장음표시 사용
271쪽
mi ti Quare necisum est praedictorum experimentorum aliam causam dari. ideoqtae asserimu, per totalem transcursus spirituum interccptionem.perire sensum motumque partium, secundit macti m,non autem secundum facultatem. Atque laoc quidcm in sex sibus ita accidere, quod liedi exempli gratia obstructo neruo optico facultas Visilua adhuc Inhaereat oculo,post deobstructum neruum operatura de species in crystallino velut in corpore polito recipiantur animaque facultati sit praesens: non tamen videt oculus, quia anima se facultati non applicat inutiliter operaturae, quod eios sensatio sensui communi postmodum nequeat communicari Vel si forsan oculus, ani ima etiam facultati assistente,suum actum eliciat: id samen nescitur, quod id sensui communi si gnificari non possit; visio autem non percepta,habeatur pro non elicita. Quatenus vero ad motum spectat eum ad ea membra voluntarie mo .enda praerequiratur actus imperatus imaginationis aut appetitus signatus vel exercitus : oporteatque imperium hy iusmodi per quemdam impetum spiatilibus impressum membris illis significari quibus quod iussum est natura exequi posse concessit se dedit. Facit E intelligitur non solum quomodo spirituum ectauio in quaevis membra impediro ea dem moueri eessent; vel illis parciu, timuique lentius transmilsis,haec imbecillius moueantur: sed praeterea facillimε explicatur quare phrenitici paucos spiritus sed magno cum feruore de impetus transfiandentes cum tanto conatu per aliquod tempus moueantur,& quare eorpus aliquando mox' ab avulso eapite subsiliat. Haec enim omnia ideo accidunt,vel quod non possit appetitus imperium membris significatii vel quod impetus spiritibus impressus lenis sit x imbecillis , aut contra furens sit & violentus. vel demum quod tunc spiritibus a cerebro influentibus impetus ille imprimeretur,cum ceruici lethale ferrum imminebat; qui nihilominus quis introducti eram ire pergentes. praeimperatum motum in exanimi trunco excitarunt, Ex quibus constat spiritus animales a Grebro per neruos innuentes,ad duo haec inseruire i scilicet ut sint conueniens medium per quod species propagentur ab actibus inferiorum sensuum ad superiores quibus sibot dinantur, de vicissim sint delatores imperii appetitus ad singula ea membra mouenda quae voluntariὶ aguntur. od ad vialem autem facultatem attinet,quae in corde tanquam in proprio organo residet rdicimus eam quatenus cord s & arteriarum est motrix nec per spiritus, nec per irradiationem s ut loquunturi influere t sed cor insita sibi vi per impetum in arteriarum corpus effusum, arterias sibi
cohaerentes continuitatis itare secum mouere, ut fiis is antea a nobis fuit explicatum. Inquam tum vero cor calidi influentis est author quo calorem actualem membris viven ibus necessarium
fouet. Asserimus, illud. calorem huiusmodi per spiritus quaquauersum diffusos membris omnibus impertiri Neque tamen hic solus est spirituum vitalium usust sed praeterea ijdem sua substantia, tum spirituum animalium generationi inseruiunt, elim spiritus membris infixos ex parte reparant. Nam &ex spirituosa alimentorum portione, tam alia ex parte filius refici,cum raraone exasti mandum esse censem .
272쪽
ditam remeare: immeritosibi ille Medici nomen arrogaret, qui natu
ra sanitatis igna in . nesciret quid id sit -d tanto studio consequini t teretur. 2uemcumque enim artificem decet, non Νotam materia circa quam versam uorumque verumsubiectum, sed etiam Wopositum sau finem per- ljecte nouisse: ne operando vel citra consissat, vel ultra matergrediatur sed sciat reusque Tendum, ut quod ιutendit assequatur, s compleat. postquam corporu humani principia, ρartes. s promietatum vice facultates, functione . fm cultatumque communia insumenta explicuimus: quoniam nostrum omnestudium ἀωstimat, visamtatem illi procuramin; deIanitate deinceps agam-.
273쪽
2mdsitsanitas in quo consistat.
finu . . varii fuerint antiqui Medici in ratione formali sanitatis explicanda videre lieri apud Galenum ' Quorum sententias omittentes : sanitatis naturam, Galeni methodum I senuuti inquiram .Qui,cum omnium consensu approbatum sit,inquit, ' homines tunc ' ista ianos existimarer eum partium corporis ministerio,ad eas quae in vita necessariae laneam: ne aliquo vitio perfungi potuerint. In eorum altero sanitatem stam esse oportebit: tali iacet vel in ipso actuali operationum secundum naturam exercitio , Vel in Ipsa naturae conuenienti instrumentorum dispositione. Quoniam vero, vel dormientes,Vel Otiosi , paveas exerimus actio nes , quas non exercere non statim morbuS est Sλnitas potius in porentia, certo modo operandi, qu,m in ipsa operatione consistet. Quare recth sanitas definietur: affectus secundum naturam ac tiones integras edens. Sic enim morbo in integrum aduersatur. Hic tamen actiones integras requi rimus t cum a morbo actionem laedi in singulari dixerimus. Neque mirum,bonum enim ex integra causa: mahim autem ex quocumque defectu. Minus autem reseri, Uti monuit Galenus. O si in de fi
nitione affectum constitutionem,aut dispositionem dixeris. Ac dispositmnem quidem , prout estilenus ad habitum,&dispositionem proprie dictam:de qua Aristoteles, q& secundum quam dis i positum,bene vel male disponitur,aut seeundum se aut ad aliud. LIchi autem talis secundum na ruram affectus,per relationem Ed habitudinem quamdam diuersorum inter se plerumque explice tur nihilominus tamen, sciendum est,sanitatem esse quid absolutum.& subprima specie qualita tis ab Aristotele eoastitui. bd si ab eodem' eorum quae sunt ad aliquid esse dicatu ri rei ponadeamus sanitatem esse de genere eorum,quae etsi relata non sint, tamen relata secundum dici ap pellantur quasi dicas,quoad naturae explicationem dumtaXat, non quoad ipsam naturam: ut docet Fonseca. ς Huius autem qualitatis subiectum ciam sit corpu aut membrum vivens quoniam mul tintiees in nobis sunt partes,quaedam similares,dissimilares alIAE: num harum aliqtiae, an vitaeque potius sint sanitatis subiectum non satis constat. Aristoteles enim sanitas quidem, inquit, in liu midi, di sieeis des ut simpliciter dicatur ex quibus prius constitutum est animat: robur in neruis .ix ossibus:pulcluitudo autem membrorum quaedam commensuratio esse vinetur,&Calenus , temperiem naturalem sanitatem vocat; alias congruam elementorum aequabilitatem, Ac aliquando lex omnium Philosophorum ερ Medicorum qui vet E dogmatici sunt sententia, elementorum m. 'idetationem sanitatem parere ait. C simque temperies primatum qualitatum aut elementorum, aequabilitas,ad partes similates specteti sanitatem in solis similaribus partibus consistere, sequere ltur. Verum cum peream dispositionem partium quae sanitas appellatur, functiones quascumque integras persectisque edamus aliquae vero illarum ad dissimiliaria membra pertineant: recth GaIe nus quid sentiendum sit explicat,cum inquit, naturalem corporis constitutionem in similaribus quidem elementorum esse aequabilitate,in instrumentariis Vero ex similarium numero,quantitate,& consormatione singularum partium ac positura resultantem posationem, quatenus uniuscuius- lque naturae consentaneum est. Ita ut dicamus,sanitatem esse tam similarium quam dissimilatium partium dispositionem naturae ad recte operandum conuenIentem. PQuamquam verδ, una de singularis sit sanitatis ratio formalis: eius tamen plures sunt distereniatiae Ptimum enim quaedam absoluta est: alia secundum quid. Absolutam eam appellamus:quae t . tius est corporis, M singularum eius partium,tam similarium quam dissimi latium,quam Alchmeoni nomia contineri scripsit S aequabilitate facultatum. Secundam quid eam eme dicimus : in qυa partes aliquae actiones integras,3c citra laesionem exercent: licet aliae sint, quae morbum aliquem contraxerint. Sic valgus simus dici potest,non tamen absolutὀ:cum habeat crura math conformata de prostressionem sensibiliter laesam. P . Seeunddex Galeno v sanitas alia optima est perfecta,&consummarat alia deficiens; nec pet-
Secundo ex Galeno Ianitas RHa- -
secta,nec consummata,quae etiam culpata vocatur ab eodem. ' optima ea est: quae veluti tegula Polrcleti,omni ex parte complementum perfectionis est assequura a qua, corpus salubre lampliei
274쪽
Theorica. De sanitate,& opt. Corp. habitu. 2II
ter semper appellatur,1 Galeno: ν in indivisibili consistit. De qua mox, ' agemus. Deficiens ea appellatur,quae priore est imperfectior, Ac corpus salubre ut multum constituit, quod a constitutione optima non valde deficere, dixit Galenus. Cuius ut alterius , non indivisibilis est ratio, sed magnam seruat latitudinem. Hanc veto sanitatis distincti nem, GaImus i ex eo recth excogitatam probat, quodesim sanitas quaedam sit symmetria, haee autem duplex cognoscatur, alia quae ad summum aequalitatis peruenit, dc vera perfectaque est symmetria, alia quae ab huius persectione paululum deficit: idipsum etiam de sanitate tecth dic, tui. Latitudinem autem in posteriore, & deficiente reperiri probat: primum quod cum nobis per
aetatum decursum sanos esse liceat, per aetates autem qualitatum contemperatio varietur e sequatur etiam symmetriae,seu contemperationis sanitatem facientis variationem,& latitudinem quamdam esse. Secundo, maior vel minor operationum perfectio, sequitur magὶs, aut minus absoluistam constitutionem membrorum: sed inter sanos, quidam perfectiores functiones edunt, alij deteriores , non morbosas tament quare sanorum Varias esse constitutiones necessum est. Differentiae autem quae intra hanc latitudinem inueniuntur, licEt secundum magis, aut minus distingui tantum videantur, quae non variant speciem et quoniam tamen, hinc ea temperierum diuersitas emergit, cuius, quidam certi gradus, dc particulares commensurationes 3 certa quaedam generat actionum excellentius edunt : ut facultates per actus distinguntur, ita rectὶ tales sanatum constis tutionum disseremiae pro diuersa specificatione actionum inde prodeuntium, diuersas species con- , stituere admittuntur a Valesio. Quarum aliquas , atque earum principes deinceps inquit
Verum quanta ea sit sanitatis latitudo,& quousque producatur ut cognoscamus: non tam naturam rerum inspicere,ut inquit Galenus ' quam sensum iudicem habere oportet. Ea enim status sanitatis omnimoda varietas,cum sensibilem morbum excludat: intra hanc tamen,& sanitatem exactam, ex eodem Pergameno, ' intemperatae naturae consistant,ex sola sensibili, de insensibili functionum animalis laesione,possibilis totius huius latitudinis extensio discernitur. Etenim quantum interuallum est,inter id quod perfectissimh omnes suas functiones obit , de id quod sensibilitet actionem aliquam habet oblaesam: tanta est prosecto latitudo deficientis sanitatis, & distemperantiarum quae intra sanitatis cancellos continentur. Tettib eandem, sanitas apud Galenum, vel secundum habitum dicituri vel secundum affectionem. Secundum habitum eam appellat. in qua,neque actiones impediuntur , neque corpus ab externi, iniuriis facit E ogenditur: estque difficit. mobilis. Secundum affectionem autem, ea voca. tuti quae in ijs esse deprehenditur,qui morbo soluti,medelam quidem amplius non requirunt, re sectione tamen viribusque eisdem opus est; ut cum ad eas actiones quae secundum naturam sunt obeundas, tum ad iniurias externas sine laesione sustinendas, robustiores reddantur. QPm idem Galenus dubiam sanitatem appellat, de in affectu facile mobili quem σχεσιν Graeci vocant consistentem soletque hac.vel in conualescentibus,& recens a morbo liberatis apparere, vel in ijs qui aliqua alicuius visceris ac maxime principis intemperie,laborant,ob quam facilὸ offenduntur. Ratione cuius, facilis in offensam lapsus,inaequalis sanitas ab eodem Galeno ' nuncupatur.
l . P et i M v x humani eorporis stariis ille est: quem etiam optimam, persectissimam, Ec maxi- ImEconstantem sanitatem appellamus, Graeci verδ ἐυε: dicunt. Qui maximE a quibusque ideo expetitur: quod unumquodque, quod persectissimum est,sibi aduenire desideret. Hune salaberrimum vorat Galenus 'hicque singulare est corporis bonum, primatid Ec proprih dictum : ad quod ut idem ait, reliqua omnia reseruntur, cuius primum fructus explicare: mox in quo com sistat , qualisque is sit inuestigare oportet. Optimi ergo habitus est; cunctarum corporis partium amori es, quam maxime pro earum complexu licet, illaesas, integerrimas, dc validissimas edere ;imminentibus morborum causis.potentissimε obsistererac demum in eo statu quam diutissis per- manere.lta vi,qui talem habitum fit nactus,tardissimh ad mortem naturalem feratur ι sanitate per aetatum decursum continua fruatur:dc per omnem vitam pro cuiusque aetatis ratione, validissimas operatiohes, teris paribus, axerceat. Non principem tantum, ut V alego placuit, consequenter ut apparet ad ea,quae a Galeno scripta sunt in libris de temperamentis. - Sed quascumque prout homini in singularum complexu datum est. Siquidem virum prudentissimum , smulque
275쪽
valetudinarium nemo optimh constitutum dicet,quem ne integrὶ sanum affirmauerit. Addimus,caeteris paribusmon solum,qubd exercitio frequentiore alicuius generis operationum, robur,& vigor naturalibus principiis ad operandum accrescat :dessuetudine autem, operandi lani lgor acquiratur. Sed praeterea, quia nostrarum actionum aliquae; iam exterarum detrimento e cellentiores edantur. Praedicta vero,consequitis datum est,ex Galeno quorum tum partes simi-'llares omnes,naturae maximE conuenientem temperiem sortiuntur i tum quae ex ijs constanti dissimilares,& organicae; magnitudine, numero, formatione, M situ, inter se conuenientissimh fuerint constitutae. si cuipiam omnia natura aliquando concesserit, talem cuncti temperatissimum, nuncupant: qui tanquam Polycleti regula,dis emperantiarum omnium sit veluti mensura. Non ita tamen temperatissimum eum concipere oportet, sicuti Valesio visum est, ut in aequilibrio qualitatum consistat: cum tanta caloris remissio,ingens sit in homine distemperantia i in quo, frigus,plurimum a calore vitae fautore superari necessum est. Tum quod in aequilibrio constituti fa- Cile a quacumque excedente qualitate immutentur. Sed temperatissimum eum appellamus: qui non ad pondus, sed ad iustitiam,sit optime temperatu si cui pro singulis obeundis actionibus, sapientissimus 3c optimus Plasmator, eam singulis membris temperiem, onmrmati Onεmqtie tribuerit quae ut homini conuenientissim ita perfectissima sit. Quem licet minimbnegemus, per coalterationem membrorum variε temperatorum, posse in cute 5c habitu ad contemperantiam qualitatum peruenire: eumdem tamen in eadem diu consistere posse negamus. Neque praedictis obstat in quibusdam animalibus,aut hominibus etiam,aliquas reperiri dii crasias, quae ad unam aliquam actionem perfectius obeundam inseruiant Quamuis enim illa persectior sit in suo genere : tamen quia eadem ab aliarum aequEnecessaria rupei sectione aliquid detrahet,eam non qualem decet, sed immoderatam censebimus. Vt cum frigiditas stomachi,corruganti siccitati coniuncta appetentiam vehementiorem reddat: non qui auidius appetet,perfectissis appetere dicetur, qudd idipsum quod ardentius expetitum est ab stomacho, concoqui postmodum a ventriculo non possit. Sed omnium perfecti simh, de Optime is constitutus videbituri qui ea appetat, quae exquisitissimε concoquat; concocta, mox aequaliter distribuat 5 digerat i & recrementa nec celerius,nec tardius quam par sit expurget; ac caetera omnia animalis munia consimiliter exequatur. Atque hic in latitudine totius illius varietatis temperamentorum quam species humana patitur, medium tenere cum ratione censetur : vltra Ac citra cuius temperiem pro maiori minorique hinc, inde recessu , multiplices oriuntur distemperantiae. Eumdem vero,ideis perfectissimas actiones edere assirmamus: qui,d cum temperies cuiusque partis proximum sit operandi instrumentum I eum cuius singula mem bra temperamentum ad operanaum commodissimum obtinuisse contigerit, perfectissimε opera. turum esse persuadeamur. MaximE,cum eiusdem membra exquisitissime conformata ; Ac pro naturae lege persectissimε operantia, in reciproca auxiliorum subministratione, nec sibi mutuo vn quam desint, nee sibi ullas unquam astruant offensas. Eumdem praeterea in occurrentes insalubres causas potenter eniti, illisque prae caeteris omnibus posse resistere,ex eo manifestum est di quod cum singula eius membra, mixtionem primorum corporum, pro cuiusque natura , exactissimam minimeque dissolubilem consequantur: de tempericm tam absolutae mixtioni debitam obtinu rint: non nisi dissicillime,& a potentissimis causis eorum vel euerti temperies, vel dissolui mixtura possit. Resistentiam enim essicacem non contrariae tantum qualitatis intensa vis subministrat: sed mixtionis etiam,& per hanc aequisiti substantiae nu=di, certa perfectio. Quoniam vero, qualem temperatissimum habitum esse oporteat,mcnte potius concipimus,quam in re agnoscamus i quem vix in quoquam reperiri,testatur Galenus, ita & qualis sit eius temperamenti commensuratio, qualitatumque coeuntium graduatio,aut qualis omninis sit ossicialium symmetria: nos ignotate, lateri minimε pudet. Ti l .
l Cum ut idem Galenus inquit,'euiusque naturae proprietas sit ineffabilis 3c ut ait Maligere lim' manae sapientiae pars sit,quaedam aequo animo nescire velle. al Ab effectis tamen & signis, perfectissimam constitutionem consequenturus issc temporatum d prehendere possumus: quem Pergamenus, talem futurum ait, ut in mollitie dc duritie, Hedius' sentiatur: colore sit optimo,ex albo scilicet,medioeri rubore perfuso; medius fit inter lii Odivit αglabrum t toto corpore sit pulcherrimus, membrorum videlicet, maximE concinni propor ne dotatust laudatae proceritatis, nec obesior,nec macilentior iusto.ac demum actiones; iam natura
les , quam vitales , & animales ipsasque principes quantum homini licet perfecti milia,
Talis ergo cum sit optima constitutior quaecumque proximὶ ad illius mymamaccedunt, boni habitus simpliciter appellantur. Qui, quod in possibili sanitate optimum permaneiaque inveni
tui significant. Boni autem habitus denominetitioncs quae cum traddito Lesseruntur plurimum
276쪽
Theorica. De sanitate,& Opt. Cors' habitu. 233
plurimum a probae laudataeque habitudinis conditione ut explicatum est a Galeno differunt. Ta les enim,vel singulorum naturae accommodantur, dum quisque cum seipso comparatur. Sicque Dioclis aut sortis bonus habitus appellatur: vel de Athletarum habitudine dicuntur. Utque illi plerumque dubij sunt,& minime constantes: ita horum boni habitus, qui ad summum bonitatis deuenerum, ab Hippocrate in periculos pronunciantur. Clim tamen bonus habitus simpliciter dictus, eo sit secutior, dem Caleno ' authore,qub magis ad extremum bonitatis peruenerit. In hoc enim symmetria obseruatur succorum de totius molis soli larum partium: in illo verδ dc nimia succorum redundantia,& carnosae molis nimium incrementum acquiritur. A quibus, vel suffocationis calidi innati, per prohibitam transpirationem; vel disruptionis vasorum iurectare, aut imo ventie,ob vasorum mollitiem x sanguinis seruorem,periculam impendet.
ad longiorem vitam optima sit constitutio.
ET s i, quae descripta est optima corporis habitudo, omnes viventis actiones in collectiuE I
quendo,& quantum earum concursus seri in persectistimas edat: non tamen qui optimE sunt temperati, singulas ad eum perfectionis gradum deducunt,ad quem a quacumque humana temperatura produci possunt. Vt enim quidam reperiuntur miri & praecocis ingena , breuis tamen vitae: sic alii robore plurimam valent, minimum ingenio. Nonnulli ad miraculum sunt roduiti. quos ab Asem plurimum abesse certum est. Ac demum aliqui citra morbum ad senectam usque vixerunt, quos tamen principum membrorum distrasias pati,tum eorum animi motus,tum apparens corporis habitudo indicabant. Quare cum prima animae in nobis operatio sit ipsu viuere, cuius proroga tio niaximE expetitur: id prim- examinemus,lia nam ad longiorem vitam optima sit costitutio. Ante diluuium longissimam fuisse hominum vitam ex Genesi constat, in qua aliquos ad nongentos & triginta annos peruenisse,aut eosdem excessisse legimus. Non paucos deinceps apud Plinium ' ducentesimum de trecentesimum annum attigisse scii bitur. Iamque etiam nonagenarios decentenarios aliqyot inueniri de accepimus Sc vidimus : qui aliis vix quadragenariis sint robustio res. Quam humanae durationis varietatem,ex mera Dei voluntate pendere quidam arbitrantur de longaeuam illam hominum vitam ante diluuium fuisse miraculosam. Ita sentit Burgensis, de videtur Homerus in eam inclinare sententiam cum de Lycurgo Driantis filio loquutus.
Neque amplius diorixit : quoniam imminalibus inrisus erat Omnibus diis. Idem censuisse videtur Menander, Deum scilicet pro libito nobis breuem aut longam vitam con cedere,licEt contrariani Homero sententiam proferat, csim inquit.
Is quem amat Deus mmtar inuenis.
Verum licEt omnia ex albitrio diuinae voluntatis eueniant:is tamen dispensans omnia suauiter, singulis rebus creatis ea euenire patitur, quae pro cuiusque naturae conditione quibusque competunt. Ita ut alii aliis longioris sint vitae,quod ex internis naturae principiis, tardilis ij, celerias illi ad interitum ruant. Cuius rei causam examinans Aristoteles, dum totam in humidi Ae calidi particularem constitutioilem refert. Cum enim inquit.' antritalis vita a calidi sit de humidi perseuetam l . c. i. tia, Sc quod senescit, aut emortuum est, obarescat,& algeat: tale humidum ac tantum ad Iongi rem vitam requiritur,quod non facilε siccescat, tal Eque ac tantum calidum, ut ne facit. aut cong lascat,aut exoluatur. Ea enim omni rab inter calidum humid unque membrorum proportio requiritur: ut calidum quidem, nec nimis sit acre humidum importunita absumens nec remissam nimis de ita ad agendam iners ut ab excrementis opprimatuit nec copiosi)s, qud liberE ventiletur nec parcius, ut ambientis frigori potentius obsistat,& omnium facultatum famulatui abundE sufficiat numidum veto, non aqueum sit,ne facile exoluaturinec ita crassum de limosum,ut a calido peruadi non possit: sed adrcum,quod terreae portionis admixtione moderatum lentorem acceperit,ut perua- di quidem valeat a calido, ab eodem tamen dissipari facit E nequeat. Ita in plantis, sylvestres domesticis sunt diuturniotes, dc animalia terrestria longioris sunt vitae, quam aquatilia: quod horum humidum magis aqueum sit, illorum v d pingulus. Neque tamen in policroniis animalibus, humidum merὶ pingue requiritur. ut habet Aristoteles :
277쪽
quae enim pinguiora sum, non propterea plures annos Vivunt, suum namque breuior est vita , quam mulorum Be equorum. Neque inter plantas,olea,& pinus tandiu atque ilex, lotus & palma durant. Sed pinguitudo illa, parcior expetitur, quae a calido uec accendi, nec eliquari tam facit Equeat.
Qualem vetδ praedictae constitutioni tribuere denominationem oporteat,ut intelligamus,sciendu est. Medicos humani corporis temperaturam examinare, vel spe istata commensuratione pii- 'imatum qualitatum in se. vel ad eam cratim collimando,quae homini maximε accommodata est, si ptimum dicamus,constitutionem ad vitam diuturnius producendam aptissimam, esse calidiorem simul de humidiorem. Quod si posteriorem Viam Medicis familiarem sequamur; asserimus constitutionem ad longiorem vitam maximE accommodaram eam esse quam praecedcnti capite temperatissimam diximus. Cum enim prima sintis bonit s,primaque S maxim E expetita perfectio, seipsum esse : eam crasim, pro cuiusque speciei condi ione optimam existimare oporter, quae ad diu-t turniorem existentia perseuerantiam, sic aptissima. Quam etiam temperatillimam appellabimus: non quidem in aequilibrio qualitatum, de isometria clementorum constituta ni ; sed quam ad iiistitiam nuncupamus,de unicuique speciei maXime conuenientem. Adde, non aliam esse toti corpori magis communem operationem nutritione 5 Vita:ad quam pcrfectius de diuturnius edendam, quae accommodatior erit temperies; eadem hominis ad iustitiam temperatissima crasis censenda est. Quam tamen in complexu qualitatum calidam &humidam eta nemini incognitum puto i eum
vita in calidi & humidi perseuerantia i saltem dispositive constituatur. Neque quidquam adue
sus nostram sententiam exprobant, quae a Roderico a Vciga proponuntur, ut persuadeat temperatum, calidiore Sc humidiore minus esse longaeuum : uti quae ab illo,& a nobis dicta sunt, accur te examinanti patebit. Quoniam ille per temperatum intelligit eum , in quo aequalis est singui riim qualitatum intenso,quem nos intemperatum existimamus,5c maximh a constitutione naturae huimnae debita deerrantem. Quod ii calidiorem dc hiimidiorem, temperato ad iustitiam magὶs Iongaetium dixerit; ex eo facile oppositium conuincitur quod clim humanae crastos talem modum cssa oportear,ut calidum sic humido consocietur, ut hoc ab illo sensim exoluto , necessario paul lini exsiccemur e euidens est,uehementem eum calorem eius qui supra euerasiam dc homini con- uenientem temperaturam sit calidus, maximam illam humiditatem facillime dissiuentem citius consumpturum; quam commoderatus calor humidum illud lentum & tenax,atque ideo remissius,
i Facile dinuentem dixi humorem hominis humidissimi : quod cum diffelth terminati terminoi proprio sit facile dimuere atque illud sit humidi; quod humidissimum est, maxime idipsum dis
fluens esse oporteat Hoc vero celerrimE ab intento calore absumi: tardius vero remissius illud dci pro humana conditione temperatum humidum indicant facilis multae aquae ad ignem exolutio,&xtra. a. . A. rardissima auri ignibus inuicti consumptio. Quare recte Galenus, x optimum esse, inquit, ita mo-; deratum esse, ut neque crassitudo adsit. neque gracilitas tales enim possunt ad lonum senectam . his.' peruenire. Et Hippocrates admodum cratas, qui id humidillimi sunt, citius interire ait, etiami L .. F. gracilibus Quare Dandinus, i diuersas has temperamenti acceptiones, o maxime inter sedisse-fi, magis longaeua perperam distinxit. l l Verum,si ex praedominio humorum,ut solent aliqui hominum temperamenta definiamus: non li coacti admittemus: sanguineos esse prae caeteris longaeuos. Nam dc u prae reliquis temperatissimi
Sic Aristoteles, species animalium inter se conserens,sanguinea exanguibus plus vivere asi a. seruit. Et uti adnotat Rhodiginus, veterum nonnulli , qudd quibus iecur est salubre, Ec multum, '7 laudatumque sanguinem generant,aut nullam aut paucam bilem congerant: vitae longioris rati nem, ex fellis vacuitate pendere sunt suspicati: argumento ex ceruorum vita deducto:cum dc deli phinus qui fellis etiam cxpers est, sit item longae tuus. Praeterea cum ex eodem Aristotele. Qui sa- laciores sunt,dc magiς laboriosi eelecitis senescant : sanguinei melancholicis,dc biliosis minus laboriosi de laces minusqtie morosi tardius senescent: atque eo tardius pituitosis, quod in ijs si humidum dissicilius resiccetur,calidum tamen facilius congelascat. Tandem veto,illud etiam explicemus, unde e lienit viciam ante diluuium homines ad nongennii, iis . s.ltos annos Viverent a diluuio pauci centesimum excesserint. Liranus, ' diuersas huius res rationes G refert Cumulatim concurrentes:qtlartim prima desumitur ex proba dc lati data temperie primorum ,
parentum qui immediate a Deo formati,ab eodem etiam optimε ut ille loquitur) fuerant complexionati; atque ita ad longiorem vitam dispositi. Climque sensim filii a progenitorum natura degenerent,iron in moribus solum, sed etiam in temperie : nam ' l
278쪽
Theorica . De finitate,& Opt. Coi p. habitu 23 S
parentum prior auis, tuos Nos nequisus, mox datam Pragenum ωιιosiorem.
Factum est ut qui priores illos sequuti sunt, breuioris fuerint vitae,Vt deterioris temperaturae. Se cunda latio est,quod prisei frugalius degerent,6c rarissim. in rerum non naturali lim via peccarent: qui se cibis minus infatcientes pauciora excrementa congererent M veneri palmus ac serilis indulgentes, se minus exoluerent. Atque hinc, ut salubrius, sic diuturnius viverent. Nam ut inquit Pli- inius, cum voluptas vivere coepit, vita ipsa desiit. Tertiam ,ex natur I ciborum assumit, qui cum eia sent melioris saeui,tetra ante diluuium nondum ab aquis elota, nolidumque lassata , melius & firmius alimentum suggererent, quam deinceps. Quarta ex Adami cognitione petitur: qui ctim omnium rerum creatarum naturam dc proprietates cognosceret, dc quae nouerat , filiis nepotibusque communicasset; singulis ad mortem remorandam. de vitam pro dueendam commodissime utereni eur. Quinta ad siderum tecurrit influxus;qui pro ea regione, quam tunc homines incolerent, eum suauissimi essentix ad vitam propagandam effoacissimi; sint de inse a multiplici coelorum discuisu mirum in modum euariati. Tandem quae eumque huius fuerit seni ciens ratio, nobis forsan non satis, cognita. ex rationali Dei beneplacito contigisse ait, primos patentes tandiu vixissae ut per longiorem vitam terum utilium ad acies M seientias comparandas e Perimentum facerent, & tortam copiosa prole fcecundarent.
2ua ad ornm robur constitutio.
C A v v T IV. RO a v R hia appellamus, non actionum perfectionem & naturalem virtutem, ut Galeno plaeet
sed eum Aristotele in facultatem alternam pro arbitrio mouendi : quo qui sunt praediti; velit hendo .vel pellendo vel tollendo, vel deprimendo. l collidendo, caeteris praestant. Tales filisse legimus Sansonem, Dauidem, ludam 'Vlach. baeum ; Herculem, Palidamantem, Milonem, Aristomenem apud Pausaniam: Achillem, Ai , C m, Se similes, quorum gesta ab Homero referuntur: Rotandum Caroli Magni temporibus: necnon Scandeberthum Epirotarum Regem , ante aliquot annos illustrem. atque alios. Inter quos sanson non ex vi propriae remperaturae: sed gratuito Dei dono tantum
thabuisse robur, glosso grapho dicitur. - Quod detenso capite, illius robur deperiret , Ac qu bd cum aliquid insoliti roboris esset praestiturus, spiritum Domini in eum irruisse , dixerit seri piuta. Caeterii veto clam ab infantia mirum illus robur ad extremum vitae retinerent: naturale de sibi insitum idiis sum suisse manifestissim demonstrarunt. i Ad hoc autem summum 5c maximam robur consequendum, nulla alia temperies aequε est aptat' aaealida de se ea. Sed ut ea lorem satis intensum requirit haec constitutio: ita eumdem mult5 de coias ploso calido iii haerentem expostulat. Unde quaecumque illud exoluunt, vinum, venus, inedia, nimius labor, de immodica vaciratio robustiores quosque imbecillos reddunt. Atqae idia AEthiopes. licti' calidi sint, M sicci non tamen aeque robusti sunt,atque eorum requireret Oonstitutio: quod ab immo ini di eo ambientis calore, fle propria raritate nimium vi ex Aristotele colligitur, ' exoluantur. Sieeitatem veto, non aridam, de succo integre destitutam intelligimus; sed eam , quae humidum tam solida. rum quam carnosariam partium, impedit ne diffluat, & firmio te compagine crassam membrorum molem colligat. Quibit si corporis magnitudo coniungatur mirum in modum iuuat. Unde Ari- . stoteles f pugnax inquit,corporis virtus,ex magnitudine, robore, δc celeritate constat: nam de velox tobustus est. Calorem autem ij t maximε necessarium esse ex eo cognoscimus; quod eator sit instru-lmentum ad celeriter operandum efficax.Sc quo operis ardui acceleratio est maior, eo maioris sit index roboris. Quare non iniuria Galenus O testes cum caliditate, robur animalibus exhibere scripsit. Et cum omnis exercitationis commane sit, animalis Calorem intenderer' eamdem partes robustiores reddere dixit. Calori velo siccitatem densitati sociatam, coniungimus tqudd uccitas ad robur, de nixum faciati ix humiditas autem mollitiem impetui, nixuique cedentem, dc raritas resistendi imbecillitatem inducat. Atque ideo Galenus.' densum dc durum corpus quae siccitatem consequunturὶ tolerate spe inereque omnia,quae ipsi extrinsecus occurrunt, profitetur: quod magni roboti, in-idicitim est. Hinc pagani de ruricolae, quorum duriora be sicciora sunt membra. ad liborem fetedum, de ad corporis velle mentiores exercitationes sunt magis idonei: contra urbani, molliores, Se lium idiores, ad eadem sunt ineptiores. Et ex Avicenna qui petrosa loca incolunt, dura Se sicca habenteorpora. suntque in bello fortes. Ac demum phrenitici qui secundum cerebrum maxime unde vis animali; plodit incaluerunt, bc plurimum sunt exsiccati, seipsis robustiores evadunt. Vtriusque tali dem qitalitatis concursum, id praesertim probat. quod robustiores quosque lati pectoris, de hispidos
279쪽
cue aduertamus. Etenim pectus latum,cordis i quod interni caloris per uniuersum influentis est Isocus calorem ex Galeno ' significat. Et corporis hirsutia,praesertim si pili nigri sint.duri, de cri L lpi,siccitati, caloti coniunctae indicium cst ex eodem,' dc Avicenna. ν Quam autem euidens robo iris signum sit hirsutia,inde licet colligere: qudd Messeniorum ille sortissimus Aristomenes, qui a Paulania, ' ob trecentos hostes propria manu,trino conflictu occisos, ter sacrificasse refertur ι di-,icatur a Plinio corde trispido,& piloso inuentus. Sed horum pilos duros esse oportet, c)m molles humiditatem calori sociatam indicantes, lacitatis potius , quam roboris sitit nota. Quapropter, recte Aristoteles s signa fortis corporis talia recenset,pili duri; figura corporis erecta:ossa, de costar,
ide extrema corporis sortia 5c magna: venter amplus ta contractus ad se : armi lati de distantes, nee valde colligati, nec omnin5 dissoluti:collum sorte,non Vehementer carnosum: pectus carnosum delatum:atque alia,quae omnia,calidae desiccae temperaturae totius corpori sunt affectus de notae. ubi aduertendum est Aristotelem ανδ Mu σωματος μεια, seu sortis corporis dicere , non hoc est robustii cum sit animi potius quam corporis virtus, verb, dc robur ad corpus. pertineat. Quod cum in ethicis, sortitudinem cerni in maxime forin idolosis rebus , de fortem praesertim in bello impertertitum dici asseruerit: significare in physiognomia velit, robur corporis, maximum esse de princeps fundamentum fiduciae animi,in cuius ac tormidinis medio,veram fortialtudinem consistere dixerat in ethicis.
corporis constitutio, ad ingendi praestantiam maximὰ valeat.
SPi UT AIis ea sustantia qua corpora nostra informantur ideδ anima vitarum s si vim He. braicae lectionis ut plurimi adnotarunt sequamur J appellaturi ' quod uni eidemque homicii,
vegetantem,sentientem dc intelligentem Vitam largiatur. Quod tamen cum antiquorum plurimitam Graeci quam Latini,imo Sc Hebraei non conciperent nec crederent eamdem planh substantiam de corpori immersam posse in functionibus naturalibus,atque iis quae brutis etiam communes s ni edendis occupari: de qua ii supra nos eminentem, ratiocinationi spiritualiumque rerum contemplationi intendere: ab , νουν : ab anima mentem: dc Nemamaliua Ruach,distinxerunt. Neshamati, νουν, mentem: ratiocinatricem, spiritalem de separabilem esse substantiam assirmantes. Animam vero, aetera vitae olficia exercentem,& corpori assi xam asserentes: vario ae inde erroneos conceptus inferentis. Nos vcio, licet Vocum omnem illam diuersitatem retineamus: unicam tamen,& simplicem forni im,dinersarum facultatum sentem agnoscimus,quam ut ratioeinatricem, dclogisticam,mentem de nceps vocabimus. Menti ergo quae ingenita est,& a natura insita vis, in. genium appcllatur: quasi ingenitum, dc ut aduertit Scaliger eodem significatu, quo is ἐμφυ- dicitur a Graecis. Sed hunc ipsum ingenitum menti vigorem non ita cum eodem Scaligero,' comtrahimus: ut solam sagacem vim mentis dc inuentioni, δυναμιν, ingenium esse dicamus. Etenim cum menti innatum sit, in eorum quae sensibus occurrunt cognitionem ferri; cognita comprehende te: comprehensa mox admirari: eorum vero quae admiratur,naturam dc causas inquirerer ne non quae inquirendo occurrunt,iudicis libramento discernere: singula ad bonum vel ad malum stnem diligeret ac demum omnium meminisse. Ingenium, eam ingenitam menti vim appellamus, secundum quam, ea apta nata est,omnia haec,vel eorum singula,bene aut male exequi. ne quisquam existimet nos ingenii significatum ad plura quam par sit extendere: meminerit, Aristotelem, ψ qui licet nullam habeat singularem vocem, quae integre id significet, quod ingeni, appes
latione Latini comprelienderunt: tamen quod naturali illi mentis aptitudini conueniret, eum te. te intelligeret) ingenio sit, pus A appellaise : hoc est bonae indolis,dc bonae naturae: quod omnia quae mentis sunt,in ingenio dc natiu/ 1n dolo , praelucerC censeret. Latinae a..tem vocis energiam, 'lminiselle expressit Cicero,' cum duo genera Virtutum menti inesse dicensr ψnum earum quae in generantum aliud voluntariaru carum quae deinceps acquiruntur:prioris generis est,inquit docili tas,memoria,quae fere omnia appellantur Vno ingenii nomine Sed pressius omnia quae adnotaui
muς ingenii voce significari,indicauit Nonius : clim ingenium,inquit,est naturalis sapientia. Quae ut ex Aristotele colligitur, cum sit sublimiorum rerum,exquisitissima scientia r fieri non potest,
quin in eius acquisitione omnes mentis functiones exerceantur. Atque ideo quae naturalis sapienta ia dieitur; sit omnium facultatum mentis, indicus nobis a natura expeditus vigor. Quae, licet non tim de ingenio absolute,ut a bono,malsive abstrahit dici videantur,quam de bono: cadem tamen. indieant,ingenium esse natural m id praedicta omnia bonam, aut malam hibitudinem. verum, ne quod a nobis assercum est,imbecillius confirmasse videamur: singulatim, illa omitia iii genii signifi
280쪽
Theorica. De sanitate,&opt.COrp. habitu. 237
gatu comprehendi probemus. Ab ocimitorum ergo perquisitione inchoantes , cuius acrem solertiam vocat Aristoteles. Clim nulli his nobis Maurrant aduetiarij, id solum ex Seneca Rhetoteli produeamus, qui de sereno Cassio loquens et vir erat,inquit, praesentis animi, ta maioris ingenij qiuam studij, magis plaeebat in ijs quae inueniebat,qulam in iss qnae attulerat. Comprehensionem etiam occurrentium ingenis esse: praeterquam id probat,quod ex Cicerone allatum est, do ei litatem sab ngenij nomine contineri: illud ipsum eonfit mat, quod bono ingenio puerum aut adolescentem l esse dicimus, qui ad discendum sit promptus. unde ab Atistotele, k ἐυμα εια, ingenij pars esse eonceditur; quae recti constitutio ad disciplinas apprehendendas, explicabitur. Discretionem veto iudiciumque comprehensorum,ad ingenium similitet pertinere: aperth docuit Aristoteles, cum ait. seu ingeniosum esse,cui insitum fit a natura, ut tectE ludicet, & veth num eligat. Necnon cum scribit,i eam veram esse ευφυιαν posse rectὸ eligete verum .dc sugete falsum. Inuentorum autem naturalem in bonum aut malum conoeisionem , ingenio etiam convcnire indiearunt,qui ingenium bonum aut prauum appellarunt. Terentius enim, bono ingenio eum adolescentem dixit qui quae promiserat obseruaret. Et Plinius Iunior de Caecilio Classico, homino dedo M aperth malo loquens; malum prauumque ingenium hominis appellat. Atque idem. Catullum Messalinum luminibus os Datum, ingenio saeuo mala caecitatis addidisse scribit. Memoriami tandem ingenis dotes complere id comprobat,quod Cicero, 'quae quoque die dixerat, audierat, egerat,eommemorare vesperii dicat esse cxercitationes ingenii. Et 'Curionis Oratoris obliuiosami memoriam, variis incusans indiciis te a magna immemoris ingenis signa esse scribat .Quare,tot profecto mentis dotes, vis ingenis complcctitur. Quibus prout quisque valet; lers,acre,acutum, num saecundum, aut omnino illuit re habere ingenium,dicitiir. vii eos,qui inuentione, comprehensione, iudicio . ἐυηθεια, vel memoti a caruerint robtusi, tardi, hebetis, praui, immemotis aut planE inertis ingenii esse pronunciamus. Neque enim omnia, singulis insunti& magna ipsa ingenia.vix plusquam in uno eminuetunt opere:vt longi inductione confirmat Rhetor seneca. Ita paucis admodum ea omnia desunt:quos,ingeniosis opponens AristoteIes ἄν-θ inc id est insensatos appellar. Quae eum ita sint,de quid sit ingenium pateat; undetiam tanta ingeniorum varietas nascatur, in. quiramus : de quae ad ingenii praestantiam maximὶ valeat consi itutio,dem im inuestigemus. vulgaris est sententia pro varietate temperamentorum euariare ingenia. tra Galenus. qui mores etiam animi temperamentum iEqui singulari libro probare conatus eth Nec mirum, ut enim, eL sentia facultatum, nihil esse, praeter qualitatem temperamenti asseruit. Picolomineus eidem adhaeret in moralibus. Ioannes Huartus libro examinis ingeniorum non solum vulgari huic opinioni assen. titur toto Iibro ac praesertim capite secundo , sed praeterea intellectum esse potentiam organicami profitetur: dc nihilominus,animam rationalem immortalem esse postmodum contendit ' Ru ij tum praecipuae rationes sunt hae. Prima,qubd quae causa est differentiae eiusdem ingenii a seipso peti diu as aetates I ita ut non solum eius vigor mox quidem increscar, postmodum vero imminuatur; sed etiam aliam atque aliam, ad has, aut illas artes,sc scientias,facilius aut difficilius ediscendas ap-l titudinem eonsequatur Ieadem etiam est causa discriminis plurium ingeniorum inter se, Sed omnisi illa varietas, eidem ingenio per mutationem aetatum adueniens ex varietate temperameurorum nas, vitur. Ergo oc illa,quae inter phara ingenia adnotatur, cuiusque craseos diuelsitatem sequetur. Secun. Geontrariorum effectuum,com riae sunt causae sed perturbatae dc varie delirantis mentis causae, sunt variae cerebci morbosae diste et annae,a quibus phrenetica, melancholica, dc maniam deliria nascuntur.Ergo, varietas omnisnatiualis aptitudinis facultatum mentis,adiuersitate salubrium tem-l peramentorum, am miginem dueet. Tertio. aduenit per morbos aliquando, pro diuersa disseten-l tium organotumlefione, inrillectos operationes laedi, imaginatione integra. ω illaeis memotis e dcoontra: ut di tres exempIis comprobatum , Galeno legitor. ' Ergo δc singulatum illatum naturalis aptirudo,quae minata ingenia inter se variὶ dascriminat . , diuersa eorumdem omanorum naturalieonstitutione pendebit. Ptioti sententiae ex integro aduetatur Senecat ' qui insita nobisesse inquit, orantum aetatum.omniumque annim seminarde magistrum ex oeculeo Deum , ploducere ingenia. Plocius autem de Porphyria bisuiuiomineo supra relati: praecipuas discriminis ingeniorum causase ea esse dixerune Primam quidem aiunt esse propriam animae affectionem siue per naturam ei com . petentem.fiue per electionem. At iam, inspirationem eorum numinum quae animae praesum. Et rettiam Melestes influxus. Ill . Vetum nulla harum sententiarum nobis undequaque placere potest. Non quidem prior: quod eum ingenium fit mentis natiua ηd bene aut male Operandum aptitudo: mentis antem εο rationalistratris animae ficultates,si spiritales, de inorganicae t ut ratione probatur, de ex fidei principiis nee Mid infeltut J fieri non potest. ingeniorum discrimen ex sola temperamenti diuerfitate pendere Facultates mentis,intellactum scilicet, de illi cohaerentes, inorganicas esse, ex eo probamus. Q uod i