장음표시 사용
181쪽
GEORGIVS VALLABERNARDO SALVATICO,
Aepenumero a me, optime Bernar de Saluatice, poposcisti, ut quae ab interuentionibus uacuus tibi ad me uenti tanti de ratione differendi ea quotidiano usu lingua prodideram, quo tenaciori haererent memoriae, scriptis concrederem, quandoquidem quequam alium no satis nactus es.ses, qui aut id posset, aut qui tam amice id praestare molire Iur. Rem certe mihi non arduam fore censuisti, Quando totam dialecticam facultatem,sue ad rhetoricam, siue ad caeteras tendentem disciplinas pluribus aliis fueram uoluminibus amplexus. Quamobrem conciliata iam pridem inter nos amicitia, tuo oblequendum ardenti studio, nec longius differendum existimavi, tum quod magnifica, & amplissima domus tua id ab omnibus eruditis,nedum a me expol tulet, tu quod honestissimum tuum esse desiderium nostra diffiteri ' non potest amicitia. Siquidem citra hanc unam facultatem nulla integre teneri disciplina nec alia ratione cunctis quotidie usurpatis uulgo sermonibus, ubi quaepiam disceptatiost Oade oboriatur exurgatq; ambiguitas, ratu quicquam effici posseeorona mori uideatur,unde fit ut non iniuria Plato & Platonici th in eum, apud Luciani. quasi fastigium dicas, cunctarum uocitarint disciplinatum, O Homerum. quod quasque res magnas & magnopere expetedas, oratione, une hac duee transigere possit nemo ut iure ne tibi quidem tam ad priuata quam ad publica munia obeunda sine huius facultatis sacris acceden dum censueris .Proinde age mi Saluatice, saluasi modo uis tibi omnia, hanc demum unam toto pectore amplectitor disciplinam. vale.
182쪽
j v EMADMODUM qui lege Ex Nisephora di, π lectorum siensius iter seire dest transtulit.
derant,primum elementa ire literas
distunt,inde ad ollabas,dollabis ad
dictiones, qua partes dicuntur oram tionis,ab istis adorationem perveα
-l niunt: ita qui omnium di ciplinaru I.
cognoscere cupiunt instrumentum rationem dilutandi. quinq: uocibus quae uulao praedicabilia dici solent cateis et. gorijs,quae praedicamenta nominantur primo debent erus diri. Inde ad quaestiones arrumentoru,locos, locutionemq; transtre Postremo argumentat nibus communiri et ut uatueantur,er aliena refellant.
IT A qui omnium disciplinarum cognostere cupiunt instru smentum. Suppeditat enim rationem obscura siue eonia a definiendi uniuessa diuidendi:uera, ratiocinationFtonfirmandi& Alsa refutandi. Quibus rebus in arte ae disciplina redacta limi ab Aristotele philosisphica, cu ante illum eonfusa fuerint,& indigesta,ut quis quae solo ussi arripuisset,iach ret. Quam indusiriam Plutare. pro materia Aristotelem laudandi potissimu habet in illius uita,&L.Crassus apud Cice. rone,nac ratione testatur Ius Ciuile in arte redi i posse.Nec alia ratione Cicero Ser. Sulpitiu in iure Civili Sequolet anteponit, quam quod illa quiῖ Scquola logo usu depraehedisset,m a sparsa
183쪽
sparsa&eofusa, ea dialetaea ratione artificii modo eomplexus esset, quod & in omnibus liberalibus disciplinis usu uenisse idem in perso na Crassi scriptum reliquit. Qv AE uulgo praedicabilia dici solent. Voce Latina uiolenter ad Graecum uocabulu afflicta. Grq ci enim omne uoce quae de alio uel negando uel affirmando recte dicitur, νεμημα nominat,a πιατ ορρων, quod est de aliquo dicere. Porro quoniam ad intelligenda aliorum quoque commentaria praeseruemus, sciendum in uulgatis libris Dialecticorum eae teras orationis particulas indeclinabiles, adverbia, coniunctiqnes. praepositaUnes , Steriectiones nominari σο π1 ινμιμ, id est, quasi tu dicas, copraealcabilia. Sunt enim praedicabilium ueluti appendices &uincula, quibus illa cohaerent, ut omnis vox humana significans, quatenus significat dialecticam rationem, sit uel κατηγουνμα,uel σν ramaryθηρος, Scomne catagorema sit uel genus,uel ipecies , uel differentia, uel proprium, uel accidens.Nam propria nomina, quia infinita sunt,m notam non cadunt, ut ait Plato.
DE SIMPLI cIBUs Voc IBUS. - Esimplicibus itaque uocibws ac significatis primo, LV mox de coniunctis,quam breuiter ac dilucide a nobisi fieri potuerit oquemur. Recentum igitur apud omnes est philosophos, praedicamenta numero decem esse, quasi omnium quae in diθutationem veniant, quaepiam elementa:
quod simplices uoces, simplicem significatum ostendant, per 'natura Rapte inliciantur et Egentia , ε ntiqis,qualitra ad aliquid, ubi, quando acere, pati,composta tum este,habere,ques sub ipsis sunt, ac ab eis distributa:
ut corpus, vacans corpori'. animatum,inanimatum: quod
sub siensium cadit , Crsiensius expers, Zoopbγtum , quod exstirpe Cr animali constit, ut urtica marina, Cr Jongia: fentit siquidem propius accedentes: animaI ratione, Crrationis expers:bomo,equm,colubasobrus, apes, alia Ep
quae infecta dicuntur et dipsas, er sinulta , quae Jeciosub
184쪽
DIssERENDI RATIO. IStessentiae genera positae' Ita quaesub eaeteris iam memora
insunt praedicamentis innumera. Hae voces ut simplices α crem enim unam numero referunt ita principia sunt,quae
ad omnem disputation Is ingressum praedificenda, a quibws
tanquam sit eris,ad nexum aliquem, tanquam ad ossabas, a peruenιmM:ut bomo,equM: vincit,currit: ut sitsquin currit rumo uincit. Decem nimirum sunt haec principia, quia a. neque ens,nec res nec aliud simile principii nomen tabere
nisi confusum potest. At decem iam nominatorum prima, s generali 'ma dicuntumquesub illis balterna. Tum etiaς Dcies, quarum quae ultima: er aqua stitim ad indiuidua descenpus es eciali'ma nominatur: ut bomo, equus, anrafer:at essentia genus generaligimum, supra quod genus aliud non est.
catiusq; de singulis praedicamentis tradat,hic tame ut ipsius doctrinae uelut gustu quodam discentis studium ardentius
Laciat, usum praedicamentorum utcunq; ostendit, quas pertransennam.Indicat enim & definitionis &diuisionis & argumentationis quae tria capita fiunt officii Dialactici) sontes esse, atque adeo omnium doctrinarum scaturigines, ipsa 'praedicamenta. α REM enim unam numero reserunt. Adiicit haec ut dis- 'separet praedicamenta praedicabiliau; ab arcui uocis hoc est. talibus uocibus quς plures res simul referant, ut canis refert res plures numero lydus eceleste, animal domesticum, certuitem piscem.Nec putandum est eius generis uocabula ab opere dialectico segreganda esse. sed si quando ueniant in dia1putationem, constituendum ante est cum aduersario, quod Bsignificatum ex multis impraesentiatu seu uaris , & sic disputatio omnis ex pacto parti eda Pericuἰum eii ne percipiatur haec doctrina, non ante recte constituto, quid sit praedicabile, quid item sit Praedicamentum, ut his inter se comaenia ut denique differant. Est ergo praedicabile uox significatiua κrei, quae de alio recte praedicatur,hoc est, icitur : ut planta. m 3 praebν Corale
185쪽
praedicatur enim recte de arbore, cum dicamus uere, Arbor est planta: ut numerus, dicitur enim uere de binariotari uiristus nam dicitur de iustitia ut pater dicitur de quocunque fi- δι lium habente: ut deniq;:lia qua sunt in categoriis. Et quia 'comparatu est usiuuenire, ut quinque modis aliquid de aliquo dicatur, inuentae sunt a ueteribus philosophis appellationes quinque, quibus hi quinque modi praedicandi apertius, certiusque in docendo explicari polliint. Hae sunt Cenus, Species,Propriu, Dissim tia, Accidens, ut quicquid de aliquo dicitur, appelletur eius aut genus, aut species, aut 'proprium, aut differentia, aut aceidens, de quibus postea exinplicemus. Praedica intenta uero sunt talium praedicabiliu ad- ceruationes,& ueIuti greges, quorum singula adsuΓgenus. referantur, ueluti ad caput totius corporis, ad totum par- tes,ut ad ducem milites. Quod enim in exercitibus, qui exfgniferis, centurionibus, legatis & singulis militibus constant, sunt centuriones, legati, milites denique,unum sumismum imperatorem sequentes, haec sunt in praedicamentis genera, species,differentiae, partes, atque unii summum genus respiciunt, ex quo pro manant, uelut ex fonte riui. Tum
summum illud genus,& ad quoJomnia redeunt,diuiditur, cum definitiones sunt explieandae, quemadmodum descriptione praedicamenti facile est uidere. Ex quibus omnibus satis colligitur omne praedicabile esse in aliquo praedic mento, ueluti suo grege, & cuique pretedicabili suum summum esse genus, ueluti quendam ducem, sub cuius signisse inquirendum, si quid dubites de eo.Non autem praedica-
bile esse prςdicamentum, ut nec oves singulae sunt grexmeccenturio aut miles exercitus:etiam si uniuersae oves gregem constituunt,& signiferi, centuriones, legati, lixae ad exercitum pertinent. L
v T homo, equus:uincit, currit.) Tametsi haec doctrina, non tantu est, de lummis decem generibus, quae rectε dixeris principia &siantes disputationu, sed & de uocibus aliis,
quae ex summis illis ueluti sontibus derivantur, eodemque recurrui.& uoces a Valla positς, homo, equus: uincit, currit: partim sunt in principio estentiae, partim uero ipsius actionis:tame cum infimae sint species, no optima causa hie, tan-.quam principiorum exempla ponuntur. Et ut magis dialecticum
186쪽
cticum suerit, per propositionis formam nexum simplicium
vocum exhibere, sic, an homo uincat,an iustitia sit uolutas. - .QVI A neque ens, neque res.) Quanquam enim, inquit vide victoν Porphyrius, ad Graecam linguam respiciens,Eos ιν Graece) num quos in dicitur de substantia siue essentia, deq; caeteris praedicamen--betori Ciee. t is, non hoc fit ratione impari: perinde atq; animal non in- no obscure hoe aequali ratione praedicatur de uiuo animali & de picto. quid negotis mira- enim est imago animalis , si comparetur ad animal uiuum 3 flantem. Hoc quodammodo est accidentium. Nam collata ad esse etiam per se subsistentem, cum illa tantum essentiae inhaereat, uelut quaeda additamenta.Quae causa fuerat Aristoteli prae-dreamenti tricli omnem in decem summa genera explicandi, nulla interim mentione entis facta. Quanquam Simplicius testatur Architam Tarentinu Platonis praeceptorem in suo Iibro κήουιαν diduxisse in decem genera , ut qui librum suum inscripserit, de decem generibus Entis. s. sv BALTERNA.) Media quaedam, quae relativa ad Q. μαλMχει. periora simi species ad inseriora sunt genera. Nam cum generis uox atque natura sui post copiosius do cebitur) sit diei de uariis speciebus, siue subiectis , & haec cadunt maxim e in summa illa genera, quae uoces comunissimae, recte Graecis irninensi Latinis summa genera appellatur: sunt enim praedirabilium omnium primi fontes,& gregum quae praedica- a menta diximus quasi duces, nee agnoscunt aliquod sup rius senus, id quod in explicatis ordinibus praedicamento- trum ipsis oculis uideri possul. Porro quae in ordine praedi eamentali media sunt, hoc est intra summu genus, & infimam
speciem posita, ea quia nunc generum, nunc specIerum naturam sortiuntur, Graeco uocabulo significatius wrπιλε is nominantur, hoc est, eam naturam habentia, ut cum subiecta sint generi superiori, tamen ad alias uoces comparata, superiora etiam genera reperiantur. Etenim ut superiorum sunt
species,ita inseriorum sunt genera, perinde atq; in exercitu praelectus alae si reseratur ad summu imperatorem, subditus est ei miles: si uero ad suam alam , cui ipse praesectus comparatur, ducis rationem subit. Vtq; proauus aliquis collatus ad filium , nepotes & pronepotes, summum familiae princilium recte censetur , cum tantum sit pater, & non etiam fi-us. Et filius neposq; etiam pater est suorum liberoru: filius' autem
187쪽
autem antecedentis parentis: pronepotes autem tantum pronepotes sunt: Ita in serie praedicamentali summa genex sint tibi proaui: media uero,nuc filii, nunc parentes. Infim autem species sunt generis ultimi.Nam hanc imaginem ex
cplicandis praedicamentis idoneam attulit Porphyrius. Indiuidua. Λ A statim ad indiuidua.) Aqua diuisione generum summorum, per subiectas species facta, tandem peruenitur ad ανιμα: sic ficta, quod deinceps in alias diuidi recte nequeat. Talia sunt in substantia singuli homines, singuli boues, singuli equi, singulae columbae. in uuantitate hic numerus, ille numerus, singuli numeri: in uualitateῖingulae scientiae, singulae uirtutes. Vsius huius doctrinae est, ut discamus quodq; genus in species sibi proxime subiectas distrahenduesse ut essentia in spiritu & corpus: corpus in simplex & copo situ. Cuiusq; uero speciei definitione compone dam esse ex
genere Ar disserentia proximeIupta eositis. Dein Je summa genera non posse zefiniri, neque Ingἰu Jua deineeps diuidi
DE QT IN VE UO cIBUS. inque autem uoces, quae cognitu diximus necessorias ins principiis alligantur: quae sunt genus, Je-α cies,diffrrentia,proprium,accidens,quae inventaesunt,quo definiendi ac diuidendi nobis innotestat disciplina.
1 HIS principiis alligantur ) Nam hoc est, omnia praedicabilia,omnes uoces significatiuae pertinentes ad aliqua dissu . tatione artiscio iam ita Iu coluncta & uelut subiecta summis generibus dece supra enumeratis,ut magis doctrina a que intefectu, quare ipsa inde separentur. Omne enim prς- dicabile aut est genus, aut est species, aut est differentia, aut propriu, aut accidens eius ad quod refertur in quaestione ad disputandu proposita, uerbi gratia, Sit proposita quaestio,au Rhetorica sit pars humanet honestatis, hoc est,uel scietia,uel uirtus: hic pars humanet honestatis quςritur an sit genus rhetoricae, an alIquo alio modo uere 3e rhetorica dicatur:& dialecticae diuisonis peritus statim uidet esse genus, cu omnis honesta facultas aut sit posita in cognoscedo, aut in facie do. Prior pars scietia appellatur,cui ceu generi subiici situr Theologia, suris priuiecia,Medicina,Rhetorica.&c. Sed si dispute
188쪽
tia, an Rhetorica sit rebus publicis perniciosa, tum disputatio existit, an quod accedat Rhetoricam, sit perniciosum, ut perniciosum esse sit Rhetoricae non genuS, neq; species, ne- - . que differentia, neq; proprium,&c. Ex quibus quoque recte .' 'l'' 'colligis omnem quaestionem infinitam, id est, artificiosam, sue ad artem pertinentem, constare ex duabus potissimum uocibus, quarum utralibet necessario est uel genus, uel species, uel proprium, uel accidens. Quod aute sarum quaeque uox in quaestione posita sit, uidere ex tempore euidentissimi hominis est, & in disserendo ualde- exercitati. Nam hoc explorato facile est argumenta quaelibet adferre ex locis generis,& speciei, differentiae, proprii,& accidentis. Nam sunt hi fontes argumentorum . de quibus postea docebitur. AE inuentae sunt. Imo accommodatae sunt in arti-feium dialecticum, propterea ut per eas natura praedicabilium eoru inter se couenientium,& distra inna apertius tradi postent & certius, sed cognitis naturis, discriminabus uo- eum simpliciu , postea demum ratio definiendi diuidendiq; aperitur, & remotiorem paulo causam assignasse Valla uia deatur. Quia Georgius Valla definitione generis & speciei praeteriit, addi illas fuerit operae pretium. Nam cum praeter indiuidua, quae ob infinitam multitudine ab arte ex cluduntur, Omne praedicabὶleeste quod ad praedicamentu pertinet, s uel genus sit, uel species,uel differetiam et propriti, uel accidens, proximu fuerat secundum diiciplina nostra quae Ulper ὀefinitionem & diuisionem, explicare quid esset genus.
F Si ergo genus praedicabile.Quod de uariis me ei ebus ita .praedicatur ut quaereti de natura & essentia specierit,per quid est, apte respodeatur, quale est in grege ei lentiae, arbor ad suas species collata: dicitur enim de pinO,abiete, quercu, α pyro, quς diu: rsit sunt species inter se,& in ad genus arboris pariter pertinet.Ac si quis quaerat, quid est pinus 3 resipodes arbore esse In qualitate uero numerus: dicitur cnim de duernione ternio, & caeteris numeri speciebus diuersis. Recte respondetur quaerenti, quid est quaternio 3 est numerus.
D Orro species est piae dicabile de quo genus dicitur, ut pix nus collata ad arborem, eius ess Jecies, quia arbor rectem 1 dicit
189쪽
dicitur. Et species maxime infima est praedicabile. quod Mindiuiduis& sensu expositis, singularibus in pariter dicitur, apteq; ad quaestionem quid, respondetur, ut homo species est Petri, Pauli, Ciceronis, de quibus singulis dicatur. Quid
enim Petrus est quaerenti, recte respondebis, homo. Sic bia narius in quantitate species ad singulos binarios, quibus homines singuli numerantur.
Diserentia oppositionem in diuisione ostendit: uisubis
1lantia π accidens, corpus Cr incorporatum, animmatum Cr inanimatum, animal er vacans anima, rati
nate irrationale. Ubi est videre hominem differentiam non trici, quod in diuisione non babeat oppositu : nam homini equus in diuisione, aut aliud animal, non opponitur. At steries dicuntur, homo, equus, anser, pagarias. neque animmal opponitur raopbγto, quia non e regione opponunis tur. Alioqui differentia dicitur, qua genus excedit ecies, ut homo: excedit enim animul rationab: dicitur siquidem homo animal rationale: sed animal tametsi rationale bais his potestate,non tamen etiam actu.
SCIENDUM est ex Porphyrio disserεtiae uocabulum Iatissime patere. Nam cum omnia, quibus reruin distri mitia significantur,uocabula ambitu suo eo plectatur, primu quod quoquo modo ad te pus & aecidetario differre facit,dimerε-tia dicitur. Cuius generis est, quod homines inter se disserue aetate, dum alius est puer, alius adolescens, alius senex: alius doctus, alius indoctus: alius stans, alius sedes. Et quod idem
homo a se ipse uariat, nunc puer, nunc adolescens, nunc sobrius, nunc ebrius. Deinde differentiae rerum & dicuntur&sunt: quae quanquam praeter essentiae necest,riam constitutionem obtingunt, tamen ita constanter inhaerent subiectis
suis infixa, ut inde separari uix possint. Quod genus accidentia inseparabilia appellant, ad quem modum nigredo distris men est corvi, albedo cygni, cani pili lupi, futuedo leonum. Postremo propriae differentiae sunt, quae talia discrimina si-
190쪽
gnificant, qualia pertineant ad rerum quarum sunt discrimina est entialem comeo subonem. Sunto; eius compositionis tquaeda partes, quae si detrahuntur, eaedem quae prilis eriir, species no permaneant, ut est rationale differentia hominis. Differ enun ira homo Iazioue a caeteris animantibus ratione cMentibus, ut pars hontinis sit dii crime, Qua detracta nomaneat homo. Nam an inarrationa Iem si detrasas relicuis n. disisse quae in homine intelliguntur,futurum est ut caetera sint bruis tiaram ueta, neque pristina illius animalis species subsistat. Quarum aram differentiarum sui quae proxime naturas rerum explicenis iuria uideusus est maxime ut m diuidendis generibus. ita indefinien- λοδΑgri.
dis speciebus: sed quia in paucis rebus persectae Asserentiae es. s. tiri
uel cogno scuntur,& sortasse cognitae nondu nomina, id est primi. uocabula sortitae sunt. fere propriaru differentiam penuria, iin diuidendo ac definiendo ad communes qualescunq; dirixentias coluimus, exemplo atq; doctrina Aristotelis,qui cuin libro primo πειοῦ ψυχορ animae natura definitione explica turus,testatur accidentariis affectionibus animae usuru te loco perfectarum differentiarum: nimirum quod & accidentia rerum obiaruata magnu momentu ad cuiusui rei essentiam κer Ricandam aδkrant. Quo lo eo admonendii est nihil mo- ueri hanc doctrinam, perso e quod quae post de accidetibus
tradentur, ea & hic ad differentiae tractationem referantur: nihil enim uetat, quin eadem uox uarie accepta ad diuersia praedicabilia pertineat. Sitque nuc species, nuc genus,de qua uicissitudine supra d diu est: ita eadem differentia Iunc proprium, nune accidens S sit, &dicatur. Vt enim in re dome- κssica eade mulier est & uxor,& coqua,& nutrix: ita iJem praedieabile eadem ratione subit diuersas appellationes. Vt nigredo. si ut Aethiopr differre facit a caeteris hominibus con- 41ideretur, disserentia &est &dicitur: ut si hic color proprius, uel communἰs sit habitantibus in uicinia Solis uel occi3etis uel orientis, Aethiopiu propriu erit: Si uero hic color corpori hominum inhqret, recte dixeris et e accidens: ut Hem sit din Aserentik& proprium & accidens. rationibus tamen diuertis.