장음표시 사용
121쪽
prius loqui, atque ingredi, quam canere , atque saltarenasti tuo: nec longius eo mihi res, quo dicebam, producitur instituto . Mox enim Terentio aliquid etiam ex Cicerone adjungitur ex eis , quae mihi in eo facillima,
quaeque ad pueri captum videbuntur accommodatiora: ut sunt ad Terentiam uxorem quaedam familiariter, item ad Tyronem ea ratione , atque facilitate conscriptae epistolae . In quorum utroque locutionem in primis observamus diligentius, non admodum inter se dissimilem , nisi uod Terentii magis popularis D ut pauca quaedam vetua omittam J ac quotidiani est sermonis, quaeque in eo
genere cum ad provocandum, tum etiam lacessito ad resipondendum magis arguta, ac paratior videtur. Ad hanc atque jam tum meum Discipulum instituo , hanc unam eum doceo, in hanc unam totus incumbo; neque id solum in ea, quam nraesens attulerit pars , sed, si quae alio etiam modo alibi aut ab istis ipsis , aut a quopiam alio ex nostro grege prolata sit , eam dedita opera cum praesenti conserimus parte : quam ipsam locutionis multiplicem copiam ut in suos codicillos describat , sedulo
commonstro : ad cujus etiam rationem ut mihi ex tempore respondeat, paulatim instituo . Ut vero . paulo liberius cum eo agere mihi licere, ac quasi a remis ad vela navigationem nostram transferre posse sentio ; paulum
Terentium sepono : non quod hunc unquam quicquam contemnam nam semper in eo est , quod in usum meum commode sumere possim J sed ut ad securius, atque splendidius loquendi genus meum Discipulum traducam; merotum uni Ciceroni do , atque ad dico ; in hunc unum studiosius incumbo ; in hoc haereo ; huic uni pςne omnem operam do. Id autem hoc modo. Sumo miri partem aliquam ex eo, quae magis libeat ; eam illi in nostrum sermonem dicto , quam mihi Latinam ut faciat, jubeo . Paret , refert , corrigitur . Quo sedulo persecto, Ciceronis locum astero integrum , consero ; Discipulum , quae ejus sunt , doceo ; quae communia cum Cicerone, hortor, hem, sic reliqua. Ubi is sit paulo pressor , contra Cicero ornatior, uberior, admoneo; ut monitus alias meminerit, suadeo: qui sonus ex suorum verborum aspero concursu nascatur; qui ex Ciceronis structura nobis concinnius moduletur, ut sentiat, curo diligenter. Contra Vero , quando item indiligens diligentia minime in nrata ut γ
122쪽
si, ae vocalium hiatus molle quod habeat , atque aspditum, quod , etiamsi aurium judicio respuatur , non t men inepti , & parum consulti hominis esse , common-stio. Postremo cum longo nimis Verborum anfractu ora tionem suam determinet, ut eam intra moderati spiritus conclusos terminos contineat ; tum si contra eam angus et nimis , quoad laxanda sit , sedulo commonefacio.
Non soleo ego ne hoc quoque dissimulem J meum Discipulum cogere , ut fit plerumque in scholis , quicquid
ei dicendum usu veniat , Latine ut id proferre conetur. Utrum enim plus commodi , an damni ad Latinam elegantiam, quam nos quaerimus, hoc afferat studium, non plane satis habeo compertum. Equidem si meo Discipulocum iis versandum sit , qui tantum eo modo egregie, atque splendide loquantur , in eam consuetudinem eum inducerem omnino. Id enim fieret , quod nos in nostra lingua, & Romani in hac ipsa sua Latina faciebant , ut nulla difficultate, multa etiam cum dignitate , quicquid ζostea vellet, commode loqueretur : feci , cum hic a liris discessit, aut etiam a magistro suo , alio locutionis suae rationem referre cogitur ; domi , in viis, cum famialiaribus, ruri, in Urbe, alio etiam modo loquendum est. Huc accedit , quod infanti puero, dum ea , quae vult, ex tempore, atque subito proserre laborat , multis partibus ea plura excidant , quae barbare, quae inepte , quae incondite , atque incomposte , quae denique nullius di-nnitatis sint, quam quae vix tolerabilia snt, necesse est. Ita fit , ut dum locutionis studeant celeritati , orationis
ornatum C mnem , atque dignitatem corrumpant . Quoniam autem quod in quotidiano sermone positum est, nihil admodum Latinae orationi prodesse videtur ad eam dignitatem , quae ejus linguae mere germana est , ac Omnino ea nobis aliqua exercitatione, atque artificio com- Paranda , atque confirmanda est : equidem id diligentia
ab uno stylo, qui dicendi magister , & opifex est optimus , petendum esse censeo . Ad hunc igitur eo modo, quo est dictum a nobis paulo superius , exercendus est suer . Cum vero is in eo tantum profecerit , ac iam quod ajunt J sine cortice natare didicerit, tum denique In eo se contineat, in eo dies, & noctes studiose versetur : scribat, rescribat, deleat, reponat; libros, volumina conficiat: materia nulli deesse potest, quam sumat ad
123쪽
scribendum. Quotidie adsunt res novae, ampla , privatae, publicar: quaeque aetas semper aliquid secum affert, quod posteris memoriar mandetur . Sed sic ut vera desint mmnia; nihil aaant homines; cessent bella ; studia omnia conticescant: nunquam illi deesse poterit, quae suo arbitratu sibi effingat , atque componat . Sed quicquid ille aut verum, aut a se confictum scribendo persequi volet, id unum primum , & postremum ei praecipimus , ut optimum semper Auctorem sibi habeat egregie propositum , ad cujus omnem scribendi rationem suam & ipse totam diri Sat, atque conformet orationem. Habes, Alphon se Princeps , quid ego de imitatione sentiam , ac ruibus ea praeceptis a me tradi potuerit: opus mihi quiem & multarum vigiliarum, & summi laboris plenum; piod si tibi gratum erit , hoc est , si scriptionem tuam ad ejus rationem institues, & me mei suscepti studii minime poenitebit ; & ipse, summam in scribendo facilit tem te consecutum esse, mirum in modum hetabere. BAR
124쪽
De evitanda , atque compescenda
Libellum de evitanda , atque compescenda iracundia ei inscribens id eo animo a se fieri significat, non quod ejus praeceptis quicquam indigeat , sed ut eum imitetur , qui speculum formosissima: stminae mittit , in quo pulchritudinem suam conspiciens magis laetetur , quam ut quicquam parum compositum corrigat.
Cribebam, Mussi, ad Julium Cochium meum Discipulum de cohibenda , a
que evitanda iracundra , ut quem a puero eo vitio maxime laborantem uois ram I quem Libellum cum nunc edere vellem ,
si quid etiam fortasse quempiam alium in eo juvare possem , ut is sub tuo nomine exiret , βa- tui I non ut ipse quicquam ejus praeceptis indigeres , quem nunquam multis , iisque etiam noulevioribus in/uriis lacessitum , hac animi perturbatione commotum sens ' sed feci tamen, ut qui speculum formosissimae Faemime mitteret , in quo H 4 oris
125쪽
oris sui pulchritudinem muli conspiciens laetareis
tur , quam ni quisquam in eo parum compositum emendaret. Quam animi erga te mei significatio. Mem, ut eo animo accipias , quo caetera accipere soles , hoc es , quo me plurimum amas , te eliniam , atqNe etiam rogo.
126쪽
De evitanda , atque compescenda Iracundia
Suum Discipulum Libellus.'m sunt, Iuli, quibus natura hominem cae.
teris animantibus praestare voluit, ratio , &oratio . Nam , quantum in horum utroque& utilitatis , & dignitatis positum sit , qui
non videt, is omnino ex iis est animalibus, quibus hominem praestare dicebam. Quid enim , quaeso, in ratione aut prudentis, aut sortis, aut iusti , aut moderati animi inesse non potest Hac ventura multo a te, quam veniant, perspicimus; hac secunda, atque adversa aequo animo perserimus; hac, quod suum eli, cuique recte datur ; hac denique moderatiores sumus ad quicquid fiat agendum . Cui vero hae desuerint, illi contra omnia; nullum consilium; omnia iniqua; omnis animorum abjectio ; nullus denique certus modus , atque constitutio adhibebitur . Quippe qui in huius locum ut appetitus ingruat, necesse est, quo uno imperante, quicquid in nobis hominis est , prorsus aufertur ; quod alienum est, relinquitur. oratio vero, quantum aci hominis persectionem conserat , quantumque ejus dignitatem avi uvet , atque adaugeat, ex iis hominibus, qui hac carent,
quique contra hac plurimum valent, facile intelligi potest , quando illi prope ad nullum hominum usum nati esse; hi vero inter caeteros homines principatum obtinere videantur. Ratio quidem in nobis ipsis dominatur ; or tio vero in aliis , iisque etiam interdum , qui nobis ravissime sint insensi , idem possidet imperii. Quae duo ominum bona tam egregia, tamquam optabilia , atque ad veram vitam agendam maxime necessaria, qui habebit, hie sibi a Diis immortalibus optime consultum esse sciat ; sed longe ipse sibi melius consuluerit, si ea diligenter custodiverit, atque eam curam adhibebit, ut nullo tempore horum quicquam sibi aut auferri , aut contu bari
127쪽
bari possit omnino . Quoniam autem res utraque unaem iracundiam gravissimam habet adversariam , quando huius morbi tanta vis est, tantusque impetus. ut cum hominem invadit, ita eum ex omni mente deturbat, atque
omni oratione spoliat, ut per illud tempus magis furentem , ac mugientem belluam, quam hominem imitetur; ab hac nova Circe omni consilio, omni diligentia, omni
denique conatu nobis est magnopere cavendum; qua una animi te terrima pellε, quando etiam nune, cum Puer es, te gravius intercum laborare video, estque sapientis Me dici continuo nascentibus morbis remediat adhibere , nyque expectare , dum ii graviores fiant, quique sanari non possint; ea ratione de isto animi impetu separatim ad te aliquid scribere statui ; si possein & meo consilio,& istius monstri odio, ante, quam morbus ingraVesceret magis, eam tibi medicinam afferre, qua si non landitus eam sustulissem , saltem maxima ex parte levassem . Sed iam institutum nostrum aggred1amur, ac, quae isti mor-ho remedia snt adhibenda, ex proposito nostro videamus. - Duplex igitur irae genus est I alterum , quod cum virtute conjungitur ; alterum , quod totum in vitio est positum . Quod virtutis est particeps , ejus generis est, ut parentum in filiorum erratis accusandis ; ut in bonis Viris a nefariis latronibus oppressis aut Videndis , aut defendendis ; ut item in Oratore in reorum criminibus acriter detestandis ; ut in iis , qui pro libertate in Tyrannum , & in caeteris ejus generis , qui virtutis caussa in impios, ac sceleratos homines honelie commoventur; quam animi aequissimam commotionem ille significabat, cum diceret e Irascimini , sed nolite peceare ; quaque ille etiam aliquando commoveri est visus, cum ex Templo, hoc est, Patris sui domo, quae Orationi constructa erat, ementes, atque vendentes verberibus ejiciebat. Nihil enim admittitur , cum aliorum sceleri succensemus , atque eos aut corrigimus, aut etiam aliquo supplicio afficimus; de quo arae genere nobis hoc loco nihil amplius est dicendum. De ea vero iracundia , quae vitiosa est , totus hic reliquus sermo est futurus. Haec item duplex est; altera, quae statim totum hominis animum occupat ,' altera , quae , ut res caeterae , sensim crescit ; illi , ne aceidat; huic, ne in surorem hominem rapiat , providendum est. Sed ante , quam ad hanc tractationein veniam , placuit
128쪽
referre, quae prudentissimi Viri de hac ipsa animi pertul-batione sensere, quo breviter persecto, ad nostrum institutum revertemur . Continuo igitur isti duo faciunt; Ι-ram alterum ; Iracundiam alterum. Iram vero animi perturbationem esse dicunt , quae quibus de caussis , quibus hominibus decet , ac quemadmodum , quomodo , ac quandiu decet, noscitur; quae ab ea, quam supra cum virtute coniunximus, parum distare videtur, quando eum hominem, qui hac animi commotione afficeretur, Virum sortem , qui non , lapidem appellent; Iracundiam veroeam esse dicunt, quae hisce nullis terminis contenta longius effertur, hominemque in furorem inducit; quam ita efferre videntur, ut cum sortitudine eam conjungere non
dubitent, cujus cotem etiam appellant. Id quod re ipsa facile cerni dicunt , ut in gladiatoribus , qui usque eo languido , ac molli brachio pugnant , quoad unius irae abfuerit impulsus ; ubi vero eam conceperint , nihil non strenue, nihil non fortiter gerunt . Pari item ratione in Oratore fieri contendunt ; ut qui hac nihil affectus sit, sedate , ac remisse agat ; ubi vero incaluerit, fulminare videatur. Quorum sententia mihi nullo modo comprobatur. Nam si sortiorem gladiatorem furore actum, quam, qui sedate agit , ese volunt , continuo illum prudentia , quae quasi sortitudinis mater est , spoliant . Tunc enim non solum omne consilium, quod saepius in arena capiendum est , prorsus auferunt , sed ut in sedati hostis semrum impudenter irruens, eo se ipse induat, efficiunt. Oratori vero eorum cognitionem , quae caussae suae prose rint , adversarii vero obfuerint , quando etiam ne verbo quidem caussae noceatur , ut videat , recte praecipitur, prorsus abstulerint . In quam gravem animi commotionem cum C. Gracchus vehemens Orator natura magis, quam caussae impulsu saepius incurreret, ac ardentius,
quam res postularet, ad Judices ageret , servum a tergo positum habebat , a quo ad moderatum fistulae signum datum ad sedatius agendum revocaretur , atque in hac honesta ira contineretur ; ut hic perinde , atque ille faciat, qui in lapsu sit , qui aliquid manu apprehendens, ne labatur, se sustinet. Sane quidem irati , quam sedati
fortior, atque vehementior est actio: Virtus autem neque ullo modo augetur, neque minuitur. Nam si ita sit, iracundia , quae tota in vitio est , quia ex medio excedit,
129쪽
sitque extremum alterum , sortitudinem ut de oratore nihil amplius dicam 4 acuat, atque adjuvet omnino, nae omnis virtutis vis, & ratio sublata est. Nam ea quoque ratione sequetur, ut mercedis spem nobis propositam, liberalitatis cotem esse dicamus . Ut enim ad istorum rationem sortitudo una iracundia excitatur , ac magis R-Cuitur ad sortius agendum , sic dandi ratio , spe illa commodi alicujus recipiendi sibi proposita , promptior ,
ac paratior fiet ad largiendum . Quod quam ex virtute sat , non admodum multis opus est pronare . Siquidem quamdiu quis libere , ac gratis dat , tamdiu cum Virtute agit se ut vero specula ulla injecta ad benigne faciendum ducitur , continuo benignitas esse desinit, fitque mercatura. Sic de sortitudine dicendum est , quae quamdiu per se sola nititur, ac suopte tantum agit impulsu,
tamdiu virtus est; ut vero iracundiae vis accesserit, tum in vitium transit , nihil virtutis retinens . Pari ratione timori accidit cum prudentia ; ita avaritiae cum temperantia . Sic enim se metus ad prudentiam ; avaritia ad temperantiam habent, quemadmodum iracundia ad fortitudinem se se habet . Illa videtur sortitudinem adaugere; metus autem in prudentia ; avaritia in temperantia idem efficere videntur . Quod tam longe abest , ut itast, ut etiam nihil eis tam adversetur. Siquidem in avaritia nihil non detestabile; in metu nihil considerati, nihil
nop abjecti, ac vilis esse possit. Praeterea vero, quae Vi tutis extrema sunt, numquam se sic in medium m sinuabunt, ut cum eo quicquam conveniant, nedum illi ulla in re adsint , aut quicquam opitulentur . Metus autem,& temeritas sortitudinis extrema sunt ; horum neutrum umquam cum virtute commisceri poterit; ita neque iracundia , ex qua plerumque temeritas exoriri solet, recte umquam cum sortitudine copulabitur . Deinde vero si
virtus ea est , quae nihil extrinsecus desideret ad suam persectionem , quaeque sua sponte , atque suapte natura suum officium cumulatissime praestet, totaque in se una
apta sit , nihil aliunde pendens , quid huic alienae opis
sit opus, non video; multo vero eius, quae maxime adversetur , minus . Fortissime quidem fecit Regulus , cum sciens , ac volens ad insensissimos hostes , atque incertissimos cruciatus rediit ; minime , si cujuspiam hortatu ; multo vero minus , si aliqua iracundia pulsus
130쪽
sus rediisset. Postremo vero si pro virtute sit iracundia, quando hanc , ut dictum est , viros enicere contendunt, numquam illos homines, qui illam superant, quique sortiter compescunt , tanti Scriptores Omnes fecissent, quos etiam cum Diis conferre non dubitant; neque contra qui iracunde faciunt , eos inique facere constantissime detessarentur, ac maledictis omnibus acriter insequerentur. At id quidem emcit iracundia, ut in ea periculum non cernatur , atque ea ratione metus , qui sortitudini maxime adversatur , ex eorum animis violentius auferatur , qui iracundia animum commotiorem habeant ; quo uno dato , ut sortiores sint irati, necessario sequitur . Hoc autem tantum abest , ut probetur , ut maxime ridiculum sit , quasi omnis privatio metus sortitudinem eiciat, aut, uno dempto ex hominum animis timore , continuo
ii Horatii, Fabii, Marcelli , Scipiones fiant. Nam si ita
sit , vino , ac desperatione s ut nunc de caeteris animi perturbationibus , in quibus homines omnia pericula facillime contemnunt J sortitudo maxime comparabitur. Siquidem homines in vinolentia , atque ebrietate nihil
timent ; omnia pericula aeque , atque res tutaS , adeunt securissime. In cesperatione vero ita vires interdum adaugentur, ut quam ratione salutem tutari non poterant,
eam etiam ad victoriam, atque ad gloriosum triumphum traducant; ut his, & multis aliis, quibus brevitatis caussa supersedeo , validissimis rationibus ira tantum , non autem iracundia ad Aristotelis divisionem cum virtute conjungi possit . Sed jam ad institutum nostrum redeundum eri . Quoniam igitur illa in periculo est, ne augeatur ; haec vero cum ad summum aucta est , in furorem hominem impellit , utrique teque consulendum est . Primum autem ne irascamur ; deinde cum id omnino vitare nequiverimus, ut ei moderemur , neve furentes fi
mus ; in quorum altero sanos, qui de medicorum consii lio , ne in morbum incidant , probe curant; in altero aegrotantes, qui ut omnino in morbum inciderint, ne is gravior fiat, atque , ut levius seratur , omnem medic, nam adhibent, prudenter imitabimur. Ut igitur in hac, qua sumus, animi tranquillitate perstemus, his remediis assequemur, si omnes irae, unde oriri solent, caussas prudenter obstructas habebimus ; ut, qui agro suo amnis, irruptionem timet , aut altioribus illum aggeribus commmunit,