장음표시 사용
201쪽
que quicquam eo fieri ,' sed casu , atque fortuna omnia
gubernari, rerumque actiones uno exitu comprobari contendebant ; quemadmodum in una Claudii Neronis i meritate , ut Delius dicebat, comprobatur, quam ex eius exitu Senatus quoque , se comprobaturum , decrevit .
Conthi vero in Fabii Maximi prudentissimo Iudicio ,
qui dum Annibalem cunctando ducit, remque Romanam eo consilio satis seliciter gerit , ecce tibi ex transverso fortuna, quae eius consilio adversans , quod in armis palam facere nequivit, in Urbe , atque adeo in Senatu id effecit . In eo enim quosdam excitat, qui eum cunctatorem appellarent , ac nimia imperandi cupiditate bellum trahere, criminarentur ; quae calumnia usque eo illum insectata est , quoad salus imperii Romani per novos Imperatores in summum adducta est periculum, atque hac quoque ratione sibi prudens consilium obedi re coegit . Et profecto cum hominum egregia facta aut a
consilio , aut a rerum exitu laudentur , cumque magis exitus consilio adversetur , quam contra ; atque eventus
ipsi sonuiti sint , sequi videtur , ut Iudicium casui prorsus obediat . Quoties item Romani , Carthaginienses , Athenienses , & reliquae Respublicae , atque etiam populi , aut in suscipienao , aut in gerendo bello optimum
consilium secuti sunt ; & tamen ejus exitus infelix extitit , ut qui a fortuna nasceretur . Quare etiam plerique mortales suas nobilissimas actiones magis fortunae, quam ulli recte consultationi committere non dubitant ; ut in procreandi ratione, quae omnium rerum nobilissima est,
in qua nullum L praelertim in homine gignendo J consilium adhibeatur . Quisquis enim quam casus , aut dos maxima obtulerit, aut appetitus comprobarit, eam in uxorem duxerit , deformem pulcher , infamem honestus , prudens fatuam , optime corpore atque animo Valens uintroque graviter affectam I etsii id contra in bestiis optime servari videmus. Haec autem eorum, qui nullum dari Judicium tenebant . Qui vero hoc omnino dari assi
verabant , horum alii quid hoc esset , aut unde fieret , prorsus ignorari affirmabant . Ita enim in ingenii interioribus partibus latere dicebant , ut comprehendi non rosset. Hinc illud esse, quod dicitur, rem esse, quae cumt, quid sit , tamen dici non posse . Quod si ita est , in natura nostra id situm est , quodque sub nullam artem
202쪽
tem cadat , quando ne sub vocem quidem veniar . Alii Iudicii ossicium rationi attribuebant , ut quae sola videat , ac statuat quid agendum, quid non ; atque ita
Iudicium cum ratione idem esse 'olebant. Nam ut ex appetitu voluntas , cupiditas , desiderium suam generationem agnoscunt, atque idem cum eo sunt; ita se I dictum , consilium , deliberationem , opinionem cum ratione habere , & idem inter se esse dicebant. Nam fi Judicium est , existimare quid aeque faciendum sit , quid
non, quid hoc melius facit , quam ipsa rationis consutitatio λ Nisi enim ratio in consilium adhibeatur , atque eam Iudicium consulat, nihil reele sentietur . Hac enim una homo ex praeteritorum ratiocinatione, quae sutura sunt, facile cernit, atque dijudicat. Quare etiam bestias , quae ratione carent, Iudicio quoque carere videmus . Crassori alii Minerva agentes, noc cum rebus ipsis, qugin deliberationem caderent, homini occurrere putabant δruemadmodum voluptas in formosa muliere conspiciena, atque ejus simul potiundae cupiditas; quae ita praesto cum visu adsunt, ut quae in ipso intuitu habitare videantur . Ea item animi affectio , quae, vix visis duobus i ter se decertantibus , continuo in alterius victoriam deinclinat ; alterum odio habet; & in caeteris ejus generis innumerabilibus evenire videtur I quod nullo nostro consilio adhibito , sed suapte sponte cum re ipsa nobis excistatur . Argutius alii commentabantur, cum dicerent, in reipsa , ut in materia formam, inesse Iudicium omnino, sed non , ut superiores , id se ipsum indicare ; vςrum aratione ex ea esse eruendum ; atque ut fictor ex materia
scalpello formam elicit ; ita rationem sua consultatione Judicium ex re exprimere contendebant. Quin etiam quis dam altius excogitabant, ut cuique rei sua certa idea in rerum natura servatur, unde postea Omnia , quae in terris gignuntur , sermam suam capiunt ; pari item ratione sequi, ut quae animi sunt , ea quoque ab ipsa magistra natura ex 1 uis ideis sint constituta , ut mens , ratio, consi lium, appetitio, metus, spes, dolor, gaudium , caeterie que animi perturbationes ; ita Iudicium in hominum ingenio informaretur , atque pro materiae facilitate ejus se
ma aut expressior, aut minus eminens emceretur . Postre
INO Vero qui rem prudentius attigerunt , duo Iudicia s ciebant, naturae buno alterum , studio alterum esse acquis
203쪽
esse videtur . De quorum omnium sententiis , quid ego sentiam, prius mihi dicendum est ; postea ad meam deveniam . Ac quod ad eos , qui Iudicium tollunt , aut magis fortunae subjiciunt, quia, quae Cptime consulta sunt, ea sua improbitate saepius evertit; contra Vero, quae te mere suscepta sunt, feliciter absolvit; atque ita a sortuitis eventis, non autem a recto consilio res laudari volunt; hoc vulgarium hominum esse dico , qui consilia eventis ponderant ; & cui bene res processerit , eum prudenter vidisse , cui secus , nihil sensisse dicunt ; cum sapientes contra, etiam quae infeliciter evenerint, modo eorum s sceptio prudenti consilio non careat , non improbent, in quibus unus Ovidius ad numeratur, cum ait: Succesis careat felicibus opto, Duisquis ab eventu facta notanda putat. Damnat eos Ovidius, qui factum ex ejus exitu aut probant, aut Vituperant, quique consilium pro nihilo habent. Qui
vero J udicium ita in reconditis ingenii quasi penetralibus abscondi , atque sepiri dicunt, ut inde erui non possit ;isti ii de suo judicio agunt , possum concedere ; si de a- Iiorum , non ita ; cum multos in suis actionibus perpetuo reste sentire videamus . Quod vero ad eos , qui Judicium quidem dari dicunt , sed , quid id sit , dici non
posse amrmant, ii ridiculi , non autem prudentes Videntur . Ego enim qui linguae vitio , ut nostis , interdum
valde laboro; si quid est , quod dissiculter proferam , id
profero tamen, certe facile scribo. Qui vero Iudicium idem esse cum ratione, atque in ea inhabitare disputant, nonnihil dicere videntur . Sed ego nunc Iudicium separatum, ut ut potest, a ratione , ac per se solum quaero; ut si de consilio , de opinione , cognitione , prudentia , caeterisque virtutibus faciam , quas non nego originem suam a ratione ducere, atque suas certas sedes in ea habere, sed tamen harum cuique suas partes attribuam ; ut Justitiae sit cuique, quod suum est, dare; nulli injuriam in-
serre ; illatam, si possit, propulsare ; Fortitudinis in iis, quς
aut secunda, aeut adversa eveniunt, peraeque versari. Ita& de caeteris virtutibus agam , nullam rationis mentionem faciens. Jam vero qui cum re ipsa sua sponte Judicium se nobis offerre allucinantur, quique idem a ratione ex re dubia evellendum este censent , illi , quasi
204쪽
qui tot specula , quot res dubiae occurrerent , homini ,
quae secum cuiusque rei imaginem propriam afferrent , Proponere; hi vero tot atomos, quae quidem nisi per So-Ιis radios cerni non possent , inducere videbantur . Qui vero a naturae idea illud repetendum esse existimabant , veritati propius accessisse videntur , Quia a natura non discessere , quae omnium rerum sons eii , atque Origo . Duo autem postiemi reliqui sunt , quorum lententia: omnino cum re ipsa magis faciunt . Altera enim suum eertum Iudicium habet; neque altera suo caret, ut a Delio, atque Flaminio paulo ante disputari audistis , cum ille in cognitione Iudicium ; hic vero in natura tantum versari, acutissime tuerentur; de quorum sententia, quid ego sentiam, paucis prius dicam, postea mem explicabo. Ac quod ad absolutam rei cognitiόnein, unde Sebastianus Iudicium suum sibi constituebat , is quidem recte sentit . Qui enim aliter judex in caussis rectam sen- identiam ferret, nisi rem totam aut argumentis, ac rationibus, aut testibus ipsis prius percognitam haberet multo etiam minus Medicus de morbis , ita caeteri in suis ficultatibus judicarent . Neque contra Flaminius minus p rite , ac iudiciose faciebat , cum Judicium , ut caetera omnia, natura nasci allirmaret. Nam qui hoc bono praedatis sit , non parum in judicando valebit , ut in Cat nρ , atque Alcibiade pueris satis comprobari videbatur ;ir horum uterque ex altera parte recte senserit ; cum ut rque suam partem aeque defenderet; in eo vero, quod a teram partem ad Judicium faciendum rei ceret, inique figo vero , ut tandem meam sententiam explicem , cum D horum alterutro, ut isti volunt , Iudicium duci, mi I me nego ; tum vero , ut ab utroque simul conficiatur ,Πagis probo; atque ita , ut, qui optima natura praeditu si , is Dene iudicare , neque qui rerum cognitionem per- fcte calleat, is quoque eJus rei , quam optime teneat , nate ; qui vero hoc utroque bono abundet, Omnium orti me judicabit ; ac perinde fiet , atque si natura , & rerum cognitio duo sint amnes , qui aliquando simul una
onfluant , ex quorum alterutro commode , sed ex eo , cui ex confluvio fit , multo tamen' commodius , atquempiosius aqua derivari possit : ut Cato , & Alcibiades aratura sua tanquam ex altero rivo recte judicare potue-rr . Neque contra qui rei peritis limus sit, suo is quoque
205쪽
2oo BARTHOL. RICCIIIudicio carebit ; qui vero natura & rei cognitione vaIehit , is recte judicare dicetur . Neque enim mihi quisquam unquam persuadebit , Politianum scisse , quantam dignitatem haberet dicendi elegantia, & eam tamen, ut pulchram virginem, contempsisse , sprevisse, atque inter suas Musas non coluisse ; nisii hic sorte Solem videns , quia in eum ipse intueri non posset , illum ea ratione aliis non lucere postea praedicaret . Quod si ita esset, id malitia potius , quam Judicii vitio accidisset . Sed ego
culpam hanc magis in illa tempora, quae, ut ex illorum 1 criptis constat , nullum delectum verborum sequebantur, nullum orationis cultum atque ornatum habebant,
recteque fieri potuisse , ut in caeteris studiis omnia viderit , in quibus etiam plurimum & valuit , & rectissime sensit ; hanc tamen , de qua tam male iudicavit , non
cognoverit. Id quod de Erasmo, & Egnatio dici potest ;de Caecilio vero nihil dico amplius , quam quoa monstrum fuit; ut qui natura plus, quam homo, fuerit, Iudicio vero multo minus . Quod vero Cicero Arato , atque Nicandro earum rerum ignorationem dederit , de quibus tamen optime scripserint ; ad quorum imitatio. nem oratorem tuum sacere posse contendit; eo modo e ponitur ; quamquam ille siderum , hic vero agricultura nullam cognitionem teneret; tamen utrumque de aliqu earum scientiarum peritissimo , quae ipsi postea versibis suis praeclare scriberent, abunde habere potuisse. De Amtonio, de Annibale facilis est responso ; haec, ut amor, impatientes , non vidisse; quae etiam si vidissent, amon tamen victi , armis vincere nescivissent . Quod ad Pompeium , Senatum objicere possem , cujus sententiam sentasse tum sequi coactus est ; certe in re bellica Iudicie falli cum ex multiplici eius ratione, tum ex sortunae in. constantia, haud mirum videri debet. Neque quod item Cicero dicat , se magis naturam in homine desiderare , quicquam nostram labefactat sententiam. Is enim utrumque probat, & doctrinam, & naturam ; cum tamen discat, se malle naturam sine doctrina , non propterea d ctrinam ut inutilem respuit, atque aspernatur ; sed perinde facit , atque ille , qui in genero sibi deligendo ,
Virum probum sine re, quam malum vel in locupletissima, malit; quem tamen si cum probitate locupletissimum
nactus sit , multo eum libentius , multoque iacilius sis
206쪽
accepturus . Sed cum hoc nihil nobis advetietur ; illud
quidem ejus ipsius Ciceronis nostrae sententiae magis conis Venire non posset, cum pro eodem Archia inquit : cum ad naturam eximiam , atque iuusrem accesserit ratio quae
Eam , confirmatioque doctrinae, tum Elud nescio quid praeel rum, ac singulare exsere solet . Ubi conjungit ad aliquid Praeclarum , ac singulare efficiendum naturae , atque doctrinae vim, ut ego in meo persecto Iudicio facio, quod ab harum utraque derivari mihi constituo . Cui me se tentiae Horatii quoque sententia accedit, cum ait:
Natura fieret laudabile carmen, an arte,
uaesitum est. Ego nee sudium sine disite vena , Nec rude quid possi vidis ingenium: alterius se
AEtera poscit opem res, oe coniurat amice.
Alteram sine altera Horatius nihil proficere dicebat. Qui igitur ab harum utraque multum adjuvabitur , is etiam in judicando multum valebit ; qui vero erit optime in
situtus , huic ad persectum Iudacium nihil deesse poterit ; ut apud nostros Andreae Navagerio, Bembo, Sad latio, Longotio, vobisque s liceat mihi, quod verum est, vobis etiam praesentibus, dicere J Romule, atque Bon
mici, qui cum optima natura studiorum quoque rati nem non pessimam , atque rerum cognitionem minime vulgarem conjunxistis , evenisse constat , non autem ut
illi , quorum paulo ante Flaminius meminerat . Quare illi semper inculti, horridi, asperi ; vos vero cum Ue stro nobilissimo comitatu , quod a natura habuistis, ita postea studio, atque usu adauxistis, ut vestra scripta Romanam elegantiam redoleant, atque oratorium splend rem sibi praeluceant ; eorum vero quidvis aliud , quam ullum omatum , atque dignitatem, prae se ferant omniam . Nam quod Flaminius ait, ex diversa hominum ejusdem rei 1ententia probari Iudicium magis α natura, quam ex rerum cognitione , facile occurritur. Qui iud, cant aut ex iis esse, qui naturam, aut qui cognitionem , aut qui simul utrumque faciunt, qui a natura sua non disceaunt, si bona est, recte: qui a cognitione pendent, si eam probe perceptam habent, haud improbe: qui vero tertii & naturae bonitatem, & scientiae rationem com
junctam habent, atque ad eas Iudicium suum dirigunt, ii soli recte sentiunt, & persecte judicant ; ut hac qu que ratione persectum, atque absolutum judicium tam e
207쪽
intelligentia, quam ex naturae bono perficiatur. Ubi vexo de rerum inventoribus agit , quos negat ulla cognitione earum rerum , quae nullae erant . , adjuvari potiue ;respondeo, semper ex imitatione aliquid animadverti posse; ut qui lanificium, atque texendi inventum excogitarit , alterum a bombyce vermiculo ; alterum ab araneo
id mutuari potuisse ; ita qui specillum , ubi nostram imaginem spectamus, adinvenit, id ab clara aqua, unde sam referri videmus , facile sibi excogitarit ; ita qui superioribus annis f quos archιbu os appellamus J commentus est , a fulminibus, atque Coeli tonitruis ad eam inventionem excitari potuit ; ita in caeteris, ut semper aliquid a certa re sua, aut ab aliena, qua id constituat , habere posse videatur . Duo postremo ad summam pulchritudinem opus sunt; natura unum; studium alterum . Nam quae natura suapte conformata sunt, ea semper pulchra sunt; nec cui studium aderit, parum id quoque ad pulchritudinem prosuerit . Id quod in mulieribus nostris ruotidie cernitur . Quibus enim a natura optima forma ala est, continuo a se ipsae , ut pulchrae , probantur ;cui Vero aliquid vitiosum acciderit , si id studii beneficio emendetur , pro studio inter sermosas , plus minus , adnumerabitur, quando etiam L ut nihil de ori fuco superlito , nihil de capillo commutato , nihil de ciliis aut evulsis, aut abrasis, & reliquis ejus generis dicam J si quae claudat natura exortae sint , f vulgari enam modo naturae vitium nunc appello J ita solearum beneficio id vitii corrigant, ut inteῖrae elegantius non incedant . Verum cui utrumque aderat bonum, & naturae adiumentum, & artis studium , huic nihil deesse poterit ad omnem pulchritudinem ; ut etiam lapides, qui a natura omnino pret insi gignuntur , si vero ars adhibeatur, non parum illis aceedat cum ad pretium , tum ad pulchritudinem augendam . Ita ego in hoc meo tertio Judicio constituendo facio, ut hinc natura, inde studium , seu rerum cognitio, hoc mihi perfecte conficiant ; tum fiet , quod nos dicimus de absoluto Iudicio , quod a naturae bono , atque arsum scientia atque tractatione conflari volumus . Atque
ita dicendi finem fecit . Tum Saulius ; ecquid ais , M gioli 3 Non tibi Proteus iste , primum horum duorum retibus probe involutus , postremo etiam a Julio depreliensus esse videtur Tum Magiolaus . Mihi quidem, Sauli,
208쪽
quoniam de me nominatim quaeris , t isti suam quoque postea sententiam dixerint J Iulii Camilli explicatio valde arridet , qui , ut suis au vel sariis , quod eorum erat , Concessit , ab utroque postea ipse, quod suum sibi ad perfectum Iudicium faceret, modeste sti mpserit . Et mea quidem sententia ita est , ut eruditio per se .multum Iudicium adjuvet ; natura vero nihil obsit utrumque vero simul conjunctum illud Iudicium eiciat, cui nihil desideretur . Nam si Cato , atque Alcibiades , caeterique eorum similes a sua natura , ab ortu suo secum Iudicium extulerint , neque qui eius optimae naturae loco , optima rerum scientia erunt instituti , suo quoque judicio carere dicentur. Quin illud addo quia non omnibus ea optima natura est ingenita J si paulo obscurioribus naturis studium, atque rerum cognitio praesto aderat , id non parum adiumenti illis afferre ad judicandum, ac perinde neri , atque si lumen obtusum in crassori cornu anclusum , quod quidem seras aliquid splendoris emittet , sed multo id clarius emitteret , si quod ab artificio habebit , subtiliori
Cornu , atque eo peruncto , includatur , atque aurum, quod & ipsum in venis terrae gignitur omnino preti
Ium , sed terreum , atque sordidum ; cui si masti stra manus , fi purgatio accedat , multum quoque & splendoris , & dignitatis accesserit . Quam Magiolii sententiam cum Omnes comprobassent , ac probe Julium C milium sensisse affirmassent , tum surrexere , atque ut cuique magis visum est , hic huc , ille alio deambularum disicessere . Romulus vero & Bonamicius cum Saulio , qui domi cum Magiolio remansit , consectis aliquot brevibus spatiis , & ipsi eum valere justhre , d mumque suam se contulere . Haec sunt , Aloysi amplisi sine , quae a nobis de I udicio habere potes: in quo meo officio fi tibi satis cero, mihi erit quam gratissimum; si minus, neque id tamen ingratum est futurum, quod ibbi omnino morem gesssse videbor.
209쪽
L Giorno seguente, che su a ventistite di N vembre, si secero te esequie dei Duca morio; ii Corpo dei quale era nella Capella della Corte , che h nel gran Cortile contiguo alla Plaeteta , & vi era stato per tutio it tempo che it Duca nuovo stetie absente. Questa Chiela dat me-m verso la porta era tutia cinta di panni neri , & versol' Altare maggiore tuita di vellutonero con varii compa ti per dentro, & d' intorno era una comice coperta di vel luto con l' armi Ducali , & con te inscrtitioni convenienti , & con torchi in tanto numero , quanto vi poth capire. Il Catafalco , sopra ii quale stava ii Corpo, havea alle bande quattro Piramidi cariche di lumi , &quatim grandissimi torchi proportionati ai pari delle Pir
midi , & sopra vi era una cupola di broccato , & a torno risplendeano diversi colori melanconici , che ustivanodalle bogete di vetro plene d'acque , ch'haveano di dieintro te lampadi. Tullo it palco era coperto di brOccato , & anche tutio it circoito infino a mego la Chieta. Et per tutio it tempo detrabisneta dei Duca nuovo ,
che su per cinquanta due giorni, sem pre in questa Capella si celebrarono gli Umci sacri , e vi stavano di ¬te alcuni Genti Phuomini della Camera , & alcuni Alabardieri della guardia , che si comparti vano di volta in volta , & ogni mattina vi andavano alia Messa i princi-yali Magistrati con la Nobilia , & sem pre vi ardeano tut-ti i lumi sopradetii. Stando la cosa di questa mani era, ilDuca it Luni mattina , che su do po it glorno delia sua
Creatione , ando alia Capella , e fu cantata una Messa funerale , & pol a venti una hora tornb at medesimo tu
210쪽
o in meo spacio ; ma nondimeno sontuoso & appropriato , quanto era l' altro , & net Cadiletio era it Sig. suo Padre finio di stucco assai simile alia propria effigie, vestito alia Ducale , & dali' una tanda stava ii Sig. Cornelio Bentivoglio con la Spada , & dat Paltra M. Iacomo Troiti col bastone , & per ordine vi si vedeano tre Stendam
di , quello della Lega det Papa & det Re Christianissirio , quello di Luogotenente Generale dei detto Re , &quello d'Huomini d'arme. Ιl Duea nuovo si pose allamano destra deli' Altar maggiore sopra un palco atquanto alto da terra quasi incontro at Catafalco det Signorsuo Padre , & di solio erano messe due banche in unmego cerchio per quelli det sangue. Dimi seguivano i
Magistrati & i Gentit' huomini. A rimpello dei palco dei Duca flava un pulpito, sopra ii quale M. Gio: Battis a Pigna suo Secretario sece una oratione in laude dei Duca morio di due tereti d' hora , che sarii nella fine diqueste esequie . Et finita , ch' ella fu , s' incomineth ad inviare la gente , la quale passava per ii Cortile , ch' e-Ta tutio tapeetetato di panni neri. L'inviarsi su in talguisa. Cento Putti vestiti di camiscie di Cendado nero , chehaveano in mano torchi accesi , a i quali erano attac-
Tulle te arti coi loro Confatoni. Tulli i Battuli. Tulli i Frati. Tullo it Clero. Tuite te Croci. Tulli i Confatoni da morio. Et tuiti i inpranominati haveano in mano torchi di
precedente haveano annonitate te essequie dei Duca. Paggi ventiquat tro sopra Corsieri coperti di velluto ne-ro intino a terra con gran Croci di raso blanco. Ιl Conte Camillo Montec coli con to stendardo d'Ηuomini d'Arme.