M. Tullii Ciceronis Rhetoricorum ad Herennium libri quatuor, alias, Ars noua, siue Noua rhetorica. Rhetoricorum de Inuentione libri duo, alias, Ars vetus, seu Vetus rhetorica. In Rhetorica ad Herennium, Hieronymi Capiduri Parentini, & Iodoci Badij As

31쪽

M. T v L L 1 ibete sermonis festiuitatem, animorum dissimilitudinem,

prauitatem,lenitatem, spem, inclum suspiciones .desiderium. dissimulationem. misericordiam, rerum varietates , fortunae commutationem. insperatum incommodum, subitam laetitiam . iucundum exitum rerum . ve-

tum hoc in exercendo transigitur. Illud, quod ad veti

tatem pertinet, quo modo tractari conuenit. aperiemus. Tres conuenit res habere narrationem, ut breui ut dilu

cida , ut verisimilis si r quae quoniam fieri oportere sci-

lnus.qui madmodum saetamus,cognoscendum est Rem

breuiter narrare poterimus, si inde incipiemus narrare, unde necesse crit ; de si non ab ultimo initio repetere volemus ;&sii summatim, non particulatim narrabimus;& si non ad extremum,sed usque eo, quo opus eriti pro sequemur & si transitionibus nullis utemur si non deerrabimus ab eo, quod coeperimus exponere; de si exitus reium ita exponemus,ut ante quoque quq sacta sunt,

sciri po1 sint tametsi nos reticuerimus. quod genus si di

cam me ex prouincia redi sie, prosectum quoque in prouinciam intelligatur. Et omnino non modo id, quod

obest, sed etiam id, quod neque obest, neque adiuuat, satius est praeterire. Et ne bis aut saepius idem dicamus. cauendum est, etiam ne id, quod semel supra diximus,

deinceps dicamus hoc modo: Athenis Megaram vespe

ri aduenit Simo: ubi aduenit Megaram. inti dias fecit virgini : insidias postquam secit. viiii in loco attulit. Rem dilucide narrabimu si vi quidque primum gestum erit.

ita primum exponemus, ct rerum ac tempornm ordinem conseruabimus,ut gestae res erunt aut ut potuisse geri uidebuntur. Hic erit considerandum. ne quid perturbate, ne quid contorte, ne quid ambigue. ne quid nouedicamus; ne quam in aliam rem trauseamus; ne ab ultimo repetamus; ne longe persequamur ne quid quod ad rem pertineat, praetereamus; de si persequemur ea, quae de breuitate praecepta sunt. nam quo breuior. eo dilucidior, At cognitu facilior narratio siet. Verisimilis narra tio erit. s. ut mos , ut opinio, ut natura postulat, dice mus : si spatia temporum, personarum dignitates, consiliorum rationes, locorum opportunitates constabunt rne refelli possit, aut temporis parum fuisse. aut causam nullam,aut locum idoneum non fuisse. aut homines ipsos facere. aut pati non potuisse. Si vera res erit nihilominus haec omnia narrando conseruanda sunt. nam saepe veritas. nisi haec seruata sint, fidem sacere non potest . Sin erit ficta, eo magis conseruanda erunt. De i s rebus caute confligendum est, quibus in rebus tabulae. aut alicuius firma auctoritas videbitur intersuisse. Adhuc quae dicta sunt, arbitror mihi constare cum ceteris artis scriptoribus, nisi quia de insinuatione noua excogitauimus, quod eam soli praeter ceteros in tria tempora divisimus,

ut plane certam viam di perspicuam rationem exordiorum haberemus . nunc, quod reliquum

est, quoniam de rerum inuentione disi putandum est, in qua singulate

consumitur oratoris officium.

dabimus operam, ut nihilo minus industriae . quam rei utilitas postula-

i bit . quaesiuisse videamur, si prius pauca a de causarum diuitione dixerimus.

ti ne scribens, narratio, inquit, est rerum seu tum,aut ut gestatum expositio . Narrationum g nera tria sum. unum senus est,in quo ipsa causa,& omnis latio controuenia continetur: alterum,

in quo digresso aliqua extra causam, aut eriminationis, aut similitudinis . aut delectationis non alienae ab eo negocio quo de agitur, aut amplificationis causa interponitur. Tertium genu, est te motum a ciuilibus causis,quod delectati nis causa Don inutali eum exercitatione dicitui S scribitur. Definit narrationem lio. modo: Narratio est rerum gestatum . aut ut peliatum expositio. Asj addunt, & dicunt. Narratio est rei factae, aut ut facti, utilis ad pei suadendum expositio. Apollodorus autem ite fuit. Narratio est oratio docens audi torem qui in controueisa fit. Qtiintilianus narrationem diuidit,inquiens. Haec est narratio in qua scient transcurram su tiles nimium diuisiones quot undam . plura eius genera sacientium. Non enim solum volunt illam esse negocis. de quo apud iudicea quaeritur,ex politionem sed personae: vi, Μ. Aciliua P licanu, humili loco natus . Picens, loquax magis quam lacu dus. Loci : ut Oppidum est in Hellesponto Lampsacum,iudices. Temporis: vi, vete nouo gelidui canis eum montibua humo e Liquitur. Causarum, quibus hiuotici frequentissime utuntur, eum exponunt unde bellum, caedes, pestilentia, praeter haec, alias etlaetas, alias imperiacias vocant: quod quis ignotat Apoloni ua autem Tyaneus,qui philosophus suit, quinque naitanda secit specie, . Primam,quam philosophorum esse relata: secundam , quam histori eorum dieit: tertiam quae in iudiei:s adhibetur et quartam,quam epistolarem nominat: quintam, qua nos aliqua te ficta eo inmoueii Ze mortuos fieri ait. Retino senes autem,praeter eas quas Quintilianus decurrit, species alias, vel potius narrationum modos in praeseret tamentis subiungite nempe solete seri narrationes per tectum indicatiuum,per indicat uum inclinatiuum per coniunctivum. per dissolutum per comparati m. Rectum indicativum: ut Medea Aeetae filia,quet prodidat aureum vellus,secuta Iasonem est,& sequentia. Recium au

tem indoeatruum nominatur,quod per totam pene nat rationem

casum seruat nominatiuum cum verbo indicativo. Indicativa inclinatiua die tur,m qua obliquis utimur casibus: vi, Medeam Aeetae si iam Iasonem ferunt adamasse, de reliqua. ubi obliquos allamat casus. Coniunctiva vero fetura est, qua arguentes utimur: ut, mod enim non setit Medea malum ρ hospitem tu piter adamavit, aureum vellus prodidit, fratrem Oecidit, ac similia. Dissolutum autem hoc est, cum sne copulis incisa Iroseruntur :rt, Nedea Aeetae filia fuit. prodidit aureum vellus, Absyrtum iniet fecit : & eum s militet teleta pios eruntur.

Comparatiuum hoc pacto fit: Medea Aeetae filia, quae seruare

pudicitiam debuit, amoris turpitudine eam commaculauit, de quam aeternae salum custodem esse oportuit, ea vitio ipsam ct delitet laniauit,& quae tutari domum debuit,aureum vellus insta

dia toti dedit,de quam patre iuuare oportuit, ea peregrino hospiti postposuit. Recium quidem historiae conuenire,quod si pla

nius . Indinatiuum veto,magis thetoricia controuersi . CC iunctum quoque ad arguendum accommodatius esse existimat, dissolutum veto conclusonibu , quod affectus commoueat, qua

drare meliui putat Quintil. Adi ei unt, inquit, εἰ praeter totum esse temporum narrationem, quae est nequentiissima: N praesentium,qualis est Ciceronis de discursu amicorum: pto Ros Glysogonus pol quam es nominatus . de suturo ium, quae solis dari vaticinantibus potest. nam hypotyp sit non est habenda nare tio. sed iam ad Ciceronii diuitionem tedeo. Tria, inquat, nar rationum cum sint renera, unum genua est, in quo res gestae, de

omnis ratio controuersae continetur,ad eas pertinens causa, de

quibus sutura iudieatio est. Aliud genus narrationis est, quod extra eausam est sed ad causam facit rut illud Virgilianum. Patet ipse colendi Haud sacilem esse ν iam volui de totus ille locus, ubi institutum suum etteditur. Verum haee narratio extra causam quinque modia st , aut fidei aut eliminationi, aut tra stionis, aut alicuius apparatus, aut laudationis causa. Ad s-dem faciendam, quale in vertem illud: Non ne ita, ut omniabus nobis tacentibut ipsae te tuae tabulae condemnare possent perio quaeso codicem circunfert,ostende. Videtis ne totum hoc

nomen, coram ubi Jacit delatum esse in litura quid sitit icthie antea scriptum e quod mendum ista litura eorrexit quid a nobis audices expectatis atrumenta huius erimini. ρ nihil di-

32쪽

elmus, tabulae sunt in medio, quae se corruptas atque inter litas

esse clamant. Illud in Vatinium: Repente enim te tanquam serpens e latibulis oculis eminentibus . inflato collo tumidis ceruicibus intulisti. sAut transtioni,) Vt illud in Vellem. Esl consuetudo Siculorum. singulorumque Graecorum, quod suos dies

mensesq. congruere velint eum solis lunaique tatione, vel nonnunquam ii quis discrepet,eximant unum aliquem diem ad summum biduum ex mense, quos illi exheres mos dies nominant. item nonnunquam uno die longiorem mensem saciunt, aut biduo. qua sequuntur. s Alicuius apparatus) Vt pro Archia Cicero. Patiamini de seudij, humanitatis ae literatum loqui libeatius di eiusmodi pellana, qua propter oelum. ae studium mini me in iudicios periculi,q. tractata est. viii prope notio quodam te inusitato genere dicendi. Quod si mihi a nobis tribai concedi a. sentiam,perfidiam prosecto, et hune A. Licinium non modo non segregandum. cum se ciuis, i numero ciuium, velum etiam linon esset, putetis asciscendum suisse. Nam ut primum a pueris

excessit Archaas, & quae subiungit. s Aut laudationis causa) velut hoe. Themilio lem ipsum summum virum Athenis dixisse

aiunt,cum ex eo quetretur,quod acto ama, aut euius vocem libentissime auditet ' Ei ut inquit a quo sua virtus Optime praeda re- tur. In praeceptis autem de inuentione ait, narrati nem extra causam quatuor modi, fieri,aut criminationis causa aut similitudinis aut delectationis, aut amplifieationis. De criminati ne exesum supta dedimus. similitudinis causa stist eis illud,si iste multo laetet attot & nequior, quam ille Adrianus, aliquando etiam infelicior fuit: Delectat tonia causa ot si plata ,si nemora, si sontes rivos 4. di quiduis aliud describat . & hanc ipsam descriptionem ad causam applice . . ut in vellem Cicero . Capta Carthagine Himela delata eli, in qua erant fgna ex xte complutia, in his eximia pulchritudine ipsa Himeram muliebrem figuram habitum q. sol mala, ex oppidi nomine & fiuminis. etat ei iam ste- scholi poetae statua senilis. neu tua cum libro,summo,ut putat,

artiscio sast a. ab eo qui fuit Himera sed ell, & fuit tota in Graiscia summo prop:et ingenium honore de nomine. haec ille ad insaniam concupletat. Erat etiam, quod pene praeterii capella quadam ea quidem mite, ut etiam nos qui rudes ea iii rerum sumus intelligere post imus se ite facta di venulle . In alia deseriptionibus,quanta uis cuiusuis sit eloquentis ostendit ut cum telum natura ita exprimitur,vt rem presentem plei unque videamul intueri. qualis est illa MCibi in Antonium descriptio: Natique ipsum olfenderunt temulento lopore prosigatum, totis praecordiis uertente ructuosos spiti tus gemmate, praeclaras l. contu bernales ab omnibus spondis transuetias itieubate, de reliquas circumi acere passim . quo tia exanimatae teriore ,holf tam aduentu percepto,excitare Antoniti conabamur,nomen inclamabant, stullta ceruicibus tollebant, blandius alia ad autem inuocabat, vehementius etiam alia seriebat quarum omnium cum voce t civq. ostitaret proxime cuiusque collum amplexu petebat,neq; dormire excitatus,neq; euigilate ebrius poterat,sed semisomno sopore inter manus Centurionum concubinarum . iactabatur.

Nihil his neque credibili ui fingi, neque vehementius exprobari. neque mani selliui ostendi potest. s Amplificationis causa si Vt illud de Eliphile, quae visum ornamentum adamavit,amplis cat crimen vertis, quod eum illa tem visam adamauerit. vettes multa etiam non vita concupiuerit. sTertium penus est. id quod E causa ciuiti.remotum es, & quae sequuntur) Tettium,inquit,

narrandi genus est .a cauca ciuili remotum. est autem poetarum vel historiographorum . dat incursim etiam in hane narrationc praecepta. Hac, inquit,naltatio temota i elui tibii, causa duas havet formas. nam aut propter negocia exponenda sumitur,quod

tu comoedias aut tragoedias scriberium vel propter pet sonas sed de hae posteraui dicetur, est in uidere, poemate est e quae mixta vel communia Gr.ut in commentariis artis poeticae Horatia di ximus, in quibus utrunque inuenit ut liquidem ut virgilius a.

ner&mores &sacta describit, persona,q. loquentes inducit, idem multi esseeerunt. Hoe autem dicit,narratio quae ad orat rem non attinet,in duo diuiditur. in negocia de in persona .verum illa narratio quae in negocita est,ttes habet partes, abulam, historiam, argumentum . si abula est quae tes neque vetas neque verisimiles contineti viliae quae tragoedii, traditae sunt in praecepti, de inuentione. Fabula inquit est .an qua nee vetae nec vera limites te, continentur,cuiusmodi ell, Angues ingentes alites luncti iugo. Est ergo sabula eiusmodi nutatio, ut eum describitur Cadmus in anguem versus, vel quiduis aliud quod nee vel si neexerisimile est. uiusmodi tragrediae scriptae sunt. qualis illa Amphitruonas apud Plautum eli, quam argutaetum appellat traginis

diae. Amore captus Aleumenae Iupiter, mutauit se e in sormam eius coniugis, pro patria Amphitruo dum tetrat cum holi ibus, habitu Meleutius ei subserim soli di quod sequitur. ἱ Historia ' est te, sella, sed ab aeratia nostrae memoria temo ta) Nam quae 'nosita aetate quasi diaria reseruntur,tum annales,tum come ma-Na nominantur . In praeceptis de inuentione. His lotia, inquit, eli gella tes ob aetatis nolitae memoria remota,quod ginus, Ap. pius indixti Carthaginensibus bellum. Est autem historia natiatio,vbi iam pridem praetemam rem enarraueris, ut i, Atinab lem venisse in Italiam strabas,le qualia contra Roman uiri imperium bella gi si erit narrea, ct id genus alia. s Argin eli stra res ,

quae tamen seri potuit, velut argumenta comoediatum In alti stibiis Rhetoricis, Arsin, inquit, est scia tes,quae in seri potist. liuiusmodi apud Teremium. Nam is pol quam excellit ex ephebi, Sosa. Eli igitur arum. sabulatis narratio, quae in vera videtipoteli. cuiusmodi comoedi at tim sunt argumenta, quale, ne sine exemplo quidquam doceamui, Plauti illud esse Captus est in pugna Agionis stius alium quadrinum sugiens. seruos ut ne idi t. Pater captiuo, csim et eat ut alios, tantum studens vi gnatum tec

petet,& inrbit emit olim a mi ilum situm. Is suoc ira domitio velle vorsa,ac nomine,ut amittatur secit, ipsi, plectitur. Et i, reduxit captum ti fugitiuum simul, iudicio cuius alium agnoscit hialium . sed cui dubium videri potes ,quid sit quod attin Cic. dixerit non veram.licet verisimilem narrationem' cum i lautus,ut supra Gllendimus argumentum tragoediae in Amphitryone esse pio tulerit quod facile diluitur. Enimuero Plautus comoediam scripturus Amphitryonem,quoniam,vt ipse in prologo pro hietur,

multos eam narrationem tragoediae locos vidit occupate, & tui sum comoediae quoque multa, habete partes animadueitat, mr-xtam ex tragoedia facturum eo madiam pollicetur. qtiam obtem&tragoediam nomina vir,&ruisum,argumentum comta di ,ctimeam velle videra comoediam, vellet. se proloquuntur dixi. N. idieamus, talo nisi in comoediis argumenta heti. fillud genua narrationis & quae sequuntur) In praeceptis de inuentione . illa autem, inquit narratio,quae vel satur in petionis,eiusmodi est, ut in ea simul cum rebus ipsi pet lonatum sermones de anima

perspici pollini, hoe modo. Venit ad me saepe clamitans. quid agis Mitio 3 cur perdis adolescentem nobis cui amat cur potai ' cui tu lut ictus sumptum suggeri, vestitu nimio indulget,

nimium ineptus es, nimium ipse durus es, praetet aequum & bonum. Hoc ergo dicit: Narratio, quae vertatur in personis exprimendit, talis esse debet. vi in narratione retu in peisonae agenais animos ollendat. & Terentis exemplo explicat. sDebet hahere sessivitatem seimonii ) C uiusnodi inlinita apud Plautum exempla sum: sed nos quo quale id sit ostendamus, uno eonten.

ii erimus in Curculione, cuira inquit: Date viam mihi nota a

xe ignota. dum ego hie ossieiuni meum sacro fugite omnes, te, de devia secedite ne quem incursu capite, aut cubito, aut tectore offendam, aut tenue ita nune subito, pro pete & celete obieetum est inihi negocium nec quisquam suetit iam opulentus . qui mihi obsistat in via r nee Strategus, nee Tyrannusquisquam, nec Agaranomus, nec Demarchus. nee Comarchus, nee cum tanta gloria, quin cadat, quin capite sistat in uiam de

semita: & deinde totus ille locus. s Animorum dissimilitudinem ) Vt idem in eadem. Quo te hoc noctii dicam proscia

sei foras cum is oe Ornatu, cumque hae pompa l)hedione Quo Venus Cupidoque imperant, suadetque amor,s media uox est, siue est prima vespera si status condictus cum hoste imi ercedit dies, tamen tu eundum quo impetat ingratus. At tandem es odio sui mihi. I liue quidem nee bellum et . nee m morabile . Tute tibi puer es lautus, luces celeum . & quae sequuntur. Glauitate in . Quale illud in Captiui : At scite memento, quando id quod voles habebis . nam sere maxima pars molem hunc homines habent: quod sibi volunt dum id impetram, boni sunt: sed id ubi iam penes sese habent , ex bonis pessiim & fraudulenti irami sunt. si enitatem) vi in Amphiat Onet Iup. Te volo uxor alloqui . quo te auertisti Ale. Ita ingenium meum est, inimicos Osa sum semper obtueti et . Eia autem inimicost Sie totus ille locus, mouo Iupiter.

s Alcumenam mitigat spem) ut in Captiuis lupit et lapis

me seruas me, mea que auges opes, maximas optumitates opiperasque offers mihi, laetum, ludum, iocum, sestiuitatem sorias, pom Dam, poenum, potatrones, saturitatem, gaudium nee

euiquam hominum supplicare nune certum est mihi , nam uel prodesse amico possum , uel inimicum perdete . ita

lue dies amoenitate aincena ameenus onerarit me . sine sactis heriditatem si am adeptus offertissimam . nune cur-

33쪽

sum ad senem capessam hune Aegionem,cui boni tantum affeto,

quantum ipse a diss optat, atque etiam amplius. nune certa tesest eodem pacto vi comici serui solem,coni clam in collum palatium , primo ex me hane rem ut audiat: speroque me ob hune nuncium aeternum adepturum cibum . smetum) ut in Cassina.

Nulla nulla sum,tora tota occidit,cor metu est mortuum,membra miserae tremunt: nescio unde auxilia praesidii, per susia milii ,

aut opum nunc eo piam comparem,aut expetam. tanta iacta modo mira veris modis intus vidi, nouam atque integram audae iam Caue tibi Cleostrata, abscede ab ista obsecro ne quid in te mali saxit ita percita. eripite, auxia illi gladium, quae sui est inops animi. Suspicionem) ut in Pseudolo. Peiorem ego hom)nem, magis q. versu te malum,nunquam depol quenquam vidi, quam lite eli Simia,nimisque ego illum hominem metuo & sot-mido male,ne malus item erga me sit,ut erga illum suit, ne in te secunda nune mihi obvertat cornua, si occisionem cepetit. iram cautio est,qui sit malus. s Desidetium; ut in Epidico: Expectando exedot miser atque exenteior, quo mihi Epidici blanda dictaeuentant, nimis diu maceror , sine quid. nee ne lit. scire cupio.

si ii simulationem) ut in Baechidibus t Chrysale ades dum ita, ego pelleso quid me tibi adesse opus est ' Volo ut quod tu

beo facias,ut icias quae hie seripta snt. Nihil motor.neque sciare volo. & totus ille locus, ubi Chrysalus di stimulant et omnia loquatur. Illi totem Vt in eadem com edia . Quinque ubi . bisunt qui suete,quique fututi sunt poli hae uulti stolidi .sa tui sungi baidi. blenni, buccones, solus ego omnes ante eo stultitia de

moribus indoctis petio, pudet, hoeeine aetatis ludum his satiuili

esse indigne: quam magis id repeto,iam magis, uror, meus quem filius turbauit. perditus, atque etiam etadicatus sum, omnibus exemplis crucior,omnia me mala consectantur,omnibus exitiis

intelis. Clit, salus me hodie laeetauit, Chrysalus me miserum spoliauit. in is me scelus auro usque attondit doctis indoctum doli, , ut libitum eli. s Misericordiam Quale in captiuis illud. Dia volitam stem hominum ingenium uberale t iactumas ex cutiunt trahi videa, corde amare antet se. quantia laudibu, suum hetum seruus collaudauit Retum varietates) Cuiusliodi luculentiasme illud in Bacchidibus,prolatum et . Atridae duo si tres dicuntur laetisse facinus maximum,eum Priami pati lam Pergamum diuina munitum manu, armis, equis, exercitu atque eximijs bellatoribus, mille cum numero nauium decimo anno post subegerunt. non Pelides tormento fuit,prout ego herum expugnabo meum sine et alle,si neque exercitu,& tanto numero militum . Cepi, expugnaui amanti herili filio autum ab suo patre . nunc priu, quam liue senex venit, libet lamentati dum edi eat: a Troia,O Paula, o Pergamum,Optiame, nunc perilli senex, qui misere male mulctate quadringentis Philippis aut eis. Nam ego has tabellai,obsignatas conii natas quas sero, non sunt ta. bellae sed equiti, quem misere Achivi ligneum. Epetua in Pi socletus ab eo luee sumpta. nesilochus, si non eu relictui. iliale non in bullo Aehilli,sed lecto accubat: Bacchidem habet se cum . ille olim habuit ignem,qui signum date t. hune ipsum ex- tittit, ego sum vi, istis,cuius consilio haec geruntur. tum quae hie

sunt scriptae laetae,iicie in equo insunt malites armati,atque animata probe ita tes successi, meliusque adhuc atque hic equus non in areem, serum in atram faciet impetum, di quae sequuntur,tanto vethorum eultu,ut ipsa Musa loqui videatur, tam miruta retum uatietate, vi meliora aliunde exempla adhibete non possum ut . variam si quidem esse expositionem oportet,quo tae dium effugiat,& mutationibus animum levet,quandoquidem teteris catet lenocinias. & nisi hae venustate commendetur, iaceat necesse est. et edit enim,& tractationes facilius iudex nescio quo pacto,quae iucundae sunt.& voluptate illectus ad fidem delabitur. . Nolim tamen sauraa poetarum mole, quae fidem tollanti purissimum liquidem set monem esse oportet nec vi consumantur asse

ctus, sed .elut primis lineis desgnentur, ut sualis sit rei imago stati m appareat. Sed ad hae exornanda,loci, inquit Cicero, ex elocutionii praeceptis deposcent ut . si ortunae commutatio nem) Vt in captiuis Aegio, nune quando patriam & libertatem et didi non ego isthune me potius quam te metuete squum ceneo. uis, hostilis eum istoe fecit meas opes aequabiles. meminitum dicto haud audeat, acto nune laedat licet. Sed uidendi so tuna humana sngit.atiatque ut lubet. me qui libet sueram seruum E summo intimum qui imperare insuetam,nune alterius imperio obsequor. Insperatum incommodum ) Vt in eadem

comoedia . Quanto in pecto te hanc meo magis rem uoluto , tanto mihi aegritudo auctior est in animo. ad illum modum sub

tuum os esse hodie mihi. neque id perspicite quiui quod cum

CICERONI s

se tibi tur per urbem irridebor cum exemplo ad forum aduenero, omnes de me loquentu hie ille est senex, ductus eui verba data sunt. ΓSubitam laetitiam) ut in rudente illud. Proh dij immortales, ouis me eli fortunatiot, qui ex improuiso filiam inuenim eam satin' si eis homini dei esse benefacium volent,aliquo itilud pacto obtingit optatum pijs ' Ego quod hodie neque spera-Dt,neque etedidi, is improuiso sitam inuenit tamen, & eam degenere lummo adolescenti dabo ingenuo,Atheniens,&cognato meo Iucundum exitum retum) Cuiusmodi in omnibus hera comi ita solent .vt in Amphitryone, Bono animo es,adsum auxi lium Amphaityo tibi,& tuis . nihil est quod timeas. ara Olos,at spices mitte Omnes,quae sutura Squae iacia.eloquat multo adeo melius,quam illi qui, lum. Iupiter,& suae sequuntunsvetu haeo. i.scribendo haee consequemur. fillud vero quod ad vatietatem pertinet)subaudi,vbi de elocutione conscribemus.s Tres res conuenit habere narrationem) In libro de inuentione: Oportet igitur,inquit,eam tres habere virtutes,ut breuis,ut aperta, ut proba

bili, st. Ad praeceptum igitur narrationis illius te uertitur, quae

ipsam causam c ntinet, di totius controuersae expositionem. Tres,inquit,res narrationem habere oportet, ae ita ut sempet mmma sint non unum aliquod ex tribus,ta licet alias partibus ot tionis conuenian tamen natraraonia magis proprie sunt. Sed ad Ciceronis piaecepta Quintiliani adijciamus et de narrationet quens, inquit: tam plerique scriptores, maxime . qui sunt ab

Isocrate,volunt esse luerdam,breuem,uetismilem. neque .n. t

seit,an pro lucida petii ieam,pto verisimili probabilem, eredabilemve dicamus. earn nobis placet diuisio,stu &Aristoteles ab Isocrate patre in una dissenserit,praeceptum bt euitatis irridens, tanquam necesse sit longam aut breuem esse expositionem,nec licet

ire per medium. Theodorei quoque scholae solam relinquunt vitainam partem, quia nec breuiter utique, nee dilueide semper se utile exponere,quo diligentius distinguenda sunt singula,xt quid quoque loco plost ostendam. Narratio eli aut tota pro nobis.

aut toto pro aduersati s , aut mixta pio visque. Docet autem

paulo longius Quintilianus, quo pacto singulaltae spectandat tactanda q. sint, quae lite mihi te ferre nunc non libet. satis stitaque, dubium locum vobis ouendisse, quo fibi quisque subueniat, ii quid dubitationis me terat. si em breuitet narrare poterimus,si tantum incipiemus narrare unde necesse erit Supra me morauit narrationem oratoriam tres habere vii tutes debete, ut

sit breuis,ut lucida,ut probabilis,nune docet,quemadmo dum breuis este possit. Narratio breuis,inquit,erit,ii a rebus necessarhasumas initium. hoe est,s inde ceperis rem exponete, unde ad iudicem pertinet. sAut ii non ab ultimo initio tepetere uolemus Verbi gratia cum velis Troianum bellum scribere, non a Laede compressa, sed ab Helena rapta mitium sumas. non etiam Liuiua cum rei gestae Roma iacitum scripturus esset, a Troia condata potius quam Roma inchoauit . Cum ergo praecepta det Cicero in breuem narrationem quae initio narrationis,quae in sne, quae mmedio seruare debeamus,haec initio praecepta fuere. sAut ii summatim, non particulatam narrabamus) Solet enim, ut verbis utar Quintiliani, quaedam esse partium breuitas, quae longam tamen emeit summam: vi, In portum veni, nauem perspexi. quanti veheret interrogaui, de precio conuenit, conscendi sublatae sunt ancholae, luimus oram, profecti sumus . nihil horum dici cel rius potes ,sed tamen suracit dicere E portu nauigaui. roilum autem de ab ultimo initio,hoc modo quo diximus enatiate. Sed quia &ati s modis eo neisim id facere possumus non est idem cum superiori exemplum. sAuis transitionibus nullis utemuo Hoe est, s ipsius causae neruos non egrediemur, licet etiam ad causam satiant. multa enim quae sunt in re quia remota sunt ae ausa, mittenda erunt. sAut si non deerrabimus ab eo quod e petimus exponere.) Hoe est si extra causam nihil dixerimus, quod ad ea usam non attineat quam ceperimus,id est breues erimus, si tecidet imus omnia, quibua sublatis neque cognationi quidquam neque utilitati subtrahatur. s Et s exitu η retum ita exponemus, ut ante quoque quae facta snt, stiri possint tametsi ea nos reticuerimus,quod genus est, si dicam me ex prouincia redi se, prosectum quoque in prouinciam intelligatur,) id est

breues esse potetimus,si ita dicetur,ut nonnunquam ex eo quod

dictum s , id quod non sit dictum intelligatur. ut si dicas, inde

cum reuersus essem e prouineia . cum enim dicis Reuersus, Ostenditii te prosectum in prouinciam.& peruenisse pol temo te

uersuta. sEt omnino non modo iam quod obest , sed etiam id , uod neque adiuuat, satius est praeterit e) Etenim qui breuitati studet non modo illa in narratione praeterire debet,quae obsutura sunt, verum etiam illa qua nihil prosunt. Sane Graeci eam

nuta

34쪽

narrationem M. τι μιν, id est eo ne isam, eum necessaria deessent appellatunt, illam autem ae . . , id est breuem,ubi nec minus: nee plus dicatui quam oporteat. oportet igitur ut breuis, non tamen eo Misa sit. sEt ne bis aut saepius idem dicamus) Vt non modo illa praetereantur quae aut obsutura sunt, aut nihil pros tura e verum etiam illa quae prosunt, ut ne bis aut saepius dicantur,ct idem sensus rei terentur: hoe est vitandae G thleti.& περιο eexe, lata . sCauendum est etiam, ne id, quod supta diximus, deinceps diemus) Et s,inquit non ab eo quo proxime delitum erit,deinceps incipietur, Se eadem tepetemur verba,sed ne . a siguram,quae a quibusdam gradatio appellata est,quae si, ut ii dicat. Ex prudentia virtutem,ex virtute dei dilectionem, ex dei dilectione celatum sbi comparauit, ne hane inquam figulam domnalle et ederetur, exemplo quid intelligat illustrauit, hoe m do , Athenis Megaram vesperi aduenit Simo. ubi aduenit Me

garam, insilias fecit virgini, insidias poli quam feeit, vim in loco

attulit. Cauenda tamen. ut etiam Quintil. docet, Omnia cor rumpens obseuritas satiusque eli narrationi superesse quam deesse . nam cum superuacua cum taedio dieantur . ne cellaria cum periculo subtrahuntur. Qyare vitanda etiam illa Sal ulliana, quanquam in ipso virtutis obtinet locum,breuitas,& abruptum lomonis genus, quod ociosum sotiasse lectorem minus fallat. auditorem,transvolat . itaque media tenenda via est, ne plus minusue sit quam opus et . Nolim tamen breuitatem inornatam

esse, alioqui es et indocta . cum de voluptas ipsa saltat, & minus longa quae delectant esse videantur, ut amoenum ac molle iter, etiam ii spatas amplioris et . minus satigat quam durum ara dumque compendium. Simplex enim de undique concisa, non tam expositio vocati poteli ' quam eonsulto. Partitio autem taedium leuat,vi quq longa fiant breuitet diei plerunque videantur. Dicam,quae acta lint ante ipsum rei contractum dicam quae in re ipsa. dicam quae postea. ita ites potiua breues videri poterunt nartationes, quam una quae longa st. Expediet quoque expositiones breuiter inserendo, quod se uel prosequi hoe senus: Audistis quae ante acta sunt,accipite nune quae insequunt. Reficietur enim auditor priorum fine,&se rursui ad nouum initium praeparabit. Et si longius ordo exierit non inutile erit in sne commonere,ut Cicero pio Ligatio. Adhue,Caesar,Q. Ligarius omni culpa eatet, domo est egressus, non modo nullum ad bellum, sed ne ad minimam quidem belli suspicionem. Rem dii

cide narrabimus,si id,quod ptimum pellum erit, ita primum ex ponemus,& rerum ae temporum ordinem seruabimus, ut res gelia erunt,aut ut potuisse geri videbuntur) Dixit quemadmodum breuis narratio, nune quemadmodum dilucida esse possit. 1llud hic quoque perspicere.debemus,ordinem illum tenuasse Cia ceronem, quem ct in breui tenuit. nam quid in principio dilucida narrationis, quid in fine. quid in medio facete debemus: o. sendit. Hoe ergo nune dieit. dilucida esse potetit narratio, si ut

quidque primum gestum erit, ita primum exponetur, ne perue so narrandi ordine iudieibus in cognitione consulto sat. Et rerum at temporum ordo seruabitur,ne id primum narres,quod postea factum est . quod s facis,& in letum di in tempotum ot-dine deliquisti. Huie tamen sententiae non omnes accedunt, ut eo ordine quo quid actum sit narrandum existiment, sed potius narrandum quemadmodum expedit. nam aliquando excidisse s mulamus,cum quid .lteriore loeo redacturi sumus, de reliquum ordinem redacturos testamuri quod se sutura st eausa dilucidior. neque enim unam defensionis legem esse, certum q. praesetiptum. Proinde ut res, Ut tempus poscet, exponendum atque ut erit vulnus,ita vel curandum protinus, vel fi curatio dinserti potest. tantisper deligandum. Nee etiam saepius narrate nefas esse putent, quod ip te Cic. pro Cluentio fecit . idque non concessum modo esse,sed aliquando necessarium . Quin ta quae . dam repetita narratio,est quam ιπι Haio Graeci vocant: ideo reperta, ut quia narratio breuis debet esse, susur te ornatius res possit exponi. quod si vel inuidiae gratia, uel miserationis. Id

non raro faciendum.neque se unquam,ut totus Ordo repetatur. Ceterum qui uti velit, narrationas loco rem sit ingat,

de contentus indieate quid facti sit,quo sit modo factum.plenius

se loco suo expoliturum esse promitiat. Amentis igitur esse ex stimatur u petii itione praeceptorum contra rationem causae ita hi. Narrationem . Neque tamen id non sacere alias Opori bit,ut sequamur ordinem quaedam enim turpiter conuertuntur.

mi s peperisse narres,deinde concepisse,decessisse aliquem, dein de filios aduocasse ut tellamento adsint . in quibus si id quod posterius est dixeris, de priori tacere non erat inutile. Nec equi

dem dubito, quia ut Cicero dicere voluerit . Quod autem tu

iungit, aut ut potuisse eeri videbuntur ita accipiendum, ae s dixisset, sunt plet utique de salsae expositiones, in quibus pratna sit

cura,vi quod stagamur fieri potuerit, deinde ut di personae Et loco de tempori congruat, de credibilem rationem de ordinem habeat filic erit considerandum,ne quid perturbare,ne quid ambigue dicamus, de quae sequuntuto sicut in praeceptis breuia narrationis,primum pene perpetuo ostendit,quid faciendum esset, deinde, uid non iaciendum ita hic primo simul ostendit, quid omnino iaciendum st,tum quid non faciendum. Considerandum,

inquit,erit ne quid perturbate dieatur,virum perturbate succenso aliquo in assectu animo, an certe perturbate, inuolute, ne res

obseura videatur. quod si sat.dilucida nullo modo esse possit. Licet quidam in nonnulli, caulis obseurandam esse vetitatem dixerint, quod tradiculum tibi videri dicit. Quintil. enim, Qui ob

sturate, inquit, vult, narrat salsa pro ueris, 3e in his quae narrat. debet laborare,ut videamur quam euidentissima. Deinde inquit M. I tillius, ne quid ambigue d eamus. hoe eli contorte, ut quovet sus, quod dicamus, non intelligatur. s Neque in aliam rem ttan, serum uso Ne otvissis rebus ad praesens negocium pertinentibus, non narranda atque aliena narremus. meque ab ultimo repetamus,neque longe prosequamur) Quae inquit,tum de breui narratione scripsimu ,effugienda esse doeuamus. verum quod inquit. Neque in aliam tem tran, tamus. hoe in media narratione effugiendum. sicut in principio,cum ait, Neque ab ultimo repetamus,& in fine,cum dicit,Neque Ionge prosequamur denique,inquit,quo breuius suetit modo non i)t implexa,dilucidio tvrique erit narratio. sane quam dilueidam uelit Quintil. dicinaltationem,ne quaquam summi viti iudicio fraudem eius semientiam ad verbum reseram ρ Erit autem,inquit,narrario aperta

ae dilucida, s suetit primum exposita propri s verbis & id significantibus,ti non sordidis quidem nee tamen exquistis, di ab usu

remotis,tum distincta rebus, personis temporibus,locis, causis: ipsa etiam pionunciatione in hoe accomodata, ut iudex qua dcirquamsacillime accipiat . quae quidem virtus neglagitur a plura mis, qui ad clamorem dispositae uel etiam sorte citeunsulae multitudinis compoliti, non serunt illud intentionis silentium, nee s. bi diserti videntur vis omnia tumultu ac vociferatione concusserint. rem indicate,sermonis quotidiani,& in quaecunque etam indoctior uin cadentis existimant,eum interam quod tanquam sacile contemnunt,nestias piae lare minus velint an possint. Neque enim aliud in eloquentia cuncta experti dissicilius reperiet, quam id, quod se dicturos fuisse omne putant, poli quam audierunt,quia non bona iudicant esse illa,sed veta. Tum autem optime dicit orator,cum videtur vera dicere. A t nunc velu t campum tracti expositionas, hie potissimuinti vocem sectunt. Erceruicem reponunti de brachium in lactus iactant.toroq. dc rerum de uer- horum de compostionis genere laseivsunt. denique quod fit molito simile, placet actio.causa non intelligitur. Nee ideo a me lori. gius relata iunt,quo non minus effugienda esse,quam ipse repte hendat Quintil.intelligatur. Iverisimilis narratio erit,ii ut mos, ut opinio,ut natura postulat dicemus) In alii, de inuetione praeceptis,Probabilis,inquit et it narratro, si in ea uidebuntur inesse.

quae solent appalete in uetitate, s personarum dignitates serua buntur, fi causae iact'rum extabunt si fuisse lacultate, faciendi uidebuntur,si tempus idoneum.s spatii satia, si locus opportunus

ad eandem rem qua de te narrabitur suisse ossendetur,si res di ad eorum qui agent naturam,& ad uulgi rumorem,de ad eorum qu audient Opinionem accommodabitur. ae veri quidem smilis ex his rationibus esse poterit. In Partitionibus autem de narrati ne dissetens, Probabilii autem, inquit,etit,s pellanis,si temporibus, s loco ea quae narrabuntur eonsentient, s cuiusque facti de euenti causa ponetur,si testata diei uidebuntur. si eum hominum opinione. uctoritate,s eum lege.cum more, cum regione iumctas probitas narrantii significabituris antiquitas, si memoria, s orationis ueritas,&uitae sae secundu ordinem igitur suae diuisonis poliquam de breui de dilucida narratione tractauit,nuc de narratione ueris mili incinit disserere: Verisimilis, inquit,etian artatio. si ut mos pollulat si eamus. ut s apud Romanos nartes, non contra ivllitiam,& si apud scythas sarba ros,non reprehendat eorum mores. svi opinio Res enim multae opinione uerae esse creduntur nam ii uelim Iuda um Christiano grauitet in se sum,d lenonem periurum ostendere,quis est qui non crediturus

sit γ eum sit iam id opinione persuasum . di de ceteria idem est in istelligedum. svi natura postulat si is,quod dicimus,a nostra nais

tuta non abhorreat,uel eorum pro quibus, uel contra quos agiamus. Non. n.consentaneum est ut de pudicitia agat leno, de eat iitate meretria. quod si fiat,vetii muti no erit narratio. ΓCauenduitaque ,

35쪽

itaque, ne quid naturae dicamus ad uel sum. ssi spatia tempol,

Si tarum temporis spatium nactus suetit, ut id eiticere potuerit. spei sonarum dignitates)Non honores,sed prout quetque loqui aut agete e tedibile sit, hoe est si petionasconuenientes his quae facta et edi solemus,coialia tuerimus. vi sulti reum cupidum,adulterum,libidinosum tomicidam,temetatium . vel his contraria, s defendemus. Confliotum rationes Vt,nec alii ,riam 'peiaeras comitatus . hereditatem expectaba, ,eum odio habebas. Loco tum opportunitates constabunt Quod in . alia solitudine itidex erit, unde scelus perpetratum nullus scire posse videretur. Ne reselli polli t aut temporis parum suille Supra accusantis , nune defendentix locos veti similis narrationis ponit. Iram aut non tantum fuisse temporis dicemus, ut id seta potuerit. fAut

eiusam nullam) ut dicas,causam esse nullam, eue ea deleo suspicio habenda siti s Aut locum idoneum non suisse) Vt dicit, nonsulisse locum eiusmodi vi id seri potuerit. sAut homines ipsos

saeere aut pati non potuisso si veta res erit nihilominus lite o mma in narrando conseruanda sunt. nam saepe vetitas, niti haeseruata sint, sdem sacere non potet . Aut homines eius suisse prudenti x, aut probitatis, ut nescisse, aut pati potuisse uiderint non possint. Deinde subdit,sive veta res,sive ficta.id esse obse uandum. Si quidem multa saepe licet vela vix credi possunt, ni ias hi, utamur adminiculis,& quae fcta sunt. nisi hoc pacto adiuuentur, facile consulari poterunt. Itaque callide. inquit, in his rebus cum aduersatio erit consigendum, & presertim in quibus aut tabulae, aut finia alicuius scripti auctoritas, iam fide, iecit se

videbitur,quo minus pussit consulari. Aliqua etiam naturaliter sequuntur, & coherent, vi s bene priora narraueris, iudex ipse quam poli ea iis natraturus expectet. Et lucet narrationem hane esse meminerimus,non probationem, nonnunquam tamen etiaargumento aliquo confirmabimus,ptoposuerimus, sed simplici breuique,tit in ,eneficias,sarius bibit natam concidit,liuot ac tu moi totis ei lim ei laniecutus,& denique quae in ptobationibus tractati tui, persona, factum. causa locu ,, tempus, modus,sacultas, opinio natura, iudicium, mos, instrumentum, quibus si alia quando destituit lunus, salebimur uix esse credibile, sed tamen. verum, nescite q. nos quomodo factum s aut quate, mirarique, sed probatulos: Optimae autem probationes erunt,quae latue. runt vi a Cicerone vi ut pantur. Sunt enim utilissime praedicta O-

innia quibu , Miloni Clodius,rion Clodio Miloni insidiatus esse videatur, plurimumque facit illa calidissima smplicitati, imit

tio . Milo autem cum in senatu eo die quo a senatu eli dimisi is, domum venit, calceosque & veltimenta mutauit, paulisper dum se uxor vi st,comparat commoratus eis quam nihil festinus, ni-iul pro petati, sectile videt ut Milo quod non solum tebus ipsis vir eloquentisimus, quibus moram di lentum pio sectionas ordinem dicit sed etiam uel bis vulgaribus & quotidianas & Meuia. ta alte consecutus est. Haec de verisimili de narratione dicta sint. His tribus natiandi virtutibus ipse Cicer. in partitioni b. suauitatem ad ijcit suavem autem ei e narrationem dicit quae ii abet admirationes .expectationes, exitus inopinatos. intervosi tos motus animorum, amicorum colloquia, personatum dolo res, iracundias. metus laticias, cupiditates. In Topicis autem scripsit, narrationes opol tete etiam esse videntes, motatas,

di eum dignitate praeterquam quod sit plana breuis S credibilis,

sed morata debent esse omnia,& cum dignitate, quaecunque po- tuet int . Pletique etiam praeter Cicer. euidentiam, quam Graeci Meγ' a. vocant. nat talionem dixere,quae quidem virius non inter miti mas ei sum quid sit non dicendum modo, sed quodan

modo osteridendum ei L Alii autem pei spieuitati euidentiam stibi ciunt. Alis ad sciunt magniscentiam, quam illi vocant,quam respuunt alis,quod non se omnibus communis iudiei . Ae ne se supra modum tollat oratio, cauendum siti. veluti in proximo de Milone exemplo patet. Quare non magis proprium narrationis videri debet magnifice dicere, quam miserabiliter,inuidiose. grauiter vitane . quae O4 suo loco Iaudabilia sint, non sunt tamen huic parti . proprie a s lignata,&velut peculiaria. Dixi in ut quid sit naitatio,ia artationum gna di virtutes enumerauimus ti singularum vinutum tractationes exposiimus. Nune veto dicendum eli,si narrandum,an ubique narrandum. & s non semper,quid i mendum,& quo intelligatur id, quod dicitur na ratio,& quo natiandum loco st.& s ita nartadum vi causa pollularit poliremo,unde narratio inchoanda, te ubi terminanda st .

ad qua omnia explieanda in primis Ciceronem ex abii quot in Rhetorica composuit libri, ,es Quintilianum euocabo. Plerique igitur semper narrandum putauetiit,quod salsum esse a pluribua arguitur. Obtii si quidem narratio,cum ipsius rei gesta expo-

CICERONI s

sit o magnam excipit ossensonem, quam argumentando & causam agendo leniri oportebit quod cum aceidit embratim opotiebit partes rei geliae dispergete in causam , S ad unamquanque

conseisim rationem accommodare,vt vulneri pristo medicamentum sit, & odium statim defensio mitiget. Nihil etiam prodest

Natratio tum,cum aut ab aduersatini re exposta. nostra nihil in- teteli iterum aut alio modo narrare,aut ab his qui audiunt ira tenetur negocium vi nolita nihil intelli eos alio pacto docete qacum accidit. Omnino narratione supersedendum est. Praeterea sunt quaedam tam breues causae, ut propositionem potius habeat quam nat rationem. id acci u aliquando utrique patia i cum vel nulla expositio eis,vel de te constat,de iure quaeritur, ut apud Cetumuit os .filius an stato debeat, esse inteliati hetes,pubeitas a nis an habitu eor potia exilii metui. Pletique etiam suere,qui noexistimarunt,ille narrationem, cum reus quod obi)citur tantum

negat. in qua opinione est Cornelius Celius. Non erum putant esse narrationis, nisi quod summani et imitias, de quo indicium eli continet,vi deinde at et ut ipse, pro Rabirio Pollum o narratia se Cieetonem,atque ille negauit, peruenisse ad Rabilium pecu niam, de re erat quaestio conitituta, o in hae narratione nihil declamine exposuit. Ego aut , inquit Quintil. masnos alioqui secutus auctores,dum esse in iudici a narrationum species exilii mo . alteram ipsus causae, alteram telum ad causam pertinentium. Non occidi hominem,nulla narratio eli. Cosi uenit sederat aliqua.& inter uri etiam longa contra argumenta elui crimi ni, de anteacta vita, de causis proptet quas innocens di pericu lum deducatur ab his.quo incredibile tu. quod obiicitur, fiat.N que enim accusatot tantum hoc dicit. Occiditii: sed quibus id probet, narrat ut in tragredios cum Teucer vi, seni tetim faciat Aracis occis, dicens inuentum eum in solitudine iuxta exanime corpus inimici,cum gladio cruenio. vl1ses respondet, non esse id saeinu, admissi im, di sibi nullas cum Aiace inimicitias sui se, de laude iniet apsos cellatum . deinde subiungit, quomodo in ea solitudinem venerit, iacentem exanimem si conspicatus, dium e vulnere extraxerit. Hae consimatio & cons utatio.coeuntibus utrinque argumentis subtexitu t. hae sunt duo orationum genera,quae ad Orator em tantum attanere supra docuimus, quarum alteram, quae nihil de obiecto crimine exponat, ii orationiasticianius, non erit sine narratione, ut Celsus voluit, dicenda oratio. Non sto loco natiatur.cum poti exordium non coli catur narratio. Enim vero a veteribus nuxiatum fuisse conflat, an prooemio subuetenda narratio st. Nam cum prooemium i circo comparatum si,ut auditot ad tem accipiendam sat conciliatior, docilior, intentior . di plobatio iusi causa prius cognita non pollit adhibeti, protinus iudex retum notitia inlituendus videtur M. Tuli ut tamen moratione quam pro Milone scripta reliquit,maluit disset te narrationem,uibus praepositionis quaestionibus. pro Vareno simi lii et pollea narrauit,cu obiecta diluit. uod liet utiliter . quoties aut non repetendum . aut si tepete um,ouo Deilius intelligatur, ordine meliore digerendum,si causa paulo obuolutior sit. Eiunt praeterea quaedam causae, ne ue id raro, ne crimini Uridem de quo cognitum erit faciles ad diluendum,sed multis ante actae vitae flagitiis & grauibus onerata,quae prius amouenda sunt, ut pro patius iudex de sensionem ipsus negocalicuius propria quastio est,audiat. Vt si defendendus sit M. Coelius .non ne optime patronus oecurtat prius conuic Is luxu -x , petulantrae,impudicitiae,quam veneficii 3 in quibus solas omnis Cicero. versatur oratio. deinde totam explicet causam, quae ea ipsius actione defensa. Eli ergo rei habenda ratio, ac prout causarum conditio poposterit, mutanda narratio, ut polieri ubi de dispositione digerit Cicero. explicabit. Non ut causa P stulat natiandum ellicum aut id quod aduersatio prodeli, dilucia de S Crnate exponitur, aut id, quod i plum quod dicit adiuuat, obseu te dicitur, & negligenter quare ut hor vitium vitetur, Diu nia torquenda sunt ad commodum sitae causae contraria quae praeteriti poterunt, praetereundo, quae illius erunt, leuitet attingen

do. sua diligenter & enodate narrando. Nec hoc quidem lim illiciter aecipiendum. quod petie praeterieram,quod est a me positum, superuacuam esse narrationem rei quam iudex nouerit.

quod se intelligi volo, si non omnino factum quid sit sciet, sed

tactum etiam, ut nobis expedit opinabitur. Neque enam nat- ratio in hoc reperta est , ut tantum cognoscat iudex, sed aliquanto magis ut consentiat. quare etiamsi non etit docendus, sed aliquo modo assiciendus , narrabimus eum ptaratatione quadam . propter quod minus Homerum, aut Virgilium. vel quemvis alium egregium eloquentia poetam legete grauamur,

licet eam Omnem materiam saepe legerimus, quod dacta ovis quadam

36쪽

dam voluptate a fassidio releuem ut se te quidem in summa quid

actum sit iudicem dicemur. tamen rationem quoque facti cuiuiaque cognoscere ne gravetur, idq. no a propter aliquem in consilium adhibitum tepetete smulemus,& ut rei qui ex aduerso proponatur iniquitatem etiam omnes circunctantias intelligant. in quo plurimis figuris et it varianda nota ea positio, ad fugiendum taedium audientis,seut meminit is, & fortasse suetit superuacuuhie commorari sed & quid ego djutius p eum optime noueritit, quale si .& his similia Dd hoe hactenus dictum sit. Initium narrationis quidam utique faciendum a persona putant , eamq. , s lita sit ornandam ii aliena,infamandam statim. Sed quoque

cum suis accidentibus ponendae , cum id pro fututum eii: vi. A. Cluentius Habitu, suit patet huiusce iudicet, homo non solum municipit Latinatis .ex quo erat, sed regionis illius di vicinitati a virtute,existimation nobilitate suile princeps. Aliquanto sine his: vi,Qiteatius eum esset,et quae sequuntur. Frequenter vero a te sevi pro Tullio Cie. Fundum habet in agro rutino M. Tu lius paternum Demoliti nes pro Ctes phonte: S e .. κικου

nem autem narrationis perduci uolunt quidam eo, unde quaestio otituri cuiusmodi est: nis rebus ita gestis. P. Dolabella praetor interdixit, ut eli consuetudo de ui hominibus armatiι, fine ulla exceptaone tantum ut unde deaeeisset restituere deinde te Attulia

se dixit. sponsio facta ell,liae spon: Sone vobii indieandum est. id ab accusatore semper seri potet , a defensore non semper, sed ad Cie. iam redeo. id dicit praecepta se dedi re, quae ab alibi minime adhue abhorreant, praeterquam quod insinuationem,quo Marior seret praeceptio, in itia tempora ditust. suod nullus antea unquam secetit,hine se de Inuentione rerum disputaturum pollicetur, si priui de causarum diuisione pauca memorauerit.

Vincendi causa quod per id Medium est nam &accusator

vincit, qui reum peragit, de vincit defensor, qui causam

aduersatis labe iactat. Primum autem narrationis genu 1,

oratorium appellant, quod in causae expolitionem inuentu est. quod poli exordium poni solet. Alterura apparatum, quod non eli pars orationst,sed in consimatione, aut consutatione inter seritur, asseverandi aut destruendi gratia, quod ipsum di probatiuum appellarunt. Postremum, grammaticum vocarunt, quod

ratius in oratoris usurpatione veniat.

Arrationum genera &e. Prosequitur de narratione e

ius ponit tria genera. Primum dieitur tecta narratio. S cundum transgressio. Tettium a causa ciuili alienatio. ordo est: Tria sunt teneta narrationum. unum est eum exponimus .i. declaram ut Ee recitamus tem gellam, Si trahimus unumquodque . s. te notum Se expositorum a nobis ad utilitatem no stram causa vincendi. aduris adium, & non oblectandi piaecipue auditorem, quod . s. tenus pertinet ad eas causas e quibus ita cium est futurum aut die: Et trah:m ut unumquodque quod pertinet ad eas causas de quibus suturum est iudicium. ad utilitatem notatam causa vincendi. Alterum. i. secundum genus narrationis est quod intercurrit .i. inter principalem materia currit n5nund liquando aut causa seel. suae tende, aut criminationis, aut ita sitionis. ad aliam materiam aut alicuius appalationis,uel laudationis,hoe est quando inter tia tandum volumus facere,ut nobis habeatur fides,aut petimui aliquem et iminari,aut ad aliud transire,aut rem nostram apparare,aut aliquid laudate,sacimus na rationem intercurrentem si ertium genui) Prosequitur tertiuetenus exordis vitios dicent. Tettium genue est id, quod remota est .i. alienum est a eausa civili .i. quod non pertinet ad solum tiquo de causis eruium agitur, in quo tamen conuenit exerceri . in declamando, quo .i. ideo ut possimus tractare como diui illas narrationes superiores i.de quibus prius locutus est, in causis .cciuil ibus .Duo genera sunt eius.i. eiusmodi narrationis. Vnu qdpositum ea in negotia .alte tum quod positum est in personis. Id quod positum est in expositione negotiorum, habat tres partes, tabulam historiam.argo mentum. Fabula est quae neque cotinetres vetas neque veri umies,ut hae . s. res q traditae. i. expositae sunt auditoribus despectatoribui tragoedis . . in tiae idijs,aut quae travitae i.eomnii illa sunt tragoediat. Historia est te, gesta, sed remota ab memoria nostrae aetatis,& tamen historia a videndo dicitur,verum animo quoque videmur & ab io, qui kiderunt x nobis aut

lini qui nobis recitauerunt dixerunt saepe hil oriam scribimus. Attici ea te a ficta quae tamen potuit fieri. & ita verismilia eli,

velut argumenta cona diarum. Il lud. s. pra ua tactum genus narrationi, quod est positum.i .constitutum in petionis, debet habete festi ratem .i. plausibilitatem, di xt dicunt celebritatem setin

ni dissimilitudinem animorum utpote grauitatem leuitatem qcontraria sunt. spem metum quae item contrari an tura quia spes de bono fututo, metus de malo est futuro, suspicionem, desiderium dissimulationem eius quod est, misericordiam telum miserandarum vatietates telum cummutationem sortunae, utpote incommodum insperatum .i. quod contra aut praeter spem eu nit,laetitiam subitam. i. ex improuiso ortum, exitum rerum lucudum.Verum fixe transgendo in exercendo. .hie omnia coprobabimus exercitatione. veto,pto sed, nos aperiemus quomodo eonveniat illud quod pertinet ad .eritatem tractarima. quom do vetas causas tractabimus. Couenit natrationem habere ites res .i. tres ut dicunt conditiones. uidelicet Ut sit breuit,ut si di locida,&ut si , erisimilis quae stria quoniam scimus oportere seri .

cognoscendum est. .oportet nos cognoscere quemadmodum saciamus.i.exhibeamus ea i quomodo natiationem breuem, salucidam & .tilem faciamus. Rem breuiter &e. Erudi te docet quo

breuit et narrare post imus dicens . Nos potetimus narrate tembreuiter i nos incipiemus narrate itide.i ab eo te, unde l. de qua nee esse erit A si non volemus repetere .s narrationem ab initio xltimo. i temotissimo a tebus praesentibus,hoe est a penitus priamo, t qui bellum Troianum a gemino ouo. i.ab nailuitare H lenes auspicati velit. Et si nos narrabimus summatim.i. pet summas in genetali. non particulatim.i per singula, particulas, ut si crudeliter occisum dicas & non explices. quo gestu, quibus a mis,quot ictibus &e. Et si non prosequemur narrationem ad extremum .i. penitus finalem tecitationem, sed usque eo a. ad id, usque quo erit opus .s ad intelligendum. Et si nulli, i non vllis noutemur vllii transitionibus .i. digressionibus a materia incepta ad nouam. Et si non deeitabimus .i. per eoorem decedemus ab eo quod cepetimus exponere . Et si ita ponemus exitus rerum,

ut quoque i.ea sciti possnt, quae sint salia ante i. si pet ea quae dicimus, intelligantur satia etiam quae non dicitiam, ut qui dicat politidie redii le.dicit ab usse & noetem interfuisse tam dis nos teticuerimus a. ea non dixerimus. Quod. i. quale genus eli,s dicam me redisse ex prouincia, intelligatur quoque .i. etiam supp. me prosectum sup.esse in prouinciam. Non enim redire potetis ubi prius non fueris. Et omnino ad breuem natiationem satius et L i. conducibilius ti melius est,praeterire i .non dicere, non tu

do i. non totum id quod obesti nocet dicenti ed etiam id. quod neque obeli,neque ad uuatii prodest. Quia valla qua hune locu haud dubie legit,legat & pto etiam apud Cic reperiri legam hienon sed.& sed etiam. Et satin, et , aut cauendum est,ne dicamus bis aut saepius squam bis,idem .i. eandem leni. Cauendum est, etiam ne dicamus deinceps .i .riit m,id, quod diximus semel supra acie modo. Simo aduenit vesperi i terra pote .espertino. M

tatam Athenis. .abribe Atheni et . pio setius ubi pol quam aduenit Negatam fecit insidias virgini, & postquam secit insdras

attulit vim in loco .s. νbi eum te petis .id .n. breuius dici potest.

si em dilucide die.) Quia breuitati cohaerete solet obicut ita , iuxta illud Placet in Atte . Breuis eise laboro obscurus fio, nihilq.

tam obest oratori quam non intelligi quid dictum velut . conu nientet nune docet Cici quomodo cum breuitate dilucide die mus dicens. Nos narrabimus rem dilucide,si xt quidque.i.quo libet facinus aut factum erit gestum primum,ita exponemus idi

sumptimum, & conseruabimus ordinem rerum ac temporum , utit.lecundum quem res etiant gestae,aut v t. i. secundum quem ordinem. aut secundum et videbunt potuisse geri .L verisimile erit se gesta, ede. Hic. in hae narratione dilucida conside an tu etit, ne dicamus quid. i aliquid perturbate. i.consula & ordine tuta

to,aut animo conuernato,ne quid dicamna eontorte.i. violentet

exactum ne auid ambi suae quod possit italii in eonitatium sensum, aut quod difficile iit intellectu,ne quid dicamus nouae i. in

usitate, quae tes Obseuritatem parete solet, nam licet noua interdum delectent,consueta tamen citius noscuntur. Nequam.i dico saetandum est,ne transeamus in ala quam aliam rem, & ita confundamus natiationem,& ne tepetamus ab ultimo. quia tunc noncile constaret saltem pinno loco. de quo loqui paremus. & ne

persequamur. narratione longe.i.vlita id,quod stitu necessa.

tium erit. Ne pretereamus quid .i. aliquid, quod pertineat ad rem. Et rem dilucide dicemus.li persequemur .L periectae seque mut ea quae sunt piscepta. s. titulo superiore de breuitate. in natrando seruanda . Nam qum .i quanto narratio erit breuior, .Lianto fiet dilucidior de facilior ennitu, intellige prioribus pra ceptis obseruatis ne quid pertuitate, contorte, ambigue, nouae dicamus. sane quantum ad ordinem scies, quod commentati, quoque monent. alium ege poetas. altum taliae. Nam de Po tieo dicit Horat. in Arie: Ordinti hae vitius ea, A tenui aut

37쪽

eto sutori vi iam nune dicat,iam nune debentia dici. Pleraque

differat & praesens in tempus omittat. Hoc est licet Poeta multa deseribat quo ordine gesta sunt. plurima tamen ad opportunio. rem locum reservat. unde poetae plet unq :e a medio, aut a sne rei gesta narrationem incipiunt,ut Horra a decimo, di ita ab ulti mo anno Obsidionis Troiae.& Virgilius a septimo, di ita ab ultimo anno errorum Aeneae: Et Terentius argumenta sere a medio aut non citra medium deducere incipit. Orator Veto ut hie praecipiatur,nuo ordine res res et sunt eat narrabit. Quod & historiographi fete obseruant. Si rationem disi etentiae quaeres, ea videtur quod orator semel duntaxat dicit, E ita conari debet, ut in elligatur. Poeta autem decies legi potes .ec eo perlecto,tum demum satius est diu, intelligi principium. Praeterea orator prodesse , ult saltem isbi & suis, de ita aperte tem narrat, Poeta delectate potius,& ita varietatis ludet. Adde quod commodius pura transitum dicunt ut a poeta tes incipiendo a fine, aut ab iis, quae

ad finem tendunt quam a principio quia incipiendo a fine videtur,duntaxat tes praesentes velle dicere.& praeteritas percurrere, ut Virgilius excidium Troiae. Oratori aut nihil quod ad rem sa-ciat praetermittendum est. quoeitea utile est filium rei tectae sequi quod sequendo auditorem sacile doceat. Nouimu1 quidque sub inituum esse quodque adiectivum, o utrunque superlativo gaudere, unde decentet νt celeta omnia) dacit ut quidque Irimum pessum et it, ita primum Sc. quia vi de ita consimiles eis agitant gradu,. svetismiles Ee: Docuit sacere narrationem breuem bedilucidam,nune docet qui verisimilem faciam ut dicens. Narratio erit verisimilis. . apparens veta.s nox dicemus,ut mos possulat.i.exigit,ut opinio .s.communis praecipue audientium poliuislat,ut natura.sterum postulat, fi spatia temporum conliabunt .i.

compossibilia . t dieunt) erunt.hoe est,si vero simile est lato,aut eo tempore quanto,st quod dixerimus tem potuit segeti, de s dignitates personarum constabunt. i. si verisimilis erat tales personas,tales tex secisse, quales natiab: mus, s rationes confitiorum cotistabunt .i. si veri simile erit, tali consilio inductos quale die mus rem fecisse.&s opportunitares .i conuenientiae locorum costabant,ne possit teselli .i. reprobati aut redargui in tentatione dicendo,aut patum temporis suisse,aut nullam causam suille, aut locum non fuisse idoneum, ut ipsos homines non potuisse p. talia facete aut pati .i. s rei natum di nitates non constabunt. ssi .eta re, elit Quia docuit quid obseruandum si in ea usa Verisimili,ne putes idem non seruandum in veta causa subdit.Si teserit vera i non solum vetismalis nihilominus . . in nullo tam eraminui sunt haec omnia. praedicta conservanda. i. simul obseruan

da narrando. t.dum narrare volumus. Nam vetitas non potest sae

pe sacere sdem .i. credulitate. hoc est persuadere se esse veritate , nisi hae e. s. praedict a de loco,tempore,personis,causis consilio snt seruata. Sin .i. sed si sup.tes erit scta. Quidam legunt erunt, sed non placet nam sin & si ad unu te ieiund eo. i. tanto magis sup. praedicta erunt conservanda. Conlligendum. i.concertandum es caute de hii rebus in quibus rebus,tabulae i. ripta autentica, ut

per notarios iuratos aut frma auctoritas . i. approbatio alicuius

.csde d gni,Videtur interfuisse.Ego arbitror ea quae dicta sunt adhue. i. ad hunc usque locum constate .i. conuenire mihi sine controuersa cum ceterii seriptoribuni praeceptoribus artis. s. rhetoricae,nisi quia .i.excogitauimus noua de insinuationabus u .i. uanon soli praeter ceteros divisimus eam .s constitutionem sotielegendum est eas qui praemist de insnuationibus 7 in uia tra,vt

habetemus viam certam. plane. i.omnino & rationem exordio' per spieuam. i.euidentem. Nune. i.deinceps quod reliquum est a.

quod testat, quoniam disputandum est de Inuentione retum d bimus operam,ut videamur quasilli.i.inquisisse,nihilominus in dustriae i.ingeniose, tua . tilitas res postulabit s dixerimui priuapauea de diuisone causatum.

AusARVM diuisio in duas partes

distributa est. Primum, perorata narra

tione. debemus aperire quid nobis con

ueniat cum aduersari ' si ea, quae nobis utilia erunt,conuenient.quid in controuersia relinquatur,hoc modo: Inters

eum esse matrem ab Oreste conuenit mihi cum aduersa- CICERONI srijs iure secerit,& licuerit ne sacer id est In controuersa.

Item c contrario, Agamemnonem cile a C temnestra occisum constentur: cum id ita sit me vicisci parentem negant oportuisse. Deinde cum hoc secerimus distributione uti debemus. Ea diuiditur in duas partes, enumerationem.& expolitionem. L numeratione uti mur,cum dicemus numero . quot de rebus dicturi sumus. Eam plus quam trium partium numero esse non oportet. Nam de

periculosum est ne quando plus minus ue dicamus, di suspicionem afferet auditori meditationis & artificia, quae res sidem abrogat oratori. Expositio est,cum res,quibus de rebus dicturi sumus exponimus breuiter & absolute.

Nunc ad consimationem transeamus.

DE CONFIRMATIONE, ET

l d ndi posita est in constinatione di cob A sutatione . nam cum adiumenta nostraias exposuerimus conirariaque dissolueri

si mus, absolute nimirum munus orat rium conficerimus. vir unque igitur sicere poterimus.si constitutioncm causae cognoucrimus .

Avs ARVM diuisio in dua, pane, distibula

est.) Pol eaquam de narratione abunde suptae ctum est, sequitur . t de partitione dicendum sit siqua dem tecta habita in causa partitio,illi litem de

perspicuam totam emeit orationem. Eius autem

partes,inquit,duae sunt: una pars ell,quae quid cuaduersarios nobis conueniat,&quid in conit et lia telinquatur, ostendit. ex qua certum quiddam designat auditora. in quo aium debeat habere occupatum. In narrat ione igitur aperitur causa in partitione veto causa constitimur,vt. Quatior vetui fuit legatus. praetor urbanus,praetor Siciliensis.du h. d. causam im aperat. at veto eum adiungit,quate haee erit quadripartita distributio totius accusationis in ea,hoe tu iam constituere controuersa. Sed

in duas, inquit. diuiso causarum parte, distributa est unam dicit esse, a quid cum aduersarias conueniat,docet,& quid si in coit ue a. alteram, i dastributionem habet membrotum, quae consemanda cosutandam ue sunt . illa superio teu supposuerit species qd c5ueniat idipsum ad se inclinat qa' pro se facit .s aduersatius consteatur. Vta, M. T.C.secit: Diea insit, im iacia a P. Fabii lamilia. hoc aduersat non negat. hoe P ipso facit, cum aduersariscositeantur Damnum datu esse M.T ultio,cmedii. ram u vici Subiungit alteria,Vi.hoibus annatis non neoas,& hoe viei. Post, ud in controuersia relinquatur,sponit. Dolo malo satiu negas, de hoe suturum est iudicium. seu siti non in ol nesocio ponit ueqladuersatius sateatur ultima illa partitio adhibeda est. diutibutio nuncupatur ubi totius eausae de quo cotrouersa est, membra ponuntur . eis ea mebra in eausa non inueniat, ipse ingenio otator inuenit.&sibi ipse dicenda constituit, q uidet causam sacete superiorem,& veris facta, a vetiti milia vide tui comiscet. Aut non mebratim seeabit, sed quid sit ut sibi uidebitur exponet.idq. argumentis oecon probabitiunde &confirmatio partitionem sequit M. Sed qin prima pars exemplo explicata notissimo ipse ea

longius omittam interpretari .vetum quod ait,seeundam diuti butionem,si membratim secetur, eam plusquam trium partium esse non Oportet ut non periculum sit ne membrorum multitudinem non memoria satis teneat, ae pet hoc ne aut dest ex his aliquid,ac memoria elabatur,aut sui oblitus,alia addat. ae ne in talonga diuisone se artiseici eapi iudex metuat.& insidias equiliae oratoris: Quintil.displicuisse manifestum eli,cum de partitione disserens inquit. rursus quidam. periculosum id oratori arbitrantur,duabus ex causa: Quod nonnunquam excidete soleant qua promismu s,ti s quae in partiendo pleramus occultete quod quidem nemini accidet, niti qui plane uel nullo suetit ingenio, uel ad agendum nihil cogitati praemeditatiq. detulerit. alioqin quae

38쪽

RHETOR. AD HERENN. LIB. L

iam manifesta & luci 11 ratio est, quam tectae partitioni 1 sequitur enim naturam ducem. adeo quoque ut memoriae id maximust auxilium. via dicendi non decedere. Quapropter ne illos quidem probauerim, q partitionem vetant vitra tres propositiones extendere, quae sine dubio si nimium, si multiplex si fugiet memoriam iudicis 3e tui babit intentionem. Haec alio tamen numero elut lege non est alliganda. cum possit causa plures desidera te. Alia sunt magis, propter quae partitione non temper si . tendum . primo quia pleraque gratiora sunt, si inuenta subito, non domo allata. sed inter dicendum E te ipsa nata .ideantur. Vnde illa non iniucunda schemata,pene excidit mihi,& sugerat me, de recte admonet. sExpositio eli cu tes de quibus dicturi sumus,exponimus breuiter, 3: absolute) Nam omnis propositio quae utilitet adhiberi velit debet esse apertaq. lueida .Qtiid enim turpius est, quam id ipsum obscutu esse. quod in eum sol um adhibet ut usum, ne snt cetera obseuraλ Breuis q. debet esse,hoc est.nullo superuacuo onerata xeibo. Non enim quid dieam vi , sed de quo dicturi sumus ostendimus. Obtinendum quoque,ne quid in ea dest neque supersit Supereti autem se sete,eum aut in speciei partimur, quod in genera patriti si satis, aut genere posito, subi ei tui spe

etes,le ipse aliis praeceptis Rhetoricis docet inquenis,quae autem partitio telum distributam continet expositionem. haec habete debet breuitatem, absolutionem, paucitatem, Breuitas et , eumnis necessarium nullum assumit ut verbum lixe in hoc genete i circo eis, utilis quod tebus ipsis & partibua causa , non verbis nec extraneis ornamentis animus auditoris tenendui est, Absolutio eis,pet quam omnia quae incidunt in eausam genera de quibui dicitidum est,amplectimur. In qua partitione videndum est,ne aut aliquod genus utile relinquatur, aut sero extra partitionem id. quod vitiosissimum aut turpi stimum eli inseratur. Paucitas in partitione seruat .s geneta ipsa telum ponuntur, neque permixte eum paribuη implicantur. Nam genus est,quod plures partes amplectitur, ut animal. pars est quae iubest generi. ut equus. sed saepe eadem res alii penus, alis pata est. nam hoc modo animalis pars eli homo, Thebani aut Troiani genu t. Hae ideo diligentius indueit ut pix liptio,ut apte intellecta generali partitione, paucitas sit ti in partitio ite ei uari possit. Nam qui ita partitur Ollendam propter cupiditatem de audaciam Ee auatitiam aduersarioti, omnia incommoda ad temp. peruenisse. is non intellexit, in partitione expolito genere partem se genetis admiscuisse. nam senos est,omnium nimi tum libidinum cupiditas. Eius autem genetiasne dubio pati est auaritia. Hoe igitur vitandum eli ne euius et nus posuerit,eius secum aliquam diuersam ae dissimilem partem ponat in eadem partitione. Quod si idem in geniat plures incitident partes,id cum in prima eausae partit One erit simpliciter ex- po stum dilitibuet ut tempore eo commodiis me, eum ad ipsum ventum erit explieandum, in eausae dictione poli partitionem . Atque illud quoque pertinet ad paucitatem .ne aut plura quam saris est demotilitatutos non esse dicamus hoc modo. Oliendam aduersarios quod arguimus,& potui se facere,& voluisse de secisse. nam feeisse satis eii ostendete. Aut cum in eausa partitio nul-dast,& cum simplea quiddam agatur, tamen viam ut distributio. Me . idq. perraro potest accidete. Ae sunt alia quoque partitionum praecepta,quae ad hune usum oratorium non tantopeie per tineant, quae versantur in philosophia, ex quibus lire ipsa itanstulimu si quae conuenire videbamur, quorum nihil in ceterit a tibus inueniebamus. Atque his de partatione praeceptis in omni

dictione meminisse oportebit, ut & ptima quaeque pars exposta est in partitione sua. ordine transaatur. de omnibus explicatas retorata sit hoe modo,ut ne quid posterius praeter conclusionem anseratur. partitur apud Terentium breuiter & commode senex in Andria,quae eo gnostes e libet tum velar Eo pacto & gnati vitam,de tonsilium meum cognosces,& quid facere in hac te te v lim. Itaque quemadmodum in narratione proposuit, ita narrat primum gnati vitam. Nam is postquam excessit ex euhebia sotia. Deinde suum constitim. Et nune id operam do. Deinde quid velit Sosiam sacere,id quod extremum posuit in partitione, postremum dieit: Nune tuum est o meum: in emadmodum igitur hie. εc ad primam quamque partem primum accessit, Oe omnibus solutis peiorauit. laxe in libro de inuentione Cicero. Die autemJubiungit, uoniam in confirmatione consutationeque tota vincendi spes,eli id procurate in ptimis Op it et,quo S consimata,nolira,& consutate aliena possimus. Qtiod ii consequemur,

nimi tum munus oratorium consciemus . Id autem eme et e nequa uam spetemus, nis prius co ita eausae eonstitutione. Debeo tutione igitur ptius dicendum poli quomodo considianis dum consutandumque erit, docebit ut .

Pltimum perorata narrationc sunt quἰ hec ipsum non pae Lo N o.

tem, sed sgutam orationis esse contendant, quod de alibi Cicero approbate uidetur. ICum dicemus numero) Id elia ut breuiter, aut certo numero . ut Cieeto pro s. Roscio. Tres sunt res,de quibus me arbitror dicere oportere. sNam cum adiumenta) Alias. at umenta.

C Auiarum) Oido a. Diuiso cauti tum ess distributa in Asc .

duas partea. Primum narratione petorata,id est ad finem perducta debemus aperite quid conueniat nobis cum asDet sarris i m quo consentimus,& quid relinquatur in controuers 1, id est dissentionibus. Si ea quae et unt nobis etilia,conuenient utrique eontendentium consentanea erunt, hoc modo. Conumnient mihi cum aduersarii, matrem. LClitemnetitam esse interjectam ab Oteste filio elui . sed supple .i. in controueei lia .i. de eo contendimus, an secerit Otes es tute, id eli iuste propiet vindictam patris i matre intersecti,di ne. . an licuerit L Oresti sacereia Non enim omnia quae iure fierent unicuique sacere licet, ut ii auctoritatem non habeat. Item econtrario aduersari; accusatores

Oressis colitentur Agamemnonem patrem olea p, esse me suma Clitem neuta matre Orestis,cum id ita si, negant me . s. ore. siem loquatur enim in elua persona. oportu illi ulcisci parentem .i .partem activae di matrem pallium Deinde cum secet imus hoe . . ollenderimus quid conueniat di quid in controuersa st debemus uti distributione. Ea . di illibutio diuidit ut in duas partes videlicet sed id omittit) enumerationem & dispositionem. Enumeratione utemur Pt os equitur reti qua quae ad diuisonem pet-tinent dicens. Nos utemur enumeratione cum dicem ut numero id est per numetum exprimentes de quot rebus sumus dies ri, Non oportet . i. non ea opportunum eam . s. enumetationem continenti numero plusquam ilium partium. Nam it. i. simul

e i periculosum ne quando dicamus plus ue pro vel minus .f. quatrium partium numero. Et pro quia asseti auditori suspicionem meditationis. i. ex eo sitationis praeuiae ad deeipiendum excogitate,& alti fiet .s dolosi,quae res abrogat oratori fidem i sacit, , t ei non cie datur. Expositio est cum . i. quando nos exponimus breuiter res de quibui rebus non sumns dicturi. Transeamus,nune .i deinceps ad consimationem. i. dicamus de consi matrone. s Tota spes Prosequitur narrationem de quarta Si quinta parte orationas oratoriae, uidelicet de confirmatione causae nolitae. & de consutatione partii aduersae dicens. Tota spes vincendi, & tota ratio pei suadendi est posta, id est consti tuta in constinatione dein consutatione. Nam cum .i. ubi aut postquam nos exposuerimus adiumenta nostra. i. dia probantia causam noctiam, Ed dissoluetimus contraria. s. adiumenta .m mirum . . haud dubiae, eerimus absolute i. consumate,munus. i. officium oratorium. Igitur

ruta in eo tota spes vincendi eli, nos poterimus facete vitutique

cognouerimus constitutionem causa.

A v s A R v H constitutiones alii quo tuor secerunt, noster doctor Hermetes

tres putauit esse,no vi de illorum qui aram detraheret inuentione, sed ut o- cndcret. id. cplod, oportuisset i i m pliciter de singulari modo docere . illos

distribuisse dupliciter de biptrtito. Consi itutio est prima deprecatio defensoris cum accusatoris insimulatione coniuncta. Constitutiones itaque, ut diximus tres sunt, coniecturalis, legitima, iuridicialis. Coniecturalis est.

cum de secto controuersia est, hoc modo: Aiax in silia

ira , postquam restiuit quae fecisset per insaniam, gladio

incubuit. VIysso interuenis, occisum conspicatur . d

corpore telum cruentum educit. Teucer interuenit r

cum fratrem occisum, de inimicum fratris cum gladio

cruento videt, capitis accessit. Hic, quoniam coni ctura verum quaeritur, deficio erit controuertia. & ex eo constitutio causae coniecturalis nominatur. Legiti

ma constitutio est, cum in scripto aut ex scriptis aliquid

39쪽

ra . T V L L I reontrouersiae ruscitur. Ea diuiditur in parte sex,scriptuee sententiam. contrarias it ges,ambiguum. desinitionem, transsationemratiocinationem. Ex scripto & sententia nascitur controuersia,cum videtur scriptoris voluntas cuseripto ipso dissentire, hoc modo: Si lex sit, quae iubeat

eos. qui propter tempestatem navim reliquerint, omnia perdere , eorum navim ceteri l. esse . si nauis conseruata sit qui remanserunt in naui. magnitudine tempestatis innes perterriti navim reliquerunt. in scapham conscenderunt, praeter unum aegrotum: is propter morbum exire & sugere non potuit. casu & sortuna nauis in portum incolumis delata est . illam aegrotus possidet. navim petit ille, ius fuerat. Haec constitutio legitima est ex scriolo di sententia. Ex contrariis legibus controuersia coiiat.cum alia lex iubet aut permittit, alia vetat quippiam fieri hoc modo. Lex vetat eum, qui de pecuni;s repetundis damnatus sit, in concione orationem habere. Altera lex iubet augurem, in demortui locum qui petat, in concione nominare. Augur quidam damnatus de pecuniis repetundis, in demortui locum qui petat. minavit: petitur ab eo multa. Constitutio haec est legitima ex contrariis legibus. Ex ambiguo controuersia ruscitur, cumscriptum duas aut plures res significat, hoc modo: Paterfamilias cum filium heredem faceret, testamento vasa argentea uxori legauit. Tullius heres meus Terentiae uxori meae xxx. Pondo vasorum argenteorum dato quq volet. Pol mortem eius, vasa pretiosa&caelata magnifice illa petit. Tullius se,quae velit ipse xxx. pondo ei debere dicit. Constitutio est legitima ex ambiguo. Ex de-snitione constat causa, cum in controuersia et , quo nomine factum appelletur . ea est huiusmodi r Cum L. Saturninus legem frumentariam de semissibus di trientibus Iaturus esset. Ccepto. qui per id temporis Quaestor urbanus erat.docuit senatum, aerarium pati non posse iugitionem tantam. senatus decreuit. si eam legem ad populum serat, aduersus remp. videri eum facere. Saturninus serre coepit. collegae intercedere. ille nihilo minus cistellam detulit. Coepio,vt illum contra S.C. intercedentibus collegis. aduersus rem p. vidit ferre. cum viris bonis impe- istum iacit, pontes disturbat, cistas deiscit,impedimento est

quo secius siratur lex: accersitur Coepio maiestatis. Constitutio est legitima ex definitione. Vocabulum enim definitur ipsum. m quaeritur.quid sit minuere maiestatem. Ex translatione controuersia nascitur,cum aut tempus disterendum,aut accusatorem mutandum .aut iudices

commutandos reus dicit. Hac parte constitutionis Graeci in iudiciis.nos in iure ciuili plerunque utimur. In hac parte nos iuris ciuilis scientia iuuabit. In iudiciis tamen non nihil ea utimur,ut hoc modo: Si quis peculatus accusatur, quod vasa argentea publica de loco priuato dieatur sustulisse; possit dicere cum definitione sit usus,quid sit furtum, quid peculatus; secum furti agi .non peculatus oportere. Haec partitio legitimae constitutionis his de usis raro venit in iudiciiun,quod in priuata actione pretoriae exceptiones fiunt.& causa cadit is,qui non quemadmodum oportet, egerit: & in publicis quaestionibus cauetur legibus,ut ante. si reo commodum sit, iudicium de accusatore tiat,virum illi liceat accusare nec ne . Ex ratiocinatione controuersia constat, cum res sine propria lege

venit in iudicium, quae tamen ab alijs legibus similitudinem quandam aucupatur. Ea est huiusmodi: Lex est, Si CICERONI siuriosus existet.agnatorum gentiliumq. in eo, pecuniaq. eius potestas esto. Et lex: Qui parentem necaue iudic tus erit,is obuolutus & obligatus culeo deiiciatur in pro suentem . Et Lex: Paterfamilias uti super fami lia. pccu niaue sua legauerit, ita ius esto. Et Lex: Si paterfamilias intestato moritur, familia pecuniaq. eius agnatorum gentiliumq esto. Malleolus iudicatus est matrem necasse. ei damnato statim sollieulo lupino os ob lutum est.& s leae ligneae pedibus inductae sunt, & in carcerem ductus est. Qui defendebant eum, tabulas in carcerem asserunt, testamento ipso psente conscribunt, testes rite affuerunt,

de illo supplicium paulo post sumitur. I i. qui heredes

erant.testamento hereditatem adeunt. Frater minor Malleoli,qui eum oppugnauerat in eius periculo, suam vocat hereditatem lege agnationis. Hic cola lex in rem nulla assertur,& tamen multae afferuntur,e quibus ratiocinatio nascitur,quare potuerit, aut non potuerit iure testamentum facere. Constitutio legitima est ex ratiocinatione.

Cuiusmodi partes essent legitimae constitutionis, ostendimus: nunc de iuridiciali constitutione dicamus. Iuridicialis constitutio ethicum factum conuenit,st d, iure an iniuria factum sit, quaeritur. Lius constitutionis parte sunt duae.quarum una absoluta .altera assumptiua nominatur. Absoluta est,cum id ipsum,quod factum est, ut a liud nihil foris assumatur.recte factum esse dicemus. Ea est huiusmodi. Mimus quidam nominatim Accium motam compellauit in scena: cum eo Accius iniuriarum agit. hic nihil aliud defendit nisi licere nominari cum. cuius nomine scripta dentur agenda. A ssumptiua pars est, cum per se defensio infirma est. sed assumpta extranea re comprobatur. Assumptiuae partes sunt quatuor, concessio,remotio criminis, transtatio criminis, comparatio.

Concessio est. m rcus postulat sibi ignosci. La diuidi

tur in purgationem,& deprecationem. Purgatio est .cum consulto se negat reus fecisse. Ea diuiditur in fortunam. imprudentiam, necessitatem. Fortunam, ut C Pio ad Tribunos pl. de amissione exercitus. I mprudentiam,vt ille.qui de eo seruo qui dominum occiderat supplicium simpsit,cui frater esset, antequam tabulas testamenti aperuerit, cum is seruus manumissus testamento esset. N cessitudinem. ut ille qui ad diem commeatus non venit. leum aquae interclusissent. Deprccatio est, cum&pc

casse.& consulto secisse constetur, & tamen postulat ut sui misereantur. Hoc in iudicio non fere potest usu venire,nisi quando pro eo dicimus; cuius multa recte facta costant. hoc modo in loco communi per amplificationem

iniiciemus: Quod si hoc fecisset, tamen ei pro prillinis benefici, ignosci conueniret: verum nihil postulat ignosci. Ergo in iudicium non venit: at in senatum. aut ante Imperatorem,& in consilium talis causa potest venite. Ex translatione criminis causa constat, cum secisse nos non negamus. sed aliorum peccatis coaetos iecisse dicimus: ut Orestesxum se defendit,in matrem consit crimen . Ex remotione criminis causa constat, cum a nobis non crimen. sed culpam ipsam amovemus .m vel in hominem transserimus vel in rem quampiam conscrimus, in hominem transfertur, ut si accusetur is, qui P. Sulpitium

se fiteatur occidisse,& id iussit Cosulum defendat. & eo, dicit non modo impetrasse, sed rationem quoque ostendisse quare id ficere liceret. In rem confertur,vt. si quis, ex testamulo quod iacere iussus sit,ex plebiscito vetetur.

40쪽

RHETOR. AD HTx comparatione criminis causa constat, cum dicimus necesse suisse alterutrum facere,& id, quod fecerimus, satius fuisse facere. Ea causa huiusmodi est: C. Pompilius. cum a Gillis obsideretur.neque effugere ullo modo posset. venit cum hostium ducibus in collocutionemr ita discessit,ut impedimenta relinqueret exercitum educeret rsatius esse duxit amittere impedimeta quam exercitum rexercitum eduxit. impedimenta reliquit iaccersitur maiestatis . Quae constitutiones.&quae constitutionum partes sint,satis videor ostendisse . nunc, quo modo eas, &qua via tractari conueniat, demonstrandum est, si prius aperuerimus, quid oporteat ab ambobus in causa destinari,quo ratio omnis totius orationis conseratur. Constitutione igitur reperta, statim quaerenda est ratio . Ratio est, quae caulam facit. & continet defensionem, hoc modo: ut docendi causa in hac potissimum causa con-sstamus) Orestes cum fatetur se occidisse matrem nisi attulerit facti rationem peruertit defensionem: ergo asserteam, quae nisi intercederet, ne causa quidem esset. Illa enim, inquit.patrem meum occiderat: Ergo ut ostendi ratio ea e st quae continet desentionem, sine qua ne parua quidem dubitatio potest remorari damnationem. Inuenta ratione,firmamentum quaerendum est, id est quod

continet accusationem, quod affertur contra rationem

de istonii. de qua ante dictum est. Id constituetur hoc modos Cum usus sue i it Oresses ratione hoe pacto, Iu

re occidi .illa enim patrem meum occiderate vietur accusator firmamento hoc modo.Sed non abs te tamen occidi. neque indemnatam poenas pendere oportuit. Ex ratione defensionis,&ex firmamento accusationis iudicii quaestio nascatur oportet,quam nos iudicationem,Graeci ν Λομυοι appellant. Ea constituitur ex coniunctione firmamenti.& rationis defensione. hoc modo , Cum

dicat Orestes. se patris viciscendi causa matrem occidisse tectum ne fuerit, a silio sne iudicio Clytemnestram

occidi. Lrgo hae ratione iudicationem inueniri couuenit. Inuenta iudicatione, omnem rationem totius Orationis coconserti oportebit. ln omnibus constituti nibus di partibus constitutionum hac via iudicationes reperientur, praeterquam in coniecturali constitutione. in ea enim nec ratio quaeritur, quare secerit; fecisse enim negatur: nec firmamentum exquiritur, quoniam non subest ratio. quare ex intentione di insciatione iudicatio conli ituitur,hoc modo. intentio.Occidisti Aiacem. Inseiatio, Non occidi. t udicatio Occiderit ne . Ratio omnis utriusque orationis vi ante dictum est. ad hanc iudicationem conserenda est. Si plures erunt constitutiones ut partes constitutionum .iudicationes quoque plures erunt in una causa ,sed omnes simili ratione reperien tur. Sedulo dedimus operam, ut breuiter di dilucide. quibus de rebus adhue dicendum fuit diceremus . nunc, quoniam satis huius voluminis magnitudo creuit, commodius est in altero libro de ceteris rebus deinceps exponere, ne qua propter multitudinem literarum possit animum tuum defatigatio retardare. sed si quidem haec tardius quam studes.absoluentur.cum rerum magnitudini. tum nostris quoque occupationibus assignare debebis. veruntamen maturabimus. &,quod negocio diminutum fuerit,exaequabimus industria; vi pro tuo in nos Ascio. de nostro in te studio munus hoc accumulatissime tuae largiamur voluntati. ERENN. LIB. I. H

A v s η . M constitutiones, alii quatuor laestunt) Quam Cicer. Constitutionem vorat, id quidem uatum vocant,alis quali ionem,alii quod

ex quaei in ne appareat Theodotus caput. νεια. ιν - κέατο ,ad quod referuntur omnia,quorum verborum eadem prope es meti,daee discen

tium intereti quibu, quodque nominibus appellatur, dum termanatista sit. Fuerunt istitur qui duas sacerent conlii tutiones.seut Archidem ui,coniecturalem de finitiuum, exclusa qualitate. fuit & alia huic diuersa sententia eo itim. qui duos quidem satus esse voluerunt: sed unum inficialem. alterum tuti dic alem. liis elatis est,quem dicimui coniecturalem cui ab insciando nomen' alii in totum dederunt, alij in patrem,qui accusatotem coniectu ta rerum infietatione . ti putauerunt. Iuridicialis est . qui Grace dicitur δειμιλεν M. ι . Itaque quemadmodum ab Archidemo qualitas ex lusa est .se ab hi, repudiata snitio es, qui eam iuridiciali subiiciunt. Quaerendum enim inde iussum sinu ne, quid autem sit, non magni pendendum existimant. In qua opinione Pamphilui fuit. proinde qualitatem.hoe est iuridicialem, in plutei partes patiati sunt. Plurimi autem status diuiserunt in temde qua constet, de in tem de qua non consset. Idque verum est, nec aliter fieri potest,quam ut aut certum sit sactum esse, aut non st,s non est eertum,. t reliquae sint conlli tutiones. sed quoniam longissimum esset cunctorum asserte opinionem.s quidem &variae alij interpretati sunt. de nominibus alii discrepantes, alii addentes usque ad summam constitutionum produxerunt, de partitione constitutionum hactenui dictum sit. Quidam in idem pene tandem recidunt. Quin, S ipse Ciceroni, tib ps hoc pacio etiam dissidet,cum alij. in locii, tum in allia praceptis Rhetoriis

cis inquiens. Omnis res, quae habet in se positam indicitona aut diue piatione aliquam controuersam, aut sacti, aut nominis aut generis,aut actionis continet quaesionem. Facii, aut coiectata: nominis,ut sni , generis,ut qualitas. actionis,ut pr ut aptio. Hie autem eidem,tres esse magis placuit . sed . t antea diximus diu et a secutus auctores, vati a sentire plerunque visus est. Hie igitul ait, Hermen doctorem suum ita constituisse tres , ut nihil tamen detrahetet ex eis quai alii plutea conitituissent .

red ut ostenderet id , quod opori uisset simpliciter, ae singulari modo hoc est, uniea tantum appellatione complectendum, illo adiltribuisse duplicitet & bipartito quod cum vnam coniecturalem & s utinam satius suerit appellare, diuiserint ita ut singulas per se potuerunt idem . ut Cicero dicit. Cornelio Celsus iecit, nisi quod duo, secit satus generales,an M.quale sit. Priori si iecit finitionem. quia quaeratur, an si sacri tuus, qui e templo pecuniam se sustulisse negat priuatam eonsteatur. Qualitatem deinde in rem. Et seriptum diuisi. Constitutio est prima depi catio defensoris,st accusatori , insimulatione coniuncta) Aliqui costitutionem ita definierunt, ut dicerent primam eius eum quo aget elut depulsionem, cui rei praecipue repugnat Cornelius Celsus. dicens, non depulsone sumi, sed ab eo qui pro posti nem suam confirmet, ut si hominem occisum teus negat, statua ab accusatote naseatur. Hermagoras satum vocat. per quem subiecta tes inteuigitur.& ad quein probationes etiam partium reserant ut . Quintilianus veto . Nostra, inquit, opinio sem- pet haec suit, cum ellent nequentet in causa diueis quaellionum uatus . in eo credere statum causae, quod esset in ea potentissimum, &in quo maxime res uetiaretur. Id s quis generalem quaeuionem uel eaput generale dicere malit, eum hoe mihi non erit pugna, non magis, quam s aliud adhue quo idem intelligatur, eius rei nomen inuenerat. Ciceto autem multum a sedis seti. Etenim in alij praeeeptis Rhetoricis. Constituito, imquit . est prima conflictio causatum, ex depulsione iniensionia piosecta. hoe modo. seelui, non feci, aut iure feci. Hie a tem , quod ex accusatione depulsioneque naseitur, eonsi tutionem diei uoluit. Inquit enim, constitutio est prima deprecatio defensori ,3: accusatoris , insimulatione comuncta. Depreea

tio,) Id est tesutatio, depreeor enim tento senistat, quidquid dicat Gellius Virgilius, Equidem merui, nee deplecor inquit.

Non dentiis hosti