Dictionarium pauperum, ordine alphabetico, de virtutibus et vitijs, continens praeexercitamenta quaedam ad pleniorem doctrinam viam munientia, cum studiosis omnibus tum praecipuè sacris concionatoribus. A F. P. Rodulphio à Tossignano ... locupletata.

31쪽

VERBI CONCIONAT. 3il, faciens ad additores se eonuertit, ae si ab ipsis videatur

Petere consilium. hoc modo, dicite quaeso peccatores quomodo excitatis Deum ad vindictam, & ad irae udiam Provocatis quonam modo redimentur peccata vestra, quae in immensum tendunt 'Unde nautam imitari debet, a qui nunc est in portu, nunc est in alto,nunc ridet, nuc plo-xat: ae velut aedificator egregius,qui aedificat, diruit, mutat quadrata rotundis: ita si tu in conciliandis, aut comouendis auditorum animis nauiter,& dextere id effeeeris quod modo dictum est eonfidas,uon mediocre fructum . ex his consequi posse. t

concionatos alios mei ere, debet seipse essem mot-. cap. VI.CIeut stomaei frigiditas humano eorpori noxia est,&LI mortenon ducit,ita orationis frigiditas, quae est ma- Ius terum interpres, neque audientium sitim extinguit, nee afflictis animis id quod exigitur γ refrigerium aliquod praeitat,omnium enim affectionum fons est amor: α affectus est veluti sanguis orationis, nam qui frigidus est,uel tepidus, quonam modo alios calefaciet 'humentia ligna non facilὸ ignem concipiunt: quemadmodum etiam si extinctis carbonibus alios adiungas similes,nun quam accendentur : accendentur autem facile, si iam ni haereant. Petrus Apostolorum princeps, quando frigidus erat, haud potuit unquam voce sua mulierculam unam in Dei amore accendere: quin potius mulier-clitae vox, tanquam Ventus aquilo ad aures Petri perueniens, mentem illius usqueadeo gelidam fecit, ut dicere posset, Gelid. qua coit formidine Pin. Verum ubi caelestis ille ignis e eaelo delapsus, cor eius αlinguam inflammauit,tria fere hominu millia ad Deum saa praedicatione conuertit. B. quoque Pauli pectus tanto Christi amore flagrabat, ut aestum, ac diuinum ardorem vix animo continere posset: cupiebat enim nedum Euangelium Ad Deo animam tradere: Helisaeus prophetalia diuino ςstuabat amore, ut insanus diceretur.& Dauid

rex,

32쪽

rex,& propheta eximius insanire visus est, quamlia aream reduxit a Gabaa in Hierusalem,ubi Michol eius coniunx videns eum per senestram nudum subsilientem, irrisit Summa ergo adcommouedos animos in hoc posita est, ut moueamur&ipsi:&eos affectus in te ipso habeas,quibus velis auditorem affici. quod si eo destitutus fueris, ad dieendum minime eris idoneus. ille viarum anfractus, α diuerticula optime intelligit, quivi cursor assiduus viam terit:it ille,qui in seipso commotus est,apte alios mouebit,non ad commiserationem modo, vel indignationem ut oratores passim faciunt sed ad odium peccatorum,&ad detestationem male actae vitae. huc spectat mratianum illud praeceptu In.

Vt ridentibin arridisnt,ita flantibus adsisue in Ninnani mutim,si vis me fere, dolandi est. Poetica. Primum ipsi tiM:tunc tua me infotunis laedent. D. Grego Noe uim inflammare verba sun ut gocet Gregorius magnus qua frigido pectore proferunt . nee res,quq in seipsa non D.Ner μ' ardet,aliud accendit, Unde D.Bernardus: doctoris ti-

Fen '- Quod si ita est, quid quae ad inflammandos,& cocitaridos animos pervecta charitate praestantius nam charitas

est ignis no semisepultus,sed qui iam flamma existit, non asilice,sed e caelo delapsus. Si ignis in nube inclusus violenter tandem eum sonitu emicat,quid mirum, si caelestis hic ignis in pectore clausus, verborum emittat fulmina,

dctonitrua, quibus hominum mentes excit et,& terrore concutiat 3 O vere miranda charitas, quae tam multa potes,tam magna praestas,concionandi artifex, dicendi perita,quae ferrum suapte natura frigidum non modo case- facit: sed&ita ignit,ut veluti scintillas quasdam emittere videatur. Quidam Sactus interrogatus,vnde nam miranda,quae dicebat, hausisset,in libello respondit) charitatis,

utinam ergo charitatis igniculus vigeret in concionato-- ris pectore: ut auditorum corda emolliret,qui mansuetudinis spiritu,& leni, ac suaui flatu ducendi sunt potius, quam loris,& comminationibus. set rast divin. verbi ai caris. Cap. VI r.

Natura

33쪽

Atura comparatum est,ut quiequid lablime, & ma-1 gnificum est, id quoque arduum sit, & perdiffieile.

quamobrem,cum diuini verbi proclamatio eminentissimae sit dignitatis: ita mirandum in modum perardua, α diffieilis est: nam eum partes Christiani oratoris sint, cor-xuptae vitia naturae extirpare,atque virtutes inserere. huc maxime incumbet concio nator,atque omne studium , α

operam suam adhibebit, ut hominum affectus excitet & si fieri potest ad nouas cogitationes,ad noua studia, ad nouam denique vitam reformandam, & instituendam auueat. odve facilὰ assequi possit, debet concionator esse fortis in praeceptis, compatiens infirmis, in communatione terribilis,in exhortatione blandus , in oratione feruens, ingratia tu actione solicitus. ae proinde diuini verbi praedicatio erit

4 Ver esse debet, quia melius est, &tu-J is dius veris offendere , quam adulando I tua uis' 'lacere. Veritatem meditabitur gutturi perseueras i meum, ne sit noctuae instar, quae pul- prudens. I ehr's quidem aspectu habet oculos,

nunquam lumen solis contemplatur, veritas nanque de si nullum in caussis patronum,aut defensorem obtineat, seipsa tamen defenditur: cuius vis tanta est, ut nullo aucho minis Ingemo, aut arte subuerti possit. Apostoli, licet in his corporis compagibus inclusi. Cu diui a Limen&. Vtilis quoque erit, cum rudi populo, de imperitae plebi utilia,& popularia proponuntur potius,quam subtilia,&curiosa,vtpote diuina mandata,

artieuli Fidei,praemia caelestia parata bonis, Inferni suppliciam is conaminata , mortis & extremi iudicii terror& formido, Dei, & proximi dilectio hare rudi populo& simplici plebi declaranda sunt, an nuneiando si quidem iuxta praescriptam B. patris nostri Francisci regulam

vitia,&Virtutes,poenam, a gloriam cum breuitate se sermonis. His quatuor rotis voluitur tota concionis machina.sicut agricola non iacit semen eorruptum, sed purum,nec sine spe Iberioris fructus: quamobrem non tane caluirinia Iunt illi, qui ea docent,& iactant, quae ab a

34쪽

larum angustos parietes edoceri deberent, quam in E clesia,ubi imbecilles,&rudes quamplures existunt e Nimirum si hos Deus ex industria plerunque permittit c dere,ut seipsos colligant, &vires proprias agnoscentes, Aug.ὀe ei distant aliorum ruditati compati: Vnde B.August. A deo

inquit diceres perbis,misse esse cadere in ad Od apertum,ma-- cap. 13- nifestumque peccatum,mUbi displiceant, quuibi placendopraej-1.cor.2. mebant. nos quoque redarguit Apostolus in priori, quae est ad Corintn. epistola. Loquimur non indoctis humanaesa- Au .lib. I. piemia verbis ,sed tu doctriuastirum. Vnde B. Augusti. Ad de do tr. fidem, 'em, cbaritatem,tota militat diuiuasvientia,quae prio- Christianaeipaliter ordinatur ad Dei bo;iorem. are si in docendo praeseras honorem tuum honori diuino, non eris sine mot- tali erimine, cum fructuosa potius, quam curiosa pro V

Henricata ritate inuestigand1tra standa sint. idelibet exemplum Gand. intexete, quod habes in Hiit trip. In Concilio Nicaeno I.q. adsuit haeretieus quidam,quem cum disertissimi viti levia 34. tatis suae conuincere non possent, mox insurrexit quidam Her vir alioqui idiota, sed probus: qui ita haereticum illum 2.2.I6. aggressus est. In nomine domini nostri Iesu Christi. phi- s. trip. lolophe audi dogma saerae veritatis , nulla hic spondetbb.2. . 3. fortuna salutem. unus est Deus caeli, & terrae, creator omnium visibilium,&inuisibilium virtute verbisui. frustra laboras si tentas ea demoliri, quae fide tenenda simia desine ea in uestigare, quae captum transcendunt humanum: cum ea,quae ante oculos obuersentur, sint nobis ignota. quibus propositis interrogauit philosophia, an ita. crederet: cui ait, credo. At ille,si ita credis,sequere me, designaculum fidei suscipe,id est baptismum : tunc philosophus ad discipulos sese conuertens,inqui': audite viri eruditi,donee mecum verbis actum est,uerbaverbis opPosui At virtuti verba resistere nequeunt: Ex quibus facile constat,quam utilis sit praedicatio, quae a puro pectore dim nans , frequenti inesse Domini horrea complet. suauis esse debet, quia favus mellis verba composita , ait Salomon sapientiae a itistes. Dulcedo animaesamias Uium , eiusmitae ostrem. Vena vitae dicitur,quia impius a praedicatore instructus, relicto errore, ad viam sese confert veritatis

Apes ut Plinius ait quae su it animalia valde foecunda,

35쪽

tet.

atis

castra sua nimia prole replent, &mel soletu ex floribus , iconticet: sicut musica cor hominis demulcet, &intra se e 1pDum defluere facit,&liquefieri,ita ut plerunnuetor peccatoris In lachrymas conuertatur: ita dicendi simultas auditoris cor emollit,&spiritum eius in Deum leuat Proeetae futura praedicentes aliquo musico instrumento ad Decim ducebantur , ut de Heliseo legitur: cuius Dixitus A. I g tmelodia psesterii totius belli euentum tribus xegibus Praedixit. De David quoque eximio vate leguns , qui ita templi ministerium tres segregauit musicos, immo ipse- ας. met cithara sua spiritum immundum I Saule det pulli. ita I.cter tacere debet cocionator prudelis mediet instar qu dum Iuliam aram medicinam a Moto propinare . dulce quidam miseet,ut sub dulcis specie gustςr amarum: Viae quia

dam non Inepte. o Excitat,oenutritfacundia dulcis amorem. Diociles adit in impetiu o is tabet.

De Orpheo filio Solis narrant fabulae, quod ita di lettet '

canebat cithara, It arbores, &saxa ad se traheretiquod, 1uxta B. Isidori sententiam, dulcedine verborum suo'rum homines agrestea ad communem hominum coli bitarionem attrahereti ita praedicator lapides, Si saxa, id est corda lapidea,per compunctionem emollire. poterit: est erum veluti pictor egregius,qui arte natura imitaodo, colores eoloribus permiscens , visibiles corporum depingit imagines:&facit homines,& animalia,&arbores.sed

I uerit spe anima Duu excire sepulci, r. .i '. Atque stas alio vidι traducere messes. . ' 'Verum de ea txansformatione intelligo. Cum homo dia serta ratione In tanta omnium scelerum colluuione irr rionalem sumit appetitum,ut dixerit Plato, . ,-homo iriquod πidetur.

Pςx seMςrans quoque esse debet, & eontinua. Pisi Anni uciate de die iudiem salutare eivi. ' - '' Fandas signfrat integriue deficerct ignis in aliati, id est C , doctrina

36쪽

doctrina inflammans,&illuminans.Ita B. Paulus adiurata. I m. . Timothaeum, ut modis omnibus Dei verbum praedicet. utiliter doceat,suauiter moneat, seuere urgeat, & pergat exequi quae sunt sui muneris, & verbum Dei praedicet, non intercisa,sed continua oratione:nam, ut quidam ait. Intercisa perit,continuata viget. Et re vera dicendi continuatio, Massidua in auditorum aures proclamatio est veluti rationalis anima, qu* ut nouit philosophus Paduenit enti completo: eum enim verbum Dei sit pabulum animae, debet perpetuo reficere : Haee felicitet fortunatὸ consequeris,u ea , quae modo dicta sunt, prudentiae sale condiantur. a verba prudentia statera pom. λ cc. I. derantur. Nihil est tam cognatum prudentiae humanae, quam locis,& temporibus aptare sermones,Vt modo ad unum , modo ad alium conuertas sermonem, ut prouidus explorator:&sicut scriba doctus, qui profert de the sauro suo noua, & Vetera: ac veluti fidelis seruus, de prudens , quem constituit Dominus super familiam tuam , ut det illis in rempore tritici mensuram. fidelis, ecee quis esse debeat prudens , ecce qualis. det in tempore, ecce temporis opportunitas. tritici mensuram sup-a b. s. plein electae doctrinae, ecce quantum. Hoe seeisse visus est Paulus Apostolus. Viri diligite τxores ves M. Fiby obedite parentibus. Serui obedite Domiuis. Mulieres subditae fluet mirissuis. Ita quoquὸ B. Ioan . Scribo vobis adolescentes.ser ibo mobis patres.fribo vobis infantes: Quare diuersum in concionibus stylum, optimum quidem, & praestantissimum dieendi magistrum sancti omnes obseruauerunt, nullam maiorem opportunitatem , quam populi necessitatem expectantes. singula singulis s ut erat captus hominum .

D. Hiero. coaptabant. Nam ut ait D. Hiero .ad Fabiolam Pro varietategusti variorum condimentorum alimenta delectaui,aijs dui .cia placent, nonnullis amara. Quae alijs obsunt, eateris prosuntile uis sibilus , qui fit ore compressis dentibus, & parum diductis labris,equos mitigat,& eanes instigat. & ut faFet,ech.I1. ait Salomon I ermo opportunus Optimus. Hoc in Ezechiele si-Gret mi gnificatum est , cum ait. Ecce manus missa est ad me, iis

maguM. . qua erat liber inuolutus ,'expandit istum coram me. Manus

est praedicator. liber est sacra scriptura, quam debet ex

37쪽

ponere,iuxta auditorum ingenium. uia seuteorporale se urse Himentum non omnibus prodest. intratulis enim panis est noxius,qui adultos robora t. mel senibus vim confert nutritiuam,quod tamen pueris obest,&corporis natue tormina inducit,quibus intestina exulcerantur.Sic in Ecclesia Dei alij sunt, quibus lacte opus est, id est humiliori doctrina ut usitato saerae scripturae tropo docet B.Ambrosius. alij in Christo adolestere incipiunt, qui solidiori ei-bo indiget,& ad altiora nituntur. Nonne agricola qualitatem terrae prius contemplatur, quam semen iacias hino quidam ait, Nec DP- eadem parit omnis viti iti uenit,bac Meis Ais bene farra mirent. Non ergo existimet concio nator unius tantum generis homines fidei suae esse commisses, ut unum omnibus sit indumentum:& praescripta quadam dicendi formula erudire,atque eadem exhortatione ad veram pietatem instituere aequὸ omnes fideles possit,ne ip prio fine seitra omnem spem futuri comodi frustretur: sed intelligat se esse 'perfectum musicum, qui eodem plectro, sed non eodem Pulsu neruos serit extensos.si ergo eitharedus tanta diligentia consulit, ut oberrantis ebordae copescat vitium, de eandem aliis cocordem reddat, ut modo tensis, modo remissis chordis persectam saeiat melodiam: quanto magis concio nator debet auditores nunc rigore iustitiae, nunc remissione elementiae indueere , ut quasi unanimes sint se in domo Deiret sicut piscator soletinuestigare sinus,fle

xus,cur uitates,scopulos,Vada,littus,altum mare. nec uno solum utitur retium genere, Reque venatur retiaculo in

medio mari, ubi pisces magni retia conscinderent: neque in littore distendit magna retia, ad capiendos pisciculos, qui per lata foramina quae nimis patent) quam primum euaderem.ita periret omnis eius labor,&industria: & ut diei solet) piscaretur in aere. Haec quae modo dixi,pila toris sunt Euangelici, ut facile comprobare possem au- D. istoritate Gregoria Nazianzent,quae tanta est ut testatur in PasLO D.Gregorius Dier gymus,& Rufinus) ut nullus unquam io.Mora eius dictis caluniani inferre praesumpserit, immo potius Sarer. His p utaretur haereticus, qui ei ausus fuisset in aliquo cotrai- ra. C s xς, Ru -

38쪽

xe,tantae ergo auctoritati malo acquiescere, quam in xius progredi. hoe solum adducam, quod Dominus docturus discipulos,montem conscendit, ut ostenderet eos sublimioris disciplinae iam capaces. descendens vero de monte eum turba loquebatur,quo exeplo voluit instruere praeeeptorem Euangelicum, trerum, quas proponit, & hominum,apud quos dicturus est,habeat rationem.

cap. VITR Neaelesti Hierarchias ut B. Dionysius Areopagita, fit deliς Apostoli Pauli discipulus docet tres sunt actus Hierare hici, purgare, illuminare, &perficere: qui concionatori magnopere veluti conetonandi claues ae- eo modari potiunt: ex quibus quasi ex promptuario quodam )ha ire potest omnem dicendi Acestatem , ut facilius assequi possit quicquid de unaquaque re propo-init. Pili gale est purum agere, &iordibus liberare , sicut medicus purgat corpus, v. sanetur. cuius scopus est , ut praeter natu iam affectos quoad eius fieri, potest in ad naturalem statum sciat reducere: vel saltem dignoscat, qui Malacb.3. sanabiles sint,&qui deplorati. Ad hune sane modum debet praedieator Euagelicus purgare ait Malachias Sesie-

dans: quae ad hoc praeesarissimu munus spectant.nam co- flate est liquefacere,ia in massam redigere', hoc quidem facit concio nator, quindo auditorem assieit vel suppli- cij teriore, vel prae ij desiderio, ut mens peccatoris ti-Γ. CLO. moi e inferni emollira,&expergefacta,quq Dei regno disines ist. gna sunt, e Tequd Pur. Solet medicus morbos , quos leui D. an adribus curare neqoir, ignem,uel ferrum adhibere: nec unquam uritur grauiolibus, nisi, cum lculum beneficio desiderata finiicis desperatur. exemplum adducit D. Chry. AIalleus ilis, dem edit grauH. Neri, in parat vasa utilia, oe distorta

- .odirigit. ita Nerba dAra, or grama,quae in auditores a praedicatoretro ruiuur,non frangi in ,uec conterunt pium animum, sed potituo corripuun

39쪽

Versim interea, quae vim purgatiuam habent, est cordis compunctio,quae ut fiam ma ignis,ex violentia sui motus concitata, materiam,in quam agit, euertit, de quendam sonitum reddit. ita eor diuini verbi potentia concussum, voce in altum sublata, eiulatum quendam emittit. Vnde Ioel propheta, Exilientscutsonitus flamma M. u,&in libro Numeri habet Moyses. umcerm l. potessis- - .M. Dinerei m , igne purgabitur. hoc proinde eit conflare, &emundare cor,ut purum, ac tersum sit, ae omni virtutum cadore nitens,veluti stagrantia aromatha, quae suo odore circunfusa aerem complent. Secundus actus Hierarachicus est illuminare,id est pie,innocenter, & eruditὸ docere,nam iuxta B. Dionysi j probatam sententiam in Ana ες - geli superiores illuminant inferiores, si e ut in templo erant vasa maiora,& minora. Sici t illuceti men est,cr de&ETabiis Merestem. ait sapiens ) ita verbum Dei interiores animae oculos laetificat, nisi ponatur obex. Corpus quidem luminosum, quod sua spon te lucet, non emicat

suis radiis,ubi non est dispositio: soletque lunien lippis

oculis molestia afferre.ita verbum Dei. Vnde P. Apostolus. Afibi data est gratia issuminare id eli clare docere.tanta est huius actus praestantia , quod nulla ars,vel discipli- 'na sine magistro docente haberi potet L est enim doctor in Dei Ecclesia veluti os,quod intra suam concauitatem ci- . bos recipit.& ad eorpus nutriendum transmittit: & sicut radix,quae terrae fugit humore,quo arboris rami quoque alimentu trahunt,& nutriuntur.Ad hunc modu cocionator nutrit fideles animas 1 alutari pabulo verbi, quo pinguescit anima,cum salutaris doctrinae lumen mente illustrat,sensim irrepit,&in audito tu aures influit. Vtilitate huius actus docet Paulus Apostolus. Omnis do Artua dim-nitio inspirata,vritu'ad docenda. QAibus verbis peripi cu Edemonstrat,quae ad doctrina,&qu ae ad mores focinados eoduc ut . Vnde qui docet,&docedo illuminat ait D.Chryso. &si opus amitteret,no caret mercede sua,iuxta Dan. D telis prophetae traditione. so ad usilia erodiunt plurimos, quo IS. Itesta in perpetuM aeternitates.Etlaeobus Apostolus. Iacobi Luerterit peccatorem ab errore via sua, Ialuabis animia uam a morte. Quisquis ergo assumit hoc dicendi egregium Exoda Σε,

40쪽

munus , Ut animaslucretur Deo, nedum aureolam assequitur,quae est singularisquςdam excellentia praemi j, sed etiam auream,quod est praemium essentiale. dixit Domi

nus Moysi. Facias seper inonam auream alteram a re m. hinc v. noti de B. Patre nostro FR ANCI sco canit Ecclesia. Cuream' lib. D victor meruit,a Nolam dum uit .Postrernus actus erat,quan-

Lah do ad perseistionis eum ulum deducitur peccator. Nam, cum inualescentibus peccatorum tenebris, rationis vires ulatim deficiunt:& graui, ac periculoso casu miserabis homo praeruptus fertur in praeceps: tunc diuini verbi praedicatione maxime contendere debet Euangelicuς praeceptor, vz eum purget, illustrer,& si fieri potest ad per se Aionis exitum perducat. h ue ciuidem tendit omnis actus eius hierarchicus.Nam si Ite quaeras,quare Deus voluit homines per homines doceri respondet quaestioni

B.August.ne humana natura vilescat. ait)tib.de dis . Ium A..is sed abi Lia esset tamana conditis:=undo ut daret νεθου Christia-a de humano limplor merum enisn Dei templum est humana mens s is testatur stolin)templum Deisnctum est,quod sis vos: Deia ' de ut charitas aditum baberet refundendorum, oe commiscendorum si-I. Corint.3. bimet animorum. Sed quam doctrinam habere debet Z dico triplicem esse actum doce di.Simplex exhortatio, cui sun ex de ficit scire mandata,& credenda. Secundus praedicandi: αε, es 3. tunc scire tenetur exponere mandata,& credenda, Ut do- parte Sum cet B.Petrus Apostolorum princeps.ma 68. reddere rationem. Tertius actus est cathedram tenendi rocmemb. 3. tunc scire tenetur omnia,quae ad Cathedram spectant. his 1. Par.3. sanὸ praeceptis absoluetur tota actuum summa, quam ii perius commonstrauimus. De disserentia intre oratorem, πηαμ ον- Euangelic-. Cap. I

'Im Iscrimen est, & non vulgare, inter oratorem, de concionatorem. Nam orator ille est, qui aptε, distincte , de ornate ex tempore dicere potest de quam

cunque re sibi proposita, & praesertim de rebus, quae pertiuent ad Reipublicae utilitatem tauctor est Cieer. ex quo