factus erit auditor,ingredi, l edetentim inessensionem, de dicere ea quae indienentur aduersarii, tibi quoiaque indigna kideri. Deinde eum lenietis eum qui aud et, demonstrate nihil pertinere eorum ad te, de negate te quidquam de aduersarii, esse di tutum, neque hoe, neque illud. vi neque a.
perie laedat eo, qui diliguntur de tamen id obseu te faciens quo ad possis alienes ab eis auditorum voluntatem Et aliquorum iu dieiuna simili de te. aut auctoritatem proferre imitatione diges. Deinde aut eandem ut consimilem aut maiorem,aut minorem agi tem, in ptaesenti de monil rare. Hic, Turpis aut tes erit, in
quat.aut persona. s persona turpia suetit, aut alium hominem
sibi cies, qui amatur,aut rem pro persona . Denique s res tue-pis suetia aut aliam rem quae honeuaeu subiicies, aut pro te homines. Illic vero dieit,s genus turpe st,hominem non rem,aut tem non hominem spectata debere,d eendum nobis. Haee igitur
praecepta ab illi, pene nihil in hoc differunt ed nobii subaudiendum eii, si utrunque turpe iuerit, detes de persona, commodum eis e causas non suscipere,tamen si quid leuat et turpe fuerit. ponse suscipi. Deinde adiicere, ea quae aduersatus displiceant, tibi etiam displicere , sed nihil horum ad tuum negocium peltinete ,
instar lq. te dicas,cur tam cetida dicatii,de occulte de aduersatus detrahendorem amplificabimui. Deinde, inquit, de simili ne socio aliquorum iudicum asset re Oportebit exemplum, ne n uum id esse .ideatur. Ammaduertendum hic eli, ut in insinua Non equatuor locis praeceperit beneuolentiam comparari pos se . i. ab ipsa caul. a nolita peti na,ab aduersa Notum. a iudici1 . A causa dixit polle beneuolentiam eo inparari, ubi ai t hominem non rem, aut rem, non homanem speciati oportet e. A nor ira
persona,cum ait: aut non placete nobis ipsi, qudi facta die ut ab aduersatus Ed esse indigua, aut nentia. Deinde pedetentim cum rem auxerimus, nihil simile nobis factum elle ouendemus . Ab aduersariorum veto persona quemadmodum beneuolen tiam comparemus ostendit,cum ait: lieni si negabimus nos de aduersaris , aut de aliqua te dicititos, de tamen occulte dicemus
intellectione vel horum. Politemo docet,ut a iud cum perso na beneuolentiam comparemus,cum ait: Aut aliquorum iudaeum de simili causa aut de eadem, aut de minori, aut de maioriptos et emus . verum quod ait. ae simili causa, aut de minora , aut de maiori,imitatione dignum et .vt poli exemplum sacre da st comparatio. Comparatio potio nunc a pati,nunc a maiori,nune a minori fiat necesse est. His igitur rationibus ossendit , si per causae turpitudinem auditores offens extitissent, qui bus modi, ab his possi beneuolentia comparari. Sa petiu sus auditor fuerat. i. ii oratio aduersatiorum auditoribua fidem secerit: neque enim non facile scire potetimus, quoniam non
sumus ne is quibus rebus iides seri soleat. ΓErgci si sdem sactam putabimus, his nos rebus insinuabinius ad causam, de eo quod aduersaris nimiis mum sibi adiumentum putarint, priomum nos dicturos pollicebimur . aut ab aduersalis dicto exo diemur , εἰ ab eo maxime quod ille nuperrime dixerit: de quod sequitur) in alis, praeceptis ita reliquit. Sin oratro aduersa motu in fidem videbitur auditoribus iecisse, idq. ei qui intelligitqvibus rebus iides sat, facile et it cognitu . oportet aut de eo quod aduersarii libi sintissimum putatim. de maxime hi qui a dient probarim, primum te dicturum polliceri, aut ab aduersa ris dicto exorditi , ab eo potitismum, quod ille nupet time dixerat,aut dubitatione xta,quid primum dicas,aut cui pol illimum loco te spondeas, cum admiratione. Nam auditor cum eum quem aduersaris perturbatum putant oratione, videt animo iis mi ilinio contradicere paratum, plet utique se potius temere osensisse, quam illum sine e Geonfidere arbutatur. Hoc dicit, si oratio aduersariorum dicti, sdem secetit S ideo iudaces videntur abalienati, tribus modis beneuolentiam comparamus, si aurab eo argumento quod tibi fit mi ilimum crediderant aduersarij, te dicturum elle promittat, aut si ab eo dicto incipias, quod ad
uersatius nupet dixerite aut s. inquit, cum admiratione dubites, cui potissimum respondeas quaelii Oni. nec enam, inquit,cognitia dissicile erit, an persuasus iam sit auditot: aut,inquit, eum rasu respondentes hominis admirabim ut audaeiam. Hi e Ciceroni nis verbis in intiliani adiiciam sententiam. Pat eu, de quad in hae te summi seripserint senserint . Oratores uduo res quoque mecum intellisant quod utilissi itium sole centuimus. Initinuatio, inquat, surrepat animis maxime, ubi front causae non sa
tis honesta est,uel quia, te, sit improba. vel quia homnibus parum probetur.aut facie quoque ipsa praemitur,vel invido i i comituentis ex diuelso patroni aut patrii, vel miserabilia H nis, ei, insantis. Et quidam,quibua aduersus hae modis si medendum, verbosus ita sunt, materi a q. ips sbi fingunt, de inorem actionum persequuntur. Sed haec eum oriantur ex causis, quarum species consequi omnes non possumui, nisi generaliter compte 'hendantur,in insultum sint extrahenda quare singulis eoia lilium eum propria ratione nascetur. Alis in uniuersum praeceperimus,ut ab his quae laedunt ad ea qui pici sunt confugiamus ti ea usa laborabimus, persona subueniat: s persona. causa: s nihil quod nos adiuuet erat quaeramus quid aduersati iam laedat. nam ut optabile est : plus sauoris meteti: se proximum, odis minus . In his quae negari non potuerint, elaborandum, vi aut
minora quam dictum est aut alia mente satia , aut nihil ad
26쪽
praesentem quΣstionem pertinete, aut emendati posse poenitentia,aut satis iam punita videantur. idq. agere aduocato quam litigatori facilius, quia di laudat sine arrogantiae crimine, & aliquando etiam utiliter reprehendete poteti. Nam se quoque moueti in tetim tinget,ut pro Rabirio Polluino Cicero,dum aditussbi ad aures saerat, & auciora talem induat vera sentientia, quo magis ei edatur,vel defendenti eadem, et neganti. ideo l. hoe primum intuemur litigatoris an aduocati persona sit Henuum,quoties utrunque seri potest. His etiam de eausis insinuatione vi detur opu, esse si aduersarii actio iudicum animos Occupauerat. ssi deselli erunt audiendo, ab aliqua re quae risum mouere pos- si exordiemur.& quae sequuntur) i n alijs praeceptis ita reliquii sin auditoris studium defatigatio abalienabit a causa,te breu: usquam paratus suetis esse dicturum, commodum eli polliceri,
non imitatutum aduersarium. Siti res dabit, non inutile eii ab aliqua re noua, aut ridicula incipere, aut ex tempore quae natast,quod genus ii tepit Melamatione,aut iam parata, quae vel apologum, vel sabulam. vel aliquam cotineat it titionem, aut si teldignitas adimet iocandi iacultatem. aliquid triue, nouum,horti bile,non incommodum eliciatim iniicere. Nam . teiba satietas, S saltidium, aut subamata aliqua te teleuatur, aut dulci mitiga tur , se animus defessus audiendo, aut admiratione integratur, aut illa renouatur. si sorte iudices defatigati suetint multos audiendo,primum,inquit,captate beneuolentiam oportebit,iebus nouis,vel tradieulis, risum iudicibus mouentibus, licut ab apol
go,vel quacunque tabula, qua propolito eonducat nolito. Ethoe duplici modo, aut ex tempore, si sorte clamor aut ut epitus
aliunde suerit exortus,aut cogitatis paratis q. literatum inuerticine,& immutatione verborum, celetis q. rebus quae nouitate, aut iucunda inuentione animi quoquo modo sulcitent audientes. Vibanitas enim opportuna tescit animos.& undecunque petita
iudaeis volupta, leuat taedium. i taeterea si pollicebimur, nos breui ut quain futuri etauiux .esse dicturos.& aliter ae alis soleat .s Exordiemur ab apologo. tabula, veti simili. imitatione, depta uatione, inuettione. i abulae sum . quai sere videmus extitisse ex Phediis Medeis, Clytemnetiti Α, alii q. similibus. Apologi sunt ex tebu, humilibus compositae quaedam forme ac species ad viuendum, quales Aesopier sabulae sunt, .elut de mure & leone
sabula. svetium ili) mis sunt S nullo modo verisimile . simitatione si nos aliquem imitari,aut non imitati aduersarium de
teliando dicemul. s Deptauationeὶ Deprauando quae ab adue sartii dicta vel facta sunt. sinuethono in uertemus verba: . t. Pudicum ne vocem quem vos impudieum nolita. s Ab ambiguo) Quod viroque versus capi possit, ut, insigni, hic hodie sa-cius est, nam ab hoe &clatum & infame possimus annotate .ssuspicione) ut si di eas, quoi hie doli lateant adhue nescitis. si tritione) Cum aduersari; obiecta irridemui . istultitia γ Cum
eosdem videtiit ultos, quod minus prudenter quae dixerint excogitarint, videri volumus. s Exupetatione)Cum quae ipsi secetini mala notitis anteeedant, aut quae dixerunt longe exupe
rent quae iacta sunt,ae per hoe salsa esle deprehendantur. Coia
latione) Cum contetimus nostra eum aduersatias . si itera rum mutatione) vt. Bene heium se contulisse tefert, quod huic grande veneseium fuit.' Praeterea expectatione.) Si expectandum aliquantum esse. s Abiectione) Si quid abi ciendum, quod
minus vetum sit. similitudine) si simile, quod dicimus, alicui contigisse dieamus. s Novitate) Si nouum ti inusitatum, inauditum q. item dicas quod aduet satis obiiciunt aut quod poscantsbi. si illotia Alicuius tei lepida narratione. veriu) utpote in soluta oratione mulitato,neque noua. euigilanter erigetur
auditor . s Aut ab alicuius interpellatione) Si quis loquentem inter petit. s Aut irrisono Si exhilarati eonfingamus in aduersarium,illud l. plane tenendum in primis erit ii negotii dignitas patietur, risum vel locum moueti oportet e. Sin tale fuerit negocium.vt nee iocandum, nec ridendum iit, a te aliqua uisti seuera . incipere commodisti muria esse. nam . te ibi saltidium nune dulci te nune subamara releuatur, ita audiendi iludium apud iudices nune ridiculis rebus, nune asperioribus redint gratur. sed iam quo insinuationis tractatio elatior fiat, exemplis,ut de principiis serimus, quo modo, id potetimus, illulit
mus , id l. a principio ordiam it. Ait enim Cie. hominem non rem,aut rem non homineti huiusmoda apud iplum pro M. Calio eis. si quis iudicet sorie nune adiit ignatus legum iudicio. rum,consuetudinis nostrae, miratur prosecto quae it tanta atrocitas huiui causae quod diebus sellia . udriq publicis omnibus
nego si solentibu i iii termissis, vitimi hoc iudicium exerceatur. nec dubitet quia tanti iaci notis teu, arguatur, ut eo neglecta ca
uitas state non possit. idem eum audiat esse legem, quae de sedulos, eonsceleratis q. ciuibus,qua armati senatum obsederunt, magilitatibus vim attulerunt, tempub. oppugnarunt, quotidie uaeri iubeat, legem non imploret: crimen quod vel se tur in iu-ieio requirat, cum audiat nullum faciunt nullam audaciam,nullam uim in iudicium voeari: sed adolescentem illustii ingenio. induatia, gratia accusari ab eius filio, quem ipse in iudieium divocet & vocarit. Oppugnati autem Opibus merettichs. Hic licet animaduertere ut a principio iudice, Occuparit, ae diebui sellis.
ludis l. publicis,turpe de aliquo seri iudicium putent, di quam res turpis sit, tam honelium de quo diceretur videri posse. deinde ut docilitatem eum attentione capiet, eum & erimen O crimini, pondus explicet. Cum autem subiicit, Aut aliquo tu
iudicium de simili causa: huius apud ipsum, exemplum pio L. Cornelio hoe luculentiissimum eli si auctoritates pati notum in iudici 4 .alent ab amplissimi, vitis : dicta L. Cornelia causa defensa eii si si , ,a peritissimi, vitis: s ingenia, ab eloquentissimis: si iludia ab anticillimia di cum bene tit is cum L.Cornelio,
tum maxima familiaritate coniunctis. Quae sunt igitur meae partes auctoritatis tantae, quanta vos in me esse volui iliis usus
mediocris ingenio, minime voluntati patens, nam ceteris a quibui eis defensua, hune debet e plurimum video. Ego quantum ei debeam, alio loco ostendam. praticipio orationis hoc oppono, me omnibus qui amici fuerunt saluti meae & dignitati. si minus ad ferendam gratiam sati,sacere potuerimus, ad piaedicandam di habendam certe satis esse facturum. Quae suetit hellerno die Cn. Pompei grauitas in dicendo iudices, quae facultas,
quae copia, non opinione tacita vestrorum animorum, sed pe spieua admiraticine declarara videbatur, nihil enim unquam audiui quod mihi de iure subtilius dici videretur, nihil de mem ris,nihil de mole, de exemplis acutius, nihil petit ius de foedo bu .m hi l de illustrio te auctoritate,de belli, nihil de repub. tati tui, nihil de seipso modestius, nihil de causa crimine ornatius , ut iam mihi verum videatur illud esse quod nonnulli lii elati, estudiis doctrinis q. dediti,quali quoddam incredibile dicere putabantur, et qui Cinnes animo virtutes comprehendisset, omnia
quae .ellet saeile tractaret. Quae enim in L. Cratio potuit homine nato ad dicendi singularem quandam facultatem si hanc causam agetet, maior esse ubertas, varietas, copia, quam fuit in eo qui tantum impartite huie studio temporis. quantum ipse qui a pueritia usque ad hane aetatem a continuis bellis S xitiori 1 co- quieuit,quo mihi dii scilior eli hie peiorandi loeti . Etenim ei rationi,quae non praetervecta fit autes velitaε, sed in animis omnium penitus insederit,ut plus voluptatis ex tecordatione il-xus orationis. quam non modo est mea ed ex cuiuscunque or tione capere pol tu, sed mos eli gerendus non modo Cornelio, cuius ego voluptati in eius petieuli, nullo modo deelse possum, sed et D in Cn. Pompeio qui sui facti sui beneficii uoluit me esse vi apud eosdem vos iudaee 3 nuper alia causa suerim, di praedicatorem di auctorem. Longiores in horum exemplis exordi rum sumus,non quin intelligeremus,neminem qui plecepta det
eloquentiae id prosequi : si quidem modo suum ostendant ingemum, satis esse tot talis a ducunt, ceterorum curam linquentes discentibu .sed ut iudibus adhue hane praeceptionem oculis su heia musici plus viilitatis quam Olfensionis afferamus,aut voluptatis . Ex hoe enim Ciceronis initio,ante causae expolitionem.
quanta iudicum ex Pompeii laudibus attentio comparata sit, ut se non male seeisses eam, quam Pompeius, defendendam eausam complectat ut facile cognosti potuit. stiem si negabimus, iacis aduersariis, aut de aliqua te dicturos, ct tamen occulte dic rata, interiectione verborum ) Quale illud apud Q. Curtium ad Alea andrum. Tum Poenus, ιν ii pio hibeant, inquit, a nobicimpias mentes, & profecto prohibent. idem animus eii tuis, qui semper fuit,lte quo iusseris pugnare,periclitari,sanguine nolito eommendate pollertiati tuum nomen. Proinde si perseueras,inet mea quoque di nudi, & exangues utcunque orbi, cordieli, sequimur, uel antecedimus. sed ii audite vis non seias tuorum ivilitum voces, verum necessitate ultima expressas &e. hie Prenui nolle se contra Alexandra sententiam dicere piosespua, latentet tamen id insinuat. s Aut ab aduersati dicto exordie. mut, aut ab eodem maxime quod ille nuperrime dixerit, aut dubitatione utemur quid pol illimum dicamu4. Tale Cic toni, pro Qis into Ligario exordium et . Nouum crimen. C. Cisae, di ante hane diem inauditum propinquus meus ad te, Quanto Tubero dein lit, in intum Ligarium in Astio in se, idque C. Hausa praestanti vir ingenio, stetus fortaste ea s utiliae. a te qua ea ei tecum, aulus est consteri. itaque quo mei vertara
27쪽
vertam nescio. paratus enim veneram,cum tu id neque per te scires,neque aliunde audire potuissesot ignoratione tua ad hominia misisti salutem abuterer, sed quoniam diligentia inimici rimuelligatum est, id quod latebat,eonstendum est,ut opinor,ptesertim cum meus necessatius C. Pansa secerit, ut id iam integrum
non eget,omissaq. controuet sta omnis. oratio ad misericordiam tuam conserenda est,qua plurimi sunt conseruati, cum a te non t berationem culpae,sed errati veniam uti petrauissem. habes igit ut rubeto, quod eii accusatori maxime optandum,consuentem reum, sed hoe contuentem se in ea parte fuisse, qua te virum omni laude dignum patrem tuum . itaque pilus de vellio delicto confiteamini necesse est,quam Ligaris vllam culpam reprehendatis. Videmus quam se imparatum ad hane eausam accessisse Cicero dissimulauerit, & quod in causa potissimum fuit . primum sumpserat consutandum .precibusque de miseratione diluendum ad dubitatione, praemulens. s Ab aliqua re quae risum moueterosiit incipiemus. Quale illud ipsius Ciceronis eli in Clodium. Hel et no die P. C. eum me & velita dignitas,& stequentia equitum Romanorum,quibus senatus dabatur, magno pete commouisset. putaui mihi teptimendam esse P. Clodio impudicans pudicitiam,cum is publicanorum causam stultissimis interrogationibus impediret, P.Tullioni syto nauaret operam, atque ei se, cui totus venietat, etiam vobis inspectantibus vendicatet. Itaque hominem furentem exultantemq. continui, simul ae periculum iudicis intendi duobus ineptus verbis omnem impetum gladiatoris, et oci talem l . complesti. Attamen ignarus ille qui consules essent,exa nauis atque aestuans. se excutia tepente proripuit,cum quibusdam stactis iam atque inanibus minis.&cum i liis Piso mani temporis Gabiniam q. terroribus, quem cum egredientem in
se quod cepissem, cepi equidem fructum maximum di ex consul tectione omnium,vestrum Se ex comitatu publieanorum. Sed vecor, repente sine suo vultu, ine eolore sne voce constiterat, deinde respexit,& simul ad Cn. Lentulum consulem aspexit,concidit in cum ae pene limine. Videtis quanta arte, sum attem fugere videri vult,haec enarrat,vulgari,eaq humilitate compositionis,ut rem ipsam intueri nos quoque videamur. ilitisione , sultitia Cuiusmodi illud. lam ne sentis bellua,iam ne sentia quae si hominum querela frontis tuae 'nemo que titur, Sytum nescio quem de grege nouitiorum factum esse consulem, non enim color ille seruilis,non pilosae genae, non dentes putradi deceperunt, oculi, supere ilia frons. vultus denique totus,qui sermo quidam tacitus mentis est,hic in errorem homine fi impulit, hic eos quibus et a tignotus,deeepat hos sese lit hie in fraudem induxit,pauci ilia tua
luculenta vicia notamus,pauca tarditatem inge uti .ituporem debilitatemq. linguae,nunqu am erat audita vox in foro, nunquam periculum factum aut militiae,aut domi. Obteptilii ad honores entote homanum,commendatione famosarum imaginum, quatum
simile habes,nihil pretiet colorem. Collatione ut illud. si quantum in agris locisque defetiis audacia poteti,tantum in foro atque in iudicias impudentia valetet, non minus in causa eedet et A.Caecina Sex. Ebutas impudentiae, quantum in ui saetenda cessit audaciae. Hil otia Quale eli. Cum multa, Pontifices, a maioribus notitia diuinitus inuenta atque inlli tuta sunt, tum nihil praeclarius,quam quod vos eosdem de teligionibus deorum immoria talium, de suminae reip. praeesse voluerunt, vi amplissimi di clarissimi ei ues emp.bene gerendo. Pontifices religiones teligionibus sapientet interpletando, temp .conseruarent. Quod ii ullo tempore magna causa saceldotum P. R. iudicio ac potet a te ve sata ess,hre profecto tanta est, ut omnis rei p. dignitas. omnium ciuium salus,vita libertas,atae, fasces, dis penatet, bona fortunae,
domicilia velitae sapientiae fidei porellati a. commissa credi taq. esse videantur. s Aut ii pollieebimur alitet ac parati fuerimus, nos esse dicturo, Quale Ciceronis pro Ligatio supra tecentuimus
exordium, quo praecepta de exordiendi tationibus clariora fierent exempl a non quidem omnium subiecimus. quod eum immensa re, iit seri non poteli,& s seri etiam possit hoe onus hie sumere non liceat. satis enim unicuique factum eli, si iter common iratum eum perpetuo dux de praeuius esse non possim Inter insinuationem de principium hoc in te teli Hoe dicit, principium ab insinuatione hoe differt,quod per principium aperte beneuolentiam attentionem 4. eaptamus de docilem facimus auditorem,insinuatione autem haec omnia occulte, de per dissimula tionem. denique haee tria in exordio seri diximus, non quin in tota oratione id fieri oporteat, sed quod in exordio plus ceteris partibu desideretur. sin exordienda causa eli obseruandum, ut leui, si sermo,ut usitata vel botum consuetudo. ut non apparata
oratio esse videatun in alijs praeceptis rhetoricis,inquit. Exordium sententiarum de grauitatis plurimum debet habete,di omnino omnia quae pertinent ad dignitatem, in se continere, pro p tereaq. id optime faciendum eli,quod oratorem auditori max me commendat, splendoris do sessivitatis & concinnitudinis minimum, ptoptet ea quod ex hirsuspicio quaedam apparationia atque artificiosae diligentiae nascitur . quae maxime orata Oni side, oratori adimit aucto citatem. In exordio inquit,nihil splendidu, nihil diligentet accuratum habete debem vi. ne ipsa dicendi dili gentia dissidentiam negocis demonstremui. Veruntamen sententiatum glauitate testitium esse oportebit. Sed hie Quintiliani non praeteribo lenientiam, cum de ipse Orator sit non contem nendus, Se dicendi magis et eluditissimus,ac praeceptionum acutissima diligentia sua tantum emineat, quantum sottasse ipse Cicero dicendi iacultate antecedat. Multum, inquit, gratiae exordio ineli,quod ab actione diuel patria materiam trahit, hoc rem,quod non compositum domi. led ibi atque tune natum,& facilitate famam ingenio auget,de iacile simpluis sumptiq. ex proximo sermonis fidem quoque acquirit, adeo ut etias reliqtia scripta atque elaborata sunt,tamen pletuque videantur xideaturta esse temporalis oratio,cuius initium nihil praeparatum habuisse manantium eu. stequentissime .eto pio remiti decebit,le se
tentiatum,de compositionis.& vocis,de vultus modestia, adeo vein genere caluae etiam indubitabili hducia se ipsa nimium exercete non debeat, dit enim iudex litigantis secutitatem, cum q. ius suum intelligat, tacitus reuerentiam pollulat. Nee minus diligenter, ne sui pecta simus vlla parte, vitandum est, propier quod minima ostentati debet in principiis cuta. qua videt ut omnis ara docentis contra iudicem adhibeti,sed illud ipsum currae, summae arcii tii. nam id sine dubio ad omnibus . de quamOptime prace pium est, verum aliquatenus temporum conditione mutatur iam quibusdam iudicus,maxime q. capitalibus,aut apud centumuiros ipsi iudices exigunt solicitas de accuratas actiones,comemm q. se,nili in dicendo etiam diligentia appareat et edunt, nec doceri tantum, sed etia in dele et ara . olunt. de eli dissicilis huius trimoderatio, quae tamen tentari ita potet , , t videamur accurate, non callide dicere. Illud ex praee eptas veteribus monet ne quod insolens verbum,nee audacius itani latum,ne ue aut Obsoleta vetustate, aut poetica licentia sumptu in in principio deprehendo tur. vitiosum ex oldium est quod in plures causa, potest accommodati,quod vulgare dicitur) Vitia, inquit, cetiis ima exordi
tum sunt,quae lummopere uitate oportebit vulgate. commune, coininutabile, apparatum, longum eparatum, translatum, cor
ita praee epta . Vulgare eli, quod in plures eausas poteli accommodati, idq. generale dicitur principium.& quod non unius .sed omnium poteli esse causatum .s se incipias: Deum ego Optimum Maximum q. aut vellem, si fieri posset,iudices. sitem vitiosum eli quo nihilo minua aduersarius poteti uti, quod commune appellatur. Commune est, inquit, quod nihilominus in hane
quam aliam contratiam partem causae poteli couenire. inter xvigare de commune hoe intereil quod vulgate Omnium conti uersiarum et .commune in eadem controuersia vitiusque patiis. itaque commune,utpote species, ncluditur,vulgare autem,generale est. sItem id quo ea contrario leuiter commutato, aduertarius poteti uti.) Si,inquit,commutabile exordium, quod ab aduersariis eoinmutato verbo vel addito pollit in patre contra iacommutari. item vitiosum eli, quod nimium apparate com p
stumeli. De hoe longius supra di putatum. fAut nimium est
longum.) mo a pluribus verbis aut lententiis. vltra quam satis eli labi tur,ne oratio in caput surrexisse videatur. s Et quod ex ipsa causa natum non videtur Vt proprie cohareat eum narrat: ne. Vitiosum,inquit,eil ,quod sep iratum nomiua ur,cum non propris negocii, neque eius causae de qua agitur iit. Vt si homicia da cibi accusandus sit. 8e tu ab adulterii facinoribuc exordium sumo. Aut quod neque beneuolum,neque docilem, neque attentum salit auditorem Hoe duobus modis fieri poteli. Primum, cum aliud conscis quam genus causa pollulat. Vt si attentum sacere velis auditorem, Eo eausa primum beneuolentiam de id ret,aut eum res insinuationem pollulet, Ze ex Didio viatis. idq. translatum nominatur. Deinde eum omnino nec dotalem.nec attentum, nee beneuolum facis auditorem, quod contra placepta nominatur.
ptietatem exponit docte Fabius, eap. eod. Si turpe genus . vi s pro ebrietate dicitur. vel non uti principio Negant hoe oratorum praecipui, qui non putant ita nude it rumpendum ad orationes, sine praeparatione auditorii, quod de ignauiam docentis, de confidentiam eius designet. In foro tamen M
28쪽
iudieiit lotum aliquem habere videtur, quotie, tania iudicis se.
sinatio is, ut moram nullam patiatur, aur audito tum animi ta les sunt,uel ita, vel odio, ut mox eaput causae audite se velle conia
clament. In scholasticis autem dil putationibus & declamationibus secus seri debet,et auditores habemus dicto audientes. Sed di hoe admonendum duxi, in quo plerique omnes nostro seeuto sui declamant,peeeant, exordium non in principio. sed post reliquas partes absolutas esse conscribendum. Nam &Cici quod ptimum esset dicendum, poliremo solet cogitare, quo uteretur exordio . Qua de te longe doctissima quaedam in a. de Oiatote . sTria sunt tempora) Tria insinuationis tempora. sSi causa turpitudinem ) Vt s pro stultitia dicamus . s Interiectione verborum) 1d eis quae uox clanculatim de quas msdiatricem verborum re tu in a. machinationem significat. s Tamen
hoe pet exordium &e.) Addunt aliqui & epilogum,quod vitiusque partis eadem fit intentio saltem quod ad beneuolentiam .sItem vitiosum est) vide Lucianum, quo pacto scribete histo
Nam oporteat. sin quo etiam translatum) De causa in causam. Exordiorum duo sunt genera . . qualitam , videlicet orii et pium,quod appellatur graece χιώ- ιιι,a ' s.L ante,& at cantilena.quas proludium, seu piaecentus, aut aba. via, quas prauium,seu prae ambulum,& insnuatio .quae nominatur repete graece is A a. accessus .impetus, mulsus,insultus proprie insidiosus: nam i . .eii adorior, nihil autem ad rem facit,quod quidam et . o interpretantur. Nam fgnise
tio non congruit. Et ne unx quidem,non enim taminina est g netii, seut .a As.& et Ase, di ita non tam eleganter locutus esset Cicero. quae sicut quae ἔνι ino, nominatur. I rincipium eli eum vel quo reddimus statim .i. sne citcuitu verborumta ambagimus animum auditotibus idoneum nobis aut reddimus nobis uatim animum auditoris idoneum ad audiendum.
Insinuationem alibi desinit se. Insinuatio eli otatio quadam dissimulatione & ei te uitione obscure subiens auditotis animu , sed nune piosequi tui narrationem de principio dicens . ld .s. incipium sumitur, ita vi possimul habere auditoris attentos, benevolo a & doeiles. Si genus ouis dee. Docet exordio uti secundum genera,seu qualitates causatum dicens. si nos habemus genus eauta dubium .i medium inter honesum &tu prinos conlii tuemus principium a beneuolentia i .llatim in principio auditorem, seu iudicem beneuolum essetemus,ne illa pals turpitudinis. quae,scilicet altera est in dubio, possit obesse . i. nocete & asseere,quid i. aliquid aut in aliquo,nobis . i. caula,qua defendimus, aut agimus. si genus .s cauis, erit humile, id eliabiectum & vile,ur de releui aut modica,noi saetemus attentos. ostendendo, videlicet res patuas, non semper parui esse momenti, ct operaeptutum esse audite , quae de rebus quantumula m dicis dicturi sumui'. alio quin languidum effecerimus audit
rium,de ira frustra dixerimus. si aut sin,id eli sed sa genus ea
sae erit turpe, quod tamen pro necessitate aliquando defenden dum est, utendum est insnuatione, de qua. stilicet instruationeno a dicemus, id est disputabimus di determinabimus posterius, id est aliquanto post. Ideo autem utendum est insinuatione. Ne s manifest. statim in principio sateamur pio te turpi ante cedere plotinua contemnamur, nisi nacti erimul, id ea aequitauerimus, quid, id est aliqu4d, quate, id est quamobrem. aut per quod nos et iminando,id est acausando criminii aduersatio a possimus capete, id in eaptate beneuolentiam, scilicet auditorum,
aut iudicis. si genuitauis erit honellum, tunc supp. licebit, id est licitum erat, uti vel non uti principio. Cum enim tes se honesta, poterimu a de ea statim in principio loqui, quia tamen de se commendata est, non opus suetit prolixioie exordio. Isixti & Quia rii aut non uti principio pollumus docent ptimo quid faciemui si ut volemus dieii he. Si in causa honina uti volemus principio, id est exordio aut oportebit, id est opportunum di conueniens erit ostendere, quare causa si honessa, aut exponere breuiter de quibus sum ηι dicturi. Deinde s. i n luerimus dicent. si volemus τti principio,id est exordio te prodemio,oportebit opere princirium, id est initium nostrat orati Dis unde aequi uoce sumit plincipium primo specialiter pro exordio, quod Graeci ri .. . . . di eunt, deinde generaliter pro quolibet initio , primo modo multae sunt orationes sine princiario secundo nulla,) a lege .c generali & promulgata. aut a scriptura,scilicet speciali ut ab ob igatione per praemati eos seu notarios. sQgoniam istituto Quia in principio seu exoldio solet auditor reddi docilis. attentus di beneuolos, ideo quomodo id essetamus declarat auctor dicens. Igitur quoniam nos qui causam dicimus aut oramus, volumua habete auditorem doci
tem, i intelligat quae dicamus,beneuolum ut nobis faueas. 5e at
temum , ut dat agenter audiat nos aperiemus, id eli manifestabi.
mus. quomodo quidq. eorum possit confici, id est ex toto & his ne seri,aut absolui. Prosequitur tamen aliter quam proposuit. nisi textus inuet sus est, quia docet, quomodo attentum faciamus prius quam quomodo beneuolum, verum sciemus. quae prima sunt in proposto solete esse ultima in executione,& ideo auctore, tape alites proponunt,presettim poetae. v t,Arma vi tum q. cano Ac. Praecipue autem petimus,ut auditor iit beneuolua,sed quia id fieri nequit per nos nisi secerimus docilem di attentum. Ideo eas paties prius declarat dicens. Nos potetimus habete auditores dociles ii nos exponemui summam ad est totalem & .ltimam complexa otiem, de vi dicunt continenta am seu te notem
cauta id eli rei de qua contenditur, & si noa faciemus eos attento, . Nam ille est docilisa aptus ut doceatur, qui vult audire aistente.i.cum animaduersione. Nos habebimus attentos ii pollicebimur .i. sponte promittemus, aOs s acturos vel ba.l. menti O.
nem, hoc est dicturos , de rebus magnis, nouis inusitatis, aut si pollicebimus nos dinuros de his rebus quae pet tineant ad temp. aut ad eos ipsos qui audient, aut ad teligionem deorum immortalium aut ad pietatem . . pium de tum & patentum cultum. Ei s togabamus sui p. eos ut audiant attente. Et s exponemustes numeto .i. de quot rebus dictuti sumus, quia uno membro
audito libentet tela qua audimur dum scimus quot reliqua sint, ct ii exponemus e quibus rebus sumus dictura, quia praelibara materia festinamus ad eius cognitionem. fBenevolos auditorei die.) Apetuit quomodo dociles, & attentos faciamus,audi. tothm,nunc docti beneuolum dicens quod a quatuor, di primo
a persona noura. vi cum Oidine aperietur. Ut do autem est. Nos pol Iumus facete auditore, benevolos quatuot modis mittit, ut adnot. uit valla. s. & uidelicet, sed not addere possumus cum saniscatio non refragletur scientes oratorem lupe suum di facile intellectu resecate, quod glamaticus ordo teponit,dicamus ergo .ca persona nolita a persona aduersariorum, di a persona auditorum tres enim personae ad contentionem necessatio concurrunt,actor reus & iudex.sed in concionibus agimur interdum contra absentem in genere demonstrati uo) S a rebus ipsis. Deinde deelatat primum dicens. Nos conicali mus a. acquiremus beneuolentiam a persona nolita, si laudabimus sine arto gantia i .m delie & sine iactantia efficium. i. ben sicium & debitum c. t aiunt) nolitum. aut reseremus quales .i quantum benetici,nam moliuia sua nemo ostentat. suerimus in a. erga rem p. cui prima in totis debetur caritas,in patentes quibus lecunda. aut in amicus,quibus tertia aut s teletemus .i. com eremus aliquid in eos ipsos qui audiunt,sive sit iudex, sue sena. ius, sue populus. dummodo hae omnia sint accommodata ad eam ipsam tem.de qua agitur. Alitet enim impertinentia cense tentur. Item ad eonciliandam misericordiam,s nos profer mus nostra incommoda . . damna & miserias t inopiam . . caretiam opia . . rerum de auxitis,solitudinem a. destitutionem ab amicis,calamitatem . . damnum illarum aut subortum,ctsi tot
bimus,ut ipsi sint nobis auxilis, di ostendemus simul nos voluisse habete spem in alijs.s quam in auditoribus. sAb aduersati tum&c. Docet quomodo ab aduersariorum persona raptabitamus beneuolentiam iudicis,&eeterorum auditorum, dq. docet fieri posse per odii. inuidiae ct contemptionis eorum inducti nem,& recte quidem,quia ut dicit saluator noster Mattius. Nomo potest duobus dominis seruire . Aut enim unum odio habebit,& alterum diligit,aut unum sustinebit,& alterum cotemnet.
Intelligit autem de domuus se se habetibus . vi quod uni placet,
alteri sciamus displicere. alioqui pollemus duobus inter se comitariis inseruire. vi s duo exercitus siti eoniiciantur, possemus utique potum subministrat veruntamen licet se gratum seceti mui vitisque absolui tamen propter respectum mutui odis gratiam amiserimus. Qilia itaque usu venite solet,ut duorum contenden ii um, cui alterum oderit altera beneuetit. benesuadet, ut aduersarios adducimus in odium iudicis, aut eorum ad quos di cimus. Ordo est. Nam exempla commentarii celeti ponunt. Beneuoletia captabitur sa nobis persona aduersatiorum, si nos ducemus eos in Odium. s. iudicis, in inuidiam, in contempti nemL passium unde licet idem sint eontemptus, ct contemptim tamen contemptus plus sonat in actionem di contemptio in passionem. Est autem a syndeton a. sne coniunctione locutio. Nos rapiemus .i. etiam nolentes trahemus in odium,s proset mus.i.in etsi pectum mentalem affetemus quid . . aliquid eorum
factum spurce i immunde N abominabiliter superbe.perfidisse, Gudeliter,confidenter. Lium conlidentia. quae in nissum soris M. T.C. Rher. B tiaci
29쪽
non cum si dueta quae bona est. Maro tamen confudit dicens.
di si quid proseremus factum malitiose,aut sup. flagitiose. i. masti selia inculpatione dignum. Nox trahemus stip. aduersarios in inuidiam ii reseremus vim .i. violentiam, potentiam, facta rem . i. a communi consensu disere pana facinus, diuitias luconiinentiam. i. petulantem libiditiem,nobilemi famae ex magistrati. bus geliis celebritatem clientelas. . clientum multitudinem hospitum . i. hospitium qui se mutua beneuolentia,sive mercede aeeipiunt sodalitatem . i. sodalium, seu eonuiuatum frequentiam,ri assinitates . i. ais nium contra totum multitudinem, di s nos aperiemus eos considere magis his adiumenris qua vetitati. causae suae . Noa adducemus sup. adgersarios in contemptionem vilipensionem,si proseremus, inertiam . . catentiam artis igna uiam . i. catentiam indusillae, deiidiam.i pigritiam,luxuriam. . luxum & sup ei quam in victu & amictu, ac libid notam vitam aduersariorum. Aduet te puer ut auctorem imiteris, quomodo diuellis utatiar verbis rapiemus trahemus, adducemus. Item
alterum obliquorum saepe sati, e se,ut hie, quia dixit aduei sati tum non dicit aduersarios, quod si dixisset aduersariorum non addidisset. sAb auditorum pellana.) Tettio docet captare bene uolentiam a persona auditorum, quam prudelet captabimus neas entati,aut adulari videamur, sed quod res ita exigat nos dic re sgnificemus. Omne 1 tamen qui aliquid petitura sunt id pones eum esse ab equo petant ostendunt, ut in sauctis litet ii Pio.
pheta olens impetrate misericordiam a deo dicit. Miserere mei deui secundum magnam misericordiam tuam. ct Iuno Viuitiana volens obtinete tempestatem.inquit Aeneid. i.
Et Ilio leui ab Didone iustitiam se orat.
i. hiias diali grates frenare superlau ere. Oido eii, beneuolentia colligetur a peisona auditorum s no aptose temus. i. in medium asseremus tes eorum indieatas sortiis ter,sne sotmidine potentiae aduersariorum sadtenter.sine erro re tutis,mansuete, ane proprio odio ct magnifice,sne suspicione auaratiae contemplis, videlicet muneribus quae magnifici respu.unt. Et si nos aperimus .i .manifestabimui tanquam tem adhue in mentibus hominum absconditam,quae .s qualis aestimatio xv
cpimo, & quae . i. qualis expectatio .c totius populi qui expectatati tuae, Se iudicis, quod expectatur passive sit de his .s quae nos agimus. A tebui ipsis) vltimo loco docet beneuolentiam M. ptate a rebus ipsa de quibus agitur dicens. Nos e sciemus auditorem heneuolum a rebus ipsis . s. ptincipalibus,vtpote de quihua agitur tham ipse pet emphas m solet primarium significare ,
ut Ioue utilius ab ipso Aen. 4. q. d. summo. Notandum autem aicet pollemus dice te ab rebus ipsis non tamen necesse esse . quia Cic. dicit a rebus in s nos ea tollemus causam nostram laudando sup. eam,aur laudando,per laudationem, S deprimemus aduet. satiorum mp. causam per contemptionem .i. vili pensionem , ut Mancinellu, teritat, sunt qui legant per contemptionem, quod ut idem sentit non absurdum est,non tamen exponam legens cotentionem .i .per comparationem,sed potius per eontentionem colorem thetoricum. i. per sententiarum contrariatum inter se quasi litigationem,uet uni amen quia hoc loco videtur contentio 4olor contraria n.sunt laudate eausam nostram,& vituperate aduersati ) ideo quia dixit laudando,putem hie di isse per eontemptionem plo eo quod est uituperando. hi, dictis sacit parasteum
.i praeparationem ad sequentia dicens. Aperiendum est de inee ade insinuatione. latia sunt tempora Se.) Docuit ubi, & quando, i principio liceat.nune docet quando non liceat, dicem, quod in tribus temporibus. Primo quando rem turpem habemus ta lem, . id elicet quae statim animum auditoris a nobis alieneti s eundo quando animus auditoria videtur ab aduersatris persua.
sui. Tertio quando desessi sunt auditores alios qui ante dixerunt audiendo. Et docet quid in singulis temporibus faciendis, ut sui 1 locis aperiemus. Ordo est. Tria sunt tempora quae sunt consideranda diligenter. Posset .ideri supersua locutio uaparticulae quae sunt vocate videntur tria tempora sunt diligenter cons letanda, velum non vacare, sed urgentius quiddam habere, quod agnosco quidem,sed vix exprimere possem .mihi videntur. Nam hoe dicere induunt inter omnia tempora,sunt tria tem p ta quae sunt diligenter eonfideranda, quod si non repetisset quae sunt non videretur dissinite numerum, in quibus .f. tempori duanon possiimus vii. sdirecte,principio .i. exordio, plutiae dicto,
quod addo. quia dicturus est, s eausa turpitudinem habebit eaerditi poterimus die. Aut cuma.quando habemus causam turpem. i. inhonestam. defendendam cum ipsa res. s. quae accusatur, alienata nobis animum auditoris . Aut cum animus auditoris vade. tur esse petia alas .i .perduitus ad assentiendum Ab his qui ante .Lptius contradixerunt. i.opyostum dixerunt hoc est ab accusat albus. Aut cuna r. quan .s .animus auditoris est defectus. i. peniti tua. aut plurimum selliis audiendo eos qui ante dixerunt . s. ante
nos, iue sint aduersatio nostri.sue alij. Si causa turpitudinem habebit. Docet quod saciendum erit quando pt incipio propite dicto uti non potetimus. Et primo quando tes turpitudinem habebit. tunc enim quia animus honelii hominis turpitudini obser Datur.& in ptincipias capienda eli beneuolentia ab auditotes, de non conuenit nihil dicere, opus es pet insinuationem caute ea orditi . Vnde turpitudo triplex est, aut rei, se u sati i tantum aut hominis tantum,aut xttiusque. si te, turpis est, xtpote particindium illius Horath, unius tergeminis qui sororem occiderat, ethosse interemptum cui desponsata suetat ileuerat, consuticdum est ad hominem,ostendendo .n. palliae libertam unicum auctorem, de unicam patra se de patria merito relictam sobolem. Si cotta tes est honi ua,sed persona turpis.utpote leno,sur,sacrilegua,
aut partacida,quia t3rannum occidit, aut urbem ab inlidus defendit,aut ciuem conseruauit, aut proditionem ut bis iudicauit, aut alioqui dixerit pixtiuum statutum petit, tunc omnia persona iuptos eremus. Sin utrunque turpe tam lacinus quam qui id iecit quo tempore miserrima est defensorii conditio,si tamen aut asinis,aut consanguineus,aut alioqui necet saraui, aut amicus est bifariam potetit exolesti. Primo alia honesta eius Oluti facinora praedicando. aut patentes. aut at ea optime de rei p. metitos, aut conruges,& libet Otum insontium desolationem. Secudo ma is turpia aduersarisa ob aetendo. aut a simili tuip tudine alios iu ille absolutos ostendenius, aut rem non ita turpem, ut tanto
supplicio sit digna,vt sututum suspendio, cum nulla sol iuris bona sint saluti hominis conserenda. Sed haec ceteri commentari quid id negocis tecepetunt aperiant nos ordinem prosequamur qui talis eu.si causa. s. nostra quam defendimus. Nam accusat
te, liberius loqui possum ut, callidem tamen Cicero aliquando
praemonuit alidi totum animox grauius in tetdum commoueri in eos qui turpia facia manifeste recitant, quam in eos qui ea corniset t)habebit turpitudinem sannexam, aut tei,aut personi, aut utrique,nos poterimus exordiri .i. iacete mitium dicendi notamen per principium, aut exordium propriae sumptum his rationibus i .vus S modis die endo,aut dicentes oportere honia nemipersonam si peisona honesia in & tes cominissa turpi,) expectari.a.euidenter inspici a iudice aut ceteris auditoribus,non rem a
satium. eius, aut sup . si tea eli honesta quam petimus , S reis na pro qua iurpis) oportere rem expectari non hominem, ut
quantum boni habeat tyranni cadum, non quis ad commiserat,de quid boni conseruatio patriae, non quantum honelia iis leno.
Notabit puer expcciari lite accipi in propria signiseatione quae
est ea, Inenter aut excellent et spectari. Nam extra seu ex in compositione saepe excellentiam importat, ut ex in excello, excedo, exupet O. deponit ut autem si poli x,ut notum est, sed si eque ii expectata accipitur translatiuae pro eo quod est attendi. Vt dictit palli.quias quos attendimus expectamus. i. saepe extra aspicie do obseratamus an veniunt. Et si uirunque turpe est tam iacium quam persona exordiri possumus dicendo aut dicentes,non placete nobis ipfs ea quae dicant ut sacta ab aduersariis. Ecitasei sus erit quod ut nostrae cauta quam defendimus consulamus ab aduersario tum grauiore probo incipiamus, aut se non placete nobis ipf, ea quae dicant ut ab aduersati s satia. s. a nobis aut de parte nostra,ti tunc sensiu ess,.si talia elient qualia ab illis dicuntur,nequaquam nobis place tenet cum sint nefari sed nequaquam talia esse, aut nobis dolere quod talia snt,vetum prior strasus magis procedit δέ sequentibus cohaeret, dicamus et go non placere nobis ipsis quibus tamen maxime possint eum inimico rum si gaudete de malis aduersariorum ea quae dicantur .svulosam ab aduersarii,) di esse andigna,aut ne satia . i. abominabilia,& talia quae non debeamus sati. Deinde cum auxerimus diu .i. Pplusculum temporis aut multa argumenta em .s a nobis inten ram.l.ctaminata nem aduersatio tum, Ostendemus nihil simile esse iactum a nobis. i. noctia parae,aut pi se temus .i. in medium adducemus aliquorum .i. uorumcunque iudicium t. sententiam latam de smili causa,aut de eadem eausa, aut de minote causa, aut de maiore. intelliae conuenienter, ut dicamus de simili, aut ea dem causa absolutos indemnes, de minute etiam in integrum te situlos, di de minore non maet pete multatos . commentaru
30쪽
tamen aliter exponunt, vide eos. Deinde accedemus pedetemti .i. paulatim quasi non euis ira, sed per pedes lingulos, ad causam nolitam & conseremus similitudinem. s. caularum de quibus ostendimus iudacium&nostiae. item repete ordiri poteriamus si negabimus nos dicturos de aduersa Hio ut de aliqua te eo
tum,& tamen daremus sup.de eis occulte interiectione. i. per in
teriectionem vel tum. ssi persuasus iae.)Docet secundo quid agendum nobis si auditor fuerit persuasus ab aduersari a dicensu nos pollicebimur nos dicturos de eo quod aduertatis putaue-iunt sibi firmissimum adiumentum, eo enim modo putabit auditor se non plane intellexiste & non recte fidem habuisse dictis aliorum . Aut exordiemur a dicto aduersarii illud improbando , aut si nihil od metito refellamus primum occurrit ne nihil iuvimus,aut ab iudice plane reiiciam ut & explodantur,viemur dubitatione quid primum aut potillimum dicamus, perinde atque plurima dicenda habeamua. ordo est. Si auditor fuerat persu
sus .i s oratio aduersariorum secerit auditoribus iidem . i. creduis
litatem rnde valla vult eam virtutem theologicam quam fidem vocamus tecte persuasonem posse diei. Enim .pto quia, q. d. id
dico quia neque poterimus non iacile i. non dissiculter, hoc est facile potetimus. Duae. n negationes aequi pollent Hrmationi scite .i. percipere in iidem secerit, suoniam non sumus nescit . i. bene seimus quibus rebus fides. .et ulitat soleat seri. Ergo cotinuatiua eli vox, q. d. si igiturὶ putabimus fidem i.ctedulitatem factam ab aduersatus,nos insinuabimus.i.inducemus nos Oeculte ad causam his rebus. sequentibus,videlicet nos Pollicebimur
nos dicturos primum de eo quod aduersatis putauerunt sibi friamiis muta adi umentum. Aut no a exordiem ut ab dicto aduersari ,& maxime ab eo. dicto,quod ille dixerit nupertime . i. miniis mo ante Aut nos ut ut dubitatione,hoe est signifieabimus nos dubitare quid dicamus potissimum.i praecipue cum plurima habeamus dicenda, aut cur loco tespondeamus, ptimum dicemus
co Di endit quomodo exordiemur quando auditor erat desesias audiendo, docens tribus modi, aut adducendo aliquod dictu facetum & iocundum quod delectet di tectet animum auditoris, vi pollicitan do nos nouo modo dicturos aut paucis quid dictuti sumus exponendo Oido est. Si su p. auditores erunt defessi .i. essatigati audiendo, nos exordiemur ab aliqua te quaelotist mo-tiem risum, ut ab apologo. i. stiae rei sermone quales sum sabulae Aesopi,aut a sabula i. figmento poetico aut ab imitatione rerisimili. i. ad viuum efficta, quam alium in dicendo lepide imitemur. aut a deprauatione s. voeabuli, vi s pro nero dicatur meto, pro reo leo ut quid simule,aut inue one . s. ptoprie locutionis,ut si dicas. bonam ese aduersario vocem ad dormiendum,aut bonum nasum ad pila ludendum . Aut ab ambiguo dicto,ut seto intelis.ctus est Clodius. .aut hora serotina, aut nimis tarde. Aut a suspicione .hoe eli a dicto quod ridicule suspicionem habeat. ut ab irrisione. smamselfara ut allultitia. aduersarii eam deiidedo. Aut exuperatione litetarum,. t s non leo. sed leno illi familiaria dicatur,aut collatione. literarum,ut si sinum lacte implendum di. eas aduersatio limitia .ri. sunt in voce non in quantitate snum an minatiuo sinus, di a nominatiuo snum, cuius ligni se alio et vas quoddam a quo situlam quidam deducunt,aut ab abiectione hietatum, vi si non vera sed ala aduersarium amate dixeris, aut mutata ne lit erum, ut si dignum dieas quid dicatur ieeis non lato sed latro. Possemus illa etiam dis inguere ut non mnia te tantur ad literas,sed ad tes,quia est exuperatio. collatio, S abiectio etiam in rebus, ct videtur Cie. duntaxat vi timum ad literas applieasse quia alitet dixisse abrectione ii tetatum .aut in sine muratione latetarum. Praeterea exordiemur ab expectatione fingentes auditorem expectare tem magnam quam dictura sumus, aut
a similitudinem tei ante dictae,aut a nouitate, utraque enim delectant di ante dicto tum similia iocunde inducta & penitus noua. Rut ab iustori i.te aliqua gesta quae mirifica sit,aut a vel su . s. sollivo & lepido saeuius poetae,aut ab interpoliatione.i .impeditione lepida alicuius inepti sue facti.sue dicti,aut ab artisione. .as. sabili allocutione ad aliquem cum trisu loeundo unde tecreati potest animus desessus. Item exord emur conuenienter, ii promisevimus nos esse dicturos aliter ae i.quam suetimus parati .1. insitu i ad respondeiidum, si loeus suisset. Aut si pio miserimus nos non esse iacturos verba eodem modo,ut ceteri soleant,& supp.s exponemus breuiter quid alii soleam supp. iacete dum telao dem,& quid nos sumus tactura. in respondendo. sinter insinuationem De.) Ponit differentiam inter insinuationem & princi pium dicens . Hoe interest inter insinuationem de principium, quia au quod principium debet esse eiusmodi.i tale, ut apertu rationibus .i. postquam aperuerimus rationes, quibus intell4git
Franciscus. quibus pro quas politum quod mihi no placet, nam sensus eis) .i. per quas praescripsimus.i pheiudicium fecimus,nos
faciamus statim .i. ine verborum circuitione, auditorem, aut beneuolum, aut attentum,aut docilem. At.1.sed ins nuatio debet ense eiusmodi,vi consciamus eadem omnia. i. aciamus auditorem,
beneuolum, attentum ti docilem, occulte per dissimulationem .i.simulando nos aliud agere ut possumus venire in opere dicendi ad eandem commoditatem .i ad quam per prinei pium venitur hoc est ad faciendum auditorem beneuolum &c. verum. i. sed, hae tres utilitates.s dictae tametsi suus comparanda. i. acquirendae, in tota oratione, uia ubique habendus est auditor benevolus, attetus,& docilas hoc est, ut auditores praebiant nobit sese. i. seipsos perpetuo .i. sine intermissione,attentos,dociles, benevolos , --men hoc et comparandum. i aequitendum primum,per exordiueausae. sNune ne quando dies Docturus exordium uitiosum uitare praescribit quali exordio . tendum si dicens. Nune . i. Minceps ne quando .i. aliquando utamur exordio vitioso .i. habente plurimum vitiorum,ego docebo quae vitia sunt vitanda. verum
quia oppositorum eadem es disciplina praescribit quid se tuas littit dicens. seruandum ell. i. pori et seruare in causa exordienda. .quando causa incipiet agi aut defendi, ut sermo sit lenis .i. nona pet nee Hamosus ivt consuetudo verborum sit aut videatur usitata,& ut oratio non videatur apparata.i. eminent et ornata & instructa ad decipiendum, quia summum artis est artem ipsam Oecultare,ct se dicere,ut ars nulla inesse videatur. I vitiosum Pt sequitur multa genera exordio tum vitiosorum dicens. Exordiuvitiosum est quod potest accommodati in plures eausas, quod di .eitur νulgare. Item vitiosum est quo litet nos eo in speciali cauti ii sumu, aduersatiui si potest uti nihilominus ac non simusus, quod apsellatur commune. Item illud est sip. vitiosum quo aduersarius potest . ti ex contrario ut si sophilia qui pactu, si auditorem docere Rhetoricem preeio decem aureorum ubi primuin causa vicerit,& satini discipulum postulanx sic argumentetur. Dece in aureos abs te peto iustissime,nam s sententia pro te dabitur debebis ex pacto, sin contra te,ex iudicio.Discipulus respodeat decem autem tibi denego iustissme,nam s condemnor nihil adhuc debeam ex pacto . iaci pro me datur sententia nihil debeam ex iudicio. Item vitiosum est quod compositum est verbis apparatis nimis quod est longum nimium, id quod non videtur
natum ex ipsa causa, quod uocatur separatum . . impertinent,&alienum a negocio. In quo. separato,includitur etiam transatum . i. t ansumptum,ut cohaereat proprie cum narratiotie, id est
quod ii proprie capiatur impertinens sit. Et vitiosum est quod
neque iacit audito iem beneuolum,neque docilem,neque attentum. satis dictum est de exordio. Transeamus deinceps ad
ARRATIO Nuxi genera tria sunt. Unum,quo exponimus rem gestam, de
unumquodque trahimus ad utilitatem nostiam vincendi causa: quod perti net ad eas causas, de quibus iudicium
futurum est. A lterum genus narrationis est,quod intercurrit nonnunquan ut sidc i, aut criminationi S. aut transitionis,aut alicuius apparationis. vel laudationis causa . Tertium genus est id, quod a causa ciuili remotum est; in quo tamen excrceri convcni t , quo commodius illas superiores narrationcs in causis tractare pos
simus. Eius narrationis duo sunt genera, unum quod in negocii alterum quod in personis positum est. Id. quod in negociorum expositione positum est, tres habet par
tes fabulam,historiam argui . Fabula est, quae neque voras,ntque verisimiles c tinet res ut eae. quae tragoedijs tra
ditae sunt . Historia est res gesta,sed ab aetatis nostrae me
moria remota. Argumcntum, est sicitares, quae tamen
fieri potuit, velut argumenta comoediariam. Illud genus narrationis, quod in personis Politum est, debet ita