장음표시 사용
181쪽
stingui:vt cum Aristotele,' sentit Valesius,' Garcia Carrero, le Philosophorum pars maxima. No li. enim hae sedibus discernuntur;circa idem versantur formaliter tantum Aristotele ipso indicante. distinctum; eadem sunt veriusque instrumenta; εc quod apparet diversum id principali actioni petaccidens aduenit,quod eius essentiam nullatenus euariat. Vtraque enim alimentum in aliti sub-l stantiam conuertit: haec quidem copiosius, illa vero parcius. At plus & minus non mutant speciem.
zz I I si dieatur aceretionem ex Aristotele,' esse motum ad quantitatem,nutritione ad substantia
animi- ιν. Hoc ita intelligendum est,ut clam utriusque sit comune ad productionem nouae substantiae pet assimilationem cum priore terminari didisserentia tamen quae inter utramque intercedit, in eo consistat,quod per incrementum a retionis maior quantitas acquiratur ιad quam pro formali sua ratione attributive magis quam vere terminari dicitur. Huius autem inaequalis alimenti in alitum conuersionis per simplicem nutritionem 3c per augmentationem causa, HI est ina uale robur agentis aetias, δὲ vel iuxta Albertum,' eius quod nutritur maior mindrue resistentia kd introsusceptionem alimeti. Quia enim iuuenum corpora sunt magis solida&dura,pueror si autem molitora:in his alimentum melius omnes panes subintrat,in illis difficilius;vnde maior minorue sequitur conuersio. Quae ori , Λ. i. rimo simul ac breuissimbe pressit Hippocrates, dum inquit,similia autem facit valentet,etimabit --. idat quidem id quod accidit,praeualet autemid quod praeerat.
Generatrix tacuitas,quae uiuentibus tributa est,ut sibi simile in quantum possunt generando,pr priae naturae corruptibilitatem resarciant, duplex esse ex Avicenna dicitur. Vna quam remotam si vocare liceret cuius actio,est seminis generatio. Alia quam proxia; nominate possumus, di quam. DL i. a. Galenus ' absoluia generatricem appellat: ea est cui embryi conformatio tribuitur. Illa in utroque generante est:& nullatenus differt a nutritiust testium facultate, de glanduluis substantiae tempei ratura. Haec neque in genim est. aeque in generanteaeum nostrae conformationis authorem Deum
Optimum Maximum agnoscamus. Sed clim tantus nostri opificij author ita procedere dignetur,.. v. materiae quam tractat Conditioni se accommodet: atque ita massam nostri umenti dispenset, ut νψῶ. spiritu eius complantato velut instrumeto usus,huic vim formatricε concessisse videatur: in eodem l possumus vim generatricem, sed instrumentariam agnoscere,quam ab eius temperamento non di- stingitemus. Nam is seu suae substanti2 tenui istis,oc sibi insitis qualitatibus agens, summo plasmal toti ministrat. Quo εc corpug essinunte, & anistam creante ae infundente,licet adhuc profiteril hominem generare hominem:quod parehtes ait ibo Sc materiam ministrado partem alteram geniti consetant,& spiritu etiam ex se deciso,ad consermationem instrumentariE saltem concurrant. Sed oeeutrit hic non leuis sciurulus an saeultas aliqua generatrix innato iam in ante teperiatur: eum demes de nouo generentuti& ptimd decidentes secundo etiam ac tertio aliquado generetur, quod obfetuantissimo patri meo euenit,qui suctessiuE tres in eodem alueo dentes habuit, quorum tertius senescenti inter caeteros primus decidit. Cui dissimitati respondentes dicimus, nulla generatricem seu formatricem facultatem absolua dicta in perfecto scelu 8c nato ia infante conservari. Cum enim haee,quo modo explicuimus, in seminis spiritu complantato resideat:hic autem ingeniti substantiam non transeat,ut libro sequenti' docebimus: sequitur eamdem in genito non perdurare. λ Cuius eum unicus se seopus empus integrum Dnerati simile conformando,nouum homine gen rare: frustra in genito reseruare ut ad solos dentes eonformandos.Praeterea in qua parte aut nati iii--tis membro vel substantia residere potius direretur quam in alia. Quae si per umuersum corpus esset diffusa quare abscisae palles saltem per inarem incrementi,non regenerarenrur, aut repullularene ut in famis Quarum N abscisi rami hiM induispullulantiu plurimae ex inhumata talea in perfectam albori in exiligunt quod totum Assisit sale humida habile ad germinandu habeant, quod etiani in salis modum chymico mangomo Ghereid Ze satum seminis vicem gerere scribitur.
a vis, inis,l-Vis ergo lentium generatrix, aut quotumdam exilium vasorum dum caua ulcera carae replenturi .. ιρ νιν 4consormatrix,non est alia ab auctrice quae ex naturae gubernatricis instituto Ze ineaci praeordinatione,ex residua δ superabundante portione alimenti mandibulares,vel ex materia in propriis cel-.x lulis alveole funisset norm ullis placet ' a principio resertiata quando iam solidioribus cibis nutriem diis est infanxdentes antea inuriles tunc utiles futuros estingit;& semel decisos,cum per incremen ι,-Dd ιν tum alueoli fuerint nimi iam laxati,pari modo repanit. Ex eo vero quod ad excisarum aut erosarum. ..... sonarunt ves neruorsim etiam Extrema assivit,in longu aliquanto plus solito excrescunt: non aliter a. -- , se atque in eonsimili matcria per uniuersum corpus in omnem dimensionem incrementiam capiunt. : ct Ex quibus omnibus id tandem colligimux inter primarias facultates naturales unicam nutritiuam secundum effectum per antegram vitam perdurare Cuius formalis actio iam in finali illa alimenti in alitum conmersione hin,t,quam anima toti eorpori Ecfingulis eius partibus praesensi
per seipsam complet: multa aulcm praerequirantur ut alimentum in alitum conuertatur,quae ania
ma exequi per se non potest : f necessium est quasdam nobis inesse facultates , quae animae vel
182쪽
Theorica. De facultatibus, & actionibus. I 49
pianei pali agenti ministrantes, tum id quod ad praedicti finis consecutionem requitatui exequantur. Ad quod eo famulatu naturae est opus,quo alimentum conueniens Δί singulis partibus necessa. xium trahatur,atuinum retineatur ac coquatur, dc demum excrementa a coctione residua expeliantur. Quare ex communi Medicorum sententia, naturali facultati quatuor hae famulantur , ae tractrix,retentrix, coctrix Ec expultrix. Sed praecer has quintam Averrhoes, poli Galenum h metito adiungit:Ea secretiua est seu discretiua i cuius vis oc operatio in criticis S quasi eriti eis excretionibus,atque aliis plerunque excretionem praeire annotatur. Quam tamen longh diuersam ab ea facimus,quam Avicennas' introducit;& quam ait, dum medicamentum diuelsis viribus praeditum seu illas ex natura partium heterogenearum, seu ex compositiona consequatutinreducitur inachum,singulas assumpti aut admoti medicamenti saeuitates ita discernere ut quod cuique membro est utile,id ad illud transmittat,quod vero inutile est, aut ope. rari non patiatur,aut alio diuertat. Haec enim plane imaginaria esimeque natura seu per se, seu per adnatas sibi facultates,tam docta est in nobis vivarias medicamentorum facultates disternat , α easdem diuersis membroru affectibus accom dcimeque ita instructa,utMedicotu in componendis medicamentis errores,sua emendet industria. Et licet Creator optimus disponens omnia suauiter, mira plerunque ad humnae salutis conseruati, nem operetiir: consueuit tamen rebus quibusque ea permittere:quae pro ratione propriae narurae nata sunt operari. Quod si experiamur plerunque medicanaeta ex disparibus aut contrariis fac diatibus a natura aut arte costantia,dit paria vel etiam contraria non solum in distinctis oc dissitis membris, sed in eodem varie affecto operari. Sciendum est,id prae eaeteris pendere ex eo quod medicamenti assumpti vel admoti actualis calor aut frigus, humiclitas aut siccitas primb quod sibi proprium est operentur: mox qualitates quae in potentia eidem insunt in actum reductae contrarium quidpiam i dc alterutrae per se vel per accidens operetur. Seu potius quδd laeterogenearum eius partium aliae magis exhalabiles, aliae minus aut omnino ad exhalandum ineptae tenuiores aut crassiores promptius se a mixtione expedientes aut tardius t in diuersas partes,aut in easdem diuersis temporibus latae:vel in distinctis membris,vel una post aliam in eodem,pro cuiusque temperie differentes aut contrarios etiam producant effectus. Secretrix verb sacultas quae a nobis admittitur, in his duobus solum occupatur scilicet in humo .ribus noxiis ab utilibus succis simul intra vasa confusis secernendis,&in diuersis substa1itiis quae ad dispares fines destinantur impermixtis per easdem Vias simul deducendis. Quarum operationum illae,frequentes sunt; hae,etiam familiares: Inter illas agnoscimus eam humorum qualitate peccantium in vasis sanguini confusorum secretionem,quae excretionem quasi criticam in multis spontaneis de repentinis excretionibus imminentes morbos praecauentibus, necnon in Variolis de puerorum morbillis praecedit. In quibus vel lassitudo quaedam spontanea,vel ebullitio quaedam, de suc-
Corum totius corporis commotio, per unum aut alterum diem ante sentitur quam excretio fiat. Eiusdem rationis ea est secretio quae eriticam etiam excretionem antecedit: cuius Galenus, de
eum illo caeteri scriptores Medici frequenter meminerunt. In qua.succorum qui in vasis putredine conceperunt δι qui a natura ad pepasmum deducti sunt, tam exactam secretionem fieri plerunque aduertimus:ut nillil vitiati te inquatur in corpore,& nihil expellatur incorrupti. Posterioris ordinis est admirabilis ille ebrii ab intestinis ad hepar ascensus,& sanguinis ab hepate ad intestina alenda descensus. Qui natura recte agente,dc a graui aliquo vitio corporis ceconomia non perturbata
nec simul confunduntur,nec alter alterius motu alias remoratur,quim clim unius maiorem quam alterius minuductrix natura necessitatem adesse cognouerit. Cum enim utruque succlim per eos. dem meserticarum ramos ferri certum sit:eos tamen in illis confundi, naturae in aliis minoris momenti sagacissimae prouidentiam dedeceret. Nam aliis oporteret&intestinacbylo sanguini confuso nutriti;&sanguinem semel eoctum,chylo de nouo atriacto permixtum, in hepate non recoqui sed assatir 3c in temperatissimo quocumque etiam intante magnam sanguinis partem superexcoctam 3c assatam esse. QEae cum ex ratione de quotidiano experimento aliter se habere discimus: naturae admirandum illud artificium nobi, esse familiare admittamus oportet. Ita etiam pus dum ex rupti thoracis vomica per venam sine pari do emulgentem ad urinae vias expurgandum fertur; sanguini minime confunditur,& solitarium cum sero excernitur.
Verum ne quintam hanc facultatem ministrantem admittant plurimi,= affirmant praedicta opera Ec similia quae secrettici tribuuntur,retentricis de excretricis simul operantium effectus esse.Quos euidenter ex eo falli censeo,qubd cum retentrix de expultrix per intermedias fibras loco mouedo operentur,dc quae hoc motu movent se mobili physich applicare debeanc. intelligi non potest quomodo succorum in eisdem vasis confusorum pars, alteri in eodem sensibili minimo consociata, obliquis fibris retineatur;& altera nulla praeparatione praecedete,transuersis expellatur. Non enim lante aquam vino confusam sinceram essunder de merum retinere licet: quam illam cum gos pio l
183쪽
vel hedera separauerimus. Praeterea discernere unum ab alio , facultatis cuiusdam est utrumque cognos centis,uel a cognoscente directae:sed retentio de excretio citra talem sensum fiunt. Quare duae hae facultates non poterunt per se secretioni satisfacere. Tandem licet prioris ordinis operaistiones ea ratione fieri admitteremus: non videtur eas quae posterioris sunt posse pari modo absolui. Sed ut perfectius singulae harum facultatum a nobis cognoscantur, quae ad unamquamque pertinent inquiramus.
Attactricis est,alimentuin attrahere,seu ut in totius corporis usum commodδ praeparetur a seu ut cui utque partis nutritioni inseruiatmee non secundum alios ad eamdem pertinet, inutiles substantias secundum naturam genitas ab utili succo detrahere 1 quod non secretrici tribuimus. Ad attractricem vero etiam spebat,quamcumqtie materiam ad naturae usus necessariam, ad ea meminbra quibus huiusmodi usibus inseruire impositum est adducere. Ita celophagus,ipso ventriculo adiuuante, ciborum attractioni ad famis sedationem&chyli confectionem destinatur. Venae meserticae chylum iam confectum Ac per intestina cum recrementis illabentem sugunt, oc in iecur ut in sanguinem conuertatur deferunt. Venae ex eava quaquauersum sparsae, sanguinem in alimentum singulorum membrorum hinc attrahunt inde pellunt,corpus uniuersum alimentario humore irrigantes. I. ien,crastiorem chyli portionem lentius portae ramos permeantem ad se trahit, ut eam at tenuando ad haematolim praeparci. Et tandem partes singulae ut imminutionem propriae substantiae quam vis innati calidi exoluit reparent conueniens ad se alitilentum trahunta vesica fellis bilem
per propria vasa in iecoris cauum dispersa a sanguine extrahit.Renes serum ubi iecur transgressum est a sanguine expurgant. Ac demum uterus,semen in pudoris sinum effusum ad se in spem con-Ceptus, ut mammae sanguinem ad Iactis Consectionem trahunt. In quibus omnibus membris cum euidens se attractio,seu rei cuiuspiam ad illa adductio, quantumvis ab aliorum transenissione ea saepius iuuetumnon tamen ita clarum est , quomodo dc qua vi singula operentur. Ad quod explicandum,suppono omnem veram attractionem fieri vel fuga vacui,vel per realem mouentis ad mobile medio aliquo interueniente applicationem. Quo suppofito sciendum est,partium nostri corporis aliquid attrahentium duplicem esse differentiam: aliae enim olficiales sunt,quae ad totius indiuidui coseruationem vel speciei propagationem,aliquod officium attrahendo corpori praestant. Aliae sitnt populares seu plebeiae, quae sibi solum Sc propriae utilitati student. Quarum hae,quoniam quatenus similares, ad peculiate sui nutritionem per minima sensibilia alimentum attrahunt: neque ante,quam per exolutionem propriae substantiae ab insito calido procuratam.quod deperit reparari appetunt: Qma peream depereuntis substantiae exolutionem vacuum sequeretur,nisi in depereuntis locum alia succederet, quae succedit attracta: Constare viis detur praedictam attractionem alimenti per similarium partium minima sensibilia factam, non aliavi fieri quam fuga vacui. Etenim si in minimis quibusque instrumentum attractionis quaereremus: vel illud eorpus esset de attrahentis pars quae nutritione etiam indigens nos ad progressum in infinitum praecipitaret. Vel esset qualitas quaepiam,quae non sine corpore cui inhaereat ferri potest in distans:farri autem ad attrahendum oportet,cum attractio sit distantis ad attrahens adductio. Aecorpus illud quo ea qualitas veherctur, non sine imminutione substantiae attrahentis emissum rquoniam in eius defectum alia succederet,ad fugam vacui attractionem procuraret; qua admissa, quid opus est alia 3 Neque hic magneticae ficultatis quaedam introducenda est aemula nobis planEignota : cum magna sit utriusque disparitas. MagneS enim si ferro frui appetit, quia nihil 'occurrit quod ferrum magneti approximet: necessum est magnetem bituminoso vapore ex se emisso, ferrum modo nobis ignoto ad se trahere. In nobis autem venae quaquauersum sanguinem effundunt, quem partes etiam solidissimae sibi admotum per viciniores potos facile ad fugam vacui ad se adducul, 8c ad minima usque derivant. Ossicialia vero membra quae dissimilaria sunt aliquid habent quo se rei attrahendae realiter applicent illam quasi comprehendendo adducant. In quem usum in natura fibras rectas formavit vir miores Ecfrequentiores quidem irae his membris,quae potentiore attractione indigent,infirmiores vero dc rariores aliis , quibus leuiore attractione est opus. verum illa attractio alimenti quae a singulis partibus ad earum nutritionem fila on vi censent pluritui per clectionem heterogeneorum unicuique magis conuenientium perficitur: sed potius ut docuit Galenus' id attraliunt membra quod offertur,quod tamen urox alterando quis proxime possunt fibi
assimilant. s ii Retentrix attractrici succedit: quδd si qiiidpiam in membri alienius usum trahatur , idipsum
'iquamdiu opus est in illo retineri conueniat. Eius effectus est attracti eomprehensio. ι, Quo partes aliae aliis plus indigent. Vtcrus namque,& ventriculus,hac prae caeteris membris facultate pollent. Cuius instrumenta in ossicialibus quidem partibus sunt fibrae obliquae praesertime sed omnes simul membrum in omnem partem contrahentes ex Galeuo, potentissinae Peratur,1 singulis
184쪽
Theorica. De facultatibus, & actionibus. I Sl
de arctissimὶ quod continendum est comprehendunt. Similarium veto retentricis nullum quaerendum est particulare instrumentum: seὸ quod semel attractum est,& porositates membrotum ingressum tibidem sensim coctione incrassatur , parti viventi agglutinatur, ac demum assimilaturi Coettieis facultatis ossicium est alimentum alterando sic disponere,dc per varias praeparat ones singulis corporis partibus ita assimilate, ut in earum substantiam proximε conuertatur. Etenim cum ex Aristotele; ' Ae Galeno, ' quodlibet ex quolibet nutriti non possit, sed singula ex his alant ut cum quibus societatem aliquam 8c cognationem habent ut varii generis edulia quibus vestim ut ad
alendum apta reddantur,ea multipliciter immutari antea oportet quam alendis membris apponantur, ut communem tandem naturam subeuntia in cuiusque partis substantiam facilius transmutentatur. Quare postquam stomachus a vacuitatis sensu irritatus, per orsophagum cibos attraxit : natura primum ex illis saccum cremorόmque conficere procurat ex quo postmodum sanguinem generans, eumdem in singulas corporis partes, ut commune totius alimentum deriuar, id in singulis membris cuique assimilat. Atque ita natata triplici coctione alimentum ad nutritionem complendam praeparat , ιιι άτι τι, dc W4tίωσι. ' Galenus enim quatuor coctiones enumerans es' per eam quae in ventre fit κυλιουσιν intelligit ; per alteram,quam in venis, et hepare potius fieti ait αματωσιν no. eat: de peream quae in singulis partibus absoluitur,o κσιωσιν dum fit significat. Cuius terminum petassimilationem exprimit,quam quatiam coctionem deverὸ nutritionem appellat: licet eam alibi saepius motum a termino a quo denominationem capit ' minim E distinguens a tertia non seiungati est esculentorum de potulentorum in ventriculo concoctio, qua ut alibi explicuimus pet elixationem ciborum succus extrahitur,quem graecam vocem retinentes chylum appellare consuevimus. Concoctio quidem est, quod illi definitio communis illius mixtorum passionis quae coctio appellator absoluth conueniat. Coctionem autem sic definiendam censemus, ut dicatur alteratio a circumfuso quocumque calore, per quam humidi Ec sicci mixtorum cum calido nativo de proprio perfectioeeohaerentia procuratur. Clim enim coctio sit communis quaedam mixtorum , si non omnium saliere, plurimorum passio et de tum lateres ac figulina opera in fornase, tum metalla in terrae visceribus excoqni dican rur; necnon olera dc plantarum radices animaliumque carnes dum in cu- Iinis ad esum praeparantur; succi item putrescentes dum intercepta putredine mitifieantiariSe fluctus dum maturantur; demumque alimenta dum in nobis per varias alterationes disponuntur ad mem. btorum nutritionem coqui fetantur: oportet coctionis unam aliquam esse rationem, quae his omnibus aequaliter conueniat.Quae quia excogitari alia non potest,quam ea quae communi mixtorum in.
teritui put edini stili ere magis resistit: haeo autem sit proprii calidi ab humido dissolutio, non immerito existimamus eoctionem eam esse alietationem qua perfectior calidi natiui cum humido de sicco cohaerentia proeuratur. Quod eum in maturatione dc assatione fieri pateat, idem in elixatione con tingere certum est. Quae cum duobus modis possit considerari: vel prout quod praeerat mixtum eli. xatur; vel prout succus ipse excoquitur qui per elixationem in usum perfectioris mixti parari intenditur: utrochre casu naturalis calidi eius quod excoquitur eum sibi consociato humido Zc sicco pet. sectior cohaerentia procuratur. Nam primo casu, cum elixa ex Aristotele, seipsis sicciota evadant, nimia hii ldi copia exhausta, calidum natiuum eorum.cum residuo humido dc sicco melius cohaeret tardiusque dissqluitur Posteriore vel δ.eliquati etiam succi calidum natiuum , humido de sicco . eiusdem pete me elixatione,exquisitius adhaeret. Esculentorum autem εc potulentorum coctionem appellamus :qubd vel utrahiae coctioni sint apta de habeant calidum humido sibi sociato per calo. ris activisitein commensiurabile, ut iura de intinctus.aut vinu ipsum de cere uisia: vel quod licet aqua verae coctionis sit incapax, tam desectu calidi,qu'am nimia copia tetminabilis humidi . sit tamen in
strument-Bficiis v. Quar definitur ' eoctio indefiniti in humido existentis, ab humido calore ncta, Re tuti ὁδῶ n v simulo fieti dicimuι quod cum philosopho. r ciborum in ore attritionem Ac-rsaljui permh eis altaein' esse negemus: Sed quamdam tantum ad primam coctionem
utilem praeparat militii ego ' Meames Nec Galenus cibotum masticationem cum aIiam esse coctio. isdixisse videtur, illud'ἡtendit. Aut si velit ab oris tunica internae tunicae ventriculi continua, notabilam cibis alterationera imprimi quae coctionis nomen mereatur. non veremur aliter sentire;&masti catlόniς motum, tantam ab ea tunica, qua leuissimὸ per breuissimum tempus attinsunestatutationem sim tae,negamus. In ventrieulo inquam fieri asserimus, non tanquam pro
priae mmsi fidente .& chyli portionem in se conuertente , ut Galeno' visum est, cum supra huem idem' lis miniaee iiiii Irido erimus: sed ut ab ossiciali parte, indictum sibi a natura munus in eMModo iocles exeque,te. mi totum hoe sibi demandatum onus sibique impositam in notum eὀmoti absolutavi propriae temperaturae: cui maxime ad operandum inseruit proprius Husdem 'bstitii modes. ea nosior enim quisque de crassior ventriculus copiosiores spiritus ex se malitati sutilens ea sed lus peruadens eadem facilius de persectius conficit. Sed eidem praete-
185쪽
is 1 Artis Μedicae pars prior.
rea suppetiasserunt' patres circumstantes, ventriculi calorem vel fouentes, vel remissiorem inten.
AI -τωσις, est chyli, meseraicis ab intestinis aut ventrieulo etiam aliquando attracti, ερ ad ieeur delati ab eiusdem parenchymate in sanguinem conuersio. Nam materia sanguini conficiendo apta, non alia commodior est quam chylus M succus ille esculentorum in ventriculo debith confectus. Li cet nonnunquam iura 5c alia eliquata alimenta, clim per os ali non possumus, per clysteres in intesti na iniecta,& a ramis venae portae ad crassiora intestina pertingentibus sum, in sanguinem sed minus pet secte elaboratum conuerti posse conlier. Sic enim nonnullos per aliquod tempus nutriri. praeter quam experimento comprobatur:id praeterea quamplurimi viri celeberrimi assiimarunt. φ Tisia a tem in sanguinem minas elaboratum conuerti ideo dicimus: quod cum primam coctionem eis gerint, nequeant secundam sine ultio subire. Non enim possunt in intcstinis coqui , in quibus minimum immorantur: neque ad ventriculum ascendunt, impedita ab ea valvula quae crassa intestina a tenuibus disterminat,oc tecursum eorum quae ad crassa intestina illapsa sunt prohibeti neque amo. setaIeis ad ventriculum eo casu ad attrahendum imbecillum diuertunt. Huius autem coctionis a thot est solum iecur. Cui ideo laeuitatis naturalis principatus tribuitur , quod sit ossietna sanguinis de membrum in quo comune totius corporis alimentu conficitur, indeque per venas in singulas par tes quasi per canales derivatur. Α solo autem iecoris parenchymate Chylum in sanguinem conuoctiam imamus, non vi censuit Avicennas' a venis: quod conformitas parenchymatis hepatis cum sanguine sit maxim venae autem,temperie M modo substantiae ab illa plurimum dissideant. Simili, vero a similibus potius quam a dissimilibus produci certissimum est. Sod si in venis sanguis aliqua a calore nobis insito alterationem subeat: ea nullam sensibilem sanguini mutationem insit, sed statum aliquanto crassior illo inde euadit. Galenus verδ scii bens sanguinem in venis quaead venitieulum pertingunt primum generati,nobis minimὲ aduersatur: quod vςiit materiam plintimam ex qua fit sanguis,in venis primum a sincibus secretam reperiri,atque ibi primum a calore innato quodammodo alterati. Qui enim illius sententiam de vera chyli in sanguinem conuersione intelligunt, etsi Caleni mentem foliau asscquantur,in vetitate tamen falluntur, t ex dictis colligitur.Sed 5e illi etiam hallucinatur qui eam sanguinis generationem in meseraicis fieri aiunt,facuIrate , iecore venis communicata. Ea enim cum non alia sit quam indiuidualis primarum hepatis qualitatum temperies eius. dem modo substantiae sociata, incommunicabilis est alteri nisi ad paritatem substantiae deducatur, quod venis non accidit. Qilare miror scriptum esse a Mercato, dubitare num sanguis generetur invenis esse ignorantiae Egnum cum id experimento comperiamus in me serascis. Si enim illud experimentum fecit in viventis corpore aliquo diaphano,in quo aduerterit chylum a venis iactum ante tuabete qua mad illum sanguis a iecore in alimentum intestinorum transmissus peruenerit, nostram fatebimur ignorantiam. Si vero corpora insperat nostris similia post interitum disiecta: ignoseat po tius se admirandam illam ignorasse naturae solertiam qua per eosdem Venarum ramos chylum quidem ab intestinis ad iecur,hinc vetis ad intestina sanguinem neutrum alteri confundendo transmittit: at mortuis nobis rectriceque viventium natura cadauera deserente succos huiusmodi confundi.& quod album erat alterius rubore infici.Vt autem iecur quatenus ossicialis est pars sanguinem magna copia generat,quo toti corpori alendo sit satis: ita quatenus alimento ad sui nuttitionem indi gens aliarum sortem sequitur, quod sibi ex sanguine necessarium est reseruat, idipsumque ulieri exeoquens sibi integi has similat. In quibus etsi duplex aduertatur actio,isicum tamen est agens insita scilicet visceri temperies, quae breuiore alteratione ex chylo sanguinem dispositiuὶ generans: longiore,sanguinis portionem sibi ad nutritionem assimilat. taris est sanguinis ab hepate per venas attracti per easdόmque in uniuersum eorpus distributi,M per singula membra vel pet vasorum diapedesim vel per capillarium anostomosim etasi , leexplicata iam attractione concutiente eisdem appositi,in qualitatibus M substantiae modo assimila. tio, quam cuiusque partis temperies quod appositum est alterando perficit, Atque hae ea est coctio qua id totum absoluitur,quod ad persectae nutritionis dispositionem in alimento requiritur. Cuius terminus est illud ultimum a quo alimentum per animae introductionem de nutritionis verum eoi plementum,cessat esse non vivens. Tota enim illius ratio in alteratione consistit. Vnde cum Gai nus illi nutritionis nomen aliquando ciibueret,nutritionem alterationis speciem esse dixit. τAtque hae quidem sunt comones quas alimentum in nobis subit,antequam in membrorum substantiam conuertatur. Sed eum humores noxis de putres coqui pr; rer dicantur, quaenam ea siecoctio est explicandum. Ad euius rei cognitionem sciendum est, apud Medicos coctionum quae itinobis fiunt duplicem esse rationem. alia enim a Graecis πιψis, πεπαυμ , Vel πεσα - etiam aliquando per transsationem appellatur. Illam Galenus h vocat eius quod concoquitur deductionem in coquentis substantiam:hanc vetis,eoncoctionem eorum quκ praeter naturam sunt, εc morbi m
186쪽
Theorica. 1 e facultatibus, & actionibus. I 33
tutationem vel ad mediocre tempetametuum deductionem,ae veluti evictionem dixit quam recthDuretus i mitificationem nominati Licet autem utriusque causa effectrix eadem sit partium scili i cet solidatum specialis tempeties tiri kι tamen assimilatione in quantum potest: terminatur, livet binfestantium expugnatione absoluitur. Praetereata illa,ut plurimam,ob familiati-i tatem natum quae intercedit inter id quod concoquitur 9 concoquens; mutario fit totius conco-i. quendae materiae,aut maximae partis eius,minimumque superest semicocti in hac autem quia quod iconcoquitur a natura immutantis εe alterantis plurimum alienum est,id quod assimilatui paucum aut nullum est, micoctum verδ excrementum multum. Quare id quod ad alendum ineptum est, tunc concoqui ex Galeno dicitur,cum natura causis fortior fuerit, permutaueritque eas pro suo robore. Sic coctum dicitur,quod vivifici caloris ope ves seipso mitius euadit, ut tam quod falsumsi vel amarum est,dulcescit; acre suam deponit acrimoniam;&putre,a putrilagine vindicatur: velitas ex Auleenna φ immutatur ut eius excretio 1 membro in quo stabulatur,facilior reddatur 1 seu atte-ianuato eo quod crassum est,&inciso viscido:seu incrassato eo quod tenue est. Quae posterior fue-i'corum coctio,aut praeparatio potius,non a natura sit solas ut Avicennae' visum eli ea enim unum idemque coquens,semper idipsum secundum aliquid incrassat: ν sed magὶs ab arte naturam iuuan-lite perficitur. Quoniam ver δ ob heterogeneitatem alimentorum & varietatem substantiae eorum quae chimi nem subeunt,coctiones eo peruenire non possunt ut quod coquitur secundum se totum aequaliters
alteretur,&iruentam a natura mutationem assequatur: in unaquaque coctione excrementa gen iirantur,quae ad alendum inutilia expelli excernique necessum est. Ita strues,primae coctionis recre .dimenta ab intestinis in anum amandatur. 8ilis flaua,a chyta fellea per vas e lidocum in ecphysimi melancholia a liene vel per vas breue in ventriculum,uel pet vasis splenici aut mesenterici inserio. res ramos in harmorrhoides internas:& serum a renibus per ureteres in vesica tanquam secundae coctionis excrementa pelluntur. Tertiae dem im quod tenuius est de ichorosum seu serosum, in vaporem per insensilem tradispiratum exhalat. Quod vero crassius,in cutem ve totius emctorium per occultos meatus expulsum in pilos aut sordes cuti haerentes abit. Ad quorum omnium exeretionem moliendam,ea vis nobis indita est quae expultrix appellatur. ino xlibus membris primae secundaequa coctionis excrementorum expillsioni destinatis, fibrarum transirerlatiam opera utitutiquas circulares etiam Galenus ' appellat,& quibus membra se per quamdam partium successionem comprimentia,'uod importunu est expellunt. verε autem similares par res, qualis esti postio eamea venis arteriisque propria dc earumdem fibris permixta. aut eato mustulosa nerueis mustulorum fibris interfecta: lius caloris opera quod inutile est attenuantis , ω in vaporem aut fuliginem conuertentis,per accidens se a tertiaeeoctionis excrementis liberant. Quod si eadem vel comicis imbeeillitate,vel suco um appellentium vitio, crassiora excrementa generent quae tam sicilEexolui non possinini artes maioris aliquanto molis, dc heterogenestaris etiam sensibilis' participes,ut venae arteriaeuptiustum,aut musculi pars se suis cuiuscumque generis fibris , longis,
obliquis,aut transuersis comprimentes,quod alienum de infestum est minimis illis ad sensum si ne similaribus ex quibus componuntue exprimunt. , t Sectetricis tandem,opera quidem admirari licetiorgana autem dc instiment proprii que eius
essentiam noscere non permittinit. 'At que ira naturalium ficultatum M sunctionum expedita videtui tractatio si hoc unum vitinibdefiniamus, quomodo nun istitiues facultates quas recensuimus tam ab anima qukn ab inuicem distinguantur Qua in re, in examinandis aliorum sententiis nimiiim Mnwrentur: dicimus omnes quidem ab anima redistingui; de eintieem a reliquisattractricem ver retentiacem,& expui tricem formaliter tantum inter se differte. Omnes inquam te ab anima ideo distingui asserimus: quδd cumad coquendum viviteratrice,& ad reliquatum functiomes potentia loco motiva siropus neurrumautem anima per suam stinantiam operetur, ut e mea prohatis .colligi potest i talium actionum immediata principia ab anima e distingui sit necesse. Coctricem a tesquis te distinctam esse in membris officialibus saltem ex eo constare arbitror,qubdcoctrix non aliaomnino ut quam temperies partium cuicumque Ombni addictarum rattractrix vero,retenti Idcxx ltrix membrorum ossiciatam ad tamdiu sos imo contrarios motus exercendos destinata, . non possit cum eiusdem natiuae partium temperie unissit ter operante conuenire. Eaedem vero in similaribus Schomogra tis,ab harum temperie Armaliter tantum disseruiu Re quidem easdem esie cum illa ideo diuimus: FM cum earumattractio fiat ad fugam vacui,hoe autem a ealido humidi sibi consociatii labstantiam exoriente procuret :&teruntio Meontinuatus attractionis terminus,ac demum ex-s pulsio sequatur dis lutionem pallium alimenti appositi ad ultimam conuersionem inepti , quod membri coquentis temperies praestat apparet talium partium facultates nutritioni ministrantes ruab
187쪽
ab inuice non di re. Formaliter tame a coctrice reliquae distingui ur: quod teperies primo do per se apposita alter do coquat reliqua vero secundario & per accidens exequatur. Demu mebrorum officialium attractrix tetentrix de expultrix inter se re non differunt sed formaliter tantu. Re quidem conuenire censemus,quisd cum exGaleno eoru actio quae vel tractura quid sunt,uel tentura, vel repulsura, eum loci mutatione necessarib fiat: una eademque facultas diuersis instrumentias utens,omnes eos motus pro usas necessiitate exercere valeat. Praeterea cum in animantibus una ea demque facultas ad bonum inclinetur,idipsum ampIechatur & malum auersetur:grauia item unieat vi & ferantur ad centrum, dc meo quiescant:necnon ab eodem calore producatur oc conserueturalius calor,& frigus et pellatur: pari ratione videtur,eadem Vi,diuersis tamen instrumentis operante in vegetantibus commodum alimentum attrahi ι de retineri: necnon inutile excrementum ab utili alimento & secerni & excerni. Fot maliter autem easdem inter se distingui assiimamus: oba tuum terminorumque seu a quo seu ad quem diuersitatem,inter attractionem,retentionem e pulsionet
C A p v et v. VI τ ι xt s facultas bifariam dicitur. Primδ enim sub ampliore significam , de ea omni esse
tui quae principii vitae inexistentis activum est instrumentum. Sic nutritiua, de sentiens quaeiacumque,atque ilatelligens vitalis est. Secundo sub angustiore notione usurpaturr prout particul rem eam potentiam designat: quam seu animosam, vel iracundam vocat Galenus. Ea autem illa est quae calorem a principiis generationis nobis insitum conseruando vitam tuetur in nobis. Clim enim omne animantium genus ex Aristotele , caloris sit particeps, imb& eumdem exuperantem habere, ad proprias operationes obeundas necessum sit: haec autem ad sui generatio. nem,talem elementorum concursum expetant,ut praedominio solidiorum indigeant,quae grauiora sunt de frigidiora:oportebat vim aliquam nobis esse innatam qua calor ille perenni quadam generatione conseruaretur. Quam merito ex eo vitalem appellarunt,qubd ea calorem primarium animae activum in materiam inlitumentum,& dispositionem advitam necessariam tueatur,atque ideo quodammodo:vitam , quae vcl est informantis animae in corpore praesentia , vel ipsam animae
Huius aurem primatia sedes in eorde est,tanquam in caloris ac vitalis ignis foco. α unde calor in uniuersum corpus per arterias vitali spiritu vectore diffunditur. Vnde ex Loierio , Haebhaei qui nominibus rerum naturas proximε exprimebant cor appellarunt, Leb: derivatum arta, Lebili quod flammam significat a Syriaco & Chaldaieo primitivo dici, Lebab quod est inflammare. Aquo Africani labiae nomen imposuisse videnturi quod ea solis ardore quasi inflammetur. Hi nectiam AEnpiij α Chaldaei ex Ori A pollinis testimonio: d cor, animae, quam immortalem quemdam ignem dixisse videtur, περιοῦ γε septum appellabant,
Calorem autem cor generat,non propriae temperaturae vi,atque eius quae naturalem element mmmiscelam sequitur: sed coutinuo pulsils motu. Motus enim ad calorem producendum essica-eissimus:vicum Protagora sentit Plato, cui assentitur Aristoteles accommuniter Philosophi MMedi ei quotum nonnulli , Conimbricensibus o referuntur. Imo dc calor a motu per se secundatio saltem nascitur: lichtidem per accidens aliquando refrigeret, seu frigidius quoddam calenti offerens, seu admixtum natiuum aut aduentitium calidum evaporans. Calefacit autem motus, quod per collisionem corporum i mer mouendum sibi occurrentium raresa tionem inducat a rarefatilone naturali quadam consecutione calor emaneta l. liri Quoniam vero quod motu cordis incaluit, Iidum eousque seriari oportet, donec per singulas eorporis partes diffusus sit,in quibus uiuificus calor huius influentiscalidi accessione fouendus estiarterias calidi illius spiritus canales,cum corde pulsare oportuit,ve consimili motu geniturnin co
de calorem foveant integrumque conseruent. ν . l. 1Quare eadem est x vitalis de pulsifica facultas. Quarum illa asine denominatur di haee vero a medio quo ad finem itur. Cuius licEt Galenus , essentiam se ignorare dixerit: nos tamen existim i mus eam esse aceidens quoddam quo anima tanquam instrumento via,eor primis ac maxime sinis strum eius ventriculum secundum omnem dimensionem distendendo, liberum cuspidem euidentids cleuat, mox identidem se contrahendo eumdem cuspidem deprimit. Arterias autem per coa- secutionem quamdam continuitatis, consimili sine excitata, quasi secundario agitat. Non tam dispali tamen ordine,atque Erasistrato apud Galenum, Avicennae, Auerrhoi, Sc aliis visum fuit: qui censuerunt& corde dilatato arterias contrahi,Sc contra. Quin potius cor & arteriae simul diast Iem
188쪽
Theorica. De facultatibus, & actionibus. IS
Iem si stol Emque patiuntur:MGaleni frequenti authoritate confirmatur: εc experientia probabit qui in sinistrum latus decumbens manum dextram cordis regioni admouebit, & sinistro pollice ar- i ... Iteriam in dextro carpo obseruabit. Cum enim ex eodem Galeno , arteriae suas habeant tunicas leum corpore cordis connexas;facultas pulsatilis suam princeps organum cor scilicet primδ moue- cap. r. te intendens, arterias etiam consecutione quadam oc simul & pari motu movet. Neque aliter mouentur arteriae quam contingit eam cordam moueri quae parieti uno ex capite affixa ex alio manu 1. apprehensa sursum deorsumque mouetur: tota enim simul motum portionis in manu motoris existentis sinu: tur. Quam similitudinem non iniuria usurpamus,cum Galenus ' arterias funibus nassulatum comparet. Atque ea est motus arteriarum ratio, talisque saeuitatis eorde in illas ille influxus quem tam frequenter insinuat Galenus, dum plerunque inquit ' arterias moueri a corde ob ζLIti Q. virtutem in tunicas transmissam. Hinc arceriae maiori ex phtte sectae, quia per sectionem impressi timpetes continuatio interrumpitur:necnon ligatae, quia ad motum minus obsequiosae redduntur, moueti cessant. Vis enim arteriis 1 corde impressa, quidam est impetus non longh ab eo diuersus
qui proiectis impii mitur,neque alia effusa aut propagata 1 eoide facultas. lQuia vero non tantum calore in animante generari oportebar,sed eddem temperatsi tonseruati iperpetuo autem dc continuo illo motu,magis ac magis acui posset ille ealor,atque ad summum vns t que possibilis intensionis perduci:vt pulsu ad calore generandum natura utitur: ita ad eumde conia temperandum,respirationem vitali facultati famulatem meditata est. Qirare hoc loco,ut quaecii misque ad praedictam facultatem pertinent explicemus,non solum depulsu primaria de principe vitalis facultatis actione:sed de respiratione etiam nobis tractandum erit,cum eius usus eidem facultati maximε sit necessarius. Respiratio enim de ad contemperandum calorem, & ad spirituum generationem deseruit. Ac quoniam quae ad caloris innati naturam,& spirituum vitalium generationem
explicandam faciunt comm h insequentes libros tractanda differentur:alibi veris de respiratione Commodi iis agere non possumus, quae praeterea ad naturam de differentias pulsuum intelligendas plurimum facit de ea hoc ipso libro etiam tractabimus. Sed antequam pulsuum naturam dc differentias explicare aggrediar aduertendum censeo nemini mirum esse debere si Galenus legatur ' dieere; non ex attritu spirituum qui sunt in arteriis calorem in animalium eorporibus gigni scut in lapidibus 8c lignis: sed E contrario ab insito calore arteria- νυώ. ε iarum,ipsarum motus causari. Idenim consequenter ad sua dogmata asseruit i qui facultatum essenia Θtiam dc radicem nullam aliam esse ηxistimans,quam organorum temperiem vel calorem innatum i debuit etiam assirmare ab eodem omnes facultatum actiones proximE emanare. At nos quia animam ut principale agens agnoscimus, facultatibus 1 temperamento distinctis tanquam primis ad operandum instrumentis utentem: aliter ratiocinari cogimur, oc calorem quem Galenus causam
pulsus appellauit, nos contra hune illius causis esse asserimus.
De seri nauara es digerentiis.
variE definitul ut apud Aristotelem, Galenum, Auleennam, . Fernelium, ' de alios videre it. licet. Nobis tamen prae caeteris potior visa est haec definitio, ut dicatur motus distensionis 3c contractionis cordis de arteriarum secultate vitali factus,quo caloris natiui vis in nobis conseruetur. M .M. . inae causalis est definitio. Motus enim distensionis εc cantractionis,pulsus formam explicant: cu- sius materia seu subiectum,dicor cor dc atterimessiciens autem,facultas vitalis: reliqua finem ex- . plicant.
Pulsus ergo motus est, non unus de simplex:sed duplex, ex dilatatione seu diastole,& contractione seu sistote compositus. Inter quos duos motus, quia inter conerarios rerminos fiunt , ideoque ρε - i' continui esse non potant,duplicem quietem intercedere necessium esse. Quarum ea quae diastolemai, i . d. res sequitur, externa seu superuappellatur:ea verbquaesitatem terminat, interna aut infera dicitur. His autem motibus eor de arterias moueri,de quomodo,iam explicatum est. A quo vero agente hilas... vi motus fiant,licet controuersum sit,de variae legantur authorum sententis apud Saxoniam: affeti- iv .mus tamen licEt contra Galenum, ab una eadόmque facultate cor de arterias dilatari εc contrahi. Frustra enim Saxonia quatuor facultates imaginatun quarum singulae ad singulos motus, dc singulas unius pulsationis quietes perficiendas destinentur. Frustra inquam tam multiplex ficultatum numerus introducitur, cum unica sussiciat: quae variis fibris corὸis corpus intertexentibus,ad opinos Lin. i. ripositos illos motus essiciendos viae ; longis quidem diastolem faciens, transuersis vero dc obliti
189쪽
Finis tandem pulsus, est caloris natiui & contemperati in nobis conseruatio. Quoniam enim calor is qui animantibus ad vitam necessarius,nobis a principiis generationis communicatur, facile ut demonstratum est disperiret: facultas vitalis pri md illum continuo & perenni motu conseruare intendit, ut ab antiquis quibusdam assertum legimus apud Galenum de Capi vaccium. Tum vero, quia non solum desectu ea lotis,sed eiusdem etiam excessu vita animalis offenditur: ut eiusdem caloris consormem naturae vim, debitamque mediocritate ea ipsa facultas tueatur, aerem tum per arteriam venosam respiracione attractum,tum per arteriarum cxtima ora tradspiration introductum, cor arteriasque dilatando ad caloris temperamentum attra lilii Be fuliginosa excrementa quae in generatione spirituum fiunt,contractione expellit. Ac quoniam hi posteriores vias seu fines, pulsus plurimum immutant. Galenus ad ea quae sensibas manifestiora sunt, lices secundario fiant, magὶs attendens,la ph dixit i membra per arterias refrigerari,& ope arteriarum calorem insitum refrigerari. Cui adhaetent Rodericus a Velga, MCapi uaccias. ' Primarium enim puls is finem & a facultate primo intentum, vel tanquam playsicae indagationis negligentes, vel ut per se notum praetermittentes, reliquorum taptum qui in opere medico sunt utiliores meminerunt. l Verum multiplex est de varius cordis arteriarumque hic motus, de dimetentiae pulsuum plurimae. Aliae enim sunt simplices aliae compositae. Simplicium aliae absolutae: aliae respectitiae. Absolutae vel a motus quantitate,ac qualitate; vel ab intermedia quiete ; vel a mouentis vigore 1 vel demum a corporis moti Conditione desumuntur.
A motus quidem quantitate . quatenus termini dilatationis seu diastoles arteriae magis vel minus inter se distant, ita ut diameter eiusdem dilatatae arte piae maior vel minor sit: pulsus fiunt magni, mediocres, aut parui Magnus appellaturis,in quo arteria pro sui corporis amplitudine in omnem dimensionem longitudinis, latitudinis εἰ profunditatis plurimum distenditur. Mediocris, qui me diocriter. Paruus,qui parum Qui si secundi im aliquam ex tribus dimensionibus magis vel minus prae aliis exten4atur,quam naturaliter soleati occasio inde datur triplicis adhuc disserentiae constituendae Etenim si a carpo ad cubitum per maius spatium quam antea,vel per minus, ut per aequa-l le plane arteria pulsare sentiatur: fit pulsus longus,breuis, aut mediocris. Quod si dii tersitas in eo appareat, quod magis aut min is ad cutem eleuari percipiatur: nascitur differentia pulsus altiauimillis, ta mediocris. Vt si plus aut minus solito aut debito in latum extendatur, vel decentem mensuis' ram seruet: fit pulsus latus,angustus aut moderatus. Si ver δ in latum, altiimque magis, quam in longum extensio fiat: is turgidus a Galeno ' appellatur: ut gracilis qui anguilam& humilem habet diastolem. Sed antequam ulterius tranatio haec progrediatur scienssum est chm de medioeri pulsu in qu cumque differentiarum specie loquimur, ad quem in denominandis utrimque extremis attendimus, eum dupliciter posse considerari. Vel enim pulsam viri sani considGamus , quem conferre oportet cum pulsu temperatissimi hominis,cuius moderatissimus est pulsus: quem qui a Iiquantulum excedunt magnitudine, celeritate,aut crebritate, & caetera, magni, celeres, o crebri dicuntur. A quo qui aliquanto plus absunt, maiores,celeriores,dc crebriores appellantur. Vt qui maxime ab illo distant, maxime t ndem excedentes, maximi, leti mi,& creberrimi nuncupantur. Ateontra ab illo ipso deficientes,parui, minores, minimi; tardi, tardiores, tardissimi Ad caetera vocantur; quemadmodum in excedentibus explicatum est. Si verd de aegrotantis hominis pulsu serendum sit iudicium: comparandus is est,cum eiusdem sani pulsu; Scab excessu ad illum, aut defectu ab eodem, illi cuiusque disserentiae applicanda est ratio. Aὸ iudicandum autem qualis fuerit pulsus cum secunda
valetudine quispiam frueretur, quando nunquam eumdem tractasse contigerit: ad generales pulsuum rationes recurrendum; meminisseque oportet quales aetatibus singulis,necnon temperant entorum summis generi bils,dc utrique sexui pulsus conueniant,& quales pro regionum,ac anni tem. pestatum varietate quibusque quadrent, quae inserius docenda sunt. Secundo ex qualitate motus, pulsus distinguntur ; quatenus scilicet citius aut tardius, seu breuiori aut longiori tempore eadem absoluitur distensio: unde celeris,mediocris S tardi pullus denominatio exoritur. Ita ut celer is sit qui suae distensiqnis spatium cito pertransit, prompteque se expedit: tardus qui ad modicum etiam percurrendum spatium, longum requirit tempus, S: le' te asmodum se explicati s Tettio ab intermedia inter diastolem sis olemque quietesequentem, mediocrem,aut rarum appellamus. Ita ut frequens seu creber is dicatur,cuius utrinque quies breuis est. Rarus contra, cuius longa. Quia tamen & si stolem exacth persentire non possumus,& intermedias quietes ratione potius quam sensu iudicamus: frequentem pulsum eum vocare solemus, in Ruo, inter uni us diastoles finem,&sequentis sensibile principium, breue te us intercedit. Rarum vero illum in quo inter
consimiles terminos longum tempus interponitur.
190쪽
Theorica. De facultatibus, & actionibus. 177
Quarto a mouentis seu facultatis valido aut debili impulsu: vchemens, moderatus, aut languidus nominatur. Quorum vehemens ille est qui cum magna contentione distenditur , de Medici atteriam tractantis manuum digitorumve extrema,valide potenterque ferit. Is autem rei λε dignoncitur ex Galeno, ' clim digitis subiectam arteriam premimus. Languidus illi est contrarius vi mo
deratus, inter utrumque medius.
Quinto a corporis arteriae constitutione inquantum illa facith aut dissicilὸ prementi cedit: pulsus mollis durus,aut mediocris nuncupatur. Mollis dicitur,cum pulsans arteria, pulpae digitorum tangelixis cedit:atque eb magis si comprimatur,tum enim arteria integre aliquando subsidere sen-νtur;& ut loquitur Halyabbas, digiti in eius substantiam mergi videntur. Durus appellatur, cum contra, pulpa digitorum pulsum tractantis,arteriae cedit: haecque comprimenti etiam renititur, A quamdam nerueam duritiem sub digito repraesentat. Moderatus,inter utriusque extrema consistit. Nonnulli ab arteriae plenitudine de vacuitate aliam pulsus differentiam astruunt. Quibus iure refragatur Galenus.'Nihil eniis hic arteriaehabitus ad pulsum facit, clim per se nihil extensioni aut contractioni addat es detrahat. Unde Saxonia, licEt hac in parte a Galeno deficiat. cogitur tamen ' fateri pulsum plenum,iaum non habere,quia neque motum. Et si vero plenum aut vacuum pulsum,recte dici negemus mon propterea plenam,aut vacuam, aut mediocriter etiam costitutam esse Ac dici posse atteria inficiamur. Cuius habitudinis notitia habere aliquata expedit, ad iudiciu de pleihora sumendu. Quomodo autem ea plenitudo Vacuitasve detegatur,legaturapud Saxonia. Aliis praeterea cum Α uicemia placuit a inaiore aut minore arteriae calore inter palpandum percepto:calidi, rigidi,ta medioeris pulsus differentiam imaginari. Sed talis denominationis ratio, i superextensae cutis qualitate,potius desumitur:quim , particulari aliqua ipsius arteriae temperatura. Medicus ramen, dum arteriae aut carpo manum admouet,qualis sit occurrens calor, dc quale calidum quod evaporat,non inutiliter aduertit. Sic enim plerunque, genus febris de caloris praeter naturam concepti modum mecnon humoris putrescentis conditionem, detegit. Respectinae pulsus differentiae dicuntur,quae vel ex collatione celeritatis diastoles, cum celeritate subsequentis sistoles:vel ex plurium pulsationum inter se, aut plurium partium eiusdem pulsationis secundum se:aut seeundum arterias Ipsas, arteriarumve parte mutuo respectu trahuntur. A collatione ergo inter qualitatem motus distensionis,&qualitatem motus contractionis pulsus rhythmus nascitur. Cuius considerationem Medico utilem esse,quae capite sequenti dicentur, in. dicabunt. Sed aduertendum est rhythmi contemplationem,ad Herophyli dc antiquorum quorumdam mentem,musicam planε esse,& inutilem. Quhd nullo sensu ad integram eius cognitionem peruenire liceat,ve probatum a Galeno legimus.' Cum enim illi vellent rhythmum este proportionem vel temporis diastoles,ad tempus sistotes; seu cuique sui annexa quiete, seu nulla habita ratione quietum; vel temporis diastoles, ad tempus reliquum tam sistotes quam utriusque quietis quoniam neque integram diastolem,neque completam sistolem,ac maximh in pulsu languido sentire valemus neque earumdem tempora discernere;multo miniis eadem inuicem conferre poterimus. Qui autem volet huius thythmi rationem clarius habete perspectam. Struthium adeat de Mereatum, qui rem totam luculentissim. explicant. Vtilius ergo a Galeno' rhythmus appella-ltur, proportio quae inter celeritatem diastoles,dc celerita*m sistotes earumdem pulsationum inue-lnitur. Qiram proportionem cognoscere ideo possumus, quod finientem saltem diastolem pereipientes,& incipientem ad minus sistolem sentientes, utriusque celeritatem partim sentire, partim coniectare valeamus. Cui eognoscibili celeritatum proportioni,si mensuram breuioris aut longioris temporis totius pulsationis singulis aetatibus conuenientem,coniunxerimus: mixtam quamLmi speciem rhythmi, vellem ad temperamentorum differentias pro usuum proportionali per aetates variatione cognoscendas,statuemus. Cumque per aetates singulas; pro sexus, regionis, anni temporum,&proprij cuiusque temperamenti disparitate,eiusmodi proportio euariet. Si aetati, pro regi ne Sc tempore debitus thythmus seruetur: pullus authythmus appellatur, in quo scilicet bona, Maetatem decens proportio inuenitur. Quod si a conuenienti illa proportione pulsus defecerit , is athythmus nuncupatur:quod debitam celeritatis proportionem, vel temporis pulsationum mensuram aetati proportionatam non seruet. Qui si mutetur in rhythmum proximae aetati proprium, pararhythmus nominatur. Si verδ alterius aetatis distantioris rhythmum aemuletur, heterorhythmus dicitur. At tandem si nulli aetati conuenientem rhythmum seruauerit,ecthythmum, quasi ex-ria omnem rhythmu appellant. Quae pulsuu in rhyimo differentiae etsi abHerophyliis sint inuetae, dosuis rhythmis accommodat non inconcinnE tamen nostro huic rhythmo miscellaneo tribuetur.
i Huic differentiae maximε vicina est febrilis inaequalitast quae in ephemeris quidem diastolem: sistote, in putridis vero sis olem diastole celeriorem habet; qudd in illis maior sit necessitas refrigetij in his verδ expurgationis fuliginum.