장음표시 사용
301쪽
vel deprauatur. Laesionem autem & frustrationem hanc ut norat Galenus,' velfacilitate ut mox a nobis explicabitur scilicet secundum instrumentum, laesi accidere:vel externo q-iam errore in texueniente. Facultatem autem laedi,aut suae substantiae culpa ut loquitur Galenus, ' Mest per ime. periemiaut si morbi alicuius instrumentalis utpote tumoris cuiuspiam vitio impediatur. Ab externo autem errore: vel propter cibi ac potionis immodicam copiam, vel propter qualitatem alienam, vel propter intempestiuitatem, vel incongruum ordinem vel vitiatum excrement x, vel somnum exiguum. Notandum secund laesionem actionum culpa saeuitatis ex Galeno adueniemem,seu ob morbum organo inexistentem ivet E symptoma esse.atque a morbo proximh dc immediaia produci. Ac si propter externum aliquem errorem,aut nimiam passi resistentiam, citra praeternaturalem a sectum organo inhaeretem accidat: nee debere causae mcirbificae symptoma appellari ut Captuaceio placuit. cum ad talis actionis productionem atque ideo laetionem,causa morbifica activo non comcurrat,sed passive tantum . nimiu resistendo:nec morbi,quoniam eius effectus non est, cum nulla sit in organo vitium sed potius accidens dici naturalis impotentiae, q- costitutume nostrae naturae gonueniente integra aduenit. Cum enim ad perfectam actionem requiratur agentis ad passum proportio: non est in agente vitium si passo, illius potentia naturale & familiarem activitate excedente; illud,huius resistentiam non stiperet. nidus adnotatis,die imus tandem,illud quod effecti vh in nobis proximε actionem laedit:esse vel morbum vel natural in memNi im tentia: atque ideo causam morbificam a definitione morbi praesertim excludi, per c ni particula: per se primo. Quoties enim crusa morbi fica,ad nocendum effective in nos aliquid influit non ante actioncm laedit, quam morbum intulerit. Vetum voce etiam affectus,causas omnes externas. necnon pleri, ra, cochymi m,
ω similes a morbo ideo distingui quhd ea vox, edm qualitateni dicat, non quod effcicter,sed quod formaliter tantu assicit suo signifieatu comp ectatur. Adhuc ver b in praedicta insurgentes nonnulli, ob ijciunt falid dixi morbum proxime de imm diath actionem laedere 1 cpiod actio non anth possit iquoquam laedi,quin prius, principium ipsum productivum actionis, facultas sci licet offendatur. Quibus respondemus,facultatem l seu ab anima indistincta seu ab eadem diuersa dicaturi nullam in se offensam pati;vade apud Aristotelem si senex haberet oculum tuti enis videret ut iuuenis: sed cum illa instrumentis de organis ad operandum indigeat his a morbo qeprauatis,actionem quidem immediatὸ,facultate autem nulla ratione laedi. Cum aute etia ipsum laedatur organu,non propterea actio mediante organi laesione laeditur,sed immediate Na eum organu formaliter a morbo laedatur quando praeternaturali constitutione afficitiar; actio essicienter primδα per se 1 mebro quatenus ueconsti tum est,atque ideo amor ipso qui ea ipsa est talis membri constitutio. laesionem patitur. Et de hac inunediatione laesonis.intelligendi sunt relati termini qui in morbi definitione ponutiar.
Demum quia plerumque variis ex causis Contingit corpus nostrum ita constitui, ut actiones minus perfectE edantur, nondu tamen sie affecti Medici industria ob leuitate offensae requirant,&propretquae nullus se aegrotare dixerit: Galenus, actionis vitium cuiusque praeter naturam suam male ha sentis membri, no ante morbum decernemus inquit quam ad sensibilem magnitudine peruenerit.
Atque ideo in definitione praedicta ea conditio,sensibiliter apponitur:quod Medici sensuales arti fices,non sola ratione ut Philosophi,sed sensu rationi coniuncio ducantur Hinc licet Aristoteles
inter sanitatem & aegritudinem tanquam inter contradactoria aut saltum priuatiuε c5traria nullum medium admiserit: alenus tamen passim, neutram constitutioncm mediam inter utramque saeit: Herophilum ea in parte seqClitus. Quod cum eatione nec perperant assertum esse iudicamus. Licet enim Galenus non ignoraret, rei naturam acutius examinanti constare. in quociique statu actiones
corporis vel integras edi vel aliqua ex parte labefactaritatque ideo absolute loquendo corpus vel sanum esse, vel aegrum,cum magis ac miniis non varient specie eademque leo authore 'sit natura incipientis & inc ri scenti, affectus. Tamen cum medica omnis contemplatio ad opus referatur, sicqs rerum naturas distinguere oporteat,prout scopi agendorum euariant: & quosdam in bono habitaeonseruare oporteat quos inculpathsanos sensu detegimus; alios curare quos apparentibus sigilis aegrotare iudicamus:ac demum nonnullos praeseruare ac reficere Conueniat, quos externa indietanondum aegros esse aut iam recens aegritudinem praetergretas denuntiant, interim tamen a bono
habitu deerrasse vel ad illum nondum rediisse significant. Merito affectuu corporis tres esse classes cum Galeno statuerunt Medici sanitatis scilicet,morbi,& neutrius status quem inter sanitatem Semorbum medium faciunt. Acuius medii status affectibus illi qui praeter naturam sunt, &morbi dicuntur,ea sola voce sensibiliterὶ indefinitione addit distingui ur. Tande actione laedere dicitur. No quM ea corporis e5stitutio quae praeter natura est,entitate ipsa actionis seu ut in fluxu est,se aut terminatiue c5sideraturi offedat:sedqubd organu sic costitutu a morbo qui illi formaliter insidet lita ab hoc formaliter essiciatur,ut non possit stinctionε sibi ii dictam integrh de perfecth exercere. lSed opponit iterum Argenterius,' definitionem assignaram manca adhuc esse,quod per eam quaeda l
302쪽
l Theorica . De morbo, morborum Caussi S. 2 Si
causae morbifieae,5c symptomata nonnulla a morbi ratione minime excludantur. Duriorum enim eduliorum copia ici venuinatam iniecta,coctionem per se bc proxim. labefactat mec non fascia, catena liave vincula pedibus indita progressionem impediuul; neutris tameia morbi nomen concedi. tur. Praeterea flatus in sinistro coidis ventriculo contenti aut copiosior intra pericaidium aqua , palpitationis causae, pulsationem cordis immediate deprauant:& croceus color per corneam tunica effusus, licet sit qualitas mutata.& de genere lympio malum,tamen visionem prim ὁ, per se, εἰ sensibili. ter deprauando laedit;cum sit proxima causa ob quam omnia intuenti crocea appareant. Ad quae dicimus iam antea uniuersim fuisse responsum, particulatim autem;illam duriorum eduliorum copiam ερ vincula pedibus iniecta; a morbi definitione excludi, quod non sint corporis affectus aut entitates eidem inhaerente sed extetna tantum impedimenta agendi. Quod si corpus afficiant aliquando , id per impressum quempiam colpori affectum faciunt: qui si ut dictum est actionem laedat. morbus fis. tutus est,eaetera causae. Flatus in ventriculo cordis inclusi praeterquam non sunt corporis affectus: piaeterea proximε de immediate pulsum non deprauant. Diastolem enim cordis ad tantam magnitudinem efferunt malam conformationem inferendo, dum cordis cauitatem sinistri ventriculi parietibus nimium distentis, praeter modum ampliant systolem verδ dc maiorem θc frequentiorem procurant aucto contractionis via. At copiosior peti cardi, aqua,non per se, sed per accidens, cordis saltum ficvehementem illam cordis versus costas eleuationem causat: scilicet ex eo quod quae spirituosam alii quam substantiam continent, si aquae immersa sursum versus agantur,cum multo maiore impetu efferri soleant,quam si in aere mouerentur. In hoc enim propriae tantum facul ratis viribus aguntur: intra aquam Wero spirituosae etiam substantiae quam continent leuitate, ad celerius M altius emer. gendum impelluntur. Quod ad illam vero spectat immutatum corneae colorem, qui praedictae visus allucinationis est causa: respondemus primo etsi tale corneae vitium visionem laedat, quod patii pii. mo videndi organo subseruienti insit;qua male affecta ex Galeno. visionem laedi necessum est: ta-f men idipsum morbum esse negamus , quod visionem per se cuius productionem ne instrumenta Dequidem attingit, non laedat. sed per accidens tantum, quatenus scilicet species visibiles per corneam l transeuntes modificato inquinans. facit ut externa obiecta aliter colorata quam sint visivae facultati in crystallino repraesententur. Secundo dc nostrae doctrinae conformos respodemus. illi vitiato colori morbi definitionem integrE conuenire: quod primo de per se, obiecti vh saltem visionem laedat. Hanoque speciem s ub mala conformatione coprehendi censemus: quia illa crocei Coloris insectio ἀχροι- corneae conuenientem corrumpit. Alterutram autem viam eligere malumus, quam vel cum valelio,
i quatium morbi genus huic solitario affectui assignare, vel cum Mercato, haec&similia a commul ni mo ibi definitione tanquam tara excipere:& multo miniis cum Fuchsio, ε affirmare humorem ip-lsum per corneam effusum esse morbum. Huic etenim cum se substantia, atque interim nullius vitae iparticeps nullo modo ratio morbi conuenire potest . qui accidens est, de partis viventis quidam mo- idus. Nihil autem in conuenit id ipsum quod alterius morbi scilicet obsti uctionis vasis cholido ei est symptoma transire in morbu aut morbi causam in alia corporis parte, quam in primarii affectus sede aut ubiuis,sub alia tamen assiciendi ratione. Ita acre dc mordax excrementum accidens morbosae ca. lidae intempetiei iecoris, per intestina deerrans. fit causa moibi, dum ulcus intestinoi u Sc dγsent etiam excitat. Nec plane hoc mirum cum ex Aristotele,' idem possit esse causa M effectus eiusdem . sob diis li uerso genere causae. Atque haec ad obiecta satis. Ex quibus reliqua omnia quae opponi ab aduersat iis possent eommode diluentur.
De primar,s, s essentialibi morborum digerentis.
diuersas species varie distinguntur: doctrinae methodus expostulat, ut postquam morbum velut toni quodda uniuersale defininimus eum de lub eade ratione in subiectas partes se speetes diuidamus. cum soleant pet essentiales disserentias distingui: recth ex diuersis modis qui bus praeter naturam corpus humanum assiciendo actiones laedunt, morborum differentias ab essentia petitas colligemus de primarias species inueniemus. Corpus autem hoc nostrum assici praeter naturam potest a vel naturali te perie,quae similariu est propria,alterationem passi. vel vitiata conformatione, quae praeser. tim dissimilariu est membrotu: vel soluta unione continui,quod utriusque generis patribus aduenit. Quare non diuisione accidentis in subiecta ut visum est Fernelio, atque Argenter of , sed vera diuisione generis in species Galenos. morbum partitus est, in intemperiem, malam co formationem, M lutionem continuitquae prima sunt genera de differentiae, seu species primae morborum. Re enim inrellecta, voces quae apud antiquos medicos in via sunt minus Controuertere licet. lntemperies,similaribus de homogeneis corporis partibus, quae immediate ex elemetiscopo nutur .eo
303쪽
t sique qualitates retinet,primis Se proprie aduenittivi in eisde,tematura primatos udu namiainest. Ea verό in ptimatum qualitatum,caloris,frigoris,humiditatis,& siaritatu,vltra requisitam a natura tempetiem immoderatio. Quae,vel simplex est,uel composita. Simplex, dicitur unius tantam quali. tatis excessusaeaque quadruplex est. lida,fiigid humida, Ec sicca. Composita est duarum simul qualitatum excessus:qui quadrupliciter etiam accidit , quoniam tot modis eminentes qualitares prime coire possunt. Veram quia indici intemperies non fiamatitet tantum sed effectiue etiam considerant,de vis efficientis non sollim qaesitatum gradus, sed agentis etiam substantiam sequiruncalidam quidem intemperiem , Gloris incremento solem, tam intensi-ub quam extensiuὲ concepto ι frigidam vero vel 1 remissione caloris, vel ab exolutione etiam calidi
denominant. Vtraque prarierea tam simplex quam eomposita intemperies, vel cum materia est, vel sine materiae , Cum materia fiant, si cum materiae calidioris aut frigiatoris alteriusve in partem ali. quam affluxo,aut effusione per totum excitentur. Sine materia vero , dum citra omnem materiae peccantis concursiam,alicuius qualitatum primarum insolita M praeter naturalis in nobis fit imprensio. ut refrigeratis a niue,deastis a sole M igne,immodicὶ exercitatis, ab austro aut balneo emollitis, ae similibus accidit. Est M alia intemperierum disserentia: alia enim aequalis est, alia inaequalis. Equalis ex Galeno, ' dicitur quae partieulas aequaliter, id est secundum omnem partium ipsarum tam sensibilem quam insensibilem heterogenei talem,occupauit,& veluti aequisititia quaedam natura est. Inaequalis vero ea est,quae ut idem Galenus f docet, quae aliquibus quidem non autem omnis bus heterogeneis distemperati corporis partibus aequaliter inest Caeterum,etsi octo sint tantum primae intemperierum species: quoniam tamen excedentes illae qualitates, magis aut minus indefinith, intendi possunt i recth Galenus v immoderata 5e intempetatas constitutiones. indefinitas, de penEnumero infinitas esse asser t. vetum disputandum occurrit hoc Ioco,num praetet intemperies, at in morborum genera similaribus partibus adueniant. Fernelius enim, Se Argenterius, cum similaribus partibus inquiunt, non temperatura soldminsit agendi instrumentum sed materiae praeterea dispositio varia inueniatur ι velut tenuis aut crassae, ratae vel densae,mollis aut durae, laxae vel astrictae,acuti vel obtusi sensu si a quibus pars ad operandum
aptior aut ineptior redditur: ac demum propria cuique parti forma tributa fit citonum causa s ut Ioquitur Argenterius J seu tota rei substantia secundum Fer Ilum, quae ab illo essentia, de species etiam appellatur,ae dieitur esse perfectio& integritas qua res unaquaeque consistit. At cum pet haec tria pars omnis subsistat, per haec ipsa tria, aiunt, easdem vel benὶ vel math subsistere necessum estiquorum integritas 5c moderatio, partium sit sanitas, eorumdem vero opposita immoderatio,morbus existat. Quare ut partium similarium sanitatem; ita dc earumdem moibos in tribus constituunt,triaque faciunt morborum partium similarium genera : unum materiae, alterum temperamenti,tertium totius substantiα Quae sententia,ut ab antiquorum Medicorum doctrina plane aliena est. ita rationi minu s consentanea videtur.
Galenus quidem solos in intemperie morbos similaribus membris ascribit: cui consentiunt non Auicennas solum, de Averthoes sed uniuersa Medicorum schola Fernelio antiquior,de eodem tu .niores plurimi. A rque id quidem metitδ. Licόt enim varius membrorum substantiae modus, de partium feeundum materiam dispositio,ad integras aut vitiatas actiones edendas varis concurrat, absique sensibili temperaturae primarum qualitatum euariatione. Ceasities enim ηαγrptuis ventriculi ad perfectiorem cinionem plurimum ex ipso Galeno, iuuat. Quod in auibus certo comprobamus. quae non tam ob intensiorem ventriculi calorem, quam ob crassitiem corporis eiusdem , durissima quaeque concoquunt ια semina integra, imo dc struthiocamelos ferri frustra conficiunt.Eiusdem verblaxior tenuiarque textura,etiam citra apparentem intemperiem, ingentem coquendi imbecillitatem inuehit: unde vulgo essertur,illos ventriculum habere papiraceum quorum vis coctrix imbecilla est. Illi prauerea apud Galenam . quorum cerebri substantia tenuis est, ἀγχι, ia,seu ingenio ut vulgo reddunt interproees,seu acrimonia ingenij,aut ut habet Aristoteles, solertia, oc bona modij conie- ctatio breuissimo tempore, plurimum valent, de hebetiores quorum cerebri substantia est classior. Lichi etiam substantiae modi non tam primarum qualitatum coneut sum in mixto sequantur, quis variam heterogenearum paritum materiae coagmentationem: uti ex Galeno eolligitur, ν de nos alibi probauimus: i tamen quia substantiae modus qui 2 prima consorinatione contractus est, aut per aet tum mutationem secundum naturam In quibusvis nostri corporis partibus acquiritur, neque in peius ex morbo ruere, que in melilis remediorum ope emendari potest, quam per ea quae earumdam partium temperiem alterando immutant: rect E a Galeno canet itque Medicis assertum est huiusmodi praeternaturales affectus in intemperie consistere. Ac maximὶ si meminerimus, ut alias doeuimus, temperiem apud Medicos ut totam substantiam etiam significat,illud aggregatum dicere, quod ex particulari primarum qualitatum graduatione,& peculiari substantiae modo constans, est primarum
304쪽
Theorica. De morbo,& morborum causis. 2S9
saeuintum instrumentum. Praeterea aduertendum est rem pressitis speculanti, nequaquam ut cum Fernelio voluit Argenterius, tales euariati substantiae modi affectus, in similarem patiem caderet quatenus absoluth similaris est; seu ut idem Fernelius loquitur infotmis est sed ici similarem adsensumquatenus dc ipsa quodammodo ossicialis 3c ut adnotauit Galenus, ' organi pars est. Non inlatia ergo Fuchsius, ' Erastus, Imbertus, y de Riolanus, 'predictorum sententiam plurimis refutarunt,quae apud illos legi poterunt. &iuxta praedicta examinari. Sed ea adhuc in parte magὶs a Fernelii Argentetitque sententia recedendum existimor cum non materiae solum, imo Ec bimae etiam nouum morbi genus inuexerunt Quod quam sit imaginarium ex eo patet, quod aduersari, in eo explicando quod formam nuncupant maxim. torqueanture id formam aliquando, alias specie essentiam aut totam substantiam appellantes. Quae eum inter se differant ut ex metaphrsica discere lichi r quodcumque horum dixerint, non dissicit Eetit demonstrare, vel in illud tal morbi rationem non cadere,vel cogi illos cum Galeno idem sentire. Si enim de substantiali hominis forma loquuntur: quomodo potest illa quae spiritalis est,nullum nacta contrarium,intensionis de remissionis incapax; eam mutationem ferre . e unque in se oblaesionem pati quae morbuiesse dicatur. Neque errorem dicti excusae,praeter principem totius formam, partiales introducere similatium partium formas. Cum dc falsum id esse probatum iam antea sit, de nunquam intelligatur substantia talis formae.ea in se subire mutatione posse, qua morbo affecta esse dicatur. species ea natura est quae licet in singularibus insit comunicabilis multis numero differentibus,ab omnibus tamen eonditionibus indiuiduantibus abstrahit: impatibilis, nec sanitate frui nec morbo labor re natae Egentiam, quae in iudi uisibili consistit, nullus est qui possit aliquando integram, mox laesam aut praeter naturam constitutam imaginari Tota substantia per se praecisE sumpta ex materiae de formae unione consurgite quae cum sub ratione totius 1 suis partibus non nisi unione differat: inter huiusmodi autem partes,sorma in se,morbi sit incapax t materia veris prout per membra tam similatia quam dissimilaria dispersa sit non aliis morborum speciebus quam tribus illis primariis a Galeno recensitis subi Iciatuit earumdem autem unioni tandem non aliud adueniat vitium quam dissolutio,quae in vivente mors est,non autem morbusmullum erit morbi genus quod toti substantiae ut tali competat. Quod si cum Galeno,qud demum inclinare videntur,per totam substantiam significare velint id quod in singulis similaribus partibus quatenus sensibilia sunt corpora cuius. que proprietatem constituit: cum id cuiusque indiuiduale temperamentum esse docuerimus i 'omnis similarium partium laesio a praedictis toti substantiae tributa, erit in intemperiem referenda. Sed contra Fernelius, cum spiritus innatique caloris,inquit,dissipatio fit, aut extinctio: per vigilias quidem, labores, inedias, atrocesque dolores, dissipatio ι per strangulatum vero, dc penetrabile extremum frigus,extinctio: cum item per putredinem de substantiae partis dissolutionem in gangraena,sphacelo. in phthisi, in iecoris, lienis, aliarumque partium corruptela,pes ,lue Venerea, aliisque malignis affectibus, totius membri substantia spirituosa carnosa de solida eitta manifestae vilius intemperaturae impressionem corrumpitur,de grauissimi inde nascuntur affectus: nonne huiusmodi morbi cum ratione potius ad totius substantiae corruptelam, quam ad intemperiem referenturi vertim nihil haec ratiocinatio conuincit. Exolutio enim aut extinctio spirituum vitalium. morbus non est sed morbi causa,frigidae scilicet intemperiei. Quod huiusmodi spitieuum ealo. rem a corde influentem vehentium,& eumdem in reliquis membris fouentium exoluta substan. tia,aut suffocato calore t calor qui in partibus ad operandum est necessarius, aut plus iusto rem illatur,aut extinguatur. Animalium vero spirituum dissipatio,non aliter laesionis actionum aniti inlium est causa,quam ex vitio formationis in via:quod neruorum cauitates deductas,vel ex spirituum defectu veluti per σύμπτωσἈ dc concidentiam coarctenturi vel spirituum loco, vaporibus crassis Mad supplendum illorum usum ineptis, obstruantur. Fixorum autem spirituum pingui humido adhaerentium exolutio i quoniam non nisi marcescentibus de tabescentibus aduenit, per colliqua. tiones de febres,siccitatem dc marcorem inducentes ; effectus est euidentis intemperiei. Putredo primarum qualitatum effectus, ut ex Aristotele, dc Galeno , aliisque Philosophis putredinis naturam definitionemque excutientibus comprobaturi ab intemperie mixtum ad dissolutionem ducente excitatur. Seu illa,ab elementati aliquo agente producatur t seu 1 superiore causa , per qualitates elementariis congeneres aut quae has in se eminenter contineant, imprimaturi venena, ac tabes per vulnus ab animante inflictum ess asa,aut halitus ab phthisico aut peste infecto exhalans nec tota substanti nec in totam substantiam aliter agit,quam per tale, dc sibi proprium vehementis activitatis temperamentum; totius corporis,aut partis alicuius temperiem, miti celeritate
Quibus ita constitutis, ad secundum principale morborum genus examinandum veniamus,quod in mala con&rmatione consistit: quoniam viventes nostri corporis partes. secundo praeter natu-
305쪽
ram assici contingit,si quae quibusque necessaria est conformatio oc configuratio vitietur. Contat matio autem in organicis & instrumentariis partibus attenditur: seu hae sint similares, seu etiam dissimilares. Nec miretur quisquam,in partium similarium censu aliquas organicas a nobis recem. c. .. Vt animaduersam est a Fernelio, ' dissimilares quidem omnes instrumentariae s h. μι-r non tamen omnes instrumentariae dissimilares existunt. Nam quaemadmodum Galenus , i docuit 't L .. Ilum crystallinus qui planE similaris ei substantiae,primum est videndi instrumentrum. Et venae
quae apud eumdem Galenum et inter partes similares numerantur , instrumentariis ascribuntur. hit se Ac quoniam authore eodem Pergameno, k unumquodqxie organum secundum idipsum per quod sanum existens actionem iuuit,etiam aegrotans laeditur: quaelibet autem organa peculiari quadam h Li, red . . Consormatione & configuratione ad rectε operandum distonuntur; si eorumdem conformationi aliquod sensibile vitium aduenerit,id morbum esse necessum est. Vbi aduertatur,cum in totalibus f. s. ωρ ita membris instrumentariis,quae 3c dissimilaria sunt,aliqua omnino sit pars operationis causa, teli quae veris ad aliquem usum priori illi parti subministrandum creatae sint: non sollim operationem is. detrimentum pati,cum pars Llla praeternaturam assicitur quae operationis est causa;sed etiam quan do earum quae usum praestant naturalis constitutio insigniter deprauatiir Ea tamen distinctione est .sed ia, . opus:quod si asscchus partium principi organo subseruientium, non per se ipsos actiones impedi,t.'
sed ideo quδd primo operationis instrumento officiant, non morbi, ted morborum causae cognos- js cantu risi verδ primum operationis instrumentum nullatenus laedentes ipsam operationem impe diant,tum earum huiusmodi dispositiones morbi appellentur.Neque huic dominae repugnat quod lapud eumdem Galenum liabetur, quamlibet in animantis corpore actionem , peculiarem habete sparticulam per quam perficiatur i coque actionem laedi necesse esse instrumento ipsam efficiente quomodolibet affecto. Partibus enim quae usum praestant sc laesis,ut actio omnino impediatur, etsi iiistrumentum actionem efficiens positive non assiciatur,illud tamen quodammodo priuatili ε affectum est, quoniam ex inde priuatur tali aut sic affecto obiecto vel materia circa quam operati de heret. Conformatio autem partium quatuor omnino modis Offenditur,vel accidentali forma & fi lgura vitiata, vel magnitudine immutata,vel variato numero,Vel peruerso situ. Ad formae lacciden- .s talis scilicet,& quae in quarta qualitatis specie continetur in Vitia, reuocamus omnes substantiae modos qui parti ad operandum sunt impedimento. Atque id ex Cilberti, Auerrhois, Alberti, atque ..1 .c aliorum sententia quos Toletus rescit. Quod scilicet per huiusmodi modos, substantia partis non naturalem habitum. seu alienam
mam,aut constitutionem contrahat. Forn amque hic appello eum materiae modum qui ex interna
partium quantarum positione aut accidentariis dispositionibus illi connexas quomodocumque resultat. Cuiusmodi sunt non raritas solum,densitas, tenuitas, cras lities, bc similes: sed diaphaneitas seu coloris priuatio in crystallino, atque his pares. Figuram cum Suarer u voco lῖ . , ,.' modum in corpore ex terminatione magnitudinis resultantem. Ad vitiatam figuram spectant pri mum ea magnitudinis praeter naturam externa terminati O, per quam quae recta incurua sunt. Vt his accidit quorum crura introrsum aut extrorsum contorquentur,atque illi compernes 3c vari, hi j vero valgi aut vatij appellantur. Ita cum quae rotunda esse oporteret oblonga effinguntur: aut ali- .itercumque cum laesione actionis cuiuspiam,partium figura mutatur. Secundo ad hoc ipsum vitiaia letae figurae genus pertinent morbi in via: quales sunt meatuum multitudo ac paucitas; in his qui Mlaxiore de densiore sunt corpotis habitu : nec non eorumdem immodica dilatatio , ut in mydriasi .aneurismate,& varicibus: Ilcmque defectus ductuum,utano, uiua,mentuli ac similibus non per foratis: tandem& grandiorum capacitatum coarctatio, ut thoracis ea depressio quae ad phthisim ducit; de vasorum Sc cauitatum indebita vacuita concidentia,compressio,atque oorumdem I vii & i insensibilium meatuum Jobstructio. Tertio huc reseruntur morbi in superficie vitiata alaeuitate
aut asperitate praeternaturam contracta. Ventriculus enim&uterus si internam dc concauam su perficiem iusto Iaeuiorem ac nimium lubricam habuerint nec ei s nec scctum proia continere vataient:tracheae autem arteriae insolita asperitas raucitatem II scit. Magnitudinis vitiatae morbus nuncupatur, clim pars aliqua aut supra conuenientem naturae m
dum increuit aut infra substitit. Veluti si aliquando lingua ad tantam molem efferatur, ut ad nullam oris partem deflecti possit, plurimum etiam extra Dromineus: ut in m ini Iusberti quodamfi lio conspeximus. Vel si caput,aliudve membrum in inconsuetam magnitudinem cxcrescat: vi Lu dovico Bordino Massiliensi contigit, cuius caput ab aetatis anno duodecimo astiperciliis ad ver
ticem tantum accepit incrementum ut eliis Crani, circumferentia tres palmos cum dimidio compleat,eamque ipse iam molem sustinere nequeat. Neque huc solum pertinent naturae partium praeter naturam gxtuberantiae: sed etiam qitae nobis iam natis quocumque in casu superueniunt. Ideo que Galenus sub hoc genere morborum tecenset priapi sinum, & enchantida seu extuberantiam
306쪽
Theorica. De morbo, & morborum causis. 26 I
glandulae in maiore oculi cantho sim, atque alios eiusdem rationis affectus r veluti partieulareturi augmenta quae in ulceribus carne supercrescente fiunt. vique,tac illave membra frequendi sis magnitudinis praeternaturam peculiare Vicium eontrahunt: ita quibusdam etiam aliquando aecidit, eorpus uniuersum ad tantam molem evehi, e se loco mouere non possenti quemadmodum Nieomacho Smyrnaeo accidisse memorat Galenus. ' Contra nonnullis lingua tam parua est,ut plurimas oris partes attingere nequeati Et varia alia membra, veta principiis generationis. vela subseque te particulari atrophia dc tabe eam paruiralem assequuntur quae actionibus obeundis ineom.
A numero partium variato morbus exoritur,non solum quando pars aliqua deficiti ' seu pri- Ima conformatione desit ; seu deinceps vi auulsa sit; seu putrefacta exciderit: seu ex toto aut ex ls parte etiam resecta fuerit,membro priorem figuram non retinente quam imminuta magnitudine consetuat:sed etiam contra,cum pars aliqua superabundat: ut sextus digitus,adnata fronti cornua, pterygion seu unguis in oculo, polypus naribus adnascens, ac thymi verrucaeque variae. Lumbrici vel δ,aliaque animalia intra nos genita,&calculus:quia non sunt corporis paues 3e illius conformationem non ea ratione vitiant ut ipsam conformationem ingrediantur: nec praeterea primδ Mpet se actionem laedunt: apud nos morborum numero non ascribuntur, sed morbi causae di euntur. lQuoed si Galenus p haec morbis annumerasse videatur: supponatur oportet: eumdem morbi nomi. lnesub largiore significatu illic usum prout non solum partium in se praeternaturalem constituti nem denotat sed eorum etiam quae in eisdem continentur. Vbi aduertendum est ea quae in corpore tam in magnitudine quam in numero aut deficiunt,aut superant, non ipsa quidem in se morbos
esse ut illis vulgδ tribuitur:s d cum m irbi ratio neque substantiae neque quantitati per se conueniat sitque de genere qualuatis. morbi nomen ipsi tant lim dispositioni praeter naturam debetur, quae ex defectu aut stiperabund)ntia partium sequitur. Atque id vetum esse in ijs praesertim quae deficiunt adnotate apertissime licetaeum enim non entis nullae sint qualitates, neque membro de-l fieienti eonueniet morbi alitibulum sed illi constitutioni ex tali defectu emergenti, de per quam, organum ad operationem naturae instituto conuenientem edendam ineptum redditur, morbi no .l men eribuetur.
Tandem si naturalis partium inter se compositio dc nexus permutatur, vari j inde morbi fiunt,l quos morbos in situ, aut in connexione appellauit Galenus. ' Ad situm quidem pertinent, artuum l luxatio dentes exerti εc prominentes. omenti vel intestini in scrotum prolapsus: θι demum si quod
i in superiori loco collocari debet in inferiore sit positum, si dextrum fiat quod in sinistris debebati esse eollocatum,aut alitercumque pars quaepiam naturalem sedem mutet. vii crystallino in strabini mo aduenit. In connexu verδ fiunt mores,cam verbi gratia ligamentum aliquod aut laxatum, aut intentum eousque fuerit ut in ea parte articulationis motus offendatur. Sub quo genere conti. nentiir longior linguae nexus,qdem filum nostri vocantinc qui ad sermonem explicandum, εe laesugendum non parum officit : nec non preput ij nimia cum balano colliganeia, quae impeditne semen procuI & recta in mulieris uterum transfundatur. Ad hoc ipsum morbi genus pertinete v luit Galenus labiorum,palpebrarum,sedis,digirorum, aut consimilium particulatum natura sual disiunctarum eoitiemem math curatum in illis ulcus consequentem. Sed horum multa melius ad
primum genus morborum in laesa conformatione reducuntur,cum exinde aretatio quaedam nat i ratium meatuum nascatur, pro varia tamen ration idem affectus ad varia morborum senera re
Tettium porro ex principibus morborum generibus est 'solutio continui, ius significatu comtiguum etiam comprehenditur. Nec refert ut monet Galenus; si unitatis aut continuitatis solutiol dicatur. Ea verδ eum partium quantarum constitutionem plurimum a priori differentem vitiet, i de seopum curativum punὶ diuersum tortiatuni iure ad aliud morbi genus reuocatur. Est enimi pilor illa eonsormationis oblaesio organiearum propria,at solutae unionis vitium, in quascumquel emporis partes tam organicas quis inor ica similares quam dissimilares eadere potest. Quae- leumque enim illae sint,eaedem pungi,secari, odi ,rumpi, mundi, distendi, aut contrahi potat. Imo εe ipsae dissimilares, similarium ex quibus componuntur continuitate illaesa, unionis solutionem patiuntur,similaribus ab inuicem diuulsis. Sed praeterea clim omnibus tam similatibus quὶm dissimilatibus partibus,principum membrorum influxus ad vitam deamonem sit necessarius . ad quem excipiendum a continuitate disponuntur: utraeque , continuitatis solutione immediatb Ἀ-duntur. Atque ea laesione quidem non quae immediath peruertat principium operandi similarium, quod temperamentum est:sed quδd citra alterius lassionis interuentum, immediath impediat eo, cursum influxus ad operandum necessarij. Hinc nihil mirum si Galenus, prioris laesionis modum attendens dixerit,in similaribus partibus solum assectiones iuxta intemperiem simplicem fieri: p
307쪽
- ι. ., isterioris autem rationem habens, asseruerit solutionem continui morbum esse similaribus fic disil similaribus communem. Vbi aduertendum est cum apud eumdem ' egitur nullum insuper aegri-
i. cic . . . t rudinis gCnus rePeriri quod utrisque sit proprium: pro utrisque legendum esse alterutris, ve mo. Valesius alias in eodem textu manifesta repugnantia legerctur. Duplex autem in uniuersum est unitatis solutio: una incompleta dicitur,quam ali occultam appellant: alia completa, seu . manifesta nuncupatur. Incompleta caest, in qua violente quidem dc praeter naturam quorumcumque membrorum particulae ab inuicem secundiam quid distrahuntur, non integre tamen disiunguntur: ut in di Ihensione a flatibus, in tumoribus, inrepentina a calore rarefactione,aut contractionea frigore. Completa seu inani sta ea est, in qua pars a parte integre separatur: seu sectione fractu ra, aut quomodocumque aliter id fiat. Atque in utroque genere pro solutioni modo,alia longa est, lata,aut profunda : alia recta ut obliqua. Sed praeterea pro Varia natura partium quae continui solutionem patiuntur, dc pro varietate causarum sollientium continuum, diuerse fuere introductae unitatis solutionu denominationes. Quae enim in Cuticula fit, aut leuiter attingit cutem excoriatio appellatur. Quae ad carnem penetrat tam incidendo quam erodendo facta, una voce apud antiquos νω. d. it. idest vicus, ut videre est apud Hippocratem, dc Galenum dicebatur. b. t Deinceps vero sectio in carne communibus quibusdam vocibus νυμα, dc πληγε a Graescis nuncupata est;a Latinis plaga εc vulnust corrosio vero peculiari nomine ulcus fuit appellata, σψ, M. vel potius omnjs cruenta solutio continui in carne facta, Vulnus: purulenta vero Ulcus nuncupatur. Cuti de carni communis est distensio ac ruptio, quae apud Graecos ληγμα dicitur. In neruo autem incompleta sollitio, diuulsio, aut σπά - vocatur. Mollibus omnibus partibus , punctio ab acuto renui: incisio, a scindente instrumento; dc contusio a graui Contundente facta conuenit: quae posteriora Graecis nuncupatur. Ossi propria est fractura, Graeci -δc quae eisdem advenit fractura erroso, a Latinis dicta caries a Graecis Quae tandem dissimilaribus partibus' aduenit, similatibu ab inuicem diuiti sis , ἀπεσπασμα particulatim appellatur.
secunda fi s accidentali morborum disserenti'.
C A p v r III. VT morbis est essentiale corpus praeter naturam assicere, atque ex vario modo idipsum aru
ciendi, illi in diuersas secantur species: ita nonnulla cisdem per accidens adueniunt ex quibus variae morborum differentiae nascuntur, ad progno sim curationemque recte instituendam utiles. Accidit enim morbis vel simplices esse, vel compositost habere, vel non habere dependentiam ab
alio in magnitudine, more,aut motu euariare;totum,aut parte I assicere: plures, aut pauciores inuadere: permanentes esse,aut non: frequentes,aut raros esse, diuersis temporibus excitari, aut propriis temporibus distinguit habere. vel non habere typum: a diuersis causis produci t ac demum hune, aliumve exitum polliceri. Ex quibus sequentes oriunt i r morbo tu differentiae. Primu enim morbo tu quida sunt simplices,alii copositi. Simplices etsi Varie ut videre est apud Argenter tu, &'Ieoniectari ex Galeno, Iieti tame propriE happcllantur illi,qui unius sunt speciei ab unius rationis causa excitantur, bc citra alterius assest sis coii cursum corpus aut illius partem quamdam uniformi- iter assiciunt. Hi vero vel sunt immateriales, vel materiales: Illi dicum ut qui uullam habent praesentem humoralem causam,aqua vel producti fuerint vel foueantur: ut Intemperies calida ab inia solatu excitata, aut solitaria continui solutio, malave consormatio. Materiales appellantur qui ab humoris alicuius, aut alteriuL generis excremcnti vitio, vel generantur, vel uentur. Compositi dicuntur qui a priorum simplicitate quacumque ratione absunt. Hi vero duorum sunt generum: 'salij propriE compositi,& ex plurium concursu unitatem consequuti: alis implicati qui cum euidem tem ab inuicem distinctionem seruent, simul tamen concurrunt Compositi pro te adhuc sunt du. iplices,vel ratione formae, vel ratione materiae adessicientiam concurrentis. Compositi ratione sot-
'mae dieunt ut illi, qui cum ex pluribus affectibus specie aut genere ditiarentibus eamdem partem
infestantibus constent: unius tamen morbi formam rationemqile induunt, nec causa, nec ortu,
lnec sede nee terminatione disiuia chi. Tales sunt intemperies calida N: sicca in febre hectica, rigidas, Ze humida in βραδυπεψία e Itemque tumores praeter naturam, inflammatio, erysipelas, Cedema, M . schirtus; in quibus intemperies, mala conformatio,& solutio continui ad unam inflamatione verbie gratia constituendam cocvrriunt. Compositi ratione materiae illi dicuntur, qui licet in eadem parte' concipiantur,& ad unam speciem reserantur: tamen non ex unius tantum , sed ex multiplicis ma-- teriae vitio producuntur,quarum quaelibet diuersae speciei morbos excitare consueuit. Quales sunt confusae tumorum species, phlegmone erysipelatodes, cxdema sciri hodes,& similes. Necnon febres
308쪽
s Theorica . De morbo, morborum causis. 263l
l plurimae quae inter humorosas putres nothae appellantur, exquisitis oppositae: nothae dictae quia etsi typum sui generis seruent,degenerant tamen a modo inuadendi, ac desinendi a symptomatibus de motu earum quae in eodem genere exquisitae nuncupantur. Implicati illi dicuntur qui vel sedibus dissociantur,vel in eadem parte nati,curandi ratione sic inter se differunt,ut unum pro alio ali- .
quando negligi GaIeno mouente ' oporteat.
Prioris ordinis sunt illi,qui vel eodem tempore diuersa membra occupant: ut iecoris calida intemperies.&frigida ventriculi discrasia; ulcus in vesica, dc calida renum intemperies: vel qui licet corpus uniuersum eodem tempore aut per disparatas accessiones liniadant tamen in distinctis locis eum habent S: fomitem; quales febres diuersiae species eumdem assii gentes, ut te mana cum quotidiana,tertiana cum continua, aut aliae simul concurrentes. Quas Galenus ' complexas vocat, Q. et quando horis differentibus in aserintaeonfusas verb,quando eodem tempore incoeperint. Post c- moris ordinis sunt,uel febres diuersorum generum eumdem simul vexantes, ut putris cum flectica divel morbi plurimum inter se Zc forma de curatione dispares, qui eamdem partem eodem tempore tenent; ut vulnus cum contusione,vel vulnus in tibia,cum subiecti ossis fractura; ulcus cum intemperie , phlegmone . aut labiorum duritie,dc similes. Secundo ex dependentia quam morbi ab inuicem habere possunt, quidam , Montano ' primi appellantur,ali, secundi , primi sunt, qui primo inuadunt: secundi velo, qui aliis succedunt. Succeduntautem alij , aliis, vel per
ἐπιγένεσιν, vel per μεταπτω ris , vel per μετα rum. Per επιγενεσιν quidem 6c quasi supergenerationem unius morbi ad alterum bifariam: seu scilicet eidem parti alius superueniat morbus, ut vIeeri phlegmont seu toti aut alteri parti nouus adueniat affectus, prioris malo dc foco superstite: vilicum inflammationi alicuius partis succedit febris. Per μεταπτωσιν Veio ex Gotthaeo quando ab li una specie in aliam speciem fit transitus seu transmutatio: ut cum vulnus in ulcus transit, febris to lacuta in non acutam vertitur; aut minus exquisita phreniris in lethargum,aut alium affectum abit, l. materiae morbum facientis qualitate mutata. veruntamen ut varia est nec definita alit horum lo. ε lquendi ratio μεταπιττεu a quo ριετάπτω s nomen sumpsit; ex Foesio plerumque de morbo diei li tur qui in aliam transmutatur speciem, seu priore cessante alter superueniat, seu prior morbus in alium degeneret: interdum etiam de humorum transfigxu cffertur cum subinde locum eo mutant: quod variis Hippocratis textibus idem confirmat. Per μετάστασis demum successio morborum ad- πτειν. uenit,cum ex una in alteram partem morbus demigrat. Quae mutatio si fimplomatich fiat nomen lmταστασιρι retinet. De qua sic Galenus '' idest communicatio aliarum habet principium accessionum offensionumque, ut&aliud exigat tempus ad Coctionem mali, corporis locus, - .a .eων. is ad quem infestantium humorum facta sit commutatio. Vt eum ex pleuriti de fit peripneumonia de - 'li ex Lealiquando phrenitis. Ead m vero si speciatim ab inferioribus partibus fiat ad superiores , lappellatur: uti a Foesio 'comprobatur. At si humor in partem rcurrat aqua transmissusi fuerat nuncupatur. Ac demum si aliqua fiat transmissio critica humoris morbi fiet in laliquod determinatum membrum,ea πόσπασου nominatur ut ab eodem Galeno est explicatum cum inquit,apostasin indicationem inferre, aegrumque a molestiis omnibus liberare. Atque hane lipsam vocat Duretus ' sic febri aliquando ex Hippocrate, succedit scabies, erysipelas lartuum,aut icterus. Haec autem nouisse ad prognosin meditandam,&curationem artificiose praescribendam plurim im facit : ut ex his quae in praxi Deo . innuente docturi sumus abunde constabit. ιη-ι lib. lEx eodem capite morborum alii idio pathici,alii sympathici dicuntur. Idiopathici sunt, qui peti nexistentem membro, & propriam eius affectionem neque aliunde suggestam partem aegram Iae. mob. ..dunt. Sympathie qui per consensum cum parte primario affecta,aliam secundario amigunt. Ab hoc ipso fonte oritur diuisio morborum inhaereditario,,congenitos, & asci titios Haereditatij dicuntur qui a pMentibus in filios cum semine transeunt. Congeniti vocantur quia principio quidem generationis contracti sunt,non tamen consimiles aliquos parentum morbos imitantur. Ijdόmque syntrophi lc coaetanei appellantur. Ascititii sunt illi in quos causarum non naturalium errore aut vitio, vel quomodocumque per aetatem incidimus;atque ut Hippocrates ' scribit,aut ablis Lib. t. d. his quae extra sunt,aut ab his quae intra inutilia,eXciranrur. . Tertiδ ex magnitudine ea desumitur morborum differentia,a qua alij magni, alij parui esse dicuntur. Quoniam verδ in exprimenda ratione propter quam morbi aut magni aut parui esse dicuntur, authores inter se minimE consentiunt: omissa opinionum varietate, quid sentiendum videatur excutiamus oportet. Magnitudinem ad quantitatem pertinere, uti nulli dubium eth: ita quantitatem aliam esse molis,aham virtutis, atque hanc in qualitatibus etiam & morbis spectari,do Lb. ι. d. quibusque manifestum est r& sub indicatum a Galeno legitur.' Est aatem quantitas virtutis ex D. Thoma, e ea quae attenditur secundum perfectionem alicuius naturae vel forinae,& in qualitatibus se ..' lvel intensione aut remissione vel effectu& operatione mensuratur. Cumque morbi ratio natura i od 3. l
309쪽
' que, in nocendo de laedendo consistat morbi m illum magnum vocare licebit qui plurimum, at paria ' ut iniqui parum in quo cuinque genere of ndet. Unde Galenus ' morbi velle mentia quae eiusdem activitatem & nocendi vim indicat cum magnitudine solet confundere. Ac quoviam u orbus. plusi aut minus nocendi vim,ltiplici ex fonte potest accipere scilicet a definita specie, uec propriae formae in te usione de remiis one a dignitiat aut utilitate partis quam occupat; de ex maiore aut minore vi causae a qua produciturὶ morbum trifariam magnum aut paruum appellari apud Galenum inueniemus: vel in te de ab loluth, vel respectu subiecti in quo inest, vel tandem ratione causae efficientis. In se quidem absoluth consideratus morbus, sibi iure huiusmodi denominationes vindicare potest: cum intentionis Sc te missionis capax, secundum varias species plurimum aut parum nocendi facultatem consequatur. Ad quam magnitudinis morborum rationem respiciens Galenus vitia omnia gratii a magna illi e reddi aliarcns variis cx causis, id secundo accidere inquit, propter affectusi magilitudinem. t Et alibi, at sectilis magnitudinem multiplicem statuens, unam esse ait,quae ex propria affectus e Dsciuia aestimetur. Libro praeterea de totius morbi temporibus,' morbi singilli, inquit, ex sua quidem natura magniti id in ea quamdam possident. Quam particulatim explicans in libris ad Glauconem ' quantum v numquodque ait, a naturali statu recedit, ad tantam morbus magnitudinem peruenit. Sccundo morbus dicitur esse magniri respecta subiecti: quod scilicet vel princeps aliqua pars ab eo assiciatur, qua ratione suae dignitatis inductam laesionem per se minus grauem grauio temreddit; vel quod aegrotantis vires ad morbum collatae infirmiores plurimum offendantur. Quod confirmatum a Gai cno Ilagimus. 7 dum morbos magnos,inq iit, reddi, inter Caetera propter amictae partis praestantiani, de ubi affect is magnitudinem asserit,' tum ex laesae actionis piae stantia spectati. Quod author definitionum medicarum Galeno ascriptarum ad iter tens morbos ita distinguit, vealios imagine, alios re magnos esse dicat. Imagine magni exemplum profert, vulnus in carnosis io cis multum spatij occupans: re vero ic aspectu magni, nerui aut musculi, seu tendonis pancturam ιη 'ae Cum parita visui appareat, vi tamen magna est. Tandem magnus morbus is appellatur quem causa ad nocendum efficax excitarit: ut insinuatum habemus a Caleno, ' triplici genere morbum quemque grauem esse ait , aut propter excellentiam partis, aut propter affectus magnitudinem,aut propter ipsius cacoctiliam. Vbi cacoet lita seu ma ignitas,aut excellens humorum vitium pro exemplo ponitur inter alia causarum genera , ut rcet. interprctatur Angenius. h Ac ccrtissimum quidem cit ut agentia quaeque potentius agunt, non solum ex facultatis operantis maiore efficacia dc ex maiore dispositione patientis ad serendam actione in , sed etiam ex conditione materiae cui vis agens annexa est. Ita dc morbos vehementius Iadere. non solum ex propriae intensionis vi, aut ex eo quod is aeger laesus alio magis laedatur seu pars hae ea tera laesionem grauius ferat i sed etiam ex eo qubd qui inter eiusdem generis morbos a potentioribus causis excitantiir, nocentiores evadant. Quae non solum rationi consentiunt. sed Galeni etiam doctrinae ut explicatum est , consona esse iudicantur. Licci enim is non ubique morbi magnitudinem ad tria illa simul reserat, sed prout occurrenti tractationi inserti iebat, uni aut alteri ex illis tribuat : nunquam tamen aliquid quod dictis manifes E aduersetiir scripsit. Siquidem cum librcido constitutione artis,' morbi magnitudinc in ad duo tantum capita retu lit ad magnitudinem affectionis quae in illis est, bo ad syinptomatum affectionem consequentium magnitudinem ac vel iis mentiam:id factum est quδ d eo loco non tam durersas rationes magnitudinis morborum recenseret, quam ea describeret per quae magnitudo morborum cui dentius innotescit. At quia quo vehementiores sunt causae, eQeui deiuiores ci cius pro erunt qui nobis primὁ ob ij ciuntur.& quo nobiliores partes offenduntur,eo grauiora emergunt sympromata: ideo duas illas posteriorcs magnitudinis morborum differentias, sub una symptomasiim vehementia complexusi est. Sed praeterea Galenus inter has omnes magnitudinis morborum differentias, sciri per primam potiorem agnouit, eamque esse censuit secundum quam morbi maxim E proprie magni appellentur. Ideoqhie de is nunquam illius obliuiscitur,dc aliquando, i illius latum meminit. Atque ex pro fpria morbi qι antitate veram morbi magnitudinem frequentius aestinians: debiles de paruas febres, quandoque valdε malignas esse profitetur: ' quae si a cacoethia de via dcclimque orta laesonis ma-lgniti id ine, propria dc absoluta morbi magnitudo semper denona inaret hir, Λ paruae de malignae simul
esse non possent. Αduertendum postreino est inter magnos moibo S. alios malo res esse alios maxi
mos : de ut Galentis, docuit, nihil magnum absolute vocari; sed magnum dc paruum in compara. tione dici, non ad quod liber sed ad ea quae sunt eiusdem generis., Qui ver δ sum maximi, seu ultra quos non sunt alij, ut loquitur Galenus ς extremi appellantur.
Parui autem, Cium magnis sint contrarii eorum ratio naturaque facile per opposita explicatur.
l Q-rto a more, morbi in malignos seu cacoethes,de benignos seu boni moris distinguntur. Ve- lati
310쪽
Theorica. De morbo,& morborum causiS. 26 si
Iuti enim ratione praeditis, quaedam animi propensiones a natura inditae, aut habitus assuetudine confirmati insunt:quibus ad recte aut praue agendum inclinantur, Sc mores appellantur. Ita per metaphoram non ad bruta Ium,sed ad morbos etiam benigni malignique denominatio transsata est. Siquidem morborum aliqui naturam habent facilem & apertam qui palam totam suam vim proferunt,& symptomata edunt apparenti naturae morbi respondentia:quos benignos nuncupant. Alij vero quasi furato incedunt habitu suam prauitatem non statim exarantes, sed clam ferarum more. Vt dicebat Sabinus apud Galenu naturae insidiantes. saeuiora proserunt symptomata quam
species morbi ferre videatur atque hos malignos δί -- 3sis appellant. Quorum naturam exprimere volens Pergamenus, eos eise dicit quicumque periculum minantes, spem salutis non adimunt. Quod scilieet,ratione quidem speciei,salutis lpem non adimant;ex vehementia tamen sympi matum periculum minenturi Etsi vero Galenus non semper sub proprio significatu voce cacoethis utatur,cu febres inedia exasperatas MD 1θιστά)ουι aliquando appellet: Iet tame omnino morbo, cuiusque generis praeter propriae speciei coditione infestos,& curatu difficiles cacoethes nucupare.Sic ulcera exedctia cachoete esse profitetur, dc ea ulcera cachoete appellat,quae ea habent in loco affecto dispositione ut alimetu quod influit licet bonu tamen corrupat. Necnon ' morbueu esse cacoethem ait, in quo curecte omnia administrentur,nihilo fiat mitior. Ac demum, ' morbos πιικοδιιs, maleficos morososque
appellae. Sed aptissime maligni morbi naturam expressit author libri definitionum medicarum a lcum inquit,malignus morbus,magnus grauisque est potestate, specie verδ imbecillis, nec tempora lcerta habet iudicationis. Malignorum autem,quidam secund4m speciem maligni sunt, ut pestis, lelephantia canccr,dc similes : alii vero in indiuiduoi malignitati, causa, cum indiuiduo huius aut lalterius speciei,non autem cum tota specie concurrente. Quae diuisio a Galeno insinuata habetur ubi ν singuli hi affectus, inquit non sunt cacoethes,uti de sacro igne diximus paulo ante, nonnunquam vero sunt etiam cacoethes uti nunc,quod putridus esset qui abundat humor. Quorum illi, vi idem' indicauit,ex morbi differentia, hi ex simplomatibus eum concomitantibus deprehen
Ex causae analogia eum malignis,ea morborum differentia huc referri potest,qua morbi in contagiosos 3c non contagiosos distinguntur. Non quod morbus aliquis formaliter sit contagiosus vel monet Capiuaccius epistola ad Erastum lib. epistolarum medicinalium ab Scholetio collectarum epist. 4. & confirmat Erastus epistola sequente,sed causaliter de concomitanter: quod scilicet ab aegris id expiret quod alios consimili vitio inficiat. Contagiosi ergo dicuntur qui ex contagio seu
ex insectione ab uno in aliud transeunte contrahuntur. Contagium enim cst cuiusdam virus temperiem nostram corrumpentis,ex uno in aliud transiens infectio. Quae seu per mutuum corporis contactum, seu per halitum inspirando vel transpirando insinuatum,seu per fomitem alicubi relictum communicatur. Species contagiosorum sunt variae;pcstis,elephantiasis, lepra, impetigo achores, phthisis,scabies prurigo,iues venerea,lippitudo,hydrophobica rabies. variolae, plica pannonica, &consimiles morbi qui diuersis saeculis apud varias gentes ut plurimum periculose grassanturi quique a consortio cum infectis,aut ex semite euulgantur. Coeleri vero qui se nec per contactum nec per alicuius materialis inquinamenti transfusonem communicare euidenter solenti licEt aliquando nimis familiari nimiumque frequentata contreehatione, dc halitus aegrotantis liberiore in spiratione,molliores vel ad consimilem aegritudinem concipiendam admodum dispositos inquinent,ut febres quaecumque vehementiores plerumque consueuerunt nec non qui cum a communi quapiam causa excitentur,cuius activitati plurimi subij ciuntur,multos quidem tenent, nec tamen aut per fomitem quemquam inquinant,aut euidenter virus suum in distans effundendo quemqu,
inficiunt,quales sunt malignae febres simpliciter pestilentes a Galeno dictae,ab aliis pestilentes non verae aut nothae nuncupatae;a contagiosis veth de strictb dictis sunt expungendi. Quoniam in eontagiosis propriE appellatis vel leuissimum cum affectis commercium suspectum est,& periculi plenum: in caeteris vero non nisi nimium familiaris de plurium dierum contrectatio, suspecta est. Neque tamen existimandum est,morbos verE etiam contagiosos necessario quoscuque inficere:sed multi aliquando contagij inquinamentum effugiuntiquδd magis resistant activitati virulenti illius effluui j a quo contagij noxa imprimitur. Nam ad facilius propagandum contagium,
analogia quaedam dispositionum in patiente requiritur,per quam corpus aptum reddatur, ad faci- lids concipiendam putrem aut saltem acrem perniciem aliunde effusam. Neque demu imaginetur qilisquam morbos omnes contagiosos eosdem esse malignos,quamuis id plurimis coueniat. Scabies enim de lippitudo lichi se per conragium communicent,tamen non semper mali sunt moris. Tandem ab hae radice per analogiam emanat distinctio morborum in eos qui ex magorum
sagatumque maleficio plerumque cxcitantur, de alios qui a causis naturalibus & physicis produ-