장음표시 사용
581쪽
tia convenire possint.' Sic Pater divinus tanquam principium filii divini, ab eodem realiter distinguitur ut Pater . licet ambo eandem omnino essentiam divinam habeant. IU. Omne denique principiatum est aliquo modo posterius suo principio, saltem in hoc sensu. quatenus principiatum necessario δε- pendet a principio, quod habere dicitur prioritatem originis, LOD DL 87. non tamen propterea principiatum semper ac necessario dicit impersectionem, licet dicat dependentiam alias enim filius diuvinus , tanquam principiatum, esset imperfectior Patre Sc: sed tunc solum d pendentia principiati dicit imperfectio- inem ,: si non conveniat ia essentia cum principio.
- CCXL. Principium dividi solet in Principia principium sisendi, in principium topessendi, noscendi, &in principium ea anu imum IgΠ0sςFest, quod continet rationem, curiali '' -- quide sile possit, aut, sit possibile, sive a quo rei estentia dependet; & quidem,
si ab illo rei essentia intrinsece dependet, dicitur principium essendi intrinsecum, ut sunt V. g. materia & forma, sive . ut Neoterici loquuntur, atomi, & vires motrices respectu mundi corporei, uel
582쪽
anima & corpus respectu hominis; si vero extrinsece tantum, tune principium essendi extrinsecum appellatur. Idum, seu principium cognoscendi est, in quo
continetur ratio, eX qua alterum cog
nosci possit. Sic illud axioma se babet rimpossibile est idem smαι esset, , non esse,
eum serviat ad plura cognoscenda, quae alias nos laterent. 3tium Denique seu principium causandi illud denominatur, in quo fundatur ratio, cur aliquid fiat, ac proprie causetur. , Et de hoc in praeolans agitur. Itaque CCXLI. Causa in genere est princia piam activam existentia alterius a se rei, ut ait Cl. Gen. Elem. Met. p. I. c. 6. g. I. alii vero dicunt. esse id, auod rationem continet, cur habeatur aliquomodo aliud natura, saltem entitative diastinctum, illudque determinans ad existe dum. Quae posterior est eadem in re cum priore. Peripatetici vero cavsam aeque bene dicunt, quod sit principium insuens esse in aliud entitative diversum. Ex hac porro definitione sequitur, quod Pater in divinis sit quidem principium filii divini, non tamen causa; non enim ille a suo principiato natura entitative distinguitur, prout ad caussam requiritur,
583쪽
De ensis in genere. 1 40 non autem ad priae ium: CCXXXIX.
econtra omnis pater in creatis est vera
ea a filii, quia hic ab illo recipit naturam entitative aliam. Illud porro, quod a causa suum esse recipit, effectus dicitur. Ratio autem illa, propter quam aliud denominatur causa. csi active spectetur aut cur essectus vocetur, si passive sumatur causalitas appellatur. causalio
Sic. V. g. ipsa actio generativa patris, ias cum sit. illa ratio, cur existat filius, causalitas Patris in filium dicitur, atque ad praedicamentum ρctionis in scholis resertur , Log. sol. 82. diciturque passim forma denominans aliquid causam, si scilicet in actu secvado consideretur.
CCXLII. Virtus ac potentia causandi in scholis vocatur ea alitas in actu primo, itemque actus primus remotus, Actus pei ut est e. e. Virtus comburendi in igne. mus re- actum Vero primum proximum vocant motu , ct aliquod complexum ex omnibus di positionibus, & conditionibus requilitis ad hoc V. g. ut ignis acta comburat, sive ut potentia comburendi sit complata, atque ad comburendum proxime expedita; conditio autem sine qua ηon conditio, diei solet id omne, quod necessario quidem requiritur ad habendum esse-nu Πε
584쪽
ctum. non tamen ita, ut in eo ipso sit ratio . cur emistus existat Sic approximatio ignis ad stupam est talis conditio combustionis, quia sane illa haberi nequit, & tamen ratio, cur fiat combustio, in approximatione non est, sed in igne.
Canneu CCXLIII. Causarum multiplex a in genere Philosophis statuitur divisio. Nam multi- Ι. Alia est causa prima, & aeterna , quae Plς di- se ipsam movet , nec ab alia dependet, V ii' aut determinatur, uti est solus DEu . II. Alia est cavsa secunda , & creata,
quae, cum aeterna non sit, ab altera priore essentialiter dependet tam in sui. existentia, quam conservatione, tales causae sunt creatura omnes. III. Alia
est immediata, seu proxima, inter quam &effectum nulla est media ejusdem gene-' ris, cui effectus possit adscribi, sic se habet Pater respectu Filii. IV. Alia est mediata seu remota, inter quam &effectum alia intercedit causa, ejusdem generis, & nominis. e. g. Avus respectu nepotis. V. Alia adequata & totalis, quae sola producit effectum, sive, quae adeo influit in effectum, ut ipsa in suo
genere rationem totam contineat, cur; si effectus. Sic ignis est causa adae
585쪽
quata combustionis. VI. Alia inadequata seu partialis, quae in suo genere totam rationem effectus non comprehendit. Ita Pater est caula filii solum inadeqva- ta, quia animam filii ipse non producit. VII. Alia eit ph3stea, quae actione, se in est octum exerunte, agit, & Vere aliquod e se effectui tribuit: prout idem Pater v. g. se habet respectu fili, quem generat. VII . Alia denique est moralis . quae in effectum actione aliqua non influit, sed solum praecepto, consilio, aut exemplo Sc. unde etiam dicitur adiciens, absterrens, suadens, non impediens, aut neglecta , quatenus scilicet vel ad agendum stimulat, vel ab agendo retrahit, Vel quidem movere posset, hic & nunc tamen contemnitur. Sic causa moralis alliciens furem ad iurandum est aurum, absterrens vero est strepitus subito excitatus item Ueglecta gratia minor, juxta Ascetas, est causa moralis, cur peccatori gratiam majorem DEus deis neget &c. haec quandoque etiam se habet, aut saltem reputatur ut e ciens. Sic U. g. qui homicidium suadet, illud fecisse recte dicitur, prout Nathan ad Davidem dixit: Uriam Hethaeum percusessi gladio. a. Reg. I a. 9. item 3. Reg. a. I. υ. aa. de Rege Achab dicitur, quod
586쪽
47o Onlahg. Dissertat. III. peeeare fecerit Israel, videlicet exemplo suo, & vita scandalosa. Ad causam
moralem Vulgo etiam reducuntur cau
sa finalis, & idealis, de quibus paulo
post. Caeterum causa pb3jca mox explicata, etiam sat noti divisione abit in externam, & internam. IX. Causa physica externa seu extrinseca dicitur illa, quae effectui aliquid confert, quin se ipsam communicet; & quidem si ad productionem effectus tantum pasve Concurrat, ut lignum V. g. recipit tum actionem sculptorjs, tum etiam formam productam, dicitur materialis cast-sa extrinseca : si vero assise influat, ut ignis A ad producendum ignem B. causa sciens nuncupatur. X. Causa physica interna seu intrinseca est, quae effectui tribuit se ipsam. compositum sci. licet per se ipsam constituendo. Quod sistud constituat, tanquam illius pars intrinseca determinans , dicitur causa intrinseca formalis: si vero sit pars intrinseca determinabilis. dicitur causa in trinseca materialis. Ut suo loco magis dilucidabitur.
CCXLIV. Scholion. Causa adaequata seu totalis, si nedum se sola suffciens sit ad effectum producendum , sed
587쪽
' De eati is in genere - 47 Aeti Un. etiam actu totum producat, dicitur to-que sttalis totalitate causa & essectiis, si vero P rtf3lis quidem susscieas sit, sed tamen totam effectum non se sola producat, appella- ω e 'tur Causa partialis, partialitate saltem ef- lius. sectus. quia scilicet tunc in productione, effectus ab alio adjuvatur: ut se habent V. g. duo equi trahentes eundem currum , dum unus sumernt; in eo enim casu, etsi singuli quoad se sint causae totales totalitate causae , sunt tamen hic S nunc partiales partialitate causa& sectus; si vero essemis aliquid habet, quod huic, & aliud, quod alteri ocausis tribui possit, Vocantur causae partiales partialitate essetius tantum. Sic juxta Theologos ad por lactam vilionem Dei beatificam influunt intellectus hvmanus , & Lumen eloria; nam a primo ha- hetur, ut visio beatifica sit actas vitam itis, a secundo autem, ut sit supernaturalis. σCCXLU. Peripatetici. menti Ari- Quatuor soletis 2. Ph3s text. 28. 929. accura- causarumtius insistenter, causam in genere ad quatuor classeh reducunt, scilicet Rd G.14mesicientem, materialem, formalem, αμ quinquenalem. Uicientem nominant illud agens, juxta . quod compositum producit, materialem, Platonε.
588쪽
OHODρ. Dissertat. m. ex qua istud producitur, formatim,
per quam ita constituitur compositum, ut sit tale, vel tale , malem denique propter quod agens operatur: Plato Vero admisit etiam quintam, quam VO-
eavit itialem, sive ideam, Vel exem plar, ad quod respiciens artifex opus suum essicit; hanc tamen Stagyrita ad causam formalem spectare voluit , do-eem propterea, causam formalem aliam esse intrinsecam, seu formam compo-sti, aliam extrinsecam, seu exemplum Vel ideam. Omnes hae causarum species interveniunt in confectione v. g. alicujus statuae; nam I causa e ciens, aqua conficitur, est artifex. a. Causa materialis, ex qua statua constat, est
lignum aut metallum. 3. Causa δε malis est ipsa forma. quae illi aptatur. 4. Causa ideatis est exemplar sive idea, quam prae oculis, aut in mente habetis, qui statuam essicit. Causa denique malis , propter quam artifex agit, est v. g. spes tueri &c. aliae sa divist es, hisce enumeratis causarum generibus correspondentes, sequentur tuis locisώ
589쪽
ia , ct quotvlex sit causa sciens i
CCXLUI. avsa e ciens, quae, ut Causa es. inquiti Baumeisterus ficiens. Elem. Philos. Recent. pag. 2O3. proprie, SκαF E'ξοχ v c per excellantiam 9 causa es, nihil est aliud, quam id, quod peractionem suam continet rationem sufficientem, cur alterum Existat, siUe , quod vi sua alteram producit. Nec immerito Aristoteles eam vocat id, a quo motas, quia scilicet ab illa motus omnis & operatio, quae sine motu haberi non potest, proficiscitur. Siz U. g. artifex est eausa ociens horologii, eO- quod in ferro, alio ve metallo, hanc Partium texturam, ordinem, atque Mguram innxerit, ex qua motus Oriatur,& sic de aliis. Quia vero non uni . eademque ratione . sed pluribus, Uariisque modis, effectus ab ipsa causa producitur, hinc Variae quoque cau-
590쪽
sarum essicientipm species1pluresque divisiones rursus promanant, ex quibus sequentes prae aliis notari meren
Causa es CCXLVIL I. Causa effetaeas princi- sciens palis est illa, quae effectum producit
Princip/- virtute propria, ut V. g. est artifex re δ*- spectu horologii , aut pictor respectu/ Instrume- imaginis pictae &c. II. Instrumentalis talis. est, quae vi aliena effectum producit, sive quae alteri principali inservit, at- . que ab illa agendi vim recipit, uti se habet v. g. malleus, aut penicilius, quihus utitur artifex vel pictor ad effetendum horologium, aut picturam. Sic etiam Prophetae vel Apostoli a Theologis vocantur causae instrumentales S. Scripturae, DEUs vero est causa ipsius cras0- principalis. III. Oceastionalis est, quae essen li . ctum per se non producit, sed solum causae essicienti occoronem operandi praebet, ipsamque invitat, & allicit,lic panis cani, aut nuces puero monstratae, sunt causa, cur illi moveantur, atque ad monstrantem accedant. IV. Causa per Causa per se dicitur, quae ex naturast, sua ordinatur ad hunc vel illum ess elum producendum, ut v. g. ignis ad