M. Tullii Ciceronis Rhetoricorum ad Herennium libri quatuor, alias, Ars noua, siue Noua rhetorica. Rhetoricorum de Inuentione libri duo, alias, Ars vetus, seu Vetus rhetorica. In Rhetorica ad Herennium, Hieronymi Capiduri Parentini, & Iodoci Badij As

41쪽

lla ergo sensus, onctitatio et quod primum i se defetitor depellit,coniunctum cum accusatoris criminari fie. Coniectura lis eo nuitutio. Et haee in omnia potest tempora diurabui, sue ad animum, sue ad rem pertineant: ut in Commen:atio Topi corum Ciceionis dixissenos meminimus. Nam ut . re nune dicamus,cum ad Oratorem maxime pet tineat. quid tu tum sit pote ii quaeri, hoc modo, Oeciderat ne Aiacem Vlyties. & quid i

ei ar,hoc modo: Bono ne animo,sint erga tios veneri ,3 quid suturum tu .hoe modo. Si prouocantem viuuetiam italiam ad alma Parthum teliquetimus incolumen, nunquid sit incommodi

ad tem Clinitianam peruenturum 3 scapitis arce illi inueniet iam accessit. ine l. ed interest quia accellere euocare intelligi tur: arcellete autem ploptie accusare significat, ct ab arceo tia. uitur . etenim alium aceuiare, a malefer a arcere Q. & cum t,ante Laeetim aeceis, ut quit Donatus, dicitur. Arcessit igitur ea pitis, accusat. & quoniam se Vly ses nee asse, inscia, it, come esurii id ab eo factum nitem ut comprobate, ut quod diistetur, fateri compellatur. si egitima conuitutio ere,cum descripto,aut ex scriptis, aliquid eontio uel sae nascitur Qi,am Cicero hie legitimam vocat constitutionem. eius seneta quae separata sunt a constitutionibus, quinque sunt. Nam cum verba ipsa uidentiat cum sententia scriptora, dissidete tum inter se duae leget aut plures diserepare. tum id, quod seriptum est duas aut plutes tes ii enititate, tum ex eo quod seraptum est, aliud quo que quod noni et pium eli inueniti, tum verbi quali indefinitiva constitutione

in quo polita sit quaera. are primum genus de te rapto de sententia , secundum ex conitat 111 positum sit quaeli legibus . tet tium ambiguum,quartum ratiocinatiuum,quintum et initiuum

nominamus. In Topicis autem nouos appellat i aturi . de legi timas disceptationes, his verbis . sed quoniam lege fit mi us in controuersi a disceptandis esse nihil debei,danda ello peta, vile gem adiutricem di tessem adhibeamus. in qua te alu quasi ua. lux existunt noui, quae anellantur legitimae disceptatione, . Tum enim defendetur,non id legem dicere quod aduersarius velit, sed aliud. id autem contingit, i scriptum ambiguum est. aut duae sententiae differentes accipi missum. tum opponitur scripto uolunta1 scrip:oris, . t quaeratur verba ne plus an sententia Da. lete debeant, tum lesi lex contraria ad et tui . lta sunt mage. Nera, quae controueitiam in omni scripto iacete possunt, ambis suum discrepantia scripti & voluntatis , raptura contraria. Hic autem ex itibus quai seeit conliitutionibus hanc vocat te gitimam. Sedram id agamus, ut ostendam ua Ciceronem sibi

non essecontrarium. Piamum sciamus,quadripatiatam omni

bui in caulis esse rationem. quam primum debeat intueti qui aciutus eli. Longe sorti uim ain tuendi se rationem Hie opoliet, si negari poteli quod commissum dicitur, de coniecturalis naiascitur llatus. Proximum est,si non id,quod ob seittit latium ei se dicit ut, quod quia diibnitione explicat ut . diis natiuit, uattia nominatur. Sed ex iis duobus unum hie ad Herennium statum salit quem coniecturalem vocat. Tettium genus eli,quo recte factum d seoditur. Id quoniam quale sit quaeritur, qualis no- manatur,vel generali, conii tutio, uia de genete. hoc est quali tare controuet saeu. eandem iutii dicialem appellat, quod iure ne facium an iniuria. in controueisia politum sit. Hii ii descia mus, itima quidem, sed iam sola supeleli salu aliquo iuria adiumento a crimine elabendi, vi ab aliquo legis ioco admini eula pete te possim a . Hae de causa legitimam, quod legibus tot, rei ut , coniti tutionem Cicero nominauit. Deinde intellige a dum ex hii illud etiam est, hos quatuor itatus in duo genera de scendere. tationale,& legale . Rationale eli,quod ipsus tantum naturae eontemplatione constat. legalium plutei sunt specie .ptopletea quod multae sunt leges,& varias habent tot mas. Li

tet enim ito species dixerimus,coniecturalem is nitivam. di generarem , lationale genus conscele, tamen quoniam in naturae contemplatione &vi atque ingenio actorix sum, unum genua

pollunt appellati. Quae autem in legum forma quaeruntvt. quoniam inter se duieti a iunt,plutes vident ut habete Mimas i. quod Cicero novo, statui conscete dixit, quod extransecus ab Oratore ad causam adhibeatitur,nee ita tibi hereant inter se, sciit superiotes itatus. Rursum cum lite velut simulaeta ex illi, tribua nascantur,aliquando simplacia, aliquando cum illi, mixta esse η ideri voluit. nam sol ptum ti voluntas,si tecteperistemus, sne dubio aut qualitate,aut coniectura contineti videbitur, Ee ratiocinationem qualitatis esse maxime inueniemu aegis contratiae iisdem quibus scriptum de voluntas est, ut liquido insta apparebit, cum hec tract ibimu . Amphibologia autem sue ambiguum malis dicere emper coniectura explicatui. si tutio quoque utrique

CICERONI s

seneri quodq. retum quod . scripti contemplatione constat, tomunis et . ilae omnia ei lim illos tres status veniunt, tamen uax: dixi liabent aliquad velut ptoprium. discentibua demonstati da suete, di rei mittendum ea dic ei e .es iratus legales,vel quassiones, vel capita quaedam minora, vel legitimis constitutiones, dia fateam ut nihil ne in his quid in praeter ilia,quae diximus quaeri. Quando ergo expositum, t op moi eu, quid sit quod Cicero modo status hos per se fouit, modo statu, non esse, sed quaestiones quae ad statua te tantur scribat, ad ipsiui uerba interpretanda iate deo. loquit autem legitima eli corrui tutio.cum de scripto,hoc el .de eo ali ad quai itur. aut ex scripto cum ex eo quad elicie

dum si in ac cisaicit. in altera vel ba interpretamur, inaltet a nox et ba tantum, sed di rationem quid intelligendum eius quod in quaestionem positum est. s Ea diuidit ut mi ex pati ea. sc raptum leienteluiam,contraria, leges, anil, si non diis nationem, ita nil tionem, ratiocinationi m) Hic itan, lationcm si si ima coiissitutioni speciem subucit, quam in Rhetorici, praci ria, de s nucntione actioni subiecit, inquiens: s n quarta constitutione quam

translatium nominamus,etui constitutionis conti uel lia,cum aut quem, aut qui cum,aut quo modo, i apud quos aut quo iure age te oporteat quae titui: aut omnino aliquid de commuta. tione, aut insitiratione actionis agit ut . Huius constitutionis Net magora, inuentor esse existimatur, non quod non vis sint ea veteres oratores sape multi . sed quia ricti a diaduertetuit at-ta4 scriptore, eam ii periores nec iciu letini in numerum conii tutioitam. Poli autem ab hoe inuentam multi teri et .etidetunt,

quos non tam imprudentia salii putamus, res enim rei spicua eii, quam inuidia, atque obtrectatione quadam impediri. Ante etiam dixerat: omni, tes quae habet in se politam in dictione

aedis eptatione aliquam contio uertiam,aut facit, aut nominas,

aut genetis, aut aci. otus continet quae itionem. Deinde paulo poli subiunxerat: 'At tum cauti ex eo pendet quod non aut is

agere videt ut quem oportet, aut non cum eo cum quo oportet, aut non apud quos, quo tempore , qua lege, quo crimine , quariana oportet. Tian latiua dicitur conuitutior quod actiottanitationis. & commutationi, indigete , idetur. Nati, sellum igitur est.ut actioni, cui stilutionem translationem appellari illic voluc iit, cum trana sertur crimen, cum aut pio alio nos accusari ostendimus quam debuerim uir aut non apud hos,sed illos et nec hae lege, sed ilia, non hoe crimine, sed illo, non hac pona, sed illa. quae posterius ipse tractauit, A exemplo illi litauit. Namselium .etosuit ex superioribus verbi, Cicetonis,quae te tulimus, ligit amas quaelitones, siue liatu. libet appellare, quinque duntaxat ab eo numerati, non sex,ut hie. Sed lletniagoram secutus illie,tianslativam actioni subiecit consimit lonem, quam inter legitimas hie eo nuitutiones collocauit. Sestia hi, labiis Cieeronis iudicium, in aliquibus non magni pendendum magnopere et . Sunt enim regella in no commentarios, quae Ole

sceni olim didicerat, di si quae in hii culpa est, tradentis sint. Nam tu, pixelato, de Oratore libro, substitit, A Oratorem ad Brutum,di partitiones ad illium, ad Trebatium aute in Topica .

quibus iam senex iuueniles correxit errores,si ut salios libros, quosdam iam editos, alio, poli ea scripti, damnate non dubita. , ut 'lut et aui Hippoctate1 medicinae cratisiimux auctor hones in me secisse videtur,cum quosdam et iotei suos, ae polleti te- rarent, consessu est, quandoquidem superuacuus in litidi a suisset labor, si nihil liceret mel tu, inuenite praeieritn . Sed de haere iam satis . si a scripto ia sententia contiout iba nascitur,cum

videtur se tiptoris voluntas eum se tipto dissentite ) Lex omnis

aut tribuit, aut adimit, aut punit, aut iubet,aui uetaria ut per mi

tit. Litem habet aut propter seipsam, aut proptet altera quo stionem, aut in se tipto. aut in voluntate . t u scirpio, aut aper tum e . aut obscurum, aut ambiguum: uod de L ibu, idem Ciceroni Topicis vult intelligi .de testamentis, patii, ii pol iti vina

bus, & omni denique seripio, idem de ,oce intelligetidum i a.

Cum igitur descripto di voluntate questio est, id tum accidat, eum est in lege aliqua obscuritas. in ea aut uterque suam uite pietationem confirmat, aut aduersa it subuet tu ut lex eii ,

qui sui sit quadrupulum solvat. duo sui ripuerunt pariter decem

milia, petuntur ab utroque quadragena . illi sati se ducunt.

ut vicena conserant. Nam di actor dieit hoc esse quadri tum , quod lex velit, di ipse petant. contra leui, hoe quod oste tant.1 nfinita huiusmodi exempla esse possunt. Sed quoniam po- serius haee seneta Cicero lon ut i iactat, hie satis si , quo pacto di se iptum & sententia aliquando sibi occurrant , commonstrage . quando di Cicero ipse claro satis hoc illusit auit exemplo . Inquit enim, si si lex quae rubeat eoi qui propter tempe

42쪽

tempestatem nau m reliquerunt omnia perdere,eorum navim cetera i. esse,si ira uis consetuata sit,qui remansuerunt in naui. Hoedictat iubetque lex. s Magnitudine tempessatis omnes Eee.) Sea phae sunt nauiculae. quae maiores naues consequuntur , a a κάρ

ι odio dicta ,hine etiam scaphae dictae, quod parum defossae, exueuique sundi sint. s Praeter unum aegrotum) Cum alii, in scapha.iCasu de sortuna) Est autem tam Atilio telico quam Platonieo

dogmate ea sus diisnitus,ut quae rebus vel vita carentibus,vel scietatione viventibus animalibus auidunt, non ex natura vel arte, ea omnia easu facta dicantur. Item quae hominibus accidant,vel fauentia nego etsi eorum. vel aduersantia, fortuita, de ex fortuitae arbitrio putentur. Quod ergo nauis in portum incolumis te pestate deuecta si casu factum et . quod aegrotus incolumitatem

consecutus,quod minime opinabatur, ortuna est,etenim sauit cem fortunam consecutus et . Non enim hie exigit locus , ut

de casu fortunaque plura dieamus .disseilis enim di paulo longior est de hae te quis io, sed consulto in aliud tempus tractandum dimittimui . sillam aegrotus possidet Legem quae id dicat, obi ciens. Aduersatius vero non verba legis, sed sensum esse attendendum contradicit , & quoniam id eam sortunaque s

cium est, multa ex casu fortunaque argumentabitur. 8c exem.

plis uim, de sensum legis extorquebit. Quae ad calum fortu.

nam quae argumenta pertineant. in commenta iij et super Topicis Ciceronis a nobis abunde dicta sunt. Hae e. inquit Cicero sex, scripti & sententiae constitutio nominabatur,quod ex setipto sententiaeque quxilio oriatur. Ex eontrari; legibus controuet. lia) Potieaquam scripti & voluntatis constitutionem aperuit

proximum fuit, ut de legibu, diceret contra iij . tum igitur lex lege obstitit, de utrinque contra scriptum dicitur, qualito de eo luntate et . Excutienda ergo seribentis est voluntas . manifestum si quidem omnibus uideri debet, legem legi nunquam esse . contrariam, iure ipso quia si diuersum auisssent, altero alterum

abrogaretur. sed eas casu collidi,de euentu, velut in Cicero . exemplo , inquit autem, lex vetat eum qui de pecuni a repetundis damnatus iit, in eoncionem orationem habete. Repetunda tum damnabitur pecuniatum, qui rationem sui magistatua reddere non poterat iustam, quod multa ex subditis iniuste extorsia set. Concio, quali conuocatio dicta. quam Glae ea voeant, triaque vi vettius Flaccus ex illimauit fgnifieat.

Nam sicut lenatum di hominet, di locum, & deliberationem ipsam dici voluit. ita & locum, suggestumque unde verba fierent,

di homines, & oratoris actionem omnem . concionem uoluit

nominari. Hoc ergo dicit : vetat lex, ne qui pecuniarum t petundatum damnatus sit. in eoncione orationem habeat. altera lex est quati ubet, aut permittit augurem nominate eum in concione, qui mortui auguris locum sibi deposcit. augur itaque de pecunals repetundis iam damnatus in concione, eum qui au- rutis locum poscebat, mortuo eum esse suissetendum oratione dixit, minauitque qui nam is ellit. petitur ab eo mulcta,cum orationem habere non debuerit . Mulcta,inquit vario a pecunia, quae a magistratu petebatur, dicta ut exigi pollet Ob peee tum a singulis. dicitur nomen habuisse , quod mulctam olim unum dicebant, se hae mulctae mulctatum. Petit ut ergo mulcta, titur pecunia, ut liete ei poena irrogetur, .nde de mulcto verum . hae conititutio ex contrariis legibus nominatur. Ex ambiguo controuersa nascitur, eum seriptum duas aut plutes

sententia a significat) Quod Cieero. ambiguum Graeci amph:-bologiam nominant. 1ed eum pluribui modis amphibologia intelligatur, id nunc dicere, supersedebimui, quando in s eundo libro, R id exponamus, luetii videtur esila itate. Exemplum autem ambieui seripti huiusmodi est , aetentiae uxori meae triginta pondo, id eli triginta librat . de tantum pluraliter

ageruntur. Vnum enim pondo non diei, iamus, sed in libiam afferet, si singularitet velimus enumerari . duo autem,& tria pondo, Ee deincepi obserirabimus. nee me fugit. Duapondo,

ct trepondo dicendum elis, placuisse Quintiliano,inquit enim.

Duapondo, it trepondo, ad nostiam .sque aetatem ab omnibu aedictum est, te recte dici Messala eonfirmat. Est ergo amphibolon, ubi ait. Tulliui heres meus Tetentiae uxota meae triginta pondo vasorum argenteorum dato, quae volet. Dubium enim est an intelligendum, quae ipse herea, an quam uxor volet. de ρuoniam id in controuersiam venit, quaeriturque otius potiori sententi a , constitutio nascitur quae ex ambiguo nominatur.

s Ex desilitione eausa constat. cum inde eo mi oueisia est &e. Definitionum duo sunt genera , unum quod disputationis de cognitionis tantum causa sumitute alterum, quod litigationisti actionis gratia compara: . Enumetatem hie multo des

nisendi modos, nisi in Comment. super Topicis Cicero. tecen suissemus . etsi multum ad oratorem attinerent, de s non super- sua audientibus videri possent . quae cum parui momenta, de in cauillationibus esse posita videam, siue ad uerba oleura sensu interiore interpretanda attineant,ut quid sit anima, siue extrin. seeus, quod a consuetudine remota sint, ut quid sui jue deque

siniscet: siue dubia, eum plutei habeant fgniscationes, quid

poti ismum signiscent, ut eant s. siue controueisiam possint est cete , ut quid sit Poenus, di quid linus esse dicatur , de huiusmodi

alia dicere praeterivitiam, quandoquidem ad oratoris causas co- noscendas tractandas ue nihil attinent. sCum L. saturninus egem flumentariam de semisJbus doci) L. Apuleius Saturna nus tribunus plebis, cum Mario Consul fuit seditiosus. ut autem gratiam Matianorum militum sibi comparat et, regem tu alit.ut veteranis centena agri iugera in Afri ea diuidetemur, inte

cedentem Bebium collegam facta per populum lapidatione summouit: Clauciae pratoti quod is eo die quo ipse concionem habebat, ius dicendo partem populi avocasset, sellam conscidit . ut magis popularis videtetur Saturninus . t ut sum M. Numio competitote interfecto, tribunus plebis resectus aurum, incertum

dolo ae scelere Cepionis partum, ad emptionem agrorum comuertit, aqua εc igni interdixit ei qui in leges suas non iurasset. Huie legi nobiles multi abrogantes. cum conuenissent, elama uiti lam,inquit, nisi quiescitis grandinabit. Metellus Numidicus exulare quam iurare maluit. Saturninus tertio trab. pleia resectu, ot satellitem suum Glauciam praetorem, Mumium competitorem eius in eampo Martio necandum eurauit, hominem integrum, ibique ab alis, Imperator,ab aliis Rex appellatus es , Matius senatusconsulto amatus, ne quid tespubliea detrimenticaperet, satu ininum 5e Glauciam in Capitolium persecutus obsedit , maximoque questo effracti, foribus in deditionem ac-eepit. Nec deditis fides seruata est. Glaucia trucidatus est D labella Saturnini sta ire per sorum o littorium fugiens eu inte sectus . Apuleius eum in cutiam fugisset lapidibus di tegulis desuper infusa Obtutus interi t. caput ei ut Rabirius quidam sotra tot per conuiuia in ludibrium circumtulit: Haec de L. Saturnino Plin. Et multi adia seribunt, vetum Cicero . hoc dicit, cum L. Saturninus legem stumentariam de semissibus Et tilentibus laturus esset. inod ita intelligendum aibitror, cum legem in populum laturus esset de frumento nouis coloniis, quas in Sicialia. Achaia. de Macedonia secerat, tradendo, ut aliis semisses, alis trientes ex Romano Populo exoluerent. Nis vel

mus , suilla edictum per legem, ut ex semissibus singulis singuialos triente4 exoluerent. quod nisi ita intelligatur, mihi quid tabi voluerit non liquet. Sed an uoluerit hoe vel aliud, mihi non multum allaborandum est, modo quid hoe exemplo voluerit intelligamus, Coepio inquit Cicero. qui pet id tempus quassoturbanus erat, mouit senatum, ut Populus Romanus tanta ela giti haudquaquam possit. senatus deereuit . s eam legem promulgaret, ut conita Rempublicam egisse videretur, ac prohoeluei et p a1. Cum igitur legem sette Apulei us ecepisset . coia legis non alientientibus , de ille tamen cistellam eum legibus in eampum Martium desertet, Caepio videns nee illi collegas asentiti, Se contra rempub. rem aggredi nemorosam, cum ti nix vitis impetum faciens medios disturbat pontes, ne in campum iret Martium, qui pontibns muniebatur. Ee atris custoa abistit, impedimento est, quo lex ad populum non ploseratur raceunt ut laesae maiestatia Caepio, an Leserit quaerit ut . dissese dum enim est, quid sit maiestatem minuete . Constitiatio igitur dissinitiva nominabitur. Semissibus . a semia de as, Fuit autem at libra a ueteribus appellata , de tota conssilit ex asse hereditas. As quoque numisma. Iuvenal. Unci partam colitasse Mineruam. Et erit nominatiuus semissi,ut decussi tressis, centum s. sEx trientibus) Tmens quatuor unciae dicuntur

Titen olix. Perfuit Callidumque trientem. Excutitem ni t. Titiens, nummus, Iuvenalis. Non habet quem portiatat o te itientem. Hie semisses de trientes nummorum species

accipiendae. sCcipio per id tempus quΣstor vlbanus erat) Quae

soles, inquit Varro a quaerendo, qui eon qui terent publico pecunias, te malescia quae triumuiti eapitales nune conquirunt,

ab his qui pollea quis io m iudicia exercent, quassores dicti.s Docuit senatum aetatium non posse pati largitionem tantam Aetatium a fisco ita distinetuitur,ut Paedianua inquit, ut pro cemia priuato aerarium dicatur. quod de Cicero. ad Aurulium msendri, cum inquit, publicam dilapidabat pecuniam aerarium exhauriebat, minuebat vectigalia, donabat ciuitates. pro iaculo

ipsi adi cit s seu, . unde fiscus pecunia publica, de conii cate diei M. T.C. Rhet. C u solet,

43쪽

tolet. Moe ergo dieit eum Apuleius saturninus ex populi pri-tiata pecunia erogati hane vellet pecuniam, de per quaeliorem id feri opore tet, quastor Corpio docuit senatuin, ut Romanus Tont. tantam non poli et pati largitionem. ssaturninus litte)Propter tribuitiam, quam consecutus suerat, potestatem, quae

ad defensonem plebi, in iecellione Crustumeliam adhibita est .sCistellam deserto In qua leges seruabantur. s Quo seeius)Quo minus,ut num . s Arcelli tui maiestatis laesae) Maiestatis a

cuiatur, quandoquidem ut quaestor tribuno plebis, utpote summo magistrarum Obtemnetate debuit. sed eum plo tutela Reipub. id egeo se se defendat, minuisse matellatem non videtur . Diis nitione ergo opus est, ut quid nam sit minuere inaiestatem Duelligatur. i Ex transatione controuersia nascitur) Ita leti .timam constitutionem supra Cicero diuiserat, ut translationem partem eius quintam saceret. sed cum transatio quaestionem non habeat. de qua contendat orator.sed propter quam eonte dat . constitutio esse nullo modo videtur . Nam occidissi hominem non occidi, quaestio an occiderit.status est eomecturalis . Utile illud non sinule est. Habeo tui actionis,non habes t quae illo sit, an habeat. de inde status. Accipiat enim actionem, neene, ad euentum pertinet, non ad causam. Simile autem hoe illi est, Puniendus es, non sum videbit iudex ipse an puniendus sit. 4Non ergo hie erit quaestio quod s non sit quaeitio ne quidem ii

tui erit ullus . Erit autem statui in hoc e Puniendus, e, hominem occidisti, puniendus non sum,non occidi, an occiderit quaeritur,de quaestionem di ista tum habet. Melius ergo secise Qui tiliatius videtur, qui ex constitutionibus sinam Oust transitionem . sed quale iudicium de his libris Ciceronia habuerit .s sta retulimus. a Quinto fratre submiti licia dixit appellati. loc ergo dicit Cicero, quoties teus immutandam esse ducet actionem, Ec transsationem controuersia nominatur. hae Graeci,

inquit, contiouersia in iudicu v tur .ut oratores de hac te sa-pe in iudiciis contendant, ac litigent. Nos autem num de iure ciuili id facete possimus, eontendimus. quod cum legibus pro bandum sit,iuris ei uidis scientia necessatia etit. aliquando tamen& de hae te iudicium effertur. svi si qui, peculatus accusatur Est autem peculatus. ut pellus Pompeius inquit, sui tum publicum . dici autem ceptum ait a peeore, tune cum Romani piae terpeeudes nihil haberent. hoe ergo dicit si quis scaceu latur pecula us, quod vasa argentea publica de loco priuato sustulerit, soteli, inquit,vsus primo detinitione quid sit furtum,quid pecu.

itu stetide te S: secum agendum sutia, non peeulatus . Sed cui lire desinitiva constitutio non uocetur, non uideo sicut tum

furti sacrilegiique agitur, utrunque desnitur, nisi quod definiatiua in eo quod definitur quaestionem εο constitutionem habet, hee quam translatium vocat in hoc exemplo, post ipsam desinitionem male secum aeti de peculatu potiuet quam sulto,nec quaestionem , nee statum habet, quod & ipse Cicero pene eonsis

tur . sed Hermen secutus, eius sententiam referre compellitur .

I Hre partitio0 Partitionem pro patie posuit. hoc dicit, rarolixe pars legitimae constitutioni .quae trans at in nominatur, venit in iudicium, ut de ea litigati necesse se. sQuod in pilua. ta scilicet quod hae nascatur eum indicendo quae ad eos attinent, duntaxat tune potissimum eum iam eausa ipsa proferti ec pit,ad praetorem attineant,se ad eum desetantur. ut quae velit idile aut iubeat,aut permittat, aut coerceat. s Et a causa cadit) id est, amittit causam, qui hae non obse tua uetit. quod si ita fit, contentione non opus ei obi pet sona, locus, tempus, & hoc genus cetera seruata non sunt. idque publieis cautum esse legibus asserit, ut contendere non si opu . idque debet reus obseruate , qui a s ab accusatore dite non sit seruatum,ante de ipso accusato te sit ouam de se iudicium, num licuerit accusate , an non, ut si seruui dominum in iudicium vocet.quaeratq. qui accusatur,rium id ab eo fieri iuste potuerit,ec cetera quae in id genus cadere potisunt. sEx ratiocinatione eontiouet sa consi ad In sex partea supra legitimam Cicero partitu eonstitutionem eat scriptum di sententiam, quam Graeci καres e. r. --alis κου ε , tri ..iliae . s. hoe est, contra dictum de exceptionem nona: narunt i contrarias leges, quam illi αν -- α, dicunt. ambiguum, quod illi ides nitionem . quam illi δε ο ιν luet nonnulli onM-τικὸν nominatim translationem alij transum.

ptiuam. alii transpoliciuam, Graecorum alia..Mύλη ιιν. alis ti m Aiax rin. . nomina uetum. Ratiocinationem uero Cicero vocati alia ratiotinatiuum, alii collectivum Graeca vero

tum igitur de ceteris lepitimae constitutionis partibus dictumst. de ratiocinatione ultimo loco concludendum ea. s Ex ra tiocinatione igitur controuersa, inquit,consalicum res sine pro

pria lege Venit in iudicium,quae tamen ab alii a legibui similitud;

ne quadam occupatut) Contio uersa,inquit, ex latrocinatione nasci dicitur,cum res de qua suturum iudicium est propriam noti habet, quam ob eausam veniat in iudicium,legem, sed eam similitudine ad aliam trahete necessarium iit. quod quoniam ratione colligitur,ratiocinata ua constitutio nominat ut . vi s sit lex,uenesca capite puniatur, amatorium dedat muli et marito poculum , eandem tepudiauit. pet propin uos rogata vi reditet, non est reuella,suspendit se maritus, multet veneficii tea el . si quid si v nenum, idque amatorium poculum dei liniatur,definitivus statu nominabitur, s parum valebit, fiet syllogismus,de a similitudine puniendam esse mulierem probabimus,seiore te ita, quae diis nitionis suit,contentione, ut perinde puniri debeat ea cuius amatorio poculo maritus perae m. ae si veneno necasset. Hic ergo status ducit ex eo quod scriptum es. Lex enim est, ut venetica capite puniatur,at id incertum est,quod enim non set pium, i certum de eo futurum videtur iud cium. sed syllogismo.id est. ratiocinatione id fieri debere demonstratur. Constitutio igitueratiocinatio erat. Non differt autem a scripto de uoluntate syllogismus, quod in scripto Ze voluntate pars semper altera scriptonuitur,licut in syllogismo: sed hoc interest, quod in scripto de voluntate contra seraptum dicitur, in ratiocinatione supra set pium ad iocatur. quae autem verba defendit in flatu scripti de sententiae . hoc agit, ut sat itique quod straptum ess an ratiocinatione, nec aliud quam scriptum re, velut utrunque iam exemplo manifestum fuit. Proxima etiam diis nitioni ratiocinatio

est . quod si finitio parum firma st, in hilogismuni sepe delabitur, ut proximo iam memoraio exemplo ouendamus. Quan obtem, ut supra etiam diximus,li bene aduertimus legitimae constitutionis partes, inuememus omnes ad tarionales te serti status, ut non plures rationalibus esse videantur, an sit, quid sit, de

quale sit. s Ea est huiusmodi lex: si latio sui exii at, agna lotum gentilium que in eo pecuniaque eius ius eli En, inquit. lex, ut suriosus & sutios bona sint in potes a te eius agnatorum de gentilium. Agnati, qui ex eodem descendunt germine. sGenti lium) Gentiles ita Cieer. in Topicas dissinit: cientiles, inqέ i, sunt inter se, qui eodem nomine sunt, qui ab ingenuis oriundi

sunt, quotuin maiorum nemo seruitutem serimur, qui capite

non sunt diminuti. Ergo qui sumos consequi velint hcna hae omnia habuisse eos opolluit. s Et lex qui patentem necasse ludicatus erit,is obuolutus de ligatui corio.) Subaudi bubulo. Iri leo enim obuoluebaturo itabat utque, qui patentem Occide rat. s Deueritur in profluentem Hoc eii , in decurrentem aquam iactetur. sta sex, patet familias vii super similia pec ni a ue sua legauerit, ius ita esto ) sit tua, inquit, ut paterfamilia, toti familiae, uel cui ex familia usum fructum uel peeuniam legauerit, uel quid uis in familia statuerit, fiat. de adi ungit. s Sit lex,si patet familias intesta ius moritur,ut eius pecunia agnatorum gentilium quest ) Non ut supra dixit , samiliae, in qua etiam fetui di ancillae esse intelliguntur, nam, ut Festus inquit , famuli origo ab Oscis dependet, apud quos seruus Famel nominabatur. . Me Ee familia vocata. Nalleolus. ei uis Romanus alioqui enim malleolus in modum mallei planta est, rostrum habens aptus ut plantetur . de malleoli mctrumenta etiam bellica sunt, velut sagittae, se ubi adhaeserint, quia ardentes ueniunt uniuersa conflaetant. Hoc ergo dicit Malleolus, qui

malem necasse in iud4cio conuictus erat, in eum animaduertitur. Itaque damnatu a. solliculoque obuolutum os lupino es.

hoc est,hoc ess,cortio lupi,ut tune mos suu . ligatus, de soleae ligneae pedibus inductae sunt id renui calceorum, quibus planta

tum calces tantum in sne teguntur, cetera prope riuda. dc trietibus liguli, tanquam habetii iuncia solea, ueteres dixerunt. Nonnunquam uoce graca clepida , quodque a m dum digitis ad talum duobus quasi Ornibui in modiam lunae piam geret ut, luna dicta, iuuenes. in . satγr. Lunam subtexit alutae . Et tu nata planta: Mattialii, Lunata ligula planta Goccina non lae sum pincit aluta pedem. In modum ergo solearum pedicas p dibus iniecerant, quae utcunque ita laxatet pedes. ut incederet:& vincitent, ne se in pedes daret. Ipso praetente) Ae teli amen tum, subaudiendum, faciente. la elles lite affuerunt) Prout

testamentorum mos exigit, testes aderant , alioqui testam e

tum vim nullam habere posse videretur. s De ipso supplici uni paulo post sumitut) Hoc est, obuolutus in culeo in pi iluentem demittitur, heredes qui eum defenderant , sunt constitutite lamentia in carcere facto. quamobrem 5 hereditatem adeunt. s Malleoli autem minor stater qui eum oppugnauerat) De caede matris, tute aenationis suam esse opolteie hereditatem. dicit.

44쪽

RHETOR. AD H

dieit. sitie eerta lex nulla assertur siquidem nee comici potest,

ut furiosul Malleolux suetit quo tute agnationis ad ita item cuncta bona debeant conquere, nee omnino sanae mentis risus suit, cum mattem occidetit. tutiam ut paterfamilias videt ut legare

sua ceu vellet potuisti, damnatus fortauit non potuisse. s non niuit tellati, perinde habebitur malleolui,ae s non fecisset te-

mentum . syllogismo ergo innitetur malleoli stater. ut ex uicino probet,quod quaerit . ut dicat,si tellamentum nullum secto set malleolus, meum futurum etat quod teli amento legauit. Sed cum teliati non potu etit. aut quia suriosus , aut quia utrumque suit: perinde eli ae s intestat ut obi siet. hereditatem ergo meam esse oportet. Lex contra hoe est,quAd paterfamilias cui velit possit sua bona legare testamento. Nulla igitur lex hie cetta est,inquit Cicera r multae tamen asseruntur, unde ratiocinatio nascatur,quare malleolus testamentum potuille sacete,& n potuisse,videatur. Hinc constitutio legitima ex ratiocinatione merito nominata est. Iurisdicialis constitutio est eum factum conuenit, sed iure an in iniuria factum si quaerit ut ) Eius constitutionis partes sunt duae, quam Latini absolutam. Hermagoras καπὶ AMimiis appellant, quam vero assumptiuam Latini, Graeci nam xla uis noninia tui. s Absoluta elucum id ipsum quod factum est, ut nihil aliud soris assumatur tecte i actum esse dice. mu 3 Hoedieri.absoluta eli, quae in se continet tum de iniuriae quilionem, nihilque extrinsecus petimus auxilis. sed intra sui ambitum tota concludit ut, velut cum mimus quidam an coen Olo Accium tragoediarum scriptorem proptio nomine appellauit: Aecius autem nomine poetae debuisse voeati,& adie uio limnoris vocabulo, ut publico aut quouis smili verbo nominata, nonominatim ut quivis E plebe debui illa accusat. Mimus se deseri. di licuisse eum quidem nominate cuius scripta in scenis dentur remanda. Cum igitur hie extrinsecus nihil assumatur, assumptiua dicta eli. Mimua graece is dicitur,qui ad imitandos humanos actus, ad poemata r citanda adhibetur, unde & nomen habet . . Aia aia enim. imitor seni fieat. Coenaculum, ut inquit Varro, ubi coenabant, sicut ubi cubabant cubiculum vocitabant. hine domus uniuersa coenaeulum dicta . s Assumptiua est, cum

n se defensio infirma est, sed allumpta ex contraria re compimur ) Assumptius, inquit, quae ipsa ex se nihil dat firmi ad re

cusationem, solis autem aliquid defensionis assumit. Hie vero illud debemus tenete compendium, quod in absoluta qualita te factum ipsum afferimu . in assumptiua veto qualitate non s ctum iustum, sed causam facti iustam fuisse contendimus. It que in absoluta qualitate aequi & recti natuta quaelitui. n alIumptiua veto praemis & pamae ratio deposcitur . si e extraria . .extrinsecus petita ex aliena. Licet Festus Pompeius dicat.extrarium ab extraneo se distinguitur,quhil exitatius st, qui extra iocum,sacramentum, usque iit exti aneus ex altera tetra, quasi extral eu . .ex terra noua, externus autem alienus. fAlsumptiuae

partes sunt quatuor See. singulatum defensionum locum con-sderare debemus, primo innocentis in hominis,ut dicat, non seci einde, feei,sed non se vocatur, tertio, Feci, & se . oeatur, sed tute seel. deinde hoe ipsum lute seci. aut lieti se tibi, debebit siendere, quae qualitas absoluta eli. aut s non licuit, debet tibi extrinsecut assumere aliquid quo id probet quod in iuste factum

videtur. videamutnune de hii quatuor assumptionis partibus.

quae sit acrior. Primo dicet Feci, sed prosuit. I probabit, plus se prosuisse quam obsisse. Deinde dicet. Feci quidem, sed ut

sacerem ante prouocatus sum, quae eli relatio eliminis, aut Feri quidem .sed id sacere ab alio eoactus sum, quae est remotio elimanis. QAod si nee profuit, nee ab alio prouocatus aut impulsus est, eum nihil si quo se defendat. sactum sateri debebit, sed ueniam pollulare, hane Cie. concessionem voeat. Concessio, inquit,eu cum leui pollulat sibi ignosti. ea diuiditur in purgationem di deprecationem. s Purgatio est, cum consulto negat reus se secisse, ea diuiditur in imprudentiam, fortunam & necessita tem) Crisnims,inquit, concessio in purgationem & depictati nem diuisa Q. Purgatio est,eum dedita opera se id euius argu tui non secisse dicit sed imprudentiam causatur, ae se lapsum et-rote,non mentis flagitio .aut scit unam ita voluisse,se autem non sui de in eausa. x et factorum necessitate in quibus loci a causis ve essectibus uberem argumentandi praebebunt copiam. spol-tunam,ut cepio ollendit,ad tri,pl de exercitu, amissione) Nempe non sua eulpa factum, sed sol luna xt amitteret exercitum, imprudentiam, ut ille qui de fetuo qui dominum oecideret suppi

Uum sumpsit,cui stater esset, antequam tabulaa teli amenti aperuerat.cuius seruus tellamento manumissi is esset. Et per impru

dentiam se secisse defendet qui se de eo sumpsisse supplicium plo

itiebitur, qui nauem et oecidisset. seruum autem enm erediderat,de quo sume te impune poterat supplicium. sed apetio te ii in ento manu uultus inuentus est. s Neeelli iudinein, ut ille ibi ad diem commeatus non .enit, quod eum aquis inieret u issent)Necessitate se addictum excusabit . qui fetens commeatum,quosame laborantibus,suppetias occulteret plenis fluminibus tot

tentibusque, plene decurrentibus alueis, inter lusum deleniatumque, quo minus serie commeatus posset se des dei aut ceria te cum miles ad commeatus diem non affuit dicit se Euminibus interes usum. aut valetudine aduersa. quo minux eum ceteris ire

potuerit. s Depreeatio est,cum S de plerasse se,& consulto secita se reus conlitetur, de tamen pollut at ut sui misereatur Depree tio , inquit ζ eli cum D peccasse reus confitetur, S tamen ut sita igno statur postul at . In purgatione iactum conceditur, sed sa-

cientis animus excusatur. in deprecat ione vero , di factum, α culpa eoneeditur, sed tamen xeniam deprecatur reus. s Hoc in iudieio se te non potest usu venite,nis in loco communa per a

pliseationem mijciemus) ut ipse Cicer. pro Ligario cum dicit, Causas egi Caesar multas equidem tecum, dum te in foro tenuit ratio honorum tuorum. Certe nunquam, hoc modo, ignoscite iudices erraui . lapsus est, non putauit se unquam poli hae &c. Nisi quando pro eo diei mus, euitia multa tecte facta constant mane defendi potetit,s aut propter se. aut pio pter alios lacten. dum dieamus. Plopter se,si innocens, i benemetitui, si spes in futurum innocentet uicturi,& in aliquo usu futuri. Praeterea si vel alij, incommodis, vel pta senti periculo, uel poenitentia uideatur satis pcenarum deditis. Propter alios. ut s ob nobilita

tem .dignitatem, propinquos. ami eoa ei indulgendum esse dicimus . tuetum nihil postulat ignosci ) Cum dieit,s hoe fecisset, ob beneficia tibi ignosci conueniret .mhil est quod sibi ignosci

postulet, quod cum ita st , in iudicium non venit, non enim de hae te quidquam iudicandum iudicibus permittitur. s Aut in sedatum,ante Imperatorem) in senatu, inquit, di ante impetum rem,& apud populum,& ubi eunque tutis clementia ei . habet locum deprecatio. Ex transi mone criminis causa cons ai) Rel

tio,inquit,eriminis eli, quod ideo iure factum dicitur, quod aliquis ante iniuria laeesserit. Esi relatio et iminis, si in eo quod soeamus,vicem nos redde disti dieamus.ut puta,Occidi, quia ille me uolebat occidere hoc ego seci .sed meruit ut facerem ut Orestes, qui ideo se matrem occidisse dicebat, quod illa ei ut patrem maritum suum Ouidisset. s Ex remotione et minis causa constat eum a nobis erimen.sed culpam ipsam amovemus) Remotio etiminis eli,eum id crimen quod insertur, a se & a sua culpa in allia teus remouere conatur. Et vel in hominem traii, serimus uel in rem quampiam. In hominem itan sertur eulpa, ut ii aecuseturi, qui P. Sulpitium se satetur oeeidisse. & id iussu consulum defendat, ε dieat eos non modo imperasse,sed lationem quoque milendisse. Criminis remotio dupliciter fieri poterit, ti aut causa aut sactum in alium transferatur. Causa tran initur, cum dieitur.aliena ui &potet a te factum,ut qui Sulpitium inquit, se occidi ite consessui es , idque iussu se consulum secisse dieat, qui non

modo id imperarunt,ticue poterant, verum etiam rationem reddiderunt eue id liceret facete. In tem consertur vi s quis ex tectamento quod sacere iussu sit, ex plebi stilo . te tue) In tem tactum crimen tran, set tur,ut s 'uis ex alicuius testamento quippiam sacete compelletur,quod facere plebis sanctione aliqua prohibete

tui . Hoe ergo dicit. assumptiuae constitutronis pars quae ex eti- minia translatione eonfiat, quam Graeci nominarunt , aut si cum in hominem eulpa relegatur,qui id,quod reus factum confitetur,mandare potuerit,aut in tem, ut si is qui testamentum

quod iussias non secerit, dicat per leges id seri non potuisse quippe quod rubeant contra fieri,aut id heri prohibebant. sEου Omparatione causa constat. eum dicimus necesse fuisse alterutrum

sacere, & id, quod secet imus satius suisse sacere) inter compar tionem & eoneessionem hoe interest, quod in comparatione daeadem te comparatio est, vir Dissipalii mutos, hollibus iter uriabem ingredi dedisti . Ille contrai Dillulbaui quidem mutos, sed hostes in fugam verti. Ecee in eodem est eomparatio. Concensio autem elaminis in Suersa rebus fiet, . t eum Verres multa si

gnadt vasa ex sicilia sustulit utitur hae defensione . quod a bellis tutam stelliam reddiderit ae ob id sibi indulgendum si quid deliquerit, cum multo maius sit in quo piosuetit nee potem dicere , icio signa sustuli ut plouinciam defenderem: Neque. n.propteris ea sana exportauit ex Sicilia,ut prouinciam defenderet. Itaque assumptiua quidem,stitur conli tutione,sed eo Messione per de pleratione . Ergo in comparatione id, quod intenditur, deo a nobis factum dicere debem, .ut ex eo ipso bonum illud quod eo

45쪽

sntit suxisse dicamus . Ea causa huiusmodi est Cn. Pompeius,

inquit tum a Gallis oblideretur, neque sugere ullo modo pollet, venit cum hostium ducibus in colloquium,ita discessit,ut impedimenta linqueret,exercitum educete) Pet quam idoneo erempto utitui. Pompeius,inquit sum a Gallis obsessus effugere nusquaposset, in colloquium veniens impetrauit, vi impedimenta reliniaquens tute abite posset. praestate id arbittatus, ut impedimenta, quam exercitum relinquet et .sArcessit ut . .accusatur matella

tis,quod maiestatem tum suam qui esset imperator, tum populi R. qui eam dignitate non ut effugetet,sed xt sortiter cum hosse confligeret,itadiderat,minuerat. de quoniam in his omnibus me motatis quid denique iaciendum sit,aut apud populum, aut senauim,aut indices quaeritur,conititutiones exinde ex eis quaestionibus Oriuntur,quas protulimus. Qilae eontii tutiones,& quae eonstitutionum partes sint,videor cliendisse,nune quomodo eas. Sequa via tractari conueniat,demonstrandum es t osteaquam cotiuitutionum,inquit,partea omnes,& quid esset constitutio ostendimus, supereti vi quomodo eas, de qua ratione tractari conueniat icamus. hoe est,constitutione inuenta, quo pacto argumetis utrinque quod in quaestione positum suerit probandum siti si

prius aperuetimus, ouid oporteat ab am bus in causa destinam .id quidem,inquit, aciemus.s prius quid in eausa litigantibus, utraque decet ni Oporteat ostenderemus. Destino enim aliquando mitio signiscat, ut Iuven. Destinat hoc motatum e)mbae linique magister Pontifici summo. Aliquando decerno, velut idem: Laudo tamen vacuis quod sedem figere Cumis delimat. IQyo ratio omnis totius orationi, conseratur) Ad quod reseratur, de unde tota pendeat oratio, quod paulo poli docebitur. sConliitutione igitur tepetia, flatim quaerenda eu ratio) Comuitutione iumenta Hermagorae quirendum videtur.quid si quistio ,ratio, indieatio, εe fit mamentum. sed in labiis de Inuentio ne, aliquando plura Ciceroni quaerenda esse visa sunt. quippe

qui inquit. Constitutione causae teperta ,statim placet constitate ut tum causa si simplex, an coniuncta Id si coniuncta et it, utrum si eου pluribus quali ionibus iuncta , an ex aliqua comparatione . Simplex est, quae absolutam in se continet unam quaesionem, hoc modo: Corintlvit bellum indicamus an non coniuncta ex pluribus quaestionibus in qua plura quaeruntur, e pacto,ut tum Carthago diruatur,an ex Carthaginensibus redeatur, an eo Colonia deducatur. Ex comparatione,in qua per contentionem, . tium potius,aut quid potissimum sit quaeritur, ad hune modum. vltum exercitus in Macedoniam contra Philippum mittatur,qui socias si auxilio,an teneat ut in Italia . ut quae maxime contra Annibalem Opiae sint. Deinde consderandum est, an in ratione, an in scripto sit controuersia. nam seripti controuersia est ea quae ex scriptionis genere nascitur: Eius autem geneia quae sepatata iunt a conliti utionibus. quinque sunt. Nam tum verba ipsa uidem ut cum sententia scriptoris dissidere, tum uitet

se duae leges, aut plutes diserepare tum id,quod scriptu eli, duas aut plures te, signifieate videtur, tum ex eo quod scriptum eli , aliud quoque quod non scriptum eli inueniti,tum vis vel hi quasi in definitiva constitu tione, in quo posita sit,quaeri. Quare primum genus dest rapto de sententia. Secundum ex conitatu, logibus. Tertium ambiguum. Quartum ratiocinatum. Quinium diffinitiuum nominamus. Ac tum considerato genere causae de cognita constitutione, cum simplex ne an coniuncta sit in tellexeris,de seripti an rationis habeat controuersam videtis einceps et u videndum,qur quaellio,quae ratio,quae iudicatio, qaest mamentum causae tit quae omnia a conliitutione proficis eantur oportet. Quxitio eli e quae ex conflictione causatum ornitur,controuersia,hoe modo: Non iure fecit i. iure iaci. Causarum autem lixe eii conflictio, in qua constitutio constat. e x ea igitur nascitur eontrouersia quam qualis Onem dicimus, hoc mildoi l ute ne secerit. Cum igitur ciuaestio latius intelligitur, o nis de qua in utranque partem,vel in plures dici credibiliter pos-st,in iudiciali materia duplieitet est accipienda. uno quidem modo, quo dicimus multas quassiones habete controuet iam . quo etiam minores omnes complectam ut, altero quo signa ficam uasummam illam in qua eausa vertimui, hane Graeci noliti principalem quaestionem vocant, quod ex ea uatus nascatur, ut an mattem Otelles Oeeiderit, qui cum se occidisse fatetur, quaerit ut an iuste oeciderit. Ex hae constitutio naseitur. Ctim igitur

de iis inter se litigante, viderimus hoc pacto prius enm in quo conssiatur viderim ,quaerimus quid id si in quo litigent, hie

est quaellio quam Cicero ante lationem metito quaerendam dicit . fRatio et , quae causam facit, & continet defensionem. hoe

modo, vi docendi causa in hac potissimum causa consitamus) in

CICERONI s

tatione declaranda pene Orestis omnes utuntur exemplo, velut ipse in libris de inuentione. Ratio est, quae continet causam quae s sublata sint, nihil in causa controuersae telinquetur, hoc modo,ut docendi causa in facili de peruulgato exemplo conlisanaus Orestes,si accusetur matricidii niti dieat iure feci illa enim

patrem meum occiderat,non habet defensionem,qua sublata, mnis quoque controuersa sublata sit. Ergo elua eausae ratio est. quod illa Agamemnona occiderat. Nee non Quint dianus, i

quiens: Ratio autem eli qua quod satium esse conliat, defendi.

tur,dc cur non utamur,eodem,quo sunt .s Omnes se te exemplo 3 Orestes matrem occidit, hoc eonstat, dicit se iuste fecisse, liatus erit qualitatis. quae illo,an iuste secet it Ratio, quia Clytemn sita Agamemnonem maritum suum, patrem Orestis cecidit.

hoe iam, dieitur. s sine qua ne parua quidem dubitatio temo rari potet damnationem Hoc dicit, i factum fuisse consset, nec

cui fecerit ratio in medium proferatu dicet an damnum lit, pusilla Oecutierat dubitatio,sequetut tamen damnatio. s Remor ti) Et remoto S temoret, telle Donato dicimus, quod verbum retardo & retineo signiseat . a temora pisce minuti mino,qui naues retinet,quem Graeci uocant. sinuenta ratione, fit ma mentum quaerendum eli. i. quod accusationem continet,& quod affertur contra rationem defensonti, de qua antea dicium eli Quod Graeci oti,iae , alii contanens .alis sima mentum nomina runt, Sie in primo Rhetoli cotum de inuentione. Firma me tum est, inquit,firmillima argumentatio defensoris ,& appostasisme ad indicationem, vi s velit Orestes dicete eiusmodi ammuniatiis sutile in patrem suum, di in seipsum, de in sototes,in te-gnum,in famam generis & familias, vi ab ea poenas laberi sui potissimum petete debuerint. Quintilianus autem, Firmamem tum. inquit,quibusdam id esse videtur, poli quod nihil quaelitur , quibusdam id,quod ad iudicationem hi millimum asset tui. Cicero autem secum in his multum dissentit . nam in praeceptis 1 nuentionis, seut supra dictum est. Id et mago tam secutus, film mentum defensi lis esse duxit . in Topici .ex statu consecram cotentionem κρινιμ ιι appellat,idque stebatio qui erat Iurisconsultus alludens,qua de re agitur appellat,quibus id contineatur continentia,quasi firmametita defensonis.quibus sublatis defenso nulla sit. At in Partitionibus oratoriis, quod opponitur defensioni, quia primum quod ab accusatote asseratur, dicatur rotio, uod aut ab accusatote secundo loco contra rationem asseratur. ut mamentum nominetur. Idem hie sentit. inquit n.cum usus

suetit Oiel es defensione hoc pacto,vere occidi,illa enam patre

me uin occiderat,vtetur accusator simamento, hoc modo. sed non abs te occidi,neque indemnatam prenas pendere oportuit.

Ied Quintil. concludit, vetius ti breuius sensisse, qui natum de continens quod ab allas firmamentum diximus appellati, Si iudicationem idem esse volunt. Continens aut id esse, quo sublato, ita esse non possit. i Ex talione defensionis, di sim amento accusatiotiis,iudicis quaestio nascatui oportet . quam nos iudacat:Onem, Graeci appellant) Dictum ei constitutione inueta quaerendam esse qur litonem. latronem. fit amentum, di ludacationem quae Omnia expolita sunt. platet iudicationem quam nune dicit ex ratione defensionis nasei, dc accusationis litanameto,ut, O teiles iuste oceidit matrem, tiatus est qualitatis. an iuueocciderit,quaellio,ratio aut, quia patrem meum occiderat. Farmamentum vero, non in abs te indemnatam intersci oportuit Iudieatio,an oportuerit. Quot igitur erunt in causa constitutiones aut ea tu in partes totidem necesse em quaestiones, sines,stiam ament a iudicat iones reperiri. veruntamen unus erit principalis status,vna quaellio una talio. unum sima mentum ivna iudica tici in unaquaque causa lue ea sit simplex,sue mult)pleae nam cudi etiam si occidi, inlie occidi. prius an occiderit. erit excutiendum , ubi status eo niecturalis Oem argumentationis uim prima

sibi deposcet. sed qm iactum ne sit quaeratur,nulla ratio e s , Stuba

nulla ratio nullum firmamentum sit necesse est.Sin autem occiis disse quidem sateatur, sed iusse. missae niecturali qualitone, illud potissimum quatitur,an ivlle occiderat. unde rati ,himamctum de iudicatio nascantur oportet. Hoc modo unquit Cicero . cum dicat Orestes se patrii ulciscendi causam matrem occidata

se, tectum ne fuerit sine iudicio a filio Clytemnestram oeeidirsen sua elf,cum rationem suae defensionis Utelles tulit, ideo o eidi , quod meum illa occiderat, de aciti sator contra firmame to innixus: dixit, Recte tamen non factum est, ut a te stio sine iudicio Cirtemnestra mater Occideretur, iudicatio inseratut o portet tectum ne suetit sine iud cio a filio Clyi emnestram oeciadi . Patris ulciscendi causa, puniendi matrem Nam, ut etiam

Astonius Paedianus, inquit, ulciscor 3e punio do vindieo s Meat.

46쪽

eat.'targo hae ratione) Quam Orestit protulimus. Iudieationem 3 Cuius exemplum rationi subieeimus, reperire eon. Denit. sReperta iudicatione omnem rationem totius orationis eo conserti oportebit) Inuento, inquit,de quo in eausa i dieandum sit, ad id omnem orationem accommodare oporte

bit . Vnde ipse supra inquit, si prius apeluerimus quid opo

tet ab ambobus in causa delimara, quo ratio omnis totius orationi, conseratur, sed tamen non id perpetua oratione intendimus, sed cupiditate laudia vel dicendi voluptate euagamur. Quandoquidem uberiot semper extrae sam materia est, quia intra eausam haud sane multa sunt eatra autem . pene infinita di in eausa quae accepimus dicenda, extra causam quae volumus quod autem ad statum, qviessionum, si mamentum, Ee iudicationem attinet, sane breue est, de facilius quam ut vehementet intueri conueniat nee quisquam sere tam stultus est, aut ab usu

Seendi ita temotus, quan sciat quid litem Deiat, quod causa vel continens appellatur, & quae inter se litigantes quaestio, ex

qua oportet iudicati . sin omnibus eonstitutionibus, & parti bus constitutionum hae xia iudicationes reperientur) subaudi, quae iam exposita est. sPtaeterquam in eo niecturali constituistione ) Hoe dicit in ceteris quidem constitutionibus . mod quo diximus udieationes teperientur. in coniecturali autem constitutione, quia ratio non es, factum enim non conceditur non potest ex deductione rationis nasci iudicatio. quare necesse est eandem esse quaestionem di iudicationem: vi, Clodium occidit Milo,non occidit,oeeiderit timi. quod dicit. Ex intentione .i.accusanda perseuerantia. sEt intietatione Hoc est,defensonia

negatione,iu licatio constituit ut . si alio omnis vitiusque ora

tionis) Hie ratio animaduerso non quae ex quastione nascitur. sutriusque orationi,) Aecusatoris di defensoris . studicationes quoque plures erunt in una eausa) Sed una tamen, quae caput nominatur,unde lis irascitur. ssedulo dedimus operam, ut bteuiteria dilucide quibui de tebui adhue dicendum fuit.diceretnu, Hieptimi libri con ludens M Tullius maletiam hactenui illud, i

quit ploeurauimus, ut breuiter & aperte quae doceremus compleoeremur. Nunc ne longiusquam opolleat primum librum produxisse videamur.eeteta quae dicenda nobis lunt,in secundum ti brum mittere mihi commmodiu este videtur. Ne quapropter multitudinem literarum possit animum nolitum defatigatio totardare . ordo est. Ne qua defatigatio possit animum nos tum retardare,ptoptet multitudinem litetarum, sensus est . ideo hiesnem primo lib.volumus,ne si multam simul scripturam aggetamus,longitudine ipsa defatigati torqueamus, Se adscribendi hoe muri te deterreamur. Sed s quo tardius hie quae studes absoluentur,tum rerum magnitudina .lum nostri occupationibus a stigna

re debebis. sensua ess,sed fi in his praeceptis paulo tardior.quam ipse affectes & eoneupiseas,eto,tum te tum magnitudini quad. . maius poterat Cicero quam praecepta t hetorica complecti, de velle dicendo illusitate ) tum noti m assignea occupationibus. Nadisopra in huiu, editionis pii ipio,se deletum occupationibus,

di quidquid oei daretur in philosophia libentius consumere vo.

Iutile memorauit. Verun in matutabimus Mite Herennium tibi Cie de conciliat Ee attentum facit.cum ob negocia qui gem detineatur. sed nihil praeiei illarum polliceatur, qu quidim si quides longiore detractum summa suetit se industria exaequatutum.

ae pet hoe venustius S gratius se factust quam celeti,qui de ea re conscripseruii dicat .Quamobrem designificatissimo eius rei vet . Maturabimus est vias.si quidem maturate, ut Nigidius imi. est,neque citius, neque serius sed medio quoniam quas tempe tamento aliquid transigere. sicut in frugibus maturae dicuntur, Penee et udae de immites sunt. nee tui sum eaducae di decoctae, sed tempote suo adutim ae maturae. svi pro tuo in nos offero 3 e.)Noe dicit, id certe eis ciem ut, quandoquidem Ac tuum erga nos ossicium. quo tibi deuincti beneficio sumui, de nostium erga te sudium, quod seut tu non praeeipuum posce te, ita nos gratuitum reddere debere . idebamur, poscit. Itaque in tuam pratiam ita meus pio pensus animus est,ut quae velis, accumulatillime de industii a secere desideret a

Oaxr doctor Herme te, In quibusdam antigraphis Her

magoras serabitur ut non dubitem , Hermasoras esse losendum . Ptima deprecatio) Non concessio & pet praeces auertio,sed aduersariorum illationix depulso. qaod ipsum s-nseat de deprecor. In demortui loeum qui petat Ete. 4 Ub

gis breuitatem obscurior redditur locutio, propter eclipsim reciproci pronominis. Eum qui petat.1. quicunque petietit sus seu se debere dcc s De semissibus Ece. Diuidundi, . in capita omnium ciuium. I Omes diu urbat Pontia baneae trabas trans

uersm postae, de altius collocatae, contectaeque tabulit unde a populo legi sator uideri posset, Clitellam autem. publiearum literatum scrinium denotat in quo tabulae legum continebantur.

spirioriae exceptione,) Praeter enim eum oposita illi causa eL se,actioni , sormulam praescribebat,secundum quam agetetur,ut in iure civili nusquam non occurrit. Causa autem eadere dicit ut, qui tem amittit, εe causam perdit ut vulgo dicimus. Culeo deuehatur. Cicero. pro Roscio Amer. Quanto malo tes nouit sapientius, qui cum intelligerent nihil esse tam sanctum, quod non uiolaret aliquando audacia, supplicium in particidas exemgitarunt , ut quos natura retinete in ossicio non potuisset, magnitudine poenae a malescio summo arcerentur. Insui volus runt in euleum uiuo, atque ita in sumen deini. O singulatem

sapientiam iudicum. Nonne videntur hune hominem ex t tu natura sussulasse &eripuisse,cui repente coelumsolem, aquam, terramque admetunt,ut qui eum necasset, unde ipse natus esset, caret et i s rebus omnibus, ex quibus omnia nata esse dicuntur.

Est autem culeus saecus collaceus eui reus insuebatur. smul misitula vipera de gallo gallinaceo. Hune ipsum vocat de sollieulum lupinum paulo pov. ubi animaduertendum, quanta fuerat legisse uelitas,qui non bovis non equi corio ad supplicium Hebatur. sed lupi,belliarum omnium rapaeissimi sint euatus Non condi to teli amento. Statim sollieulo lup. 3 Quod indignum iudicabant, qui solem, lunam, elementa, celetosque homines inspice rei. Et soleae ligneae) Ne pedibus tetram contineetet . De Nalleoli autem saci ore seribit Eut opius de bello Cymbraeo. Cueo Aeeius iniuriam agit) Poetarum .n auctoritatem minui arbitrabanturci sceni eis adiunxissent. Itaque quoties in proicenium prodibant, personam inducete solebant . t ut Cupio ad I lib. Qui Martem dieebat eommunem. de fortunam accusabat, quod subito aquis exercitum suum clausitet, irruentibus Cymbris.s Nis quando pro eo die imux dee ut Cicero pro Mil. LAut ante Imperatorem) Ex hoe loco sunt qui conuincere liudeant,non esse Ciceroni, hoe opus, quod posterius ad Imperatores iudicia

petuenerint. Sed hi ignotant. 5: Ciceronis tyibus imperatores quoque fuisse,qui causas militum cognoscerent. scum a nobis non crimen Crimen, acinus,Culpa, acinoris causa. Ex copalatione Haec est pars compensatiui uatus. quoties minote incommodo maiori prospectum esse dicimus. Nune quo eas Transtio ad constitutionis inuentionem. Ratio es ἀτιεν, propius accu satotis locus. speruertit defensionem).i defensionis lationes mnines delituit nee causam dat qua se defendat. sit mamentum quaetendu)e. ναε Aesensoris loeut. Graii ii πιν veri ιον. examinatio huius ipsius,quod ad defensionem teus attulit. L cus est cois 8c aecus atomi S defensori . l ntentione Id. quod prima parte proponitur,quod Graeci dicunt. In ali ne) Id quod secunda parte respondetur. aliqui depulsionem,Grae crappellant. sintentio,Oecidisti Aiacem: inhelatio, Non occidi. Sedulo dedimus operam Epilosum qua per bleuem enumerationem rem tractat.in principium libri subsequentia disseti . sed hie transtione ad secundum librum uiam sbi parat. Ausatum constitutionesὶ Prosequens autem eonstitutio MCEN.nes causarum dicit. Alii . i. nonnulli secetunt constit tiones causarum quatuor sed stipp. Hermesses doctor noster . . qui nos docuit putauit tres constitutiones causatum esse, non ideo tantum tres ponent,ut detraheret quida uam de inuentione illo tum qui ante eum quatuor posuerant, ted ut ostende

tet,illos distribuisse duplieiter ti bipartito .i. in duas partes diuisione facta, id quod oportuisset docete simplieitet de modo sin gulari,hoe est,quod unam rem in duas stulit a diuisetunt Con-uitutio 3 e. Desnit primo constitutionem deinde prosequitur eius partea seu meties dicem: Constitutio est prima depleeatio

.i depulso,quas precando nee eulpa putetur, aut ne crimini dotur. Est .n cottaria deprecatio precationi. Nam qui plecatur vult aliquid fieri, qui deprecatur quando praepositio de contrarium significat nam saepe auget.ut deamo demonstro) .ult aliquid non seti, ut Ouid. saepe precor mortem, mortem quoque deprecor idem. id est. saepe preeor ut mors mihi fiat. saepe ut non sat . apude esis eos frequentius accipitur pro valde praecati,aut orat tri de historiographot,pro contrario aut diminutione eius quod set et aut seri posse .idetur. sicut deetescere est comat amu eius, quod est et elaere,ut dedocete,de multa alia quia ergo defensor triplecatur ne quid tale credatur. aut fiat quale actor te accusat oeprecatus est, ideo depictatio est quasi depulsio desentati . coniucta eum insimulatione. i. cculta eulpatione de insmutatione ae satoris. Notabis puet quod de praemonui a Ciceronem solereppositionem quam compositit et praepone te seu apponere,ut co-

iuncta

47쪽

M. TVLLII CICERONI s

iuncta eum rce.Itaque sicut igitur continuatiua est particula) costitutiones,ut ante diximus, sunt tres conlecturalis. v bi facti t

tio non conitat . legitima, quae ex lege aut ex scripto legitimo nascit ut, de iuridi ei ia cum de tute disputatiat sane dicant iuridicialia noli iurisdietalis,licet dicatui iuristoni ultus: Et latio disserentiae quia in illiscopositis ubi aliet a pars alteram tegit pars tecta integra manete sole ut iurisconsultus legispetitus oce. ubi veto a tela alteram non tecte tegat manente praepositione solet fieti corruptio, ut iuridico. unde iuridicus de inde iuridicialis. Primo ergo de filiit coniecturalem dicens. Comecturalis est eu .i. quando controuersia est de facto,hoc modo. Aiax incubuit .L sedemisit ad se et iciendum gladio. i. in gladium,inlitua. l. locos lenti de deserto poliquam rescivit. i.cognouit & petcepit, quae fecisset per insaniam .i. surorem contratium ex eo quod contra se datam sententiam de almis Achillis contra Vlyisem litte non potuerit: vlyges interuenit, ct conspicatui .i. Intuetur, occisum L Aiacem,& educat Orpore telum cluentum, quo se occiderat, ergo & gladiu, telum est. Teucet stat et Aiacis,ex alia tame matte interuem inter educendum telum,ubi videt sta item .s. At cem occasum,& inimicum fratris sVs 1llem cum gladio eluent

to quem tenebat manu,accersit. .postulat,dein ius vocat,ae teum iacit capitis .i .etiminis capitalis,hie.i.in hoc casu, quoniam vetu.i. veritas rei.quatitur. i.inquiritur,coniectura non n. constat per probationes legitimas conuerso erit de facto Rex eo. .ex ea te conuitutio notitinat ut causae coniecturalis. Legitima collitutio. Agit de altera specie constitutionis dicens. Constitutio legitimaeu cum aliquid controuersa.i. litis de contentionis nascitur,aut ex scripto. l. vno aut ex scriptis. l. pluribus. Ea . conititutio legi

' tima diuiditui in partes sex, videlicet inseraptum de sententi an viti autentio, in leges contrarias .s a nobis adductis eum tameiuridici dicant, nihil in eoi pote iuris repugnans tepetui, verum dicunt leges abrogatas non esse amplius in corpore iuris,& multas quae in conitatium sonant idem dicere in ambiguum, in dissinationem, in translationem,& inconcinnationem,de lingulis aut prosequit ut unde dicit. Contio uersa nascitur ex stripto & sentet la,cum 1 quando,voluntas scriptoris. i. legilla totis videtur doletiti te cum ipso scripto. .cum eo quod scriptum est. hoc modo: Sistiali qua lex quae iubeat eos qui reliquetunt navim propter te peliatem perdere. omnia de sup. iubeat navim de cetera elle eotia qui te mani etint in naui,si nauis sit conseruata Se sup.omnes.qui an aliqua naue suetunt,perterriti magnitudine tempestatis. teliquetiant nauim.& conscenderunt in scapham .i. nauiculam quae ad latus magnae nauis complecti solet,praetet unum agro tum,lcis. aegrotus non potuit exite. snauiae iugete in potium: Nauis ea delata incolumis . i. salua de seruata in potium, casia de fortuitu,pet sottunam,de non per operam Vt . aegtotus tamen possidet illain. s. navim. ille cuius luetat nauis aut quod per se rham saluux factus eii, aut quod in naui non erat) petit navim. Haee constitutio .i. contentionis institutio est legitima ex set pio .i. innitens lesi scriptae,sed variae intellecta. s Ex contrarii legibus Ece.) l rosequit ut i eliquas partes constitutionis legitiis inaedicens. Controuersa constat ex legibus contrari s. cum alia a. una ex multis,lex iubet,aut promittit quippiam heri, alia vetat iap. idem heri. hoc modo lex vetat eum qui damnatus elide pecunias repetundis. i. iuste repetendis,eo quod in admini ira tione tei p. alicuius prouinciae iniquae sublatae fuerant. habere o. rationem etiam ad defensionem sui, quae lexi ulla videtur, quia qui potuit prouinciales citcunuem te, possit & iudicialibus imponere. Altera lex iubet .i. vult augurem nominate . . decernere nominando Rum qui petat in conelone,in locum demortui.ide

sancti, hoe eii ponemus quod una lex dicat quod te petundatum reus non habeat ius loquendi in eo ione di altera lex dieat, qd in demortui loeum aguntur quem vult nominate possit, in comcione . Augur quidam damn tus de pecunija repetundis, nominauit . i. pronunciauit & decreuit qui petat ivpp. substitui in lo. cum demortui, multa . . poena pet legem constituta petatur ab eo , videlicet augure, & haec eo nititutio est legitima ex legibus contrari s. s Ex ambiguo) Contiooersia .i. contentio de litiga tio nascitur ex ambiguo . . dubio dicio. cum . . quando tes seri pia in unam sententiam .i. unum sensum eius qui scito sit, aut diactaui . seu disit signis eat duas aut plures sententias, hoe modo.

Paterfamilias, eum saceret filium I. suum heredem, tellamento .i. in suprema voluntates a legitimis teli ibus comprobata. legauit. i. teliando addaxit uxori vasa argentea L ad 3 o. pondo . di cena . Tullius . s. si ius heres meus .f. tritamento comprobatus, dato t. volo ut det, Terentiae uxori meae non dicit matri suae tum

qua non esset honesta, aut licita contentio ed innuit nouercam esse. 3 Terentiae tamen etiam fuit nomen uxori Ciceronis ampondo .i. libras, vasorum argenteorum quae volet Ambiguum eli de suppolito, an quae .xot volet, an quae filius, de ideo) illa Iuxor, petit poli mortem eius. s. patris familias vasa preciosa de celata .i. exculpta magnisee .i. magno attificio ot apparatu sumptuoso. Tulliuiae filius patri, familias dicit se debere ei Io. pondo .s vasorum argenteorum quae ipse . s. filius uolet I ei dare. Et ita est constitutio legitima ex ambiguo Tvetbo volet, quod ad diuella applicari poteti. Vnde mater interpretat ut sibi legata e vasis autet, so pondo quae ipsa volet, si ius contra quet ipsa non ipsa. Et si controuersia otitur,quo circa prospiciendum eli. ne quid ambiguum tit in teli amento nolito si volumus hei des nolitos sine lue succedere. sane non idem sunt pondo de pondus. Pondo enim numero plurali de genere neutio, sed in deelinabilitet die untur libra una, pondus autem est onus quo uis librarum,unde posset centum pondo dati pondus. In qua te impetitiores errare solent. Dicentes emi tria pondera plumbi, aut butita pro eo quod dieant terga pondo,aut tres libras. Sunt

qui algumentemur ex hoe textu Ciceronianum esse praesens

siui,eo quod illi filius fuit Tullius nomine, bc uxor Ietentia, Gemui autem sere de nostris exempla dare. Alii tamen contra sentiunt dicentia uxori Sc filio Ciceronis non conuenire exemplum, eum illam dicant mattem Tullio qui cum situs agete no possit. vetum alius possit eius nomine agere,de exemplorum non requimur vetitas. Ex diisnitione) Declarat controuersiam quae Ortiatur de constituitur ex dissinitione dicens. Causa constat ex des

nitione sup. ste,cum a. quando est in contiouersa. . ccntenditur.

Et disceptatur quo nomine factum sise quo contenditur, de aecusatus est quispiam. ppelletur i.debeat appellati. Ea. s.controue sta ex des nitione otia est huiusmodi.i tali exemplo declarabilis. Cum L. Saturninus esset laturus legem frumentariam. i. de se mento distribuendo appellatione autem frumenta venit omne genus satorum quibus vetamur) de semillibus di trientibus .i.

quod per semisses .i. sex uncias mensura aut per trientes .i. qu tuor uncias dilitibuerentur. semis .m continet dimidium assis , triens teli iam partem,ti ita cum duodecim snt in asile unciae itiens quatuor continet uncias,& quadrans tres. auo citea nolim exponere de semissibus de trientibus .i. de sexta parte Ec quarta.

Nam semis non est sexta pars,sed altera duarum Coepio qui

aetat quaestor urbanus .i. ut dicunt receptor rerum urbanarum .i.

pertinen etium ad temp. Romanam colligendatum in xlbe, pet id temporis . . per idem tempus. docuit Senatum taenatores de primores vibis qui Patres eonsetipti erant aetatium .i. thesaurum publicum seu tiscum,ut nunc dicunt.non posse pati tantam'at gitionem,ut videlicet talia seret frumenta dilitibutio uitium. Senatus edoctus Eo per suasus a Coepione.deelevit. l.sanxit,si saturni nus serat eam legem stiumentariam, eum videri . i. quod videatur de reputetur facete aduersus .i. contra tempublicam, hoc est in dei timentum reipublicae, cuiui inter erat aerarium .i. non exhauriri pet largitiones non necessarias. Saturninus erepit sole

I legem .i. promulgare, collegae .i. contribuni pleb. su p. coeperunt intercedet e. i. intercedendo se opponere de eontradicite.

Ille .s saturninus nihilominus, id est quamuis collegae obli tent, tulit, id est attulit, cistellam, id eli paruam cillam, in quaeiat sex illa scripta Graece dicuntur meo.κndia, quomodo etiam Teutonice dicitur . Cispio ut .i. poli quam vidit illum . s. iam tare dictum Saturninum, et te contra senatusconsultu d est consilium de decretum nam prius dixit decretum. Vnde videtur pro eodem accipiendum)senatotum, aduersus tempublicam, id est in detrimentum reipublieae, ad poti stimum collegis inter e edentibus. id est ad impedimentum interuenientibus. unde intercessio duplex est,altera,vi quid fiat, altera ne quid nat, unde precamur, ut sancti intercedant pro nobis apud D. um, id est ut pet eorum suffragia nobis bona conserantur, de mala quae

metuimns aut patimur ausetantur: facit impetum cum viris

bonis, id est reipublicae fauentibus. Alii legunt secit,sed minus

cohaeret cum eeteris vel bis praesentis temporis ) dissu ibat pol

iei, id est scalas quibus ascendebatur in surgelium. id est lo-

eum editum, unde lex promulgaretur. de ita eutat ne Saturninui libere ascendat ae descendat, de de sit eis as, in quibus scripta continebatur lex. de est impedimento, quo .i. xl,serius . i. alliato lea seratur . s. quam ille volebat aut quo secius posuit prout non. Nam de heiendo cillas impedivit penitus ne lex seratur. Coepi ossi quaestor vlbanus , accersitur . . vocatur in ius, de accusatur , maiestatis . i. ut is qui laserit maiestatem L tribunitiam,quam sanctam inuiolabilim plebs Romana habendam censuit. Et licet quaellor etiam magilitatus isset, minor tamen erat quam

48쪽

quam tribunus unde videbitur minuisse maiestatem tribunitiam facienda impetum in itibunum p L precet timi bi ossicio suo sunti .ellet. Et ideo consisti tro su p. fit legitima ex dei initione, aut , t alii scribunt ex dissinitione, viturique autem scribi posse reor, definitio enim a de & finio dicitur,quas finitio, de terminatio teleum sit discreta de alii . Diisnitio a dis dis nio Enim, pro quia,

ipsum vorabulum dissinitur cum quaeritur .i. inquiritur quid sit minuere maiestatem. Ex translatione die.) Controuelsa nascitur ex translatione . s. osseu aut temporis unius in alterum, ut cureur diei aut tempus disterendum sup .esse, quia nondum expleta eli conditio temporis adiecta in paciscendo,aut qm a non quolibet tempora qtia libet itansigans a res est. Aut ditit aecusatore mutandum, utpote ii odio aut ira, aut simultate in reum notatus sit. aut iudices mutandos, ut si ad non suum iudicem quas vocatus fuerit Graeci sup. utuntur hae parte constitutiona . s. per transationem,in iudicii .serimit libui, nos veto utimur plerumque in iure ciuili.i ubi asitur ea usa ei uili . Eti leo se lentia. r. petitia, uri, ciuilis iuvabit nos in hae parte .seo nititutionis leaitim T. qui ad translationem pertinet tamen nos utimur non nihil. .aliquantulum etiam hac parte in Di dicat .sde criminibus, ut hoe modo .

Si quis accusetur peculatus. i. iii teip quod dicatur sustulisse vasa arcentea publica de loco priuato. .non publico. si eut nos dicimus saera legis teneti qui rem saetam etiam de non Leto sustulerit. Sane lignandum eri vasa areentea publiea sine vitio dici, licet non sit coniunctio, aut quia vasa arseni ea quasi pto una te dicuntur,aut quia publica non plenum eii adiectis um) is sup pota sit dicere oportete agi secum furti non peculatus cum . i. poliqua

usus sit desinitione quid si tarium, quid peculatu, , t si dicat surtum esse,cuius unque tui de loco priuato , peculatum tantum de

loco publico Haee partitio. .pat licula, nde alii legunt hie pottio nititutionis legitimae venit raro in iudicium. s. criminale his de causis. .propterea,quod exceptiones praetoriae quae translationem iuuant sunt in actione priuata & non indicio, & is cadit a causa qui non egetu quemadmodum oportet. & cauetur i. caute plaestribu ut lesibus si si e Immodum. i. utile leo iudierum fiat ante de atrusatote utrum illi liceat accusare,nec ne. i. an non. sit et ratiocinatione Sce.) l 'tosequitur vltimam partem constitutioni, legitimae dicens Controue ilia eon lat. l. consili ustui ex ratiocinatione. i.argument a tione per similitudinem unius legis ad altam, utpote cum res xenit in iudicium sine lege propria. i. ut di. eunt de ea speei aliter expres a quae tamen res aucupaturii. callide venatur piscatur,aut acquirit quandam ii militudinem . . legis ab ala s legibui. Ea s rei ea huiusmodi. Lex su p. eli &e. Aut sic Ea lex aqua res similitudinem a ticupatur eil hitiusmodi. Si su p. aliuis eYiliet sudiosus, potestat in eo & in peeuma. i.rebus eius e-o.i. volo,ut si agnat tum.1.eorum qui ex paterna linea ad illum attinent,di gentilium .i. illorum qui cum illo sunt eiusdem gentis .i generis ae progenei. Et lex sup .est huiusmodi,quae dicit qΤqui iudieatus.i minisello iudicio conuiti ut et it necasse patente. ut i, obuolutus de obligatus eorro i. eulleo qui facetis e eotio est deuebitur inquentum l. aquam fluentem & demereatur. Et lex

sup .eli ius elio ita uti.i .ut pateriam. legauerit. .teliamento comstituem .super.i de familia ue pio vel peeunia sua. Et lex sup.eli spaterfamilias motitur intellatus i. priusquam teli amenturn fecerit,samilia. .setui de ancille de pecunia .i. polemo reliqua eius, ello agnatorum se rentilium. Malleolii, ei uia ille Romanus iudicatus eli nee asse matrem, di o . i. eaput eius torum obuolutum est statim ip li damnato solliculo. i. saeculo ex elatio supino . . sa

cto de pelle lupina, eu lupi, re soler littier inductae sunt pedibu .i .ia pedes eius,& ita ipse inductui es in eareetem ii qui defendebant eum affetunt tabul is. i. nil tumenta in que scribat tellamentum,in careetem Ee conseribunt ipta praesente teli amentu, & t stes affuerunt recte. laure de eonsuetudine te eitima ob tuata cirea numerum Se s dem eorum. supplicium. i. vltimum sumitur de illo. Malleolo, lii .s defensores qui erant heredes tei amento adeunt hereditateat. Frater Malleola,minor.cnatu qui oppugnauexatii. qui contra eum eontendetat in eius perieulo voeat hereditatem suam lege ainationis. i.quae erat ut a nati,de eentiles ab in testato succedetem. hie .i. in hae easu. nulla certa lex affertur in rem i.ad comprobationem rei. & tantum multae s leaes afferuntur E quib u .s letibui si milibus ratiocinatio nascitur, qua . s. dinquititur. quare Malleolu, potuerit in carcere facete te ita mentia aut non potuerit facere testamentum. Et sup.in talibus est constitutio leaitima ex ratiocinatioue . Nos olfendimus euiusmodi

partes constitutioma legitime essent . Dicam ut nune i deincepε

de constitutione iuridiciali. luti sietali,)Post legitimam agit de iuridiciali constitutione definiens eam Erimo sic.Conlirtutio ia

tidi illis et . eum. i. quando sactum conti enit. i. ab vi:isaue asseriis

tur sine controuet ia,sed quaeritur,an sactum sit, tute an iniuria . Duae sunt palles coli itutionit eius videlicet iuridicialis, quarum .s partium una nominatur absoluta, alteta nominatur alium pii

ua. Absoluta est cum nos dicemus idipsum quod factum est esse factum tecte.i.iure di decenter ita sup. vi nihil aliud assumatur soris. i. ab extrinsecis rebus . Ea .s constitutio iuridicialis absoluta est huiusmodi in idam Mimus. i. actor fabulatum qui gestu cor

potis personas quas agit imitatur. Compellauit nominatim .i. sub proprio nomine vocavit, Accium Lpoetam comicum in coenaculo, aut in prostento, Accius. poeta agit iniuriarum. aciione, in eo. s.facto Mimi aut Mimo ipso,quia cautum est lege que quam uiuentium in ludis publicis nominari hic. minus iniuriarum aceet litus . nihil aliud de sendit i. nihil aliud afleti ad desi sonem facti sui, nisi licere nominate eum, cuius nomine dentiae .i. edantur seripta agenda .c in sterii, quod vulgo dicerent l, idenda ubi absolutae fictum satetur . nee aliam causam assert pro de sensone quam idipsum quod in satio et , quia accusat ut Domineptoptio nominasse poetato, dicit decete eum nominate. v de dereliquot commentatios . suum ptiua) I to sequit ut reliquan partem constitutionis iuridicialis dicens. Para . . conititutionis iuridicialit assumptiua . approbationis alicui ut solis, eli cum

defenso ea per se .i. propria virtute insima, id est debilis, sedecim probatur ex re contraria assumpta . paries supple conuitia

tionis iuridicialis assumptiuae, sent quatuor. Concessio.ssacti, remoti . . depulsio criminis, translatio criminis, Ee comparatio. Concessio es cum . i. quando reus id est accusatus, contriens peccatum.postulat. i. praeeatur suo iure anosci sibi .i ut sibi agnostatue. Ea. concessio diuidit ut in purgationem & deprecationtis. Pureatio est cum reus negat se fecisse consulto. .consilio pixui de ex delibetatione ae composio , seu indolatia aut data Cp ta , non tamen negat simpliciter se sectile. Ea .s purgatio diuidit ut in fortunam,imprudentiam, & supple necessitatem. Foliunana .i. diuiditur in sottunam ut coepio purgans facium suum apud

trib. pleb. de amissione exercitui excusat fortunam,hoe eit dicit fortunam aduersam in eulpa fuisse non se imprudentiam, id est diuidit ut in prudentiam, ut ille supple eam excuset qui sumpsit

supplicium de eo seruo qui occiderat dominum,cui s. domino ipse occiderat inquam antequam aperuetit tabulas testati eii, cum is tituti, esset manumissus testamento de ita non licuerit indemnatum occidisse. Necessitudinem, ut ille qui non venit . i. n n re

di t ad diem commeatus .i. venia abeundi militia datae ea spe, ut praefixo die redea quod 1.quia iuuae. s. subito ortae intercludissente um .s Deprecatio dee.) Pto sequitur secundam partem concessonii qua dicitur deprecatio quam describit sci Deprecatio est eum reui constetur,&.i simul, pecea Iri& . . smul secilla consulto id est a consilio de deliberatione de tamen. id est nihilominus postu Iat,vt. si ex ,aut senatus misereatur sui, aut potius imperson liter,ut misereatur, id est misericordia sat sui. Bene sui utitur ptiuatiuo quia passiuae posito. hoe sete, non, id est ouas nunquam

potest .su venire. laontingere commode. & ex vlu, in iudicio .i. solo iudiciali nisi quando nos dicimus pro reo,euiui constit mutta este facta recte i .decent et de iustae. hoc modo. quando eius benesaia a euidentia sunt,nos in ieiemus in eoi loco ampliscatione de qua postea displi tabi tur quod si.i quis see isset hoc tit coueniet ignosci eo pro pristinis bene se ijs . i. benefactis eius: Verum nihil postulat ignosci, quia, respectu benefactorum non videtur peecasse. Ereo talis causa T. deprecatoria. non venit in iudi cium . i. non habet loeum eo tam iudice criminali. qui eum sit tu catui, non potest ne ite ieno stete, sed potest venite, aut in sena

tum . aut ante imperatorem. Se in consilium t. contionem populi. sEx translatione crimini, &c) Docet quomodo interdum

erimen non negamus, sed eulpam in alium tran setimus dicens. Causa. i. controuersia aut deseritio eonstat ex translatione etiaminis, cum . i. quando non negamus nos fecisse .c quod nobia obiieitur,sed dicimus nos secise coactos preeatis .i. per culpam aliorum. ut Orei es cum defendit se de nece matri illata, non negat se matrem Oeeidisse,sed conseri .i. trant sert,erimen. i. culpain, in matrem docens. videt ieet eam adulto iri de patria sui nece metu in ut occidatur. Causa constat ex remotione et iminis,cum nos amovemus a nobis non crimen .i. facinua ipsum de quo criminamur,sed nox amouemui eulpam ipsam, di trans seri mus .c culpam in hominem, vel conterimus eam in quam- iam tem, ut in legem eontrariam. Culpa su p. transset tue inominem. ut ii is qui satetur se occidisse P. sulpicium accusetur .s homicidii Ze defendat id.f. crimen aut facinus,iussu consultum S dieat eos, videlicet consule, non modo imperasse eaedem suu

picis,

49쪽

M. TVLLII CICERONI s

pitii sed quoque .i. etiam ostendisse rationem, quare id laceret .i.

quate lieitum fuerit eum occidisse, Culpa sup. consertur in tem,

ut si quis vetetur .i. prohibeatur ex plebiscito quod quia publi-

eum maioris est auctoris quam teli amentum sup.facete id,quod sit iussua facete ex testamento. Exemplum affeti Franciscus satis euidens. Ex comparatione) Declarat .ltimam partem iuridicialis assumptiuae dieens. Causa conit at ex comparatione, eum dicimus suisse nec else facete alterutrum .i. vnum duorum,&dieimui illud quod fecerim ui fuisse satius .i. melius ti conuenientius sacere. Ea .c eausa ex eomparatione est huiusmodi. C. Pompilius eum obsideretur a Gallis, neque posset ullo modo en aere, venit eum ducibus hostium in collocutionem . i. collo qui um,discessit. se collocutione,ita. .eo pacto,ut relinquet et impedi menta .i. m Rhinamenta. bellica, quibus transserendis impediri solet exercitus,& sup.educeret. s. ex obsidione,aut reduceret domum exercitum, cui praeerat, di dixit, aut duxit esse satius .i.

melius,5 samotis consilis amittete impedimenta .i. machinas bella cas,ut arietes,vallum,uineas,crates.vehicula Ze e. quam exercitum. 1.milites ipsos, de ita eduxit exercitum, di reliquit impedimenta,quo circa accersitur. s. in ius .i. postulatur,ut reus mateli

tis. s. laesae, quia contra maiestatis populi R. decus secisse videbatur. l osset textui se legi. Ita discessit,ut impedimenta relinquere exercitum educeret. Exercitum itaque eduxit,impedimenta

reliquit,acte tur maiestatis. Satius esse dixit amittete imped menta quam exercitum. Dixit inquam ad sui defensionen, unde applicatui comparatio ad institutum. ingae conlii tutiones die. Epilogo complectitur declarata, di parasceven facit ad dicenda. Ordo est. Ergo videor ostendisse. i. declarasse aut demonstrasse satis,qua sint coniti tu tione x, de quae sint paties eo sit tutionem. Vbi signabis puer interdum loco relativi non in uenisse repeti dictionem qui esset antecedens,vt hoc loco dice te potuisset. de quae eatum parte, snt. sed quia vit eis in vocabulo

maluit ipsum tepetere. Nunc .i. deinceps ea demonstrandum .i. de montitate decet, aut oportet. aut conuenit, quomodo et quavaa a. ratione de forma,conueniat eas tractari. Si nos aperuetimus. i de latauerimus de mani sellauerimus prius. quam eas tractare doceamus,quid oporteat delimati t. praetendi ab ambobus sui ligato tibus aut contendentibus qui sunt actot S reus in causa. . t i te, quo. i. quod omnis ratio totius orationis conseratur i. simul diligaturisConllitutione igitur dee. Declarat quid st raticidi quo ea viam ut dacens. Ieitur, quia de ratione plius se dici tum dixit. Constitutione reperta l. liquam eonflabit genus constitutioni, ratio eli quaerenda statim unde diis est eam dices. Ratio est quae facit eausam. e. continet defensionem, hoc modo ut consistamu . .ut liceat immorati potissimum in hae . . tati ne , causa dOccndi .i. ut eam exemplis docemus.) Oreste, filius

Agamemnonis,cum sat et ut se occidisse matrem, nisi attulerat rationem facti.i.cur id fecerit peruertit i delituit dentilionem, etiago ne petuertat defensionem,affeti eam stationem,quae .s ratio nili intercedet et . i. interuenitet & uatim adiicetetui, nee eausa

quidem esset.i. tantum abesset ut legitima, aut iuridiciatis censeatur cauti,ut nullo modo putetur eausa, quia qui latetur se matre Occidisse,nec causam affert sese ipsum condemnat. Affert igitur eam,enim pio quia,ipse inquit,illa. s. Clytenesta aut maret sed

multo opportunius dicit ut illa quam mater eum nomen matrix crimen agetauet) occiderat sprius, patrem meum. s. Agamemnonem non vacat et dicit meum tum ne putetur patiem suum, hoc

est Clytemnestrae occidisse tum quia iusta Videtur filio patrii vin

dicta. Ergo ut ostenda a. ut iam dixi .ratio est ea quae continet de- sensionem sine qua statione aut defensontinec parua quidem. i. non modo non magna,sed ne parua quidem dubitatio . i. haesitatio aut cunctatio potest remorari . . in mora tenete damnati nem. crimen constentis inuenta ratione . i. postquam ratio sa-cti est inuenta firmamentum a. corroboramentum accusationiso tendum est .i. illud quod continet accusationem. de quod aia sertur eontra rationem detensionis,de qua . s. ratione est ante dium. l. d. stirmamentum constituetur,hoe modo,cum l. p liqua Utellea suerit usus ratione . i. adduxerit in medium ratione, hoc

pacto, occidi. matrem quod tamen prudenter non addit enim, pto quia illa occiderat patrem meum, accusator vietur: hoc modo fit mamento. Sed licet isorte occidi potuit) non potuit occidi abs te,neque indemnatam .i non conuictain in iudicio.Opo tet subaudi ut quae tamen particula solet venuste poli oportet omitti) quaestio . i. inquisitio iudicis nascatur . . otiatur ex latione defensionis, se ex firmamento accusationis,quam . s. quaest ionem,nos sup. appellamus iudicationem, & sup. quod Gixei adipellant κρ ista ex aκρι Gaia,quod est vocor in iudicium dic. Ea. s. iudicatio conlii tuet ut ex coniunctione sima menti di ratione defensionis hoc modo. Cum dicat Oreste, se occidisse matrem. causa viciscendi partis. t. vi patrem ab ea interemptum ulciscatur, et it ne retium. i. quum dc iussum, Clytemnestram olei si

a filio sine iudicio 3 Ergo conuemt a.decens de conueniens eli repetite iudicationem hae talione.i. uia conserendi firmamentum cum ratione . iudicatione reperta oportebit omnem lationem totius orationis conlatri eo. 1.ad eam. Et iudicationes teperirentur in omnibus constitutionibus de in omnibus partibus conlii- tutionum .hac via. l. rati ne praedicta, praeter quam in constitutione coniecturali. Nam in ea nec quaeritur ratio, quare secerat, enim. pro quia, negatur secisse. nee firmamentum . s. accusatoria exquititur. .examinatur quale si, quoniam ratio. s. facti no stibaeli cum lactum negetur,quate iudicatio consiliuit ut in eoniecturali ex intentione . i. inliantia ungenti qua contendimus factumelle,ex insciatione.i .negatione iacti .hoc modo. Intentio sup.elio Vlysse occidisti Aiacem. Inseiatio. Non occidi . Iudicatione

.i an occiderit. Omnis ratio utriusque orationis,ut ante dictum

ei ,ad hane iudicationem conserenda est. si plures et unt consi-

tutiones,aut partea constitutionum,iudicationes erunt quoque .i. etiam plutes in una causa. sed de omne, teperientur smili ratione . . via de modo. Concludens autem primum librum dicit nos sedulo. .seorsum a dolo,hoe est studiose do diligenter dedimus operam, ut diceremus breuiter de dilucide de rebus de quibus dicendum suit. Nune quoniam magnitudo huius volumi nis creuit satis, comodius est exponere in altero tibici deinceps de ceteris rebus ne defatigatio propter multitudinem hietarum .i. praecepto tum scriptotum posti t tetardare animum tuum 5 Herenni. Sed s haec absoluentur,quo. i. aliquo tardius. quam studes .i atdenter expetas, tu debebis assignare cum sita sis magnit udini retum. tuum stip. manifestum e: i, quod mnito sortius, quoque. i. etiam occupationibua nostris. Vetuntamen not maturabimus. i.mature acceletabimus, Et exaequabimus . i. supplebimus industria i.artiseio naturali. quod fuerit da minutum negocio. .er occupationem , ut largimur accumulati Isime tua voluntatioe munus pio ossicio tuo in me . de pro meo lludio .i. beneuolentia diligenti in te.

50쪽

Μ ' VLLII CICERONIS

RHETORICAE

C. HERENNIUM

N primo libro Herenni bre

uiter exposuimus, quas causas recipere oratorem οἱ Crictat,& in quibus ossetis artis elaborare conueniret,&ea osse iaqua ratione facillime consequi possct . verum quod n re de omnibus rebus simulici poterat & de maximis privium scribendum fuit, quo cetera tibi faciliora cognitu viderentur; ita nobis placitum est.ut ea, quae dis scillima

essent potissimum scriberemus. Causarum tria genera sunt, demonstrativum, deliberativum. iudiciale. multos dis scillimum est iudiciale: ergo id primum absolue mus. hoc& priore libro egimu cum de oratoris ossiciis tractabamus, quorum inuentio & prima & difficillima

est. ea quoque nobis erit hoc in libro propemodum absoluta: S paruam partem eius in t critum volumen transferemus. De sex partibus orationis primum scribere incepimus. In primo libro locuti stimus de exordio. narratione. diuisione . nec pluribus verbis, quam necesse suit, nec minus dilucide, quam te velle existimabamus. Deinde coniuncte de confirmatione,& consutatione dicendum suit. quare genera constitutionum.& earum Partes aperuimus: ex quo simul ostendcbatur, quomodo constitutionem,& partes constitutioni . causa posita. reperiri oporteret. Deinde docuimus. iudicationemraemadmodui in quaeri conueniret: qua inuenta , curali um ut omnis ratio totius orationis ad eam conseratur. Postea admonuimus esse causas complures, in quibus plures constitutiones aut partes constitutionum accommodarentur . Reliquum videbatur esse, vi ostendcremus,

quae ratio posset inuentiones ad unamquanque constitutionem, aut partem constitutionis accommodare; & ituquales argumentationes. quas Graeci si οπα appellant, si qui, & quales vitari oporteret: quorum utrunque pertinet ad confirmationem di consatationem. Deinde ad extremum docebimus, cuiusinodi conclusionibus Orationum uti oporteat,qui locus erat extremus de sex partibus orationis. Primum ergo quaeremus, quemadmodum quanque causam tractari conueniat:& nimirum coniecturalem,quae Pri

ma , & dii scillima est, po

tissimum consideremus. IN R H ETOR ICAE AD HERE N N iv M L IERUM

N primo libro Herenni breuiter expositi

mus,quas causas recipere Oratotem oporte-

tet, & in quibus ossie js aliis elaborate eo ueniret &e.) Cicero quid primo libro complexus si operit paucis,quidq. in secundo sit traditurus. sCausarum tria sunt genera. deis monstrativum, delibet artuum, iudiciale) lta enim apud omnes iam receptum et , ut neque plura, neque pauciora sint cenera causatum ves ipsi, simul doeente, simul q. eo monente i uintiliano, & ubique Cicerone, quod diuidendi genus ab Atilio tele videtur sumplici inrtium. Qua argumentationes, quae Graeci ι appellant)Arguere dixerunt veterea,ostendere,vnde & arguimentum, dicitur otiens O. Aigumentorum autem alia necessatia,ut mathematica,alia credibilia..t reliquatum disciplinatum strui ct non repugnantia. Argumentatio autem. tanquam corpus eli argumenti, sieut argumenium anima vicem gerit. I ormat. n.argumentum. sormatur vero argument

tio quae aut est syllogismus, aut inductio . De syllogismo eme sit enthymema,ct epicherema,ticut de inducitone, exemplum dii, militudo. Quanquam pugna inter multos est. Epicherem .n. Valgius aggre ilionem voeat, Celsus autem iudicat Quintiliano a ite non nostiam administrationem sed ipsam rem quam aggre

dii t. i. argumentum, qi o aliquid proba iuri sumus,etiam si nondum verbis explicatum iam tamen mente conceptum,epichete-

in adici Alisi non delimatam ves inchoatam sed perfeci a probationem .hoe n me accipere.& vltimam speciem. ideo . spria eius appellatio.& maxime in usu posta est, qua silia atur certa q-dam scire comprehenso, quae ex tribus partibus minime costat . Qitidam epicherema tonem appellauetun Cic. melius ratioci-rlativum. q de ille nomen hoe duxisse magis E syllogismo videatur. Et initii quaedam inter syllogismu & epichetema vicinitas, ror videri hoe nomine recte abusus qm syllogismui οἱ ljι ea .i .euidem &qvς salti non pol si probatio,' apud mathematicos N, Q ha appellatur. hane ab epi et ema te putat Cecit ut disrette, solo etie condulionis est .n. ἀν- impet sectum epichetema eadem eo usa qua diximu enthymema a syllogismo diua e Nam & epicherema sylloeismi specie, eli. Quidam inesse epichetemati apodixin puram . di esse partem eius confirmanici quod tamen apud mathematico I minime receptum est.

se iuridum Gareti Lon alia a rationes

N primo libro Herenni Quae hactenus dixerit,

breuiter tecenset omnia. sDeinde docuimus iudieationem &e. ae iacit sconstitutionem, unde a quibusdam tam ipsa. qua status ipse, caput ea se summa orationis. scopus, & intentio . Oeatur. Reliquu videbatur q dei neps dicturus sit,recare.

IN primo libro die.) Rursus noua praefatione facit Herem Asc .nium.docilem beneuolum A aitentum. Docilem ex ordine& comparatione. Beneu lum ex studio ipsius eludiendi,de attentum ex negocii dissicutiate.Quia diiseillima quaeque se potissimum seribete uoluisse dicit victim rara ne aperi ut erit. Is autet alis ea. O Metenni nos exposuimus .i. declarauimus breuiter