장음표시 사용
541쪽
ui dubitant utrum oporteat Deos venerari, Oparentes honorare, an non indigeret poena .
Qui dubitat utrum nix sit alia indiget sensu .
De differendi dialecticeque augumentationis speciebus. Cap. Io.
HIs autem expostis,deinceps quot sint genera ar
gumentationitin dialecticarum , dicendum est . Est autem una,quae inductio, altera, quae Ratiocinatio nominatur. Ac ratiocinatio quid sit iam dixiamus,Inductio autem est, ex rebus singuli, d uniuersas progressio:ut si gubernator is demum sit optimus, qui peritus & doctus,itemq; auriga,in quaque etiam re quint peritus & exercitatus omnino sit optimus & praestati minus . Inductio quidem plu ualet ad iaciendam Mdem, aptiorque est,tensuumque iudicio familiarior αnotior,ae saepius in populi ore uersatur. Rati inatio autem magis urget,ad eosque qui contradicunt,resellεdos potentior cit. Ae genera quidem e quibus argum lationes dicuntur,ea sunt,quae diximus.
De rationibus, quibus magnam argumentorum copiam nobis ad disputandum comparamus . Cap. I I.
RAxiones autem, quibus magnam ratiocinati num argumentorumque copia comparabimus , sunt quatuor. quarum una est in propositioniabus eligendis,altera in distinguendo,quot modis qui sue dicatur, tertia in differentijs inueniendis : quarta in similitudinis cognitione & scientia.Sunt etiam quo dammodo eorum trium propositiones. Licet enim ex Vnoquoque eorum propositionem ducere, Ut eXpete
dum esse,vel quod honestum est, vol quod iucundu est , vel quod utile :& hoc inter sensem & scientiam interesse, quod si scientia amissa sit', rursum comparari po-
542쪽
test , sensus semel erutus & amissus, non potest recipi, Et quam ronem habet id quod ciscit bonam valetudinem ad bonam valetudinem, eandem habere id quod firmam constitutionem facit ad firmam constitutione. Atqui prima propositio est ex ijs, quae multis modis dicuntur,secunda e differentia,tertia ex similitudine.
CONCLUSIO. Duplex est argumentationis dialecticae species , R tiocinatio, inductio. Inductio plus ualet adfaciendam fidem , Ratiocinatio autem magis urget.
De propositionum acceptione. Cap. o.
P Ropositiones igitur eligedae sunt, quot modis de
propositione diximus, ut vel omnium sententias seligamus,vel plurimorum,vel sapientum:atque eorum vel omnium,Vel plurimorum,vel eorum,in quiabus valet opinio sapientiae.Vel eas utiam,quae cotrariae sint ijs, quae ex disperaris fiunt, ut ante diximus. Hoc etiam utile, in ijs eligendis non solum probabiles s mere,sed eas etiam, uae ad earum similitudinem accedunt.ut eundem sensum in contrarij, versari,quoniam etiam ars & scientia versatur, itemque nos cernere aliqua re in aq=ectum intromissa & recepta nonande eiscia & emissa. quoniam eodem modo audimus, gust mus, & olfacimus. Quod idem fit in caeteris. Iam ea pro initio &proposito assumenda sunt, quae in omniabus, vel eerte in elurimis rebus intelligantur. Dant enim, qui non satis acute inspiciunt, in aliqua re non' ita reperiri. Delectus etiam ex iis argumentationibus habendus est,quae scriptae siuit,sed descriptiones ita faetendae sunt de quoque genere, Ut separatim proponamus , ve luti de bono, aut de animantibus, ac de omni genere bonorum, initio facto a quTitione naturae. N
543쪽
tandae etiam sunt omnium sententie , ut placet Emp'docli,qitatuor esse corborum initia & elementa. Dicta etiam clari hominis proponamus licet. Propositiones autem & quaestiones in partes tres distributae sunt. partim enim ad uitam & mores,partim ad natura: όbscuritatem,partim ad disserendi rationem pertinent. Ad uitam & mores, quales hq sunt, Sitne parentibus potius parendum,an legibus,si discrepent 3 Ad disserendi r tionem hae, Vtrum cadem ars in contrarijs versetur Ad naturae obscuritate,vi,Sitne mundus sempiternu, eadem est ratio quaestionum 'Quanquam autem que singule sunt earum,quas diximus,de in difficile est certum aliquid tradere,tamen diligentia nobis adhibenda est,inductionis consuetudine,ut ex forma, tuam prC scripsi que sit, tuaeque intelligamus. Ac instituto quidem philosophorum,ad veritatem, dialecticorum, ad opinionem & verisimilitudinem,haec omnis de ijs dirigi debet disputatio.Sumendae sunt autem quam maxume uniuersae ora propositiones,& una in multas distribuehda est.vt,eade arte contraria contineri,deinde adHerct,tu ea, ius csi aliquo coseruntur.Eodeq; modo hae in partes diuidedae sunt,quoad diuidi possimi. ut bonorum & malorum eande esse artem,alborum S nigrorii, frigoris&caloris,itemque in caeteris faciendum est. Ac de propositione quidem satis multa dicta sunt. . '
essuli propositionum 1 ecies, Ethicae, a b cae ,
O Logico. . contrariorum eadem es disciplina.
De distinctione Multiplicis. Cap. 13.
. π N illo autem,quot modis quidque dicatur, non so-Α emrarao Ium videnda sint quae alio modo dicuntur, sed dan m m0do. da etiam opera est, ut rationes asserantur . veluti nou
544쪽
non solunt explicandum est, bonum alio modo dici iustitiam & sortitudinem, quam id, quod ad firmam aia sectionem corporis, S id, quo loci bonam valetudii nem cisciendam valet, sed etiam illa hoc ipso, quod i affectiones quaedam sunt di qualitates : haec ob eami causam,quod uim habeant efficiendi aliquid , no quod ipsa sint qualitates. Quod in caeteris omnibus vide du erit diligenter, An autem specie multis modis, vel uno modo,aliqua dicantur, ex his perspici potest. Pri mum ex contrario cosiderandum est, an multis modis dicantur , siue specie, siue etiam nomine discrepent. sunt enim quedam, quae stativa nomivibus alijs atque alij, differant . ut ei quod acutum est in voce, conifarium est graue: in magnitudine,obtusum. Perspicuum est ictitur, id multis modis dici quod acuto contrariuest. od si hoc,etiam hoc acutum est. virtusque.enim ratione alterum erit contrarium: qm no idcin acutum obtuso & graui contrarium suturum est.atsui utrinque acutum est contrarium. Rursum grauitati in uoce contrarius est acutus, sonus in magnitudine,leuitas: ita gra uitas multis modis dicitur:quando quidem etiam eius contrarium. Iteque qm honestum in animali,turpe contrarium est.in domo vitium,fit,ut honestum sit hon1onymum. In quibusdam cum nona Via non sint varia, tame aperta speciei distinctio est,ut in albis & nigris eω tingit.Vox enim & clara,& susca dicitur, iteque color albus & niger. Non igitur nomine discrepant cum i terim perspicua speciei aut generis declaretur differe
tia. Non enim eodem modo color sustus, & vox susca
appellatur.Atque etiam in sensu id perspici licet.Quetenim ciusdem liint generis,cidem sensti subiecta sum: de eo autem,quod in uoce clarum est, & album in colore, non eodem sensu iudicamus, sed hoc aspectu, illud auribus.Itemque eius,quod acutum est & obtusum, in saporibus & magnitudinibus,non in codem sensu iudicium est:sed huius in tactu,illius in gustu. Neque enim haec nominibus discrepant,neque ipsa per se, neque c6traria:quippe cum obtusum utrique sit coutrariu.Praeterea
545쪽
terea viklandum est, uni ne quid sit contrarium, alteri nihil sit omnino. ut Uluptati quae ex potione capitur, contrarius dolor est is,quem sitis asserta. at huic quae ex cognoscendo & discendo capitur, diametron lateri ii comparabilem esse, nihil contrarium est, ita voluptas multis modis dicitur. Cumq; amare ex animo,& odis,
se contraria sint,amare autem, ut ad actionem corporis reseratur,nihil habeat,ob eam causam amare multis modi, dicitur. Hoc etiam considerandum est in iis inter quae media interiecta sunt, utrum aliquorum ut medium,aliorum nihil sit: aut sitne utriusque, nec tamen idem medium,ut inter album Sc nigrum colorem, suseus est interiectus: inter vocem clarath &fuscam, nihil nisi sorte raucum interiectum est, ut placet quibusdam,raucam vocem esse interiectam, ut sit albus in homonymis itemq; niger. Praeterca hoc etiam vide dum est,sintne aliquorum plura media aliorum unum: ut inter album & nigrum eolorem plura sunt interie m. Coloribus.n.multa sunt interiecta: voci unum raueedo. In disperatis etiam videndum est, dicantur ne
multis modis,hoc modo: Si.n.unius multi sunt modi, etiam Girarij multi modi erunt.vi,si non cernere multis modis dieatur,vno,priuatum csse oculis,altero,non langi oculorum ossicio: cernere etiam multis modis dieatur necesse est. Utrique enim non cernere aliqua ex parte opponetur. Vt non habere aspectum, & habere:&non fungi olscio oculorum,ac fungi. In iis autem comtrarijs,quae priuantia dicuntur, hoc spectandum est, Si
unum multis modis dicatur,etiam alterum.vi,si sentidie animo & corpore multis modis dicatur, etiam mutitis modis dicetur nihil sentire nec animo,nec corpore.
Ea autem priuantia esse hinc intelligi licet, quod animantia nata sunt ad sentiedum animo & corpore. Iam vero in coniugatis haec spectivida sunt: Si iustae multis modis dicatur,eius etia quod iniustum est multa erunt genera.Ex utraque enim iusta re quod iustum est nominatur. Vt si iuste appelletur, cx sua sententia iudicared recte,eodem modo etiam, quod iniustum est appetilabitur.
546쪽
tabitur. Similiterq si quod ad valetudinem pertinet
multis modis dicatur,ctiam accommodatu aci valet
diri2m multis modis dicctur. Vt quoniam quod ad valettudinc ini'alet, licitur, & quod eisciens est valetudian: s,N quou conseruans est, ct quod indicans: sic accommodate ad valetudinem, vel eisciendam, vel tuendam, , ct indicandam. Itemq; in teris,si unius multa sint genera,casus etiam multa erunt: & s casus mutita, etiam illius. Atque etiam uidendum est,sin ne genera prxdicamentorum,quae cx nomine dicuntur, eadem Omnibus. Si cnim non cadςm est appcllatio, certe id de quo agitur, ambiguum cst. vi bonunt in cibo id est, quod est efficiens voluptatis,in medicitia, quod efficies est valetudinis: in animo,asti ctum est e,ut lcmperatum esse , vel sortem, uel iustum. Quod idem in homine contingit. Hoc cita aliquoties in praedieamento. Qu do rcperitur,ut in tempore bonum. Bonum.n.dicitur,suod oportune fit & in tepore. Hoc fit in praedicameloquantitatis saepius,ut quod fit modice. Bona.n.cst me diocritas:qua propter bona multis modis dicitur.Iteq; candor in corpore color appellatur,in uoce,quod intelligitotest. Eodemque modo id quod acutu est. neque.n. similiter ii Oibus ide dicitur.ut voxacuta est ea,quae cita: ut placet ijs qui modos & concentus in numeris c sectantur:angulus aut acutus is est,qui minor cst recto:& machera,cuius es icutus angulus. Videndum est et, sintne gunera corum, quae eidem nomini subiecta sunt Varia, ne unum ab altero contineatur. ut O os animal dc Vas. Eorum.n. varia est nominis definitio & ratio.Nam animal quid declarat,vas quale quid. Sin unum genus ab alio contineatur non necesse estuarias esse rationes. ut comi animal genus est, & auis. Cum igitur coruum auem esse dicimus, animal quoddam esse dicimus. ita de co utrunque genus dicitur. Itemque cum coruum animal pennigerum bipes nuncupamus, auem eum esse declaramus. Ita utrunque genus in coruo, corumq; ratio intelligetur. In ijs,autem generibus,quorum Vnum nono altero continetur, hoc non contingit. Neque. - enim Locus
547쪽
. x E R r M v senim eum uas dicimus,animal dicimus: neque vas, eum animal. Nec vero in eo solum de quo agitur spectaret Gebemus,an sint varia genera,quorum neutrum alteria continebit: sed ex contrario etiam id perspici debet . Nam si contrarium multis modi, dicatur, profecto id Ctio 'i'u H propositu est,dicatur multis modis necesiarici 'ςtiana definitionem eius quod concretii est,diligenter ponderare Sc exquirere.ut albi corporis re clarae vocis. Sublato enim eo , quod proprium est, eadem relinqui debet definitio. quod in homonymis non contingit: velut in ijs ipsis,quae a nobis modo prolata lunt. Superioris enim hec erit definitio. Corpus a Ibum, corpus est,quod tali eis colore affectum. Posterioris haec,Vox clara,est vox,quae facile intelligitur.Sublato igitur corpore S uoce,non idem in utroque reli quitur . At qui deberet,si quidem synonymum erat album, uod in utroque idem esse dicebatur. Et quoniam saepe in definitionibus homonymu, quod conseques estagnoratur,iterum spectanda definitio est. Vt si quis efMcientia ualetudinis & indicantia esse dicat ea, que piam compositionem quandam ualctudini ad uiocnt , non id respuendum est sed exquircndum quid in vir que aptam compositionem adhibere valetudini dixerit.Vt u Illa tanta esse dicat, ut eisciant valetudinem et laec eius odi,ut indicent qualis sit assectio. Praeterea allud etiam considerandum est , possint ne conferri ex maiore uel ex similitudine. ut vox clara,& alba VPstis, amatus iapor,& vox acuta. Haec enim nec eodem modo alba & acuta dicuntur,nec alterum altero magii tale. Ex quo sitist id quod acutum est,& quod album,sint homonyma.quippe cum synonyma omnia ualeant ad c In an parationem. Nam aut similia dicentur, aut aliud alio HEhii ψς- Iu Qvpniam autem diuersorum generum,quorumiab altero continetur, alterius generis S speciei disterentiae sunt ut animalis & scientiae,quoniam 'eorum lunt diuersae disterentiae ) videndum eu, an ea, ut eisiem nomini subiecta sunt,differentie sint diuersorum generunt,quorum unum ab altero non continea
548쪽
tur,ut quod acutu est,uocis & magnitudinis. Vox enima voce differt,quod acuta sit,item magnitudo a magnil tudine. Ita fit, ut acuti vocabulum sit in homonymis.l Diaersorum enim generum, quorum Vnum ab altero non continetur,diuersae sunt differentiae. Iam illud e- tiam spectare debemus eorum ne, suae eidem nomini subiecta sunt, liverita sint differentiae. - coloris eius 3 qui in corpore inest,& eius qui in cantibus, variae sunt differentiae.illius quod valet ad separandum aspectu, & quod ad comparandum huiusson eaedem sunt: quo fit ut color variis modis dicatur. Earundem enim rerum caedem sunt differentiae.Postremo, quoniam sp eies nullius differentia est, homo en inr& bos non innumero differentiarum habentur, cum speciei nomen vimque obtineant, videndum est diIigenter, eorum ne quae eidem nomini subiecta sunt, unum in specie, alterum in differentia numeretur . veluti candoris qui accidit corpori,coloris est species: qui autem in voce spectatur,differentia. Differt cnim vox a uoce: 'uodi elara sit & candida . Ac in ijs quae multis modis dicun- tur,haec consideranda sunt omnia.
CONCLUSIONES. Quod modis dicitur unum oppositorum tot modis dicitur reliquum.
Diuersorum generum quorum linum non continet
alterum,diuerse sunt species ct disserentiae.
De differentiarum inuentione, & similium eonsider
tione,& instrumentorum utilitatibus. Ca. I .
Iiserentias aut ex iis gfiibus,quae ad imum quasi caput reseruntur,perspicer & iudicare debemus . veluti quid inter iustitiam & sortitudine
intersit & inter prudeliam ac teperantiam. ni haec ex eodem genere uirtutis nata sunt omnia. Praeterea,
549쪽
ex generibus,quae diuersis continentur, differentias re rum intelligemus, ea inter se comparando , inter quae LYnon est valde magna distantia. ut quid sensus a sciem talia differat.In iis ςnim quo multum inter se discrepat, i facile apparent eorum distinctiones & similitudines. Similitudo v o in iis spectanda est: suae in diuersis ge Eneribus collocantur. ut alterum ad alteru est, sic aliud ad aliud: hoc modo. Quam rationem habet scietia ad in id quod scientiae subiccium est,eadcm sensus habet ad se id quod sub sensum eadit. Itemque,ut alterum in altet ro est,sic aliud in alio: hoc modo. Quemadmodum si spectus in oculo est, si mens in animo: & sicut in mari
tranquillitas,ita serenitas est in aere. quoniam V trum urque est quies vaeuitasque ventorum. Earum autem re- ου irum,quarum magias iunt dissimilitudines & distinctio Gnes,vius & exercitatio capienda est maxin . Sic enim iis Deilius quae aliarum sunt similitudines uerspicere poterimus.Atque etiam illud spectandu est, in ea ne Om- nia quae ad idem genus pertinent, aliquid idem conue- tantat.ut in hominem,cquum,& canem.Si eniim unum &idem in eos cadat, hoc ipso erunt similes. Meditatum autem & in promptu habere quot suicque modis dic tur,magnum ad perspicuitatem affert adiumentum. Fa
cilius enim quid sit id de quo agitur, si u planatum sit hquot modis dicatur, intelligetur. In eo etiam magna uvis cst,ut de re ipsa, non de nomine tractetur argumentatio. Nam si incertii sit, quot modis id de quo agitur, .
dicatur, fieri poterit, ut & is sui respondet,& is qui in- Sterrogat, non eodem animi tensum reserat & intellia gentia.At si explicata sit ambisuitas, & is qui rem pro cponit ad disputandum,anmii tensum de re ipsa expri- mat,profecto ridiculus sit is,qui rogat,nisi eodem omnem conserat conirertatque Orationem. Magnam ctia
vim habet, & ut ne fallaci conclusione ab aliis capi mur,& ut alios captioso conclusionis senere sallamus.
Si enim quot modis id de quo agitur sciamus,non deci femur, intelligemusque iis ne qui rogat, ad eandem intelligentia omnem conserat orationem, & nos. si ρο-
550쪽
namus quaestionem,cum qui respodeat, si ignoret quot modis id de quo agitur dicatur,fallaci conclusioni ep l terimus captare. Sed huius rei non semper est locus , sed cum eorum quae ambiguae dicuntur, alia vera, alia salsa sitnt. Nec vero hic locus aptus est & proprius diai lecticae. Itaque iis omnibus qui ratione & vere differere volunt,hoc omnino fugiendum est, ne eorum in no- mine versetur disputatio & controuersia,nisi sorte alial quia non possit aliter de re proposita disputare. Diis rentiarum autem inuentio & ad ratiocinationes contacienda, de codem & alio utilis est, & ad cognoscedum id quicque sit. Coserre quidem ad ratiocinationes de eodem & alio,hinc perspici potest, ' si rerum proposi- .latum dissimiLitudines Plistinctionesque inuenerimus.l facile non eue idem socebintus. Ad perspiciendum aut rem quid quicq; sit,il, eam orationem, quae vim & natui ram cuiusque rei exprimat,ex proprijs cuiusque rei disi serentijs intelligere solenurs. Similium vero cognitio hanc nobis commoditatem afferet, ut argum etationes di per inductionem & per ratiocinatione,, quae CX caul sa dicuntur,tractemus,& definiendo, vim naturamque rerum explicemus. Argumeptationes quidem per m- ductionem tractabimus,quia rerum singularii,quae similes erunt inductione, res uniuersas concludi existimamus. Neque enim facile inducere possunt ij, qui ignorant rerum inter se similitudines. cas autem, quae per ratiocinationes ex causa tractatur,quod probabile est, ut res habet in uno eorum, quae similia sunt, sic in reliquis habere. Ita de quacunque re copiose diiserere poterimus,illud ante dicemus conuenire oportere, quemadmodum in liis res se habet, ita in eo quod propositust habero. Cum autem illud docuerimus, ctiam id de tia qR0 quaeritur in causa, locuerimus. Nam cum id positi, tum sit a nobis, quemadmodum in his sit, ita esse meo: a , de quo quaeritur, necessaria conclusione consecta res sit est a nobis. Desiniendi autem artem tenebimus, v si possius inus quid in quaq; re idem sit perspicere,non ignorabis. RR ad quod genus ij qui definiun rem proponiam re-ius Κ Κ ferre