Iacobi Raeuardi Brugens. I.C. Ad leges duodecim tabularum liber singularis, veram prisci iuris antiquitatumque ad hunc vsque diem incognitarum explicationem continens

51쪽

dam numis deprehendi,in quibus pro Gulo, Gurges, Galba, Glicia,G ellius, Ogulnius Gallus, expresse legitur Culo, Curges, Calba, Clicia, Cellius, Oculnius Callus. Sic pro pago, aliquado est in detiodecim paco:& que Caium

'vulgares, eum Florentinae Pandectar Gaium

appellatum continent. Et ita quidem ex gnoscito, interdum ab antiquis cnoscito, indeq; unius litterulae transpositione, ex cnoscito factum ab imperitis videri potest conscito. Quod autem subiicitur de litis addictione, his verbis: FOs meridiem praesenti litem addicito. profecto, nisi me vehementer coniectura fallit, id etiam vitiosi ina est. Videamus quid sit litem addicere: an secundum presentem litem dares' Sic magis plerisq; visum est. Ita ne vero' Mae nam igitur obsecro huiusce legis est aequitas,si secundum p sentem,sorte petitoreiis iniustum, iudex debuerit iudicare' Constat certὸ eos, qui cum frustrationis caussa latitaret, tribus edictis euocati poesentiam sit facere contemnebant, litem idcirco non

perdidisse: verum si post edictum peremptorium, quum dies eius stiperuenisset, citati norespondistent, actam fuisse caussam non utiq; secundum praesentem, sed interdum absente,

52쪽

DE LITIs ADDICTIONE. si bonam caussam haberet, vicisse.cap. LxUnde iudic. Eum igitur qui ante meridiem perorauit, post meridiem propter absentiam olim lite fuisse multatum audebimus existima re'Qua auetoritate', quaesis Decemuirali Tam stupidos fuisse Decemviros, & imp

dentes, quis est qui sibi persuadeat' Ego itaq; didici litem addicere, aliud nihil essu in hac

lege, quam litigandi potestatem facero. Qii potestatem quia iudex non solet facere, nisi Rctore Cu reo praesente, nisi audita & cognit caussa, hac ratione impulsus secundam Decemuiralis huius legis partem sic ausus sim rastituere: Post meridiem litem addicit si ambo

praesentes. Tertiam legis partem sic etiam Omendo: Sole Occ O, diei seprema tempestas efρ. Scribit enim expresse Gollius,non Sol occ siis, sed Sole occaso Decemviros in legibus positisse. Et sic apud Varronem lib. vi. deling0 Latina legenditin puto, Sole occase, die prema tempestas esto. n , SOM Occase ut passim logitur. Quo modo pilam apud Censerinum in libro de die natali, & Macrobium Saturn lib. I. cap. VI. haec eadem legis pars est resti tuenda. Sanὸ Solem occasum, pro Solis oς- casu, auctores priscos eu dam votest te non

53쪽

insuatadixisse, non Gellius solum, sed etiam

Plautus in Menaech. testatur,liis verbis:

Namas assi te essem hodie; unquam ad Solem

occasum viverem.

Supremam autem tempestatem idem Varro lib. im .de ling. Lat. sic interpretatur: Supra ana, inquit, silmmum diei, id a supremo: hoc tempus duodecim tabulae dicut occasum esse Solis. Sed postea lex Plaetoria id quoq; tempus iubet esse sepremum, quo Praetor in C mitio silpremam pronunciauit populo. Et lubros augurum pro tempore tempestatem diiscere,idem Varro est auctor h.VI.de ling.Lat. Festus etiam pro tempore tempestatem antiquos positisse,adnotatum reliquit. Totius igitur legis sensus est: Iudicem ante meridiem causiam utrinque cognoscere oportere: postmeridiem item postulanti adgicere,aut d negare, hoc est,u ita videretur, litigandi potestate facere, sin minus,eam denegare tempusq; pomeridianum ad occasum usque solis extendi. Illud certὸ constat, & aliquando a nobis tractatum est, de praeiudiciis libro primo, eum qui ius situm persequi voleba Pra torem olim adiisse, caussamq; presente aduerculo in iure dixisse: & tandem audita cogniA.' . D ij inq;

54쪽

DE LITIs hodiCTio Nn taq; caussa,vel dedisse Praetorem,vel eam quae petebatur, actionem denegasse. Ceterum an, tequam Praetor esset, antequ/in Cn. Flauius

actiones promulgasset, eas a Pontificib. peti consueuisse, neminem puto tam imperitum, qui id ignoret. Siquidem is, qui ex Pontificibus ut praeesset anno priuatis erat constitutus, iisdem sere anni spacio in reddendo iure partibus fungebatur, quibus postea Pranores functi sunt. Porro ante huiusnodi Pontificiam iuris reddendi potestatem, quum Decem uiri ius dicebant, tunc etiam in usu actionum suisse impetrationem, & hac eadem, quam nunc interpretor, lege primo introductam utiquς

mihi persiladeo. Vt ita quidem actionum impetratio lege duodecim tabularum positi introducta videri, primumq; apud Decemuiro in usu fuisse, & deinde a Decemuiris ad Pontifices, & a Pontificibus tand*m ad Praetores transiuisse. De nexis. Cap. VIII. CE L L a V s libro vigesimo cap. I. auctor

est, sic in duodecim scriptu fuisse: AE sconfessi, rebusque iure iudicatis triginta dies tuo semet. Fos deinde manni iniectio elo. in ius δε-

55쪽

e 1 p. viti. πηι iudicatum facit: aut 3ui pseudo eo in tur

vim dicit, secum ducito. Vincito, aκt neruo, aut

compedibus quindecim pondo, ne minore,aut si volet maiore Ῥincito. Si γοlet, suo vivito: niμο τὼ tiis, qui eum Unctum halebit, libras arru in dies dato. Si γοlet plus, dato. Hic legis sententiani interrumpens Gellius, quid deinde fieri donexis .voluerint Decemviri, excepta postre

iva legis paue, verbis propriis declarat: reliqua legis verba, magno studiosorum incona modo.antiqui talis fraude maxima stipprimes. Erat, inquit,ius interea paciscendi, ac nisi pacti forent,habebantur in vinculis dies. Lx. Inter eos dies, trinis nundinis continuis ad Praetorem in comitium producebatur, quantae , pecuniae iudicati essent, praedicabatur. Ter . tiis autem nundinis capite poenas dabant, aut

trans Tyberim peregre venti ibant. Et paulis post: Si plures forent, quibus reus esset iudicatus, secari si vellent, atq partiri corpus adindicti sibi hominis permiserunt. Et quidem Verba ipsa legis dica, ne Gistimes inuidetam me istam forte formidare: Tertius nundinis parres secant si plus muniuxefletuerni, sine fraude esto. Hactenus Sextus Caecilitis apud Gellium. cu ia autem luem hanc mendossima esi ,

Dii, Va

56쪽

vel me tacente nemo est qui non animaduertat, idcirco non eius duntaxat partem illam quae verbis Decemuirorum hic apud Gellium mendose legitur, sed uniuersam argumentis aliquot, & coniecturis verisimilibus sic esse restituendam demonstrabo : IERIS CONFESSI, ER'snVE DEBITI IV DI CATIs , TRIGINTA.

sI FRAUDE ESTO. Nunc videamus uuae fue-

57쪽

e 1 p . VI I i. ag .gni huius restitutionis rationes praecipuae, quibus impulsi lectionem veterem sic in utauimus. Pro Zebusi iudicatis, reposuimus, Asirui debiti iudicatis. Certe quia in hac lege non de confessi tantum,sed etiam de aeris debiti iudicatis tractatur. Consessi igitur arris, inquit Gellius, ac debiti iudicatis . xxx. dies sunt dati. Et quod apud eundem Gellium sic nullo sensu legitur, ni iudicatum Iacit, aut quineudo eo in iure vim ilicite illud sic emendaui-imis: ni indicatum Mit, nemur quis endo eo in iure di index est. Festus auctor est, veteres pro secerit faxit, & pro egerit axit dixisse: eo sq, pro nisi etiam, vilico verso nem ut,vses esse. Iac. Cuiacius, in antiquo exemplari, & vas id fideli, pro quispiam, testatur legi quips. Cu- lacu emendationem mirum in modum Confirmat vulgatis lectio. Dubium enim no est, quin apud G ellium haec verba, qui istudo eo, ex his verbis, quidis endo eo, librariorum impe, Atia deprauata iant. Qui legis verba non percipi entes,dictionem quis, diuiserunt,& eius postremas litteras duas ps, sequenti dictioni indo, adieceriint: & ita pro quipi endo, qui heudo, reposuerunt. Pro vim dicit, in eodem exemplari, vindicit legi, refert idem Cuiacius.

58쪽

An veteres vindicit ea forma qua lauit, soni

dixerint, subsisto. Quod autem sonit & lauit

Veteres dixerunt, ho cincla est quod iidem etiam lauere,& sonere diceret, ut testatur Noanius Marcellus. Vindicere pro vindicare eos

dem dixi sie, no obseruaui. Illud profectis certissimum est, vindicem ab eo appellatum esse, si Festo credimus, quod vindicat, quominus is qui prensus est, ab aliquo teneatur. Quid igitur obstat, quominus pro vim dicit, legamus, index Uus Maxime quod hanc emendationem antiqua per vindicem asserendi ratio videatur confirmare, quam elegater descripsit Liuius lib. I. Centurionem. inquit, nobilem militaribus factis, iudicatum pecuniae quum duci vidisset M. Manlius, medio foro cum caterua sita accurrit,& manum iniecit,vociferatusq; de superbia patrum, & crudelitate foeneratorum, miserias plebis,uirtutibusq; eius viri, fortunaq;: tum Vero, Ego, inquit, nequicqualiac dextra capitolium, arcemq; seruauero, si ciuem commilitonemq; meum a Gallis victoribus captum, in seruitutem, ac vincula duci

videam. Inde rem creditori palam populo soluit, libraque & aere liberatum emittit, Deos atq; homines obtestantem,ut M. Manlio liberatori

59쪽

C A P. uria. et ratori suo,parenti plebis Romanae, gratias re ferant. Indeq; vindicem libertatis appellatu M. Manlium testatur paulo post idem Liuius. Aiunt Decemviri, secum ducito. Quos In neruum, in vincula, in carcerem priuatu. Liuius lib. Vi. An placeret sunt verba C. Licinii litolonis,in legis de aere alieno rogatione9 foenore circumuentam plebem ni potius quam ser. tem, creditu seluat, corpus in neruum ac sep-

plicia dare' & gregatim quotidie de sero ad

dictos duci 'de repleri vinctis nobiles domos'& ubicunque patricius habitet, ibi carcerem priuatuna esse ' Quod autem pro binas se ,

repostumus libram arris, certa legis sententia- . hanc nobis emendatione suadere videbatur: ea si quidem legis est sententia,ut si illa,quam lex constituit, farris quantitate nexus non sit Contentus,velit plus dari. Quis ergo tam erit imperitus, ut non intelliδat, certa farris quan titatem legem expresiisses' Si itaque legeris,

labras sartis,qui qiuese fieri potest,ut plus p

tatur Ideoq; certam visi sunt Decemuiri arsas quantitatem expressisse, nimirum libram unam, qua si contentus non esset nexus, voluerunt plus dari. Voluerunt igitur Decemariti nexos. Tu suo viverent,a credit0ribus ali.

60쪽

voque respexisse visus est Terentianus illephonnio, his versibus: liu aliud est periculum , γηδε aliquid abrata

Alere nolunt hominem edacem.

Huc quoq; pertinet illud Plauti in Menaeos.

Nam ego ad Menaechmum nunc eo, quoi iam dis Sum iudicatus: vltro eo ut me Ῥinciat.

Nam illic homo νοmines non ali merunt educat. Recreat : nullus melius medicinam facit. Sunt qui pro in dies, enis dies legunt. Ego colendo endodie, ea forma, & ratione legendumsesse, qua apud Festum endoprocinctu unica dictione legimus. Endoprocinctu, in procii diu: endoplorato, implorato: sicendodie,quotidie. Et haec quidem ad illam legis partem, quae apud Gellium ipsis Decemuiroru verbis mendost legitur, Hinciant. Eam vero, quam propriis verbis idem Gellius declarat, verbis prout potuimus Decemuiralibus,hoc est, anis liquis, & quae Decemuirorum temporib. Romae in usu fuisse existimamus, silmmo studioerestituere conati sumus. Itaq; haec G es' verba: Erat autem interea ius Paciscendi, ac nisi

Pacti