Ratio atque institutio studiorum per sex patres ad id iussu R.P. praepositi generalis deputatos conscripta

291쪽

tos centum studia ad bonas artes eapectendas excitari, atque instam. mari possint.

Vos Magister quilibet pueros referat in Decurias, in quaru tres quatuorue primas non nisi ex doctrinae diligentisque praerogatiua a discantur: sprout quotidie suum singuli operam proba- bauerint,ita et suum tueantur gradum, et aliqui descendant,ascendant alij. D signet icissim inludo locum quempiam abiectum maxime atque ignobilcm, Negligentiae scamnum nominetur. In hoc ignavissimus quisque deiiciatur. Qui πero in hoc scamno consederint,frequenter examinentur, pudefiant, obiurgentur apulent. Quanquam huc deturbari ex summo etiam loco nihil prohibet aliquos grauioris errati causa. Inter alias ero ignominiae notas,censeatur θ illud,si quis eximi se postulet d scribendis versibus,ab audiendis Graecis, ab ediscendis lectionibus,alijsq. id genus, quae odiosiora , dentur: eiusmodi tamen exen ptiones nec Praecepror,nec Praefectus concedat , nisi grauissimis de causis.1 Proderit semel aut iterum quolibet mem

s in Isebolii paulo superioribus cuipiam puero δε-

292쪽

Humanitatis' 2II mandaretat circiter semihora locum alicuius Autoris solito ornatius exponat ex funesto, amicis etiam ad audiendum inuitatis , t eorum gratula-ιione, o aequalium acclamatione ad ostici, ac Iam dis ornamenta puerilis animus incendatur ; quod

nihilo rarius a Nostris praestandum esset in Rese.

torto,dώ coenatur,vel certe oratio pronuntiada. 3 Nec parum extimulantur pueri concertatione mutus. Quocirca unicuiqsuus attribuatur adversarius,qui ius habeat alterum, quoties errantem audierit,corrigendi: si non correxerit, sit eiusdem noxa reus. Rogent no unquam Magistrum, permittat, i aliquem superioris Decuriae laccssat adsingulare certamen, eiusque locum illustriore, sevicerint,consequamur. Huc etiam spectat quoden in Constitutionibus Par.Cap.6.3. I 2. Quili'teris,inquiunt, Humanioribus vacant, sua etiam

si ta tempora ad conferendum, a disputandum de hs,quae perιinent ad studia illa, coram aliquo, qui eosdem dirigere possit, habebunt: G Dominiacis ei ali' constitutis diebus, alternatim vel sua facultatis positiones a prandio tuebuntur, vel se

in componenda soluta oratione,aut carmine exemcebunt. J π infra.Cap. i 3. 3. 3. studiosi inquit, Literarum Humanioru ut familiarem Iermone Latine communiter loquendo, s stylum scribendo, ac pronunciationem composita bene pronunciando expoliant,curent,s his, ac multo magis faculi tum superiorum studiosis crebra disputationes imponant, quibus dies, o hora cerιa constituantur;

293쪽

ubi non solum eum condiscipulis, Verum paulo hi-feriores cum dIiquanto pro ui ctioribus distulentis iijs, quae ipsi capiunι: quod etiam Yice orsa provectiores cum minus pro uictis, ad ea, vae illi tractant,descendeηdo, NPraceptores alijsum a spraestabunt ; sempeν qua decet modestia everuara; er aliquo Praesidente, qui contentionem diri. mat, τ quid doctrinae elici oporteat ex disputatis, declaret. J Haec ut scruentur committendi Ῥιde tur interdum pueri finitimarum scholarum,minus prouectis ad superiorem classem ascendentibus, non vicissem; illud enim honorificum, hoc turpe Ῥιderi pote . Certent itaque Quartani cum Τerti nis,Secundani cum Primanis, Humanissae cu Rb toribus, SYbi fuerit impar classium numerus auternis certet una cli duabus. Intersint ambo P teptores nam N eos inter seseruata, qua decet, modesta pugnare iubent Constitutiones praesidente aliquo, quem Praefectum esse oporteret. Non

enim scholas omnes eodem tempore concertare decet, ne nim8 strepitus excitentur ex tanto eunitium, redeuntium, concursantium numero. Suum

igitur binis quibusque classibus diem pristituat,

ita i dus fiant quolibet mense scholarum omnisi cocertationes,neq; enim pauciores oportet esse,cupositiones alternis Hebdomadis ab hypsis delendi iubeant Confitutiones.Si quando ipse praeest ηοη poterit,alium prisciat. Duret haec concertatio semibora sere, quaηquam superioribus Scholis hora tribuenda esset. Nec onmes ius Scholae ad alteram

294쪽

νm ascendant , sed lectissimi quique, quos etiam

in praesentem pugnam Praeceptor, ut oportet, in-sruxerit,caeteris in Schola relictis ad aliquid imterea scribendum sub cura Decurionum. Diputet autem pueri de hs tantum, quae suae classi propria Iuni,.ec Dialectico more sed illo fere modo, Cedo mihi Modum eu Tempus,Praeteritum , seu Supinum illius verbisue Latini, siue Graeci: Insecte nomen illud: Da Gymologiam:EInὸ diri oratio b ne Latina/ Conuerte Latineseu Graece sentetiam istam. Expone illam regulam Grammaticae, loci veillum Virgilij IDA M.Tulli .Quamam eri huius vocabuli germana vis, φ quotuplexi Unam aliquam sententiam trιbus, urit pluribus Latinis phrasibus enuntia. Videturne tibi mendosus ille locus Horati, is si mendosus, quomodo corrigeres / Explicamuram,seu tropum illum.Qua in re Homerii Virgilio,Pindarum Horatio punbaberes ex Scaligeri Critico,s Hypercritico'interpretare illud Hierogbphicum, Symbolii Pythagoreu, apophlegma,

Adagium, Emblema, enigma ex Athenaeo, ex Gellio, ex Pausania, ex Crinito,ex usonio. Cuius

histo=iae fundamentum habent illa sublita ex Falephato, ex Eusebio,ex Lilio ' Quot sunt e nera dicendi'Quid Exordium,quid Insmvatio λQuibus rebus hic et ille assectus comouetur λ Quae sunt praecepta Ieribedi Epigrammatis, Eleiae, aliusve Poematis φ Iurene exacti I Nes ab Urbe ' Praest in tiorne Dux nnibal,an Scipi0 tque haec,aliaq; id genus nunc Viva voce, atquc ex tempore, nunc descri-

295쪽

Tullii nihil εIe msi ex artis praescripto. Vel

Virgilιm nou ab exi idio Tr i sed ab Aeneae navigatione exorsus f st. Vci Quaecunq; propria sunt Epopoeiae, seu Tragoediae, egregie Vι ilius in Aeneade n Troade Seseca seruarunt: pN alia haruismodi. Neque vero dedeceret ex iis, quae ius erro

gantur ex ιempore , siqua longioris seudii indigent ad respondendum, duos de iis secreto conuenire Praecipiores ι qui responsuri sunt, accedant parati:neque vero id prorsus inutiliter ferei; as querentur certe pueri earum rerum cognitionem, πmemoriam exercerenι: praeterquam quod N amdientes valde delectat crebra, nec haestans unius percunctatio,alterius restonsio. Nec modicam sanὰ bonarum literarum Πιμd:Us alacritatem teri assiduus publicae decla matiouis usus,de quo Constitutiones A. Par. Cap. 16. g. 3. Hobcbitur, inquiunt,etiam sngulis Heb

Scholasticis declamatio de rebus,quae audientibus ad icationi sint, eosque ad augmentum in omni puritate, acYιrsute expetendum invitent , ut von s lum Hγlus exerceatur,sed mores meliores reddantur.Omncs autιm eos,qui Latine scium, huismo

296쪽

Humanitatis et sydi declamationi interesse oportebit. J Curandum est igitur t qualibet hebdomada declametur festo

die aliquo,idiue in frequenti conuentu nostrorν, omnium auditorum: quod biferi commode non potest saltem initio cuiuslibet mensis aulam quampiam amplior m et ea si desit η templum conueniunt schola omnes superiores ad audiendam celebrem aliquam declamationem , seu declamat riam cccertatione inter duos adhibito etia iudice, qui litcm sua autoritate componat, di modo de histatum rebus litigetur,de quibus litigare non dedeceat, er quae pie asyciant auditores ex instituto es ex opportuna digressione.Constitutionibus Ῥero vi

dendum ess an satis feri posset, si quolibet sabbato

Ῥltima semibornia Isbolae pomeridianae nus P letorum aliquid non tam celebre in sua classe decismet,eodem etiam conuenientibus Humanistis: soquente vero sabbato praeter tres, quatuorve primos anni menses, cum Humanistae adhuc rudiores sunt icissem Ῥnus Humanistarum idem praeflet in classe Humanitatis praesentibus Me toribus: idque ea hora, qua consuetae triti que classis explicationes non impediant: r.Porro qlii quid in schola priuatim et publice, in ania, Ic-ploue declamatur,ab eo, ut declamat,oportet esse conscriptum,nisi quod publica declamatio i Praeceptore tanto accuratius emcndanda eri , Ut ab eo

penὰ profectaΥideatur . Et quidem ad hebdomadarias declamationes Thilosophi, sThcoligi nou,id iur cogendi , quod tam frequens exercitutio

297쪽

Maetoricae, N Humanitatis auditoribus propria videatur,at caeteris per incommode cederet. Quibus

enim diebus tam crebro declamandam est' m si in festis,quotusquisque conueniret'sin in die lectionum, hoc penso hebdomadario multum omnibus classibus decederet Philosophis,N Theologis:tam to imagis oratio sit paulo longior,na sit valde breuis, nihil egregis polliceri poteri. Item incommoduerit Rhetoric4 Praeceptori tam multas, tamque diuersas orationes accurate scribeτε, vel emendare,quae suppetant in singulas Hebdomadas, er i-blico conuentu dignae sint, cum praesersim raro simitam multi iuuenes ingeniosi : θ borum sequi idonei sunt adscribendunt nonsemper etiam ad pronuntiandum : S si praestant pronuntiatione, nonnunquam parum alent in scribendo, ut totus serὸ Iabor recidat in caput Praeceptoris. Praeter has Declamationes illustris adhuc Ora. ito in studiorum instauratione publice pronuntianda en,quae non videtur demandanda nisi insignioribus lectoribus,s qui sua autoritate eius loci oremporis impleant expectationem. Quo in genere, ne earundem rerum iteratio sessimilitudo pariat satietatem, ad idem argumelum nou redeatur, nisi

post aliquot annos. Dicendum est igitur nunc de educatione pueror ununc de laudabili mose fundandi Vniuersitates litterariasmunc de coniungendis sapientia o virtute:nunc de laboris ac diligentiae fructibus : nunc de honorum laudibus audιιο-rum : nunc de scientia doctrinaeque quam maxi-

298쪽

Humanitatis. 2I mis utilitatibus atque ornamentis r nuric de aliis id genus f Neque declamatiotionibus habendis modo, sedῬersibus etiam pronuntiandis aut publice VI, gendis aluntur studia puerorum . Quocirca simu-li Nostrorum, qui Humanioribus literis acant, Dominico quoque die aliquid carminum afligant in refector vestibulo, locoue alio, si aptior Isita quod in Mnouatione Ῥοtorum,caeteri que solennitatibus multo celebrius,ac plenius praestandκ est, idque a Philosophis etiam , Theologis, ne Poeticen dediscant: longe vero copiosi silme,cum studi rum celebratur instauratio. Caeterum in ijs nihil fere interponatur nisi cum celebritas aliqua multiplici varietate linguarum cohonestanda vid retur vulgari sermone conscriptum, non enim id ut tri in scholis ivernaculam linguam condiscant sed Latinam et Graecam, vel Hebraeam. Ex his itaque linguis tantum scribenda sunt, qua

legenda alijs exponuntur.Ea vero exornentur nonns qua aliqua pictura,quae Emblamati vel Aenu .mati proposito respondeat: neque versibus solum implendi parietes, sed admiscendum etiam aliquid prosae breuioris,cuius S sus frequentior est, σinuentio grauior,s dictio nihilo minus laboriosa, cuius generis esse possent Epitaphia sepulcborum,

inscriptiones Clypeorum,Templorum,Hortorum, Τheatroru,breuiores aliquae descriptiones Vrbis, Portus,Pugnae eius Apophthegma cum cius erapositione breuissema, aliqua cuiusquam Disi res

299쪽

218 Destudiis gestacl. Vero quaecunque sueversu , siue soluta oratione a Nostris publice assigenda sunt,s ectorea prodire in publicum non patiatur,priusquam dduobus earum facultatum valde peritis recognita fuerint: nee id muneris sibivendicet Praefectus, si contingat in hisce rebus non esse valde versatum, alioquin existimationis iacturum,quam in hoc genere facimus aliquando, maiore in dies faciemus. Illud vero habendum est doctrinae; pecimen non tain rerum, quae publice exponuntur multitudine, quam in accuratiore quodam cultu possitum esse. Quocirca expedit quidem, ut in studiorum Ῥο- torumque instauratione, T diebus alijs celebrioribus iubeantnr omnes Poeticum aliquid vel Oratorium scribere..at cum ad eorum,quae I cripta sunt, delectum venitur, pauca , quae legenda omnibus praebeantur,seligendabunt ,optima enim fere pauca sunt, sex iis potius, quam ex numerosa quadafarragine bona de sebolis nostris opinio propagatur,praesertim si pauca illa manu quoque librarij,

t par eIt,exornentur.

6 Nihil vero en, quod aeque iuuenum animos ad studiorum labores insummet atque diuisio praemiorum. Quare enixe conandum est , Ῥι quolibet anno semel cum minimum distribuantur,se non surimorum,at decem, vel duodecim aureorum impendio,a d quos liberaliter tribuendos prudenter ac benevole essent in ducendi Magistratus,vel Praelati, vel ditiores, o illustriores aliqui. 7 Adolescentes taηdem, eorumque parentes

300쪽

Humanitatis. 219 mirifice exhilarantur atque accenduntur, Nostrὰ etiam deuinciuntur Societati , cum nostra opera

possunt in Theatro pueri aliquod sui studi, actio

nis, memoriae specimen exhibere. Rendae itaq; identur Comad ,ac tragoediae, ea tamen moderatione, quae gula s8. Prouincialis praescribitur. Quo in genere illud animaduertendum Uidelur, hanc rem per se molestam fatis ac laboriosam, fie- .ri etiam pene intolerabιlem,quod labor ille multiplex,quem scaenica actiones secum ferunt, serme totus incumbit in Poetam, qui tamen satis laborasse iudicandus esset in scribendo poemate: in ceteris vero quae ad exercendos pueros, adsumptum ad variamῬeriem conquirendam, ad Theatrum extruendum pertinent aliorum, qui ab ipso dirigerentur,opera leuandus esset:alioquin ingraue tam religiosae pietatis quam valetudinis periculum imcidet: Idcirco satius esset ab hisce rebus abstinere. Quoniamvero Tragaedia nee ubique, necfem per,nec frequenter agi possunt,ne in nimiam desuetudinem abeat exercitatio, sine qua poesis peηe omnis friget ac iacet, non parum expedit, ter aut quater in anno priuatim in Scholis Humanitatis, Rhetoricae sine scaenico ornatu d pueris mutus colloquentibus recitari ab ipsis compositas cisse Iogas, Scaenas, Dialogos,quoru partes ita Magister disponet ac diuidet paulo prouectioribus scribem das , t coniuncta postea Vnum corpus coagmen