장음표시 사용
201쪽
aequaliter ad remissionem progrediatur, ob varium conatum facultatis nitentis erigere se aduersus materiam a qua opprimitur. Reciproci vero fiunt, quando per aliquod tempus facultas admodum oppressa vires aliquantisper resumens erigitur: ac tum praesertim cum materia grauans vel oppti . mens a naturali facultate secundum quid euinci aut aliqua ex parte expelli incipit:quales aliquando natura crisim,aut insensibilem solutionem inchoante aduertimus. Intermittens fit vel a facultate seu per spiritus influentis dissolutionem,seu peressentiam ut loquuntur admodum infirma, quae simul languidos, parvos Ec tardos facit pulsus: vel a miniis qui- .dem infirma; sed cum qua sociatur instrumentorum vel compressio vel obstructio, ad quam tollenidam nimio enixu defatigata faculta cogitur aliquando intermittere. Compressionem pulsiis paruitas indicat: quam a tuberculo aliquo duro,aut ab inflammatione fieri. tum ex celeritare aut tar- ditate pro euiusque affectus conditione: paruitati coniuncta; tum ex praesentia aut absentia alio-l tum signorum inflammationem a tuberculo distinguentium detegemus.l Obstructionem vetδ ab humoribus quidem fieri,plenitudinis aut cacochymiae signa indicabunt,
inaequalis vehementia ac magnitudo pulsus: a vaporibus autem crassis tam melancholi eis quam alterius generis,uehementiae ae magnitudinis notat aequalitas, &qubd reciprocata illa intermissio praeter magnam quam seruat inaequalitatem per multum tempus non daret. Intercuirens, fit ab aucto usu,& temperandi caloris, aut generandorum spirituum necessitate increscente; cui clim facultas aliquantulum debilior nequeat prout expediret satisfacere, ab instrumentorum scilicet pondere & oppressione impedita aduersus causas noxias decertans , unam pulsationem aut plures aliquando crebritate inaequales interponit. Estque tunc hic pulsus futurae cri-seos indicium,ctim ea tuerit aliundE indicata. Dictolus non durus,fit concertante facultate ad satissaeiendum duplici distensionis & eontractionis urgenti necessitati:quando scilicet & calor qui temperari expostulat magnus est, & nulla adest fuliginum copia expellenda. Quo casu dum ad frigidum aerem attrahendum facultas diastolem facit,eamdem interrumpere cogitur, 3c arteriam contrahere pro fuliginum expulsione : vin-s cente autem distensionis vis, breui admissa retractione aut sistote,diastolem repetit; & quasi coin-lcidentem binam pulsationem facit. Vel secundo si contigerit tuberculum in peri cardii ea parte sci quam cordis contracti cuspis attingat:dum per sis olem cor prolongatur sentiens eius facultas allisione ad tuberculum offensa,contractionem absolui non patitur, dc pulsatilem vim ad praecipitem alteram distensionem faciendam prouocat. Rhythmum ut aequalem aliqKando esse contingit,quando internae 3c proximae puIsus causae inuicem sunt conformes,dc in ea conformitate constantest necnon eum celeritas diastoles est aequa celeritati sistotes,ob parem utriusque usus necessitatem. Quae aequalitas, in pueris temperatis aduerti potest in quibus non solum usus,facultas,dc instrumentu conformiter disponuntur, sed etiam quanta in illis est necessitas refrigeri j ad contemperandum calorem quo abundant, tanta indigent fuliginum expulsione, quod hae plurimae in eis generentur , cum multo indigeant alimento. Ita eumdem aliis inaequalem esse accidit: seu cum pro variato usu, robore facultatis, de instrumenti dispositione;pulsus masnitudo,celeritas,aut crebritas variatur;vnde tempus illud quod in diuersis pulsationibus Oomplendis absumitur inaequaIe euadit: seu cum necessitas usus diastoles & sistotes dispar est: unde celeritas unius,alterius celeritati inaequalis redditur. Vt si quando calor quidem plus istito intendatur,fuliginosa vero excrementa non generentur copiosiora quam antea,diastole, celerior euadit sis olet aliis quando fuligines aut putres vapores multo plures quam solerent spirituum substantiae permiscentur,calor autem parsim ultra consuetum adauctus est:sistole,celeritate diastolem superat. Est autem ea inaequalitas,naturalis aliquando, alias non naturalis: in adolesi centibus enim cum minor fuliginum copia generetur quam magna sit caloris intensio solet arteria celeri ut extendi quam contrahi: in his vero qui ad senium vergunt,contractionis celeritas magis ac magis imminuitur,qudd per eam aetatem imbecillus calor parciores fuligines generet. Si e per dii tersa temperamenta consimilis variatio adnotatur. Ex causis item praeter naturam , par inaequalitas aduenit: in febribus enim ephemeris ulterius multb calor intenditur quam fuligines incresi Contra in putridis,prae caloris incremento fuligines multo abundantius redundant.
Singularis inaequalitatis prima dissetentia,erat pullus intereisus: qui ex Galeno quidem fit ab asit in inaequali intemperie diuersarum partium cordis,non ramen magna:quando scilicet aliae calidae sunti quae distensionem ad refrigerium expostulant, aliae frigidae quae tanto refrigerio non indigentest af Me p. s. motum in medio Cunctantur,quem calidarum necessitas reassumit,vel Celeriorem, vel tardiorem,
pro maiore aut minore necessitate quam ab intercepto motu pe rsentimat. Vel secundo crediderim intercisum fieri, cum,molli admodum arteria,Sc debili facultate , auctus est vias: sicut potest contingere in hydropico,sene, irato. Tunc enim arteria mollis plurimum quidem distendi potest , usu
202쪽
Theorica. De facultatibus, &actionibus. 169
id expetente quoniam autem debilis utcumque facultas, non poteli contimio impetu tantam extensionem facere,quantam ferret arteria,quiescit motumque intermittit iu via. Non aliter, atque
is qui graue pondus perlongum iter deserens, interposit quiete,defessas vires in media via refoue re conatur. Praeterea ex Saxonia ea intercisi species in qua non tam intercidi quam intercipi motum accidit,quando scilicet quies mediae distensioni superueniens nullum habet consequentem motum:tunc fieri videtur,cum in pericardio ad cordis basim ad natum est tuberculum aliquod fiatulentum&per interualla concideus a quo,quia cordum diastolem facit ea parte laeditur , qua motus incipi vitalis facultas suo organo carens tunc cogitur ab ea maiore extensione desistere, quam usus requireret, arteria ferret Ac facultas posset absoluere. Imparcitatus,ex Galeno, fit a facultate per oppressionem aliqualiter debili, quae ab usu auctoad magnum pulsum faciendum excitat plurimum quidem arteriam cedentem extendit, sed impari & inaequali celeritate:quod ea humorum copia quae arteriae tunicas per carum substantiam a fusa grauat,aequalitati motus resistat,quem tamen non interrumpit ut in interciso, quδd intercisi essectrix facultas imbecillior sit quam quae imparem citatum facit. Dicrotus vibratus,fit a robusta facultat aucto usu,& dura arteria, ut apud Galenum legituri 'modo partes artatiam circumstantes, sint molles,& laxae. Valida enim facultas, ab incremento caloris irritata ad arteriam plurimum dilhendendaminum eam minus quam ferat impetus dilatare obduritiem queat,tot am sursum eleuat,&-propria sede dimouet. Quoniam autem ut usui satisfiat, arteriae disiensio in longius tempus protrahitur,quὶm eadem sursum eleuata possit extra propriam sedem eonsistete bina quasi pultatio sentitur. Dieroti seu bis pulsantis tertiae & quartae speciei causa quia cum differentias explicaremus fuit expressa:illam inde petere,neque hic eamdem repetere oportet. Eminutus Ec pro minutus licet aliquando ex Galeno a naturali conforaratione artetiae fieri di-l Cantur: tamen praeternaturam etiam accidunt,in his qui ad marasmum inclinantes, facultate iam imbecilla ut idem Galenus e notat inaequalem arteriarum siccitatem Contraxerunt. Nam ut animaduersum est ab Strii chio, ' facultates seu potius impetus qui a corde diffunditur, partibus minus duris, melius Ac expeditids ad motum utitur,durioribus autem deterius. Myuri, secundum arteriae longitudinem fiunt a facultatis imbecillitate,quae nequit pari vigore
mouere dc eleuare partes arteriae a Corde remoras,ac propinquas.
Sed quoniam ille sensus temissionis motus secundum longitudinem arteriae aliquando sequitur diuersam comptellionem digitorum palpantis qui mollius deinceps de aequali digitorum appositione contrech ins arteriam, eius motum maiorem,uchementiorem, dc magis aequalem esse aduerti et alias quomodocumque attingatur arteria seu molliter,seu Cum maiore compressione, semper languide 3c cum praedicta inaequalitate moueri sentituri oportet Medicum cum utraque tangendi ratione arteriae motum examinare. Qua si talem motum ex Compressione digitorum aduenisse nota . uerit, mollitiem arteriae , potius quam facultatis imbecillitatem Causabitur : sin vero utcumque attingatur arteria, parem semper mutilacionem agnouerit, eam omnin5 ad faeultatis imbecillitatem referet. Decartacus reciprocus,& antimrurus,ex arteriae quadam naturali conformatione nascuntur, si familiares sint:seu media arteriae portio,aut quae cordi propinquior est,crassiore sit 5c duriore tunica
seu in profundo magis lateat. Quod si insolitus sit huiusmodi pulsus, non nisi ab inaequali partium
adiacentium compressione,procedit. Inaequalitas celeritatis sub diuersis digitis percepi ab inaequali oppressione partium arteriae,A- cultate satis robusta proueniti tunc enim chm facultas ex se totam arteriam pari Contentione attollere Valeae, tamen non aequε celeriter eas partes extendit,quae crassio humore imbutae sunt aut aliundε pressae,ac liberas. Sic ex Galeno, eum arteriae contra ac cor affectae sint: hoc scilicet iustodi calidiore, illis vero fiigidioribus ex eo quod frigidiores humores nondum putrescentes continete:diea inter cordis Zc arteriarum motum interuenit inaequalitas, ut cum ambo una contentione distendantur 6c contrahantur, simul quidem moueri incipiant, eor Vese maiore, vehementiore, dcceleriore motu moveatur,quM arteriae,quas eo casu,moderato Sc naturali motu moveri continget. Verum una manu cordi admota, altera vero arteriae, disparitas motus, dc affectus causa innotescet.
Quod si arteria qua ratione dictum est sit affecta , simul autem adsit imbecillitas faeultatis; fiet pulsus sub diuelsis digitis interluptus : qudd impetus arteriae impressus ciam quidem partem quae grauiore onere opprimitur nou eleuet, alias vero moueat quae liberiores sunt: i atque has etiam inaequaliter aliquando ; quod hae disparilitet adhuc , sint a leuiore onere
203쪽
Reliquarum autem simplicium disserentiarum causae, ex liis que laucusque docuimus manifeste colligi possunt. Qiste ad compositarum differentiarum causas exponendas transeamus. Ex quibus primo occurrit pulsus undosus:qui ex inaequali potius arteriae mollitie,quam a facultatis imbecillitate nascitur. Nam aliquando ex Galeno, & cum facultate non valida apparet, in humidis scilicet de pituitosis morbis,cum ipsa solida corpora nimio humore imbuta emollita sint r& cum facultate mediocriter firma.quando altitudinem praeterea, dc mediocritatem in vehementia nanciscitur, decretorium sudorem ut Galenus ' docuit significans. Vermicularis, mollitiem etiam arteriae sequitur: sed simul oportet facultatem esse admodum imbecillam, imbecillitate nata a dissolutione quam insignis aliqua vacuatio fecerit. Is enim vetes latur Galenus, minim E prauus est Quod tamen ita accipiendum est, ut vermiculans pulsos virium non extremam dissolutionem a vacuatione ortam significans, per se quidem minimε prauus sit,& nullius cacoethiae indicium : prout tamen ipsa vacuatio ratione causae ex qua oritur aut peior aut miniis mala est, ita hic pulsus maioris aut minoris periculi sit index. Non enim par imminet periculum ex imbecillitate consequente haemorrhagiam ex vulnere; atque aliam quae antiqGaanastomo sim vasorum, aut visceris imbecillitatem sequitur. Nam clim his mederi dissicilius siequam illi periculum est quando a praegressa iam vacuatione ad tantam imbecillitatem pei uetuam est ne ante pereat aeger quam supprimi vacuatio possit. Formicans, fit quando cum usu aucto facultas extremὲ imbecilla est. Hic antem non necessario vermiculantem consequitur, ut voluit Auerrho est ' imo ut docet Capi uaccins, ' ne quidem unquam . moniam facultatis imbecillitas quae in utroque agnoscitur, non ab cadem Causa secuniadum magis Sc minus tantum differente prodit: sed a dissimilibus admodum causis oritur. In vermiculante quidem, a dissolutione vacuationem consequenter in formicante vero ut probat Galenus, ha dissolutione quam cachoete sic maligna sebris inferat. Vibratus,ex Galeno causam habet validam facultatem , inst mentum durum , de usum au.ctum. Cum enim robusta facultas ab aucto usu ad magnam extensionem faciendam excitetur quam arteriae durities fieri non patitur: vehementi illo conatu arteriam quam pro usus necessit te distendere lassicienter nequit, totam cxtra propriam sedem eleuat, & vibrationem ea ratione facit. Verum ex Mercato . nonnunquam a causa morbosa. dc vapore per arterias effuso , corpus quidem arteriae a propria sede per aliquas sui partes eleuatur: ab imbecilla vero facultate clim parua fiat totius arteriae diastole , inaequalitas ea sequitur in qua quaedam arteriae partes veluti ina
cum attolluntur,clim aliae depressae percipiantur. Conuulsivus ex consensu cerebri & cordis, necnon neruorum 8carteriarum nascitur: soletque ex Galeno, de Struthios in epilepticis adnotari; necnon ex Saxomia L imminentes conuulsio aes cum febre, vel extra febrem, praenunciare. Serrinus,sequitur inflammationem partium neruosarum, ac maximε ut Galenus h notat membranae costas succingentis : praesertim quando magna est inflammatio, Scabilioso sanguine excitatur. Huiusmodi autem pulsus non quidem ab inaequali arteriae du. itie se : quod nulla possit
excogitari exhalationis aut vaporis a tumore picurae emanantis in corpus arteriae insinuatio quae atteriam saltuatim induret. Sed is fit , tensione externae dc communis membranae cum pleura continua: cui tenuis altera arteriae propria, illi contigua,frequentibus fibris rectis intertexta,compatiens, crassiorem internam tunicam liberEdilatari non permittens, eam per interrupta interuat Ialliaequaliter eleuati cogit. Ita ex pari casu, sed dispari causa, a potu frigidae ferrinus etiam pulsus aliquando efficitur. Et in vehementiore pleuritide aucto per febrem usu, facultate tamen nec satis firma, nec plurimum imbecilla, cum arteria plurimum dilatari nequeat, nonnunquam propria
sede mouetur, de a pollice ad pollicem, seu per carpi latitudinem Sc ad latus aliquit iter
Tremuli causas,ac palpitantis dicti cum de disserentiis ageremus explicare oportuit : quas hic
repetere inutilet iudicamus. Strepentem qui raro apparet,&vt plurimum ad paueum tempus durat) seri dicimus, Sax lniam ex parte imitati, arteria inaequaliter dura , fle facultate vel robusta, vel summum im petum extremi conatus edente , & plurimum aucto eontractionis seu sistotes vis ob quispiam naturae admodum infestum, qubd cordis ventriculis aut grandiorum arteriarum cauo conclusum sit,uel ad natum. Sic Schenex ius meminit,aliquando ex glandulosa carnis substantia in sinistro cordis ventricu Ioenata: animaduersum fuisse pulsum qui praeterquam mire erat inaequalis de varius, Contractionem praeterea habebat manifest Esensibilem de qui in eontractionis conatu plurium pulsationum tempus
insumebat,natura inconsueto molimine rem tam importunam expellere nitente. I
204쪽
Theorica .De facultatibus, & actionibus. III
Saepius tamen ad solius vaporosi alicuius corporis molesti in corde conclusi expulsonem mo. liendam natuta hoc pulsu utitur. Nam is ad paucum tempus durare aduertitur, ut a Saxonia adnotatum est in illii stri illo Ioanne Bellonio Canonico Patavino, dc a praestanti Doctore Medico Domino Tomello nunc Societatis Iesu Religioso, in tabida de moribunda uxore Domini Remundi Muleti Eruditi Chirurgi. Cuius casum mihi per id tempus aegrotanti Communicauit praedictus Dominus Tomellus, ipse que maritus confirmauit: qui dum sibi primo dccasu contigit attetiam raro eo motu agitatam attingere,suspicatus est aliquid in uxons brachio rumpi. Pulsum autem illum Schen cxij ideo hic retulimus i quod ad strepentem ratione causae, non autem ratione motiis
Hecticus tandem a perseuerantia de firmitate causae quamcumque differentiam facientis oritur. Utque constans est is affectus,ita illum non tam in spiritibus aut humoribus, quam in solidis partibus fixum esse ,rationi consentaneum ceu seo. Ex quibus omnibus, cum caeterariam compositarum disserem sarum causas colligere liceat: qui plura desiderabit ea praesertim apud Galenum quaerat. Apud quem causas pulsuum pro Varietate sexu si pro diuersis temperamentis; corporis habitu vario ; regionum, ae anni tempestatum mutatione, rerum non naturalium somni scilicet, abi, potas,exercitiorum, balneorum, animique palliematum multiplici variatione: necnon Zc pro diuersis morborum generibus explicatas inueniet. Nobis autem haec ad pulsuum tractationem huic loco accommodatam satis: qui de eorum praesagiis sumus acturi, clim de iudieiis morborum tractabimus.
aee respirativis, eius di feren immeo s.
plurimum obsequiosa,ad eius famulatum destinetur,& quod respirationis usus sit vitalis. Vtilitas autem ut docet Galenus, ' inter respirationis causas principem locum obtineat. Rc spirationis autem significatum duplex est: vel enim sumitur prout est genus ad respirationem proprie dictam&transpirationem, quo significatu πνεο ις appellatur a Graecis. Vel praecis E usurpatur prout a transpiratione seu λυτνα, differt, quam ἁναπνοον ή ---- ι & αναπνεμ ιν Graeci vocant. Galenus h utriusque acceptionis meminit, clim motionem spiritus intro forasque non solum pet oris respirationem, sed etiam per dimationem a toro corpore fieri asseruit. Ad amplitudinem autem prioris significatus respiciens libro de usu respirationis,' moderatam respirationem toti per arterias continge te ait. Hinc a Philistione 6t Diocle apud eumdem Galenum, . respiratio innati caloris ventilatio dieebatur. At proprie sumpta respiratio iuxta eiusdem Pergameni doctrinam, definiri potest, aeris per os in pulmones,ae per nares in cerebrum: ad innati caloris commoderationem, &spirituum generationem seu ut Galenus loquitur nutritionem attractio: fumidique excrementi per easdem vias dic purgatio. 'Quae vero transpirat lo dicitur,x perspiratio, aut dissiatio etiam appellatur: est attractio externi aeris percutem in arterias, ac rursus per eosdem meatus fuliginis remisso. ditare cum subviriuersali fignificatu, respirati Ohil vocabulum concipitur: recte sine respirationc animal non posse viveret de spirationem a vita.vitamque ab spiratione separari non posse asseritur a Galeno. ' a tenus autem respiratio a tra, piratione distinguitur, eam omnino ad vitam necessariam esse negat i h Lib. . . .. experientia: in fortunon durata utero matris excluso, in hystericis plurimis, S syncope frigida la-l
borantibus tqui solius transpirationis ope vitam continuant, ut ab eodem Galeno' docemur, qui etiam modum explicat discernendi,num in praedictis casibus respiratio in integrum sit amissa. Cdm autem respiratio sit aeris externi per os de nares explicata motio : ea non Unus est dc continuus m. tus, sed ex Galeno, auae eius sunt partes, scilicet inspiratio seu ἐι σή, Sc ἔμπνευσιν, tum expiratio quae graecε-5c εκπν me nominatur. Per illam spiritus seu aer intro trahitur: l iper hanc ver5 fuliginosum excrementum extro pellitur. Et quia contraris illi motus continui i G
esse non possunt , non aliter atque in pulsu, inter utrumque media interponitur hinc inde quies. enim magna respiraticnis tapulas ii mitas i licet eadem in multis ab illo dissideat. Vtrique enim commune est per dilatationem & constrictionem fieri , M ad calotis natu- tralis conseruationem Ze eommoderationem facere. Differunt autem primum quδd communior fit pulsus usus, quam respirationis. Foetus enim arteriae intra uterum pulsant , ubi ille M ea . . non respirat. Deinde quod respiratio ad contemperamentum caloris praei et tim deserviae:
205쪽
Tertio quod per inspirationem solus aer attrahatur per diastolem autem etiam sanguis a dextro ad lsitastrum cordis ventriculum: per expirationem fuliginosa solata excrementa purgentur,per sist
lem vero cum fuliginibus per arteriam venalem spiritus in pulmones effundantur, 3c per arteriamaortam spiritus in uniuersum corpus transmittantur. Quarto pulsus a vitali fit facultate,Cuius m tus voluntatis imperio mutari nequit:at respiratio ab animali, quae voluntatis nutu multifariam
euariat. Quintd utriusque instrumenin diuersa sunt ad imai cemi pulsui cor dc arteriae inseruiunt a trespirationi,pulmo,trachea arteria, thorax miusculi plurimi os,& nares. linterim cum magna sit respirationis M pulixis conformitas , differentiae respirationi in generet conuenientes, pariter fermE ac pulsuum differentiae distingui consueuerunt. Earum enim aliae simia plices,aliae compositae statuuntur. Ac simplietum aliae absolutae,aliae respectivae nuncupantur. Inter. 6.1 ia, M autem, primum ex quantitate motus,seu ex magnitudine de paruitate spatii per quod id. -ὰ sis. quod mouetur fertur, quaedam respiratio magna dicitur,alia parua,atque alia mediocris Ac magna quidem vel vere magna est,uel apparenter magna. Vetὶ magna ea appellatur, in qua ex Galeno, ' non tum inspirando thorax plurimum distenditur,multumque aeris inspiratur: sed prael . . expirando iborax plurimum contrahitur,dc multa fuligo expiratur. In qua praeterea fi ea con- , . . , ' tractio ingens sit de violenta, quam velox spiritus extra delatio sequatori talis expiratio ex Galeno, ν - ira seu essiatio nuncupatur. Apparenter autem magna, ea est in qua ingens quidem thora- ucis fit dilatatio, musculis omnibus thoraci dilatando dicatis operantibus et sed paucus inspiratur aer ob partium spiritalium varium infartum. Quod si inter caeteros musculos,illi speciatim qui a clauiculis de collo se superioribus costis inserant,cum euidenti enixu ad thoracis dilatationem suam operam p raestent: quae sequitur respiratio sublimis , Latinis nuneupatur;& a Graecis μἀωρει πιες- Si vero ne cum illo quidem superiorum musculorum conatu respirare quis possit, nisi recta sit ceruice:ea seu recta respiratio appellatur. At si altetu rei ob magnam inspirandi dissi cultatem eti m sterior coniungatur, ii χονδιι πνιυ ι vocatur ab aliquibus. Quaecumque autem magna sit, prout secundum magis oc ininus euatiat: ita eadem solet dissicilis,violenta,aut coacta
Mediocris ea nominatur in qua eantum aeris inspiratur de fuliginum expurgatur , thoraxquel tantum dilatatut dc contrahitur, quantum sano in quo mediocriter omnia se habent conuenie. t Eadom libera, turalis, tacilis,dc placida dicitur: quae sola diaphragmatis contentione dc laxationc perficitur. Parvam tandem eam appellamus,in qua thorax pardm dilatatur, vicissimque eontrahitur : Mcum paruo eo motu parum acris inspiratur, ac pauca fuligo expellitur. Quasi edusque patuitatis deueniat, ut lichi nondum ex toto deperdita sensum tamen effugiat tuasi iam desijsset, ab Heta-i -Pontico apud Galenum' απυια nominum.
Secundo ex qualitate motus,respiratio quadam celar est,sia tarda,&mediocris alia. Ae γαν L .. feeler admodum est ab Hippocrate. ex Galeno επεῖρον πνει - , seu urgens respiratio dicitur di veriquae plurimum tarda est, εκτεῖνον πνευ a. seu extendens respiratio nuncupatur. 4 . NoW. Tettid ab intermediae quietis Iongiore aut breuiore duratione , alia frequens, alia rara, dc alia ' mediocris appellatur. Quarib ex vi de robore facultatis mouentis,alia vehemens est alia imbeciIIa,aut mediocris.Quae respirationis differentia vel ex vehementia dc languore vocis cui respiratio materiam subministrae discernitur;& haec quam robusta sit auditu percipiturivel ex eo cognoscitur, quod pondus ilioraci
impositum Deilε aut diffieit E serti possit. Quo enim dissicilius id uitur quod leuius est: eo respirandi imbecillitatem maiorem esse iudicamus. Ex duritie vero aut mollitie organorum respirationis,ut instrumentorum pulsus, nulla habetur mollis aut dura respiraticii bis Az quia qui expiratur aer,via admodum calidus,vel frigidus,vel moderatὶ calens sequirentespiratio synechdoclii s saltem .calida, rigida,aut moderata nuncupatur. Necnon quia expiratus aer, seu a qualitate quam intra nos acquirit,seu ex rintura fuliginum illi permixtarum grauis est de se,
νε- δ. - ε. tensaliis tantum aliquando, nonnunquam etiam expiranti;vel suaveolens. est: respiratio etiam de
spiritus foetens,aut suaveolens appellari potest. Respectivae respirationis differentiae pari ratione atque in pulsu doeuimus ex rhythmo vel ab
aequalitate de inaequalitate , ordinatione aut inordinatione petuntur. Rhythmum in respirati u ra. d. ne uti in pulsu adnotati , monet Galenus. ' Similiter respirationem aliquam aequalem esse, aliam verb inaequalem tam et gregatione plurium motuum quam in unico motu : nix Lis M . quamdam ordinatam esse , atque aliam inordinatam docuit. Idem Galenus.' vetum in multi- pliei inaequalis respirationis diuerstate reserenda,non est quod immoremur: partim quδd ad ex
206쪽
Theorica. De facultatibus, & actioniblis. 173
plum eorum quae depulsuum inaequalitate dicta sunt , varietas huiusmodi facit E innoteseae: lpartim quod edm respiratio clecundum quid salten,ὶ liberae voluntatis imperium sequatur it. tegulitis sit Ec possibilis respirationis inaequalitas nullis ceιtis de constantibus differentiis comprehendi valeat Compositae tandem respirationis differentiae, pen. sunt innumerae r quatenus varia simplicium
genera multifarsam complicari possunt. Freqv ntiores autem huius ordinis diffetentiae,& ad internorum affectuum dignotio item utiliores,lunt magna dc densa,magna dc rara, parua & rara, parua& densa,ac tandem inaequaliter combinata. QParum maximam rationem habendam esse docuit
Galenus, y x earum praesertim meminit Hippocrates in epidem iis,ut fus E enarratum est a tia leno in libris de dicte ultate respirationis ii os de his fusius in se agemus. Causae respirationis su fit huiusmodi. Formalis quidem,est duplex ille motus inspirationκ & ex pirationis, qui ab inuicem duplici quiete discet nuntur. Materiali , est aer inspirandus,& expiranda fuligo. Finalis quam usum ti utilitatem appellant Medici, iuxta Gale mim est innati caloris commoderatio,& spiritus animalis nutritio. Ita spiratus enim aer sita qualitate ad contemperandum calorem nobis inlitum deseruit, & fuliginis per expirationem expurgatio calidum quod in nobis inestne easum suffocationi similem patiatur impedit. Idem praeterea aer ad spirituum generationem, laut ut Galenus sub ab usu quodam vocis loquitur in nutritionem, propriam substantiam subministrat. Spiritum inquam non animalium solum, quemadmodum probari videtur Galeno: sed vitalium etiam: ut idem Pergamenus, fateri eogitur, & nos libro de spiritibus doctuti sumus. Effetens respitationis causa vel principalis est vel instrumentaria. Illa,sacultas est, haec organa. lVersim quae facultas ad respirationem concurrat disputatur: Thadaeus Dunus peculiari libro resipirationem non ex arbitrio pendere, nec liberam ese actionem, sed , natura omni animanti ingenitam, probare conatus est. Galenus vero omnium verissimh, no h negans eam ob usus necessitatem omni animali in aere degenti a natura tributam: tamen eam in libero animali liberam esse testatur. Libro enim de causis reseitationis,facultatem voluntariam te sipiratio nos causam eme assimat, de alias respirationem voluntariam esse profitetur, ac tandem, respirationem ab animali facultate
voluntarἰj motus interuentu ceri, multis rationibus libro secundo de motu musculorum s probat. Illa enim musculorum o qui voluntarii motdssunt institimenta perficitur: 3c liberum duique esse aduertimus te spirationem l ad breue tempus saltem de variare Ec cohibere , lnib ω eamdem ex lintegro supprimere vitamque ea via finite : uti a seruo illo barbaro cuius Galenus x meminit fac-ttim est. Nihilominus tamen palam est vitalem etiam facultatem ad respirationem promouendam concurrere,quae iugi diastole aerem exposcens, se si stole fuligines exprimens animalem facultata triperenniter prouocat. Unde Galenus. Erenim nisi ad spirandi functionem inquit ambo principia simul iuncta eoncurrere oporteret: poth. issici aliquis vi uero priuatus interdum superno principio. Quod recentiorum plurimi expendentes respirationem partim voluntariam partim nati ira limosse dixerunt Sed hoc ita proserendum est, ut pro ratione quidem finis ea naturalis e se intelligatur, quod vitali saeuitati quam sub naturali hic comprehendere fas est in si rutat rex parte vero e Dsieientis, d solam animalem Sc voluntariam referatur. Qua ratione eam rech E Galenus simplicitet voluntariim dixit qudd licet necessitate quadam re irare cogamur, nec plan E liberum sit lintegris tebus animalis in pro arbitrio respirare tamen ea semper a voluntatis actu aut exercito aut signato pendeat, sitque voluntatis opus. O petum autem quae motu voluntatio absoluuntur stic dum cst alia esse ab Iuth libera, alia aurem a Gaibus corpo iis subserit ire : quorum illa semper a nobis libere sunt ,hfic vero non semper ,sed in tempore quodam,& in mensura, ut variis exemplis explicatum M tonarmatum a Caleno legimus.'
Instrumenta tespiratibni deseruientia multorum sunt generum. Q rum quaedam ad acris v aurain destinantur,aspera scilicet arteria. lia in modum alarum solliti distenta & contracta eumdem primis exeipiunt viii ius ilitentiorem frigiditatem retundant: huiusmodi est pulmo, qui temperatum aerem per leves arteriae venotae ductus in cor effundit. Quaedam demum, thoracem, qui ad aeris attractionem distenditur de ad fuliginum expulsionem contrahitur, mouent: quod munus eorum musculorum est, tui ab an atomicis sexaginta quinque numerantur . quorum unicus sermε, diaphragma scilice ad liberam respirationem lassicit;cum coactae, praeter illum reliqui inserviant, triginta duobus inspirationi, dctotidem expirationi ministrantibus. Causae earu omnium differetia rum quas ante retulimus omnino ex triplici fori te oriuntur : scilicet sacollatis, fas, M organo tum statu atque constitutione. Cdmenim facultas, usus, de instrumenta, rectὶ ω secundum naturam se habuerint.bona de facilis sequitur respiratio quam ζυπυιαν dicunt. Si verd aliquod ex ilIis vitiatusuerit,pro ratione vitii respirationem immutari continget,& varias D HeιM differentias sequi. Cli robusta naque facultate,& liberis organis,si augeatur Usu ;seu refrigerij neces fitate increscente
207쪽
per aetates, regiones,anni tempora calidiora,aut per morbos in quibus calor iusto intensior euadit :seu per labores Se exercitia exhausti fuerint spiritus sprimo magna sit inspiratio, tum magnitudine non suffieiente ad satisfaciendum usui,celer etiam essicitur,ac tandem frequens seu densa, necessitate plurimum urgente, ut in partium respirationi dicatarum phlogosi: cum qua feruidus quasi spiritus expiratur. Copi autem fuliginum pulmones infestante:p Iimo expiratio non quidem magnast,quia pulmones non possunt ulterius contrahi quam dilatentur: sed ceIer, euadit: ea enim solum euariare ab inspiratione potest: idque ut abundantium fuliginum excretioni satisfiat. Ruddsi utriusque usus necessitas aequa sit,ita ut non solum magno refrigerio magnaque spirituum rep ratione indigeamus, sed etiam fuliginum creta infestemul:tota respiratio & magna &celer Zc creber secundum utramque partem euadet. Cumque tam inspirationis quam expirationis, par est, secundum naturam,tum magnitudo tum celeritasAEx pari,dc naturae eongruenti usuum necessitate, rhythmus dc consonantia in respiratione seruatur. Eadem vero arrhythma & dissonans fili cum vel inspiratio expiratione celerior fuerit,auctiore videlicet calore citra fumidorum excrementorum incrementum, aut contra ex contrario Vsuum habitu: vel alterutra aut utraque maior,celerior,
aut crebrior extiterit, quam per singulas aetates,pro sexus,regionis,anni temporum, & proprij cviusque temperamenti disparitate, conuenit. Demum prout aut inspirationis aut expirationis necessitas magis vise Dita quies quae alterutram magὶs vrgentem praecedit breuior redditur, ut contra,quemadmodum ex plicatum est a Galeno quae miniis urgentem praeit Iongius producitur. Imminuto veth usu primum rara.mox N tarda,tandem etiam parua fit respiratio,pro minore aut m iore usiis imminutione. Qm si extreme imminuatur, de respiratoria organa refrigerentur frigida etiam sequitur respiratio. Facultas quandiu robusta, aucto usu magnam facit respirationem : non necessari δ tamen vehementem,sed apta est vehementem facere. Vsu vero imminuto, eadem nunquam admodum paruam respirationem,Galeno' docente, aciet ut ea dcbili, nunquam vehemens fit respiratio. Pro variis autem causis imbecillitatis,magna aduenit respirationi varietas. Nam si facultas imbecilla fuerit,aut potius ab officio auersa ob alienationem&laesonem principum facultatum, magna fierespiratio de rara: ut in delirantibus. Quorum etiam, inaequalis 3c inordinata est:ob inaequalem, Minordinatam facultatis animalis ab alterutro inspirandi aut expirandi usu prouocationem. Si veto eadem facultas,per exolutionem aut primari j organi effatu dignam intemperiem, imbecilla extiterit parua fiet respiratio & densa: imo dc ex maxima eiusdem ordinis imbecillitate respiratio ad
desectionem SI - Φ.αν deducetur.
Demum facultate ab oppressione debili,pro varia oppressionis magnitudine,& usus irritatione, inaequalitas multiplex respirationi aduenit. Quae ad similitudinem inaequalitatis in pulsu ex pari causa nascentis, commodό intelligetur. Quδd si ad magnam admodum imbecillitatem ex hoc capite facultas prolabaturaea fit sublimis le conspicua respiratio, in qua non solum supernae thoracis
partes inspirando plurimum elevantur: sed etiam ad ducendum spiritum aegri pinnas narium m uent. Quo casu, ad expirandum thorax non paulatim&sensim demittitur atque laxatur: sed coaceruat E dc affatim, nullatenus renitente facultate,a sola vi propriae grauitatis collabitur. Ab organorum vitio multo msor respirationi varietas accidit. Nam si thorax,septum aut pulmo, vel coarctentur vel comprimantur . seu ex praua aliqua consormatione, seu intus collecto pure sanie, aut crassiore pituitat seu ab hydrope, uteri gestatione, plismone de ciborum satietate, turalium viscerum tumore, crudis tuberculis,aut tumore duro, iuxta pulmonem aut pulmoni ipsi adnatis:vel si musculi respirationi inseruientes tumore aliquo afficiantur: vel nerui illis inserti obstruantur: cum ex his omnibus causis Sc earum singulis praedicta respirationis organa disten di te dilatari impediantur,parua fiet dc densa respiratio, ac tum etiam celer aliquando si usus plurim4m simul sit auctus & tacultas nondum euidenter infirma: ut quando pulmo inflammatione .ltentatur. Inter eos autem qui difficulter respirant M. illi quorum spiritus dentus est ,& simul thoracem plurimum distendunt paucum autem aerem attrahunt, anhelosi a Galeno ' appellantur, Mikasthmatici. Qudd si respiratoria organa non coarctentur solum sed etiam doleant, aut quae illis vicinae sunt partes,quas distento thorace aut septo offendi contingat: non solum parua fiet respitatio,verum etiam tarda;at eb densior,qud magis urgebit usus.l Eisdem verb,inaequalis,atque inordinata euadit respiratio : quod quotiescumque prae facultatis imbecillitate,pulmonum coarctatione,diaphragmatis Compressione , de caeterorum musculorum vitiato motu usus necessitati satisfieri commode nequit; cultate se inaequaliter ω inordi tὶ excitante,ad superanda impedimenta organorum,& satisfaciendum urgenti usui,inaequalis oc inordinata fiat ret iratio. . At si particulatiin trachea arteria aut latinx comprimantur , a luxata vertebra , angina,
208쪽
Theorica.De facultatibus, & actionibus. 17s
aut consimi si h causis;& non sollina parua&densa siet respiratio; sed sublimis etiam. In qua pul.
mone Ee thorace liberis cum spiritus ingressui occlusa sit via:sic affecti coguntur, omnibus prouoca tis musculis,maxima vi thoracem distendere, ut externum aerem attrahant. Quod respirationis genus ab Hippocrate πνεοῦμα προχεῖρον &-, id est respiratio ad manum, & conspicua appellatur; ut animaduersum est a Foesio in oeconomia. Quod si contingat ad tantam coarctationem organorum venire, ut aegri suffocationis peticulum subeant: aucta densitate seu crebritate respirationis, in φρθόπνοι ais incidunt, quemadmodum perip-neumonici,empyj,M pleuritici multi:qui ut respirent,recta ceruice decumbeto coguntur. Eo enim situ pulmones facilius minor ὀque labore distenduntur, Ze faeilior tunc est respiratio. quam demissa ceruice,& corpore integi E decumbente. Praeterea si organa aerem deferentia, statuoso spiritu, aut spumante pituita. succ6ue aliquo qui quasi in gutture ferueat repleantur : sonora illa respiratio excitatur in qua ut apud Galisum, ' de Valesium ' legitur, stertere dicuntur. Est autem strator, is sonus quem Hippocrates aut appellat unde Ac ronchus a Martiali dicitur, Mapud Plautum tonchiso Iegitur. Sed sterior duplex est:alius enim cum robore faeultatis coniungitur plurimis intra dormiendum familiatis, qui nomen generis retinet: alius ver ὁ , qui cum maxima virium prostratione sociatur, aegris etiam vigilantibus adueniens,ec oregmone a plutimis nuncupatur.
cum teneant in animali vel sunt cognoscit tuae, vel appetitiuae, vel loco motiuae. Ptiorum quaedam sunt corporeae,aliae spiritales. Corporeae dicuntur, quae organo Sc materisti iustiumento indigent ad agendum,eidemque vi subiecto inhaerent. spiritales velis , quae nulli addictae sunt organo, sed ipsi animae subitantiae inhaeretes, suas actiones anim3 etiam a corpore separata exercent. Cognos- Citiuae corporeae seu organicae,sensus appellantur: quorum alij externi sunt,alij interni. Externi dicuntur quorum organa extra cerebrum natura constituit. 6c quibus primis ut excubitoribus externa oblecta repraesentantur. Hi autem sunt quinque i obicino, organo, de immutationis modo disserentes t visus, auditus, Olfactus, gustus 3e tactus. Qui qiue exterius obijciuntur cognoscibilia omnia materialia agnoscue. Neque ante tamen quam illa per te aut per accidens, seu realiter seu intentionaliter in organo recepta, facultati coniungantur. Sensibilia autem aliquando in organo intentionaliter tantum recipi, praeterquam Aristoteli &Peripateticis probatum est: id etiam Galeno placet, dc Platoni,h c.m flammam a corporibus emanare ait, quae in sensus feratur. Ea vel bintentionalis obiecti eum facultate coniunctio . fit per certas
quasdam paruae entitatis qualitates,quae sunt formales obiectorum similitudines,dc species intentionales appellantur: intentioni scilicet seu notioni deseruientes. Quas ex rebus visui obiectis emuere, cum repraesentatio imaginum quae in aqua M politis corporibus fit euidenter comprobet: consimiles aliquas aliorum sensibilium dati vulgb existimatum est, quae sonos oc odores praesertim referant, quando haec realiter ad nos prae celeritate sensationis, aut distantia obiecti) peruenire non posse coniectabantur, Verlim non sunt hae perperam admittendae: cum aliorum sensuum obiecta se illis non per imagines sed realiter ut mox probabimus repraesentent. Species autem quas impressas appellant a visibili obiecto.aut alio sensibili emanantes,& eiusdem repraesentativae in organo recipi . tur,facultatem seu externam seu internam ad eam vitalem actionem eliciendam excitantes,quae sensatio dicitur. Est autem sensatio animaduersio quaedam ac quasi penetratio obiecti ; per quam facultas rei cognitae imagine quam speciem expressam nominam,infecta imo de informata remanet. Non aliter ac si ceram se apposito sigil Io applicantem;& expressana ex annulo imaginem referentem concipiamus. In sensatione enim tria haec se consequentia aduertunturi primum speciei , in organo receptio,vel ipsius obiecti, realis applicatio organum immutans. Secundo vitalis inclinatio facultatis ad repraesentatum obiectum per quam proprium actum elicit. Ac tandem eliciti actus in facultater eptio formaliter ab eius productione distincta. Quorum quia duo in passione consistunt; licti id quod proprie sensitio est verE sit actio: Aristoteles ' tamen sentire esse quoddam pati asseruit. Verum his peneratim enunciatis,quae ad singulos sensus spectant particulatim explicemus. alias sorsam
Visus,organum est oculus primarium autem princepsque instrumentum humor custallinus. Lucem. lumen.& colores habet pro obiecto proprio de per se. Ita tamen ut lux dc lumen sine alterius interuentu,videri queanti colores autem non nisi illuminati videantur. Lucem appellamus accidenta lem actum corpori lucido innatum a quo apparens redditur. Lumen vero est actus tum diaphani
209쪽
, tum terminantis opacum prout apparentis,a corpore Iucido propagatus M ab eiusdem praesentia dependem. Per colores autem tam verus quam apparentes intelligimus. Quorum qui verus est, definiti potest visibilis qualitas ex vario elementorum concursu Ec luce mixtis corporibus congenita emergens. Apparens veth est visibilis qualitas,quae tam ex varia refractione externi Iuminis in diue fas superficies aut diaphanas aut potitas multifariam incidentis nascitur; qu im 'a lumine pet diapha aio. num coloratum transfuso in aliud quodvis transmittitur. Haec autem omnia non nisi per metum Dis,D, ω-ldiaphanum licet non necessariis illuminatum 4 conspiciuntur. Certissimum enim est de expetientia Cleomptobatum,nos in loco obscuro noctu constitutos ignem admodum distantem videte. Dicete vero cum Caietano, e Ferrariensi. M Conimbricensibus, o eo casu aliquod esse lumen etiam iuxta 2-nugari est,& sensui aduersari, i enim videnti tunc adhaerebit & oeulum ad latus oculi intuentis quam proximὲ liceat admouerit, nec lumen aduertet, nec intuentis oculum absente
lumine discernet. supposito autem obiecto, & facultate ad operandum ex se disposita; cum ad vi-ιλ 'lsionem eliciendam opoterae vel obiectum facultati,vel hanc illi coniungit ad id neque ulla substan-g -' 4- tiar ab oculo ad obiectum, ut censuerunt Stoici necessaria est effusio: quae non vivens viventis actio nem exerceret. Neque ulla inexplicabilis qualitatis visioni famuIantis, ad visite aut medium inte uenit emissio: qu/d ea planὲ inutilis foret,neque ad reserendum quod obiicitur essicax . neque ad percipiendum idipsum,cum hoc vitalis facultatis sit proprium. Sed sola praerequiritur speciei ab obiecto transmissis in erystallino receptio. ut Aristoteli tribuit Scapprobat Galenus. h Nibilominus ta
:λλ -:lmen per visionem magna fit animalium spirituum dissipatio.&cum illis vaporum etiam non patua. r. aliquando effusi x
Ea veto species visibilis,per se quidem primδ est proprii obiecti repraesentativa; idipsum peis
ctius aut impei sectius referens,pro debita aut indebita obiecti illuminatione, & ad oculum propori tionata; aut prout magis vel miniis in distans effunditur. Secundamδ autem eadem, communia te- praesentat obiecta, magnitudinem, numerum, figuram & eaetera. Quia vero species perenni essiuxu producitur.ideo aere etiam agitato constanter visui obiicitur: quicumque enim succedat aεr, pari semper informatur specie. Quae praeterea non aliter assicere oculum potest eique repraesentari,quam
si per tectam lineam ad corneam usque pupillae superstratam producatur 1 qua ad crystallinum adi rant. ias, perpendicularent refrangitur. Atque ita ea omnia eliduntur: quae ab scaligero' aduersus Fracasso. ει ιι sis. simulacra proponuntur,si ad species intentionales 1 quoquam detorquerentur. O Auditus organum est auris. Primarium instrumentum, non est ae r ille quem congenitum dieati. Se intra concham ossis petrosi cauitatem in continetur. Hic enim elim nulli parti viventi sit conti. nuus, atque ideo inanimis; non potest facultatis vitalis organum esse. sed hoc munus tympano tributum est,seu membranae quam myringem vocant QP a tribus ilIis mirandis ossiculis,malleo, incude,& stapede ac propria corda distenta; te soni recipiendi ea capax, si eumdem animata elim sie pereipere potest. Imb 5c euidenter sola percipit,elim trago ab indice ut auris meatum obturet comia presso,aetis intra concham per vapores hae a cerebro effluentes moti de ad tympanum collisi sonus exauditur. obiectum enim audii us sonus est. Quem sensibilem qualitatem esse agnoscimus, a vim lenta aetis a quocumque & ad quodcumque collisione productam de in colliso aere implessam: aeque inde in orbem vari E propagatam pro diuersitate impetus collisionis,& eiusdem maiore in hane aut illam partem inclinatione; sonus autem non per species,sed realiret facultati repraesentatur. Si enim sonus aliquam sui speciem produceret illa eo posito in esse statim produceretur: se contrario carens, nullamque maiorem habens in medio repugnantiam quam habeat species visitis aut lumen, pati celeritate cum hac effunderetur:quod tamen minimὶ fieri experimur. secundὁ .certum est, no. ehu aure ad terram ad mora, equitum per liberum campum iter facientium gressus ad magnam dis stantiam auditi,quorum strepitum erecti vix post longum interuallum perciperemus. Nec non ex perimur eum qui longissimae trabis extremitati aurem applicabit, alterius voces percipere qui in . altera eiusdem trabis extremitate ita suerit submisn loquutus , ut ab eumdem contingentibus non' exaudiatur. Quae quomodo accidant sono speciem ex se quaquauersum per aetem effundente; non tam iacile intelligitur, atque fi dicamus aerem certo modo collisum de per planum soIidum in m iotem distantiam collisionis impulsu gliscentem,sonum sibi inhaerentem defetre qui ad aurem a 'pellens exaudiatur. Ex vehementia autem,aut imbecillitate, de modo allisionis sonori aeris ad au rem discerni unde & a quam distanti prodeat sonus. Hinc elisus aer de sono informatus alium aeremeauis aut fornicatis locis conclusum pari elisu feriens,parem sonum edit:vnda formatur echo, toties aliquando tepetens, quoties hinc inde repulsus aer , consimili elisu conclusum aerem serite potest. lTertio .species, lumen,& si quae aliae sint qualitates quae in fieri Se in conseruari abessiciente depen ldeant per medium quomodocumque motum, immotae continua emasione propaganturi sed sonu, lper ventos de magnum aeris motum huc illi,cque distrahitur , nec pariter auditui repraesentatur. I
210쪽
Theotim. De facultatibus, & adtionibus. I 77
are idem non per speciem sed realiter per medium ad aures propagatur. Olfactus organum sunt nares:princeps autem instrumentum,processiis illi mammiliares qui omethmoidi adiacentes principium habent a neruis odorariis,qui a parte posteriore medullae cerebri ubi quartus est ventriculus,cum aliis ad sensiteria depinatis oriuntur,& visoriis subiecti ad prores.sus mammiliares terminantur. Quod Ruffas Ephesius antiquus scriptor insinuauit,dum ait, mea- . tuum verbprocessus sunt a cerebro neruosi, ad singula sensori ut ad aures narEsquedc huiusmodi alia propagati: Huius sensus obiectum sunt odores,qui realiter ω simul cum vaporibus odorabilium ad sensitetium delati sentiuntur. Quid tamen Odores sint vix balbutienia des ate potest ' ignorantiae nostrae foecundi as i etsi dicamus odorem esse qualitatem,quae in tenui corpor ummixtorum exhalante substantia consistens, olfactum serit. Gustas organum est lingua: & primarium instrumentum, prostria illius eato laxa dc spongiosa. Obiectum vero sapores: quos oportet realiter repraesentari. Vnde nihil unquam gustamus quod non vel alteratur,vel di luatur,ec aliquid aut tenue aut liquidum decedat a gustato quod ad linguae substantiam perueniati Ad quod saliua plurimam iuuat, tum laxiorem linguam conseruans, tum gustanda aut emolliens aut dissoluens. Est autem sapor qualitas ex particulari mixtione humidae siccaeque elementorum substantiae varie excoctae,ic primarum qualitatum speciali concursu ore in liquabili mixtorum substantia consistens,gustu perceptibilis.
Tactus ut maximὶ ad vitam necessarius, per uniuersium Corpus diffusus , omnibus viventibus corporis partibus unus insitus est: acutissimus tamen in his quae neruex sunt substantiae , in osse obtusissimus. Pro obiecto habet quatuor qualitate primas Ieue item dc graue,molle dc durum, asperum de laeue,crassum de temw,lentum dc Diabile.quae omnia realiter organum immutando,quatenus immurant sentiuntur. Impressa autem qualitas,a proprio subiecto;aut impressae aequalis, lichi
subiecto differat non sentitur: quoniam cum simile non agat in simileiquod calidum aut frigidum est ut quatuor non potest a simili calido aut frigido immutari. Verum cum ea quae recensuimus sint propria sensuum singulorum obiectat sex praeterea sunt pluribus non tamen oninibus sensibus communi motus scilicet quies, numero figura/istantia de magnitudo. Horum enim singula non ab unicosed a pluribus sensibus,si non per se primo, saltem ut tectὶ ιoeuit Scaliger ' secundarib percipiuntun Quoniam licEt ea nullam sui effodant speciem eam tamen certa ratione modificant qua te sensibilia reddunt. In eommuni tandem externorum sensuum operandi ratione aduertendum est oesnes praeter visum sine medio operarii visui quidem medio est opus,quia is obiecti illuminatione indiget,de speciei transmissione. Caeteris vero minimEt cum a reali obiecti ad organum applicatione moueantur. Non quod necessariis ea ipsa quae edunt sonum, eme ex quibus exhalat vapor, aut a quibus calor aut frigus de similia prodeunt organo immediath admoueri oporteat,ὶ quibus sensuum instrume ta aut laedi aut destrui possent. Sed quod qualitates ipsae sensibiles,sonus videlicet aeri impressus, dc per eumdem delatus; odor vapori, aut exhalationi poti4s inhaerens i sapor cum humido qumcumque se in organum insinuans 1 de qualitates tactiles, vel primatio subiecto. vel tenui substantiae ab eodem eviventi inhaerentes organo impressa,sensum moueant. Ae lichi Aristotelem nobis aduersantem habeamus t rationibus tamen 6c experimentis magis movemur , quὶm tanti etiam viri opinione. Quid enim cum aerem inspirantes, aut gelidam potantes,alterutrius frigus sentimus inter aerem aut aquam de fauces medium interuenit Qui quando colon a flatibus distentum dolet; aut quando neruus ab ic te quo imbuitur importunε pungitur de vellicatur:inter colon ερ fi tus, neruum dcichorem intercedit Quid cum per inaequalem intemperiem semel ab externo ait rante impressam eoque postmodum semoto dolemus,inter hetera nexs membri dolentis substa
tias se alterantes est medium t Quid muriam gustanti inter muriam de linguam se immiscet id
tandem inter thymiama thuris nares implenti de mammiliares processus thuris odorem percipietes se interponit Neque tenemur summorum virorum placitis semper adhaerere: quos falli potuisis ut Ec falli possumus certum est. Placetque Galenum hac in te sequi, ' qui se Hippocrati fidem adhibere ait, non tanquam testi sed quδd eius rationes firmas inueniat. Interni senses,quorum organa intra caluariam in cerebro natura collocauit; a nonnullis septem esse dicuntur: sensu eommunis, imaginatiua stimatiua, phantasia, cogitativa, memoria, dc reministentia. Nos autem duos tant- organis distinctos elis,ebsque sumere asserimus, sensum communem M imaginati me quos non formaliter tantum, sed re ab inuicem distingui assirmamus. Sensum Communem illum appellamus, qui actus sensuum externorum Ec singulatim cognoscidi de invicem discernit. Quem admittendum esse multis probat Aristoteles in libris de anima, eum: dόmque frequentissim alibi supponit. Atque id quidem ex eo praesertim probatur,quod quae singulis sensibus sentimus nossentire cognoscamus. atque ipsos diuersorum sensuum actus inter sei distin-