장음표시 사용
91쪽
que qui se in choreis agat , si ad soni numerum pedem
tantum moveat , non item totius corporis motum , ac
quiddam etiam de suo decenter addat , elegans saltator habebitur . Postremo autem qui panno involutus sit bene crasso , satis ille quidem aut ad frigus pellendum , aut ad calorem arcendum habebit adiumenti ; ad orn tum autem , quem omnium maxime quaerimus , nisi vestiendi ars diligens accesserit, nihil habebit omnino . Sic in Latina oratione minime satis est , Latina si sint verba, ac certa inter se ratione coniuncta; majus adhuc quiddam restat , id autem est , cum oratio suis luminibus, suisque virtutibus cmnibus distinguitur , atque ornatur . Sed ut aliud esse Grammatice loqui , aliud splendide dicebamus ; sic nunc in splendida oratione aliam alia esse probatiorem Ostendemus. Ac, ne ego nunc tibi aetates commisceam , ac Terentii quasi horridioris nescio quid antiquitatis retinere ς Antonii , atque Crassi paulo cultiorem factam esse ; Ciceronis autem aetatem omnia lumina, omnes virtutes eloquentiae est udisse comprobem ; unam tantum sumam , neque eam etiam optimam ; quin etiam a
viris discedam licet ; atque in altero sexu id tibi exequar. Non suae igitur aetatis caeteris primariis sceminis Corneliam, & Laeliam splendidius locutas esse, Cicero testatum reliquit quarum etiam altera Gracchorum filiorum institutioni plurimum profuit, altera filias Mutias, & Licinias neptes
longe effecit elegantiores. Sed Dii facerent, ut non ita esset, ac omnes eo modo homines loquerentur , quo boni faciunt ; neque hic alio , ille alio Latina abusus esset oratione. Nulla enim nunc opus esset in loquendo imitatione. Omnes enim eo modo loqueremur optime. Hanc igitur , quam nos hoc loco probatiorem quaerimus locutionis formam , ex una probatissimorum Auctorum le- dctione assidua maxime conficiemus o Nam ut pessime ii
semper agunt, qui a pessimis nunquam discedunt Auctoribus ; sic illi , qui in bonis habitant , nonnunquam Optime ; hi autem , qui sunt probatissimi Auctores , in quibus legendis, ac versandis sanc dicendi formam, qui omnium judicio maxime probetur , nobis ipsi comparemus , ii procul dubio sunt , qui Ciceronis aetate floruerunt. Seu cum ea tota aetas plane Latine, atque eleganter locuta sit , unus tamen Cicero omnium elegantissime est locutus. Pure quidem alii , quod est in maxima.
92쪽
laudis parte ponendum, presse alii, ac prope una in bre vitate divini extitere; sed unus Cicero laudem omnium, ac virtutes in se transtulit omnes . Pure hic , in loco , nec multis, cum res postulat , agit ; in uno autem illo illustrandae orationis genere Deus est . Verborum delectum eloquentiae originem Caesar esse dicebat . Atqui alii semper aliquid habent , quod aut prorsus damnetur , aut saltem aeque non probetur; vetustatem alii nimis dedita opera consectantur ; in agrestibus , ac parum cultisse se alii magis oblectant; alii alio vitio Iaborant; nus Cicero tantum abest, ut quicquam tale in se admiserit, ut messem illam nobis , atque verborum omnium copiam omnem perpurgarit ; qui nihil in sermonem , quod non Romanum oleret, quod ab aetatis suae cultu, atque dignitate quicquam abhorreret , quod omni denique splendore non eluceret, prorsus intertexuit. Huc id accedit, quod hic solus, quam caeteri omnes simul una,
plura conscripsit volumina; unde etiam nobis major c
pia suppeditari possit ad dicendum. Neque illi quicquam
audiendi sunt , qui continuo objiciunt , Ciceronem non omnia attigisse; multa ex iis etiam, quae scripsit , desiderari. Quare , a caeteris quoque hanc nobis locutionem petendam esse, satis inepte garriunt. Nam etsi ita est , ut de rebus omnibus Cicero non scripserit, ac ex eis etiam , quae scripserit , voluminibus temporum iniquit te complura desiderentur, certe qui in eis , quae extant, quaeque leguntur, optime versatus erit , quique ejus di- tionis formas probe , ac fideliter perceptas habebit , is eas ad quicquia volet commodissime transferre poterit . Siquidem ceram imitatur oratio, quae, quo eam ad quasque formas confingendas deflexeris , facillime consequetur. Nollem hoc loco ineptus videri , qui summum virum, principem, ac patrem eloquentiae rei comparem ab jectissimae; sed parvis tamen, atque infimis maxima, at que nobilissima interdum recte conserri solent . Mihi , inquam , Ciceronis oratio cum locupletissimi sutoris taberna retiissime comparari posse videtur . Nam quemadmodum in ea omnium pedum, omnium formarum aptissima sunt calceamenta ; sic ad omnes res Oratione apte convestiendas locutio, atque dicendi sermae omnes ab uno Cicerone facile sumi poterunt. Neque enim dubitandum est, quin Cicero, si Historiam, si de re rustica co-
93쪽
piosius, quam secit , si item de caeteris rebus scripsisset aeque in iis omnibus scribendis satisfecisset, atque in iis, quas luculentissimo stylo complexus est, plane satisfecit. Quasi
vero , quia Apelles non omnium rerum sermas penicillosito sit persecutus , ideo etiam , qui ad ejus imaginem optime fingat, is artem suam nisi ad eas formas, quas Apelles pinxit, accommodare possit. Aut qui in Oceano natare didicerit , non is item in caeteris aquis , cum usus veniat , id facile faciat . Ab hoc igitur uno Cicerone ut nusquam discedamus, ut in hoc haereamus , atque perpetuo habitemus , meum est consilium . Si quis tamen in Historia aut Caesaris puritate , aut Sallustii brevitate m
fis delectetur , id per me quidem sequi illi facillime lice-it. Sed universae locutionis dicendi studiosis sese duplex
offert usus, & utilitas. Altera ex eo, quod non unam , atque eandem loquendi rationem esse dicebamus , ut qui Historiam scribat , si Caesaris puritatem sequatur , Livii candorem, aut etiam Sallustii brevitatem parvi faciens ;aut, caeteris omnibus posthabitis Scriptoribus , unius Ciceronis sese locutioni addixerit. Altera ex eo, quod haec sua mutatione , addendo , detrahendo , omnem loquendi usum complexa est. De luperiore quid sentiam, aut cuius Scriptoris locutionem magis probem, satis arbitror paulo ante, & passim multis aliis in locis a me esse demonstratum ; nunc autem de posterioris usu , atque utilitate restat, ut copiosius dicatur . Quoniam igitur haec animi indicium est , atque una hac potissimum quid velimus , quid non, caeteris aperimus, atque eloquimur palam; necesse est , ut jam pridem nihil dici possit , quod millies
non sit dictum prius . Qui igitur eadem sensa cum aliis sne iusta reprehensione , quin etiam nostra cum aliqua laude proferamus, locus postulat, ut pluribus videamus;
id , quod etiam polliciti sumus , cum de inventione , atrue uispositione agebatur . Aut igitur quae sunt ab alio icta , nobis uti ab eo sunt dicta , integre , aut aliqua
facta mutatione, aut addendo, aut detrahendo, proserenda sunt omnino . Ex iis autem , quae integra manent ,
sunt proverbia, dicta, sententiae , definitiones, & ejus generis caetera : ut si quis merces eo advexerit , ubi maxima earum rerum sit utilitas , alius eum hoc proverbio stultitiae notet : Noctuas Athenas . Aut , si qui neget ma
gnum is rem vilem sumptum se facturum , illud apte
94쪽
Et Aeete usurpet : Unum paenitere tanti non emo . Aut ,
tum Vir probus significabitur , si quis dixerit : Digntis
est, quicum in tenebris mices . Aut , cum nimis largum3ntra beneficentiae leges retinendum esse , hoc quispiam modo argute praecipiat: Largitio fundum non habet. Quae Omnia, oc quae sunt hujus generis reliqua innumerabilia, quoniam vulgo facta sunt communia , quo primum ab eo sunt accepta , eo modo sunt perpetuo ab omnibus communiter usurpanda . Dicta vero , sive ridicula , sive ioci , sive quoquo nomine alio appellentur magis , &haec eo modo proserri solent integre , quomodo sunt a suis Aue oribus prolata; ut cum novum hominem in consessum amplissimum, ac eo loco minime dignum , sed , ut fit, Principum vitio ascitum , locum sibi quaerentem, quis ad hunc modum facete mordeat : Te eqtiidem reciperem , nisi anguse sederem . Item , si quem se nimis ia ictantem in agendo notaremus hoc modo : Quis loquiture lintret Item, si quis in furacem servum illud amphibolon ut et e Solus es, eui domi nihil es nec obsignatum, nec occlusum . Ita in male olentem , Circumventus sum , si quis dixerit: si vero plures adsint: Circumventi sumus. Ita illud in adulterum , qui in facto deprehensus sit , cum quis interrogaret , quid videretur Τ quis responderet tardus . Ita , cum parem gratiam nos promittimus relaturos, eo modo: in jementem feceris , ita metes. Sententiae quoque iis ipsis verbis , eo ipso integro conservato ordine, quo prius constructae sunt, recte proseruntur; ut Cicero illud Terentii protulit: Obsequium amicos, veritas odium parit. Item illud Ennii:
Homo, qui erranti comiter monstrat viam,
uini tamen de suo lumine accendat, facit, Ut nihil inus ipsi luceat, ram illi accenderit. Neque id non ita: O Tite, si quid ego adiuto, c-amve levasso, suae nunc te coquit, s versat sub pectore fixa, Ecquid erit praemi λ& in caeteris ad hunc modum omnibus . Definitio sententiam sequitur , ut illud : Jus naturae , quod nobis non opinis, sed quaedam innata vis asseri , ut religionem , pie-
tutem , pariam, vendicationem, veritatem. Ita e Ius Civite est aequitas constituta iis , qui eiuydem sunt Ciυitaris ad
95쪽
res suas obtinendas. Ita e Justitia es habitus animi communi utilitati conservata , Iuam cuique tribuens ignitatem ἀQuas omnes , & harum etiam similes caeteras definitiones si quis integras usurpet, non faciet inepte; si tamen aliquid de suo addat, aut etiam totam eandem a se consecerit , modo a definitionis natura , & lege non discedat definiendo , aeque ei facere licebit ; ut Cicero in Iustitia secit definienda , qui aliis verbis , atque est supra adductum, sic eam definivit: Iusitia est affectio animi suum cuique tribuens, in societatem coniundilonis humanae munifice tuens.
Item aliis eam definiens dixit , qui ad Herennium striabit, cum ait: Iustria es aequitas ius unicuiqtie tribuens pro dignitate cu- ii queo Ut non addam multa alia, quibus aut describitur, aut significatur haec virtus non uno modo. Quin etiam in sententiis quoque aliquid & addi, & commutari, modo rem neat sententia, permitti videtur: ut si quis illud Platonis , Principem Clistim beneυ entia , nou armis septum esse Oportet, ad hunc modum quasi suum id emciens , dicat :Na tui maxime tuti sunt Principes , qui magis suorum C vium benevolentia, quam armis septiJunt: Quemadmodum etiam Cicero facit in Terentio paulo etiam liberius. Ille enim ait: Non Apollinis magis verum, atque foc, responsum es. Cicero autem sic: Haec ex oraculo Apollinis 'thii edita tibi puta a nihil potessesse veritis.
Eam autem eiusdem Terentii non solum commutavit , sed etiam ad imitationis formam optime tractavit. Ille enim ait:
Malo eoactus qui suum officium Deit , diam id resistim isteredit, tantisper cavet; se sperat fore clam , rursum ad ingenium redit.
Cicero autem sic: Quoad metueres , omnia te promissurum ; simul ac timere desisses, similem te futurum tui. Sed quoniam casu, quod artis fuerat , in ipsam commutandi rationem incidimus , quae propositionis nostrae pars erat altera , eam pergam absolvere . Aut igitur , quod ipsi eloquimur alienum , id nobis erit omnino incognitum d aut etiam saepius perle
96쪽
LIBER III. 9 I. ctum. Si prorsus ignorabimus ; & iis verbis , & eo ordine, quo alius protulerit priuS , numquam a nobis proseretur; sin autem in eorum vestigia omnino dicendo incurremus, magnum tum orationis nostrae testimonium habere poterimus , eam minime esse contemnendam , quae e
dem sit optimorum . Si vero in perspecto versabimur, nos una haec multiplex commutandae orationis ratio
prorsus ab omni surti accusatione liberabit Quam viam C. Carbonem tenuisse, Cicero scriptum reliquit. Siquidem hic , cum se exerceret ad dicendum , quoa ex probatissimo aliquo aut Poeta , aut Oratore memoria comprehemdere posset, idem suo modo exprimere , atque proferre conabatur . Videbat scilicet industrius Orator hanc exercitationem maxime ad dicendi copiam pertinere . Neque mihi nunc L. Crassi quantacunque auctoritas sit, hoc umquam eripiet, ut quod a bonis omnibus fieri videam , illi concedam, turpe esse ad imitandum ; cum Cicero quoque ille ipse, qui sub Crassi persona ea improbare simulabat & aliter senserit , & fecerit semper . Hoc igitur
jus acquirendae alienae sententiae possessionem aequam commutatione , additione , detractione facile consequemur . Commutandi autem genus est duplex ; unum ordinis ;Verborum alterum . Cum autem nunc ordinis dico , iu-telligo tantum ordinem iisdem manentibus verbis in liam faciem redactum o Hujus autem commutandi ordianis ratio triplex est . Una , cum dicitur retro , ac quasi sursum versus idem , quod directe dictum prius offenderis; altera, cum interesse; tertia, cum verba Omnia, &cola ipsa tuo arbitratu permiscentur. Cum retro ordine, ut si id Terentii , Salυum in advenire , Demea , gaude mus, quispiam sic faciat mutando : Gaudemus, Demea , advenire te Ialvum . Item illud : N mquam rem facies: abi , nescis inescare homines , Sannio et si sic item commutetur ; Sannio homines inescare nescis , abi , facierrem numquam : quemadmodum ipsi paulo superius d dita fecimus opera qui in hac commutatione distribuenda ex ipso Cicerone locum poene integrum retro Ordine per singula verba remenso transtulimus . Intercisa autem permutare tum intelligo, cum periodus inciditur,ac oratio per cola ipsa in ordinem alium componitur, ac ipse ambitus, partibus integris commutatis, in alium O bem , atque in quadrum nostrum concinnius digeritur
97쪽
ut illud Ciceronis in Oratore : Cur igit&r Jus Ciυ Ie d eere semper pulchrius fuit λ hominumque clarismorum discipulis domus sortier ni λ ad dicendum si quis acuat , aut adjuυet in eo iuυentutem υituperetur' Si intercise invertatur sic: ad dicendum si quis acuat, aut adiuvet in eo iuventutem , vituperabitur Cur igitur Ius Ciυile docere δε- per prelchrius fuit ' hominumque clarissimorum discipulis ae mus floruerunt Z Ad hunc autem modum Terentius se ipsum convertit. Ait enim in Eunucho in Thaidis persona: Sola Ium; habeo hic neminem , neque amicum , nequσeognatum . In Adelphis autem hoc idem agit per conversionem , ubi ait; Neminem habeo; solae fumus ; Geta autem hic non adest . Sed aptissime Cicero hoc genere conversionis tum usus est, cum id Gracchi per cola convertit . Nam cum ille diceret: Abesse non potes, quin ejusdem hominis sit, probos improbare , qui improbos probet . Cicero autem sic e Guin eiusdem hominis sit , qui improbos probet , probos improbare. Aptissima est in postremo membroseina commutatio. Meus autem Flaminius hanc convertendi rationem tum egregie persecutus est , cum ait in sua paraphrasi : Dum perpetuo eundita fur m , ac deorsum
commeant, rerum generatio, o interittis circuitum conficit, quasi orbem quendam. Ex terra enim humor , ex humore naycitur aer, ex aere ignis: m deorsum versus, ex igne uer , ex aere oritur Amor , ex humore terra uItima . Quae Cicero eadem retro verso ordine prius in hunc modum
tulerat. Nam ex terra aqua, ex aqua oritur aer, ex aere aether. Deinde retrorsum vicissim . Ex aethere aer, ex aera aqua, ex
aqua terra infima ; se naturis his , ex quibus omnia conflant , sursum deorsum , ultro citroque commeantibus Munisi partium coniunε io continetur. Tertium autem commutandi genus est , cum eisdem verbis nullo primo eorum ordine conservato, neque colorum ulla ratione adhibita, sed cum nos novum, ac liberum nostrum efficimus ordinem: ut si quis illud : Tibi autem id consilii do , quod mihimet ipsi ; Me υitemus oculos hominum , fi linguas minus facile possumus. Si quis, inquam, suo id modo commutans sic efficiat ; Idem autem tibi δε eonsilii , quod Apsimet mihi ; ut , si minus hominum linguar facile possu-
mur, Oculos vitemtis. Quorum trium commutandae orationis generum primum nimis puerile , nimisque elaborati
est studii, atque inanis industriae , si simpliciter fiat :
98쪽
quare etiam maxime devitandum . Secundum paulo tolerabilius, sed neque hoc quoque admodum factitandum. Neque enim commode cadet, ut saepius fieri possit. Te tium longe omnium est liberius , & propterea etiam commodius , quodque crebro usurpetur ; modo illud etiam atque etiam diligenter attendatur, ne, commutatione facta , quodammodo dissolvatur , atque enervetur Oratio . Nemo enim iampridem nescit ut versum nunc omittam , qui hanc commutandi rationem vix ad se admittere posse videtur J solutae quoque orationi suum certum numerum adesse : quae si mutetur ad eum modum , magnum periculum eri , ne , quod apte compositum suerat prius, dissolutum reddatur ; ac , quod structura ipsa adnumerum optime concinebat, ne absonum , atque asperum quid resonet commutatum ; quaeque sortiter priore conglutinatione continebatur, recenti, ac nova tota de lumbetur oratio ; nisi res ea nobis prorsus sit cum dissoluto , ac parum composite loquenti . Nam verba omnia non ita sunt in quadrum consecta , ac quasi affabre t borata, atque expoIita , ut quoquo compositionem tuam instituas, eam aeque apte sequantur , atque inter se quaque versus adhaereant aptissime . Verborum autem commutandorum alterum erat genus . Hoc item duplex est; unum cum verba ipsa remanent , sed in se ipsa quo, dammodo commutantur ; alterum cum jam positorum verborum loco alia, quae idem significent , aptissime re-Ponuntur. Cum autem remanent, sed non ita, ut erant
posita prius, multis id quidem fit modis, ac quam commodissime omnibus. Aut enim per casus fiet , ut ubi alius dixerit injuriarum Obliυisi , sortissimi esse hominis , si tu iniurias per casum commutaris . Item , si ille summo honore dignum Patriae liberatorem, tu sti mi honoris; aut si sit, υisendi caussa aliquem, tu facias, alicuius. Ita in caeteris aut vocibus, aut verbis, quae diversos sibi casus adsciscant.
Quam mutationem sequuntur etiam illa, te vehementer a mo; tu a me vehementer amaris . Sed mira illa , atque elegantissima in Caesare est casus commutatio in primo libro de bello Gallico, cum ait: Equitum millia erant sex, rotidem numero pedites velocissimi , ae fortissimi . Nam recta compositio, si ad superiorem partem respondeat , haec Erat: totidem numero peditum velocissimorum, ae fortissimorum ; quemadmodum equitum dixerat. Neque illud non.
99쪽
ineleganter usitatum est , quemadmodum dixit Terentius: Populo tit placerent , quas fecisset fabulas . Aut Pernumerum: ut, ubi ille: Ego omni ossisis , si quis dicat , ego omnibus obficiis; & ubi ego, si nos. Item in verbis ;ut illud, quemadmodum paulo superius dicebamus: cum unus sit, qui loquatur. Illa vero numeri permutatio per quam Venusta est , qua utitur Terentius in Eunuchi prologo. Sic enim in ipso ait initio:
Si qui quam est, qui placere se sudeat bonis
suam plurimis, oe minime m&Itos Ledere, In his Poeta his nomen profitetur suum. Nam cum qui quam dixisset, ac ad eum numerum pari Numero respondendum esset, multitudinis tamen numero Usus est: perinde atque, Ii qui junt, non autem, F quif- quam es, initio si protulisset. Item in eadem fabula:
Adeon' homines immurarier Ex amyre, ut non cognoscas eumdem esse λIn eumdem numerus mutatur. Proprius enim erat , si dixisset eo idem . Item alibi : Cujus mos maxime es com
uis vorum , hi se ad vos applicant ; ubi ad cujus, hi postea intulit : cum aut dicendum fuit, quorum mos ἰaut si, ut est, euius hie se ad vos applieat , magis su dendum erat. Aut per personas r ut si quis illud convertat . cuid igitur faciam ' quid igitur faciat i Aut etiam simul utrumque , & numerum , & personam r ut, quid igitur faciant in Ita in nomine; ut, ubi ego; alius tu, H- Ie : ita & in caeteris. Ex quo genere illud est, cum quis de se loquitur , tertiam tamen personam loquentem inducit : ut illud Parmenonis de se ipso : Dii υeseram fidem , quantam , ω qνam veram laudem capiet Parmeno .
Quam personae commutationem Caesar modestissime in suis Commentariis perpetuo executus est: qui cum de se ageret semper , fere nunquam a se quicquam protulit . Aut per genus: ut, illum diem , si tu , illam diem s ut
etiam, quantum suavitaris , si quanta suavitas . Aut per modos: ut , Fae imaec recte eurentur , si tu, facias , dixeris : ut illud; AEquum est υos cognoscere , atque ignos re: si tu aequum est, ut vos co n0catis , atque ignoscaris. Aut per tempus: ut, irae viderit, pro videbit: ut Terentius m Eunucho : Nisi ego me turpiter hodie hine dabo , pro dedero. Aut per interrogationem, aut negando, aut
100쪽
Alterum autem commutandorum verborum genus erat,
tum verbis ipsis verba alia subjiciuntur idem significantia ; cujus generis quanta vis sit in hoc ipso , quod a-llenum est , commode usurpando , nihil attinet dicere ;quando paene oratio ipsa nihil aliud sit, quam ad hune modum loqui. Id autem quatuor modis fieri potest , ut
Cum proprium aut proprio , aut figurato ; figuratum aut figurato , aut proprio commutatur. Nam cum Omnis Ois Tatio sit aut propria , aut figurata , s cum autem ego nunc figuratum dico , mutuatum , translatumque intelligo J ac plura sint in utrisque synonyma , horum utraque aut cum suo , aut cum alterius genere commutantur facillime . Ita verborum commutandorum modi fiunt quatuor , ut si in propriis quis , dives , dixerit ; aut in figuratis , cui abunde si, tu in propriis aut locupletem , aut copiosum , ac pecuniosum reponas I in figuratis autem pro eui abunde sit , si tu dixeris , eui amplae sint fortunae ;cui iventes , cui magnae , s locupletes copiae , in fortunae; aut s forentem omnibus copiis ; aut qui viυit in omnium
rerum abrandantia ῖ aut cui rerum omnium copiae suppediatant aut cui innumerabilis es pecunia ; aut cui res sit ampla , s praeclara ; aut qui agit quam facillime ; aut euires familiaris quam facillima st; aut qui ab omni re optime paratus sit ; aut qui Crassum fortunis , aut Crasse fortunas facile superet ; aut cui nihiI desit ad omnia commoda , ad beare viυendum , ad beatam visam. Ita & pro proprio figuratum , & pro figurato proprium , si ad hunc modum
quis reposuerit. Ita si pacem alius , tu otium , tu concomisiam , tu quietem , tu tranquiuitarem. Pari item ratione in figuratis , ut si ille nullum bellum dixerit , tu omnia tranquilla; nullam dissensionem ; omnem eoncordiam I summam animorum consensionem omnium, atque conspirationem ;Dmnes Omnium animos optime consentientes ; tibi nulla belli
suspicis sit ; ubi orium perpetuum agatur dixeris. Si postremo is amat dixerit ; tu cum diligit, adamat , eolis facile commutabis. Si item ille , qui amore aliivem prosequatur; tu contra benevolentia I qui illi primas in amore deferat ;quem in oeulis , quem in sinu ferat , neque se umquam Eiscingat s qui in intimis , in aere suo , in amore habeat qui eum denique pereat, depereat , impotenter amet pipse mutuabere. Si vero ille ad hunc modum, tu contra alio ; aut similia similibus, aut etiam ex altero genere recte