장음표시 사용
51쪽
M Latinam orationem locupletandam , quam etiam ad
id ipsum, quam Graeci ipsi, splendidius ornandum, sum psisse constat. Quorum ego & judicii , & doctrinae facile
principum Virorum sententia tantum abest , ut de hac mea quicquam decedam , ut in ea magis confirmer , ataque constituar validius. Neque hoc solum , quod ex Mlienae linguae. particulis quibusdam etiam cum dignitate sumi potest, bonorum testimonio fieri comprobamus, sed
totum etiam rei , quantum est , argumentum , vel unius , vel multorum id sit Auctorum , in nostram or tionem transferri posse , bonorum item exemplo constanter asseveramus. Plato Dialogum de amicitia scriptum reliquit ; Latina oratione eam quoque partem integram
Ciceroni placuit illustrare ; in quo studio quid vitii contraxerit , ne Graeci ipsi umquam dixerint. Aristoteles, & Panaetius de osticiis cumulatissime scripserunt . Tantum abest , ut horum auctoritate Cicero quicquam ab iis ipsis scribendis officiis deterritus sit , ut nihil illis scripserit splendidius, nihil essecerit absolutius. Quae tamen scribendi facultas universa duas in primis cautiones habere videtur , ne prorsus in ea quisquam surti nobiscum agere possit. Una, si quicquid ad aliorum aemulationem tractandum sumpserimus , id inventione locupletius efficiemus ; altera , si nostro id instituto , atque ordine prosequemur meliore. Theocritus Pharmaceutriam , hoc est , excaviationem amatoriam , scripsit. Idem Maroni aliquando emcere usus venit r in quo argumento noster longe melius versatus est. Nam , quod ad inventionem attinet , saepius inania, ac pueriliae Theocritus garrit ; Maro autem non , nisi quod se maxime deceat , agit. Pari
autem ratione fit in ordine , in quo noster magis appositus esse non posset ; cum Graecus inconstanter agere videatur. Quin illa quoque, si quae ex eo Maro mutuatus est , ita commode , itaque apposite suis adjunxit, ut ea potius in suum locum restituta , atque repetita , quam a quoquam ablata, atque accepta esse videri possint. Si vero in eadem lingua sit idem argumentum, & materia pluribus explicanda , id quidem non parum erit ad)umenti , si alius versibus , alius ea oratione , qua vulgo loquimur , solutiore , illud dicendo cxornet ; modo dictionis genus ea facultas recipiat, atque in se admittat: quemadmodum cum Catone, ac Varrone Virgilium in
52쪽
V. I. I B E R II. 47 rustica secisse manifesto apparet. Nam qui Historiam versibus scribant perpetuis , non satis commode , atque ex usu facere videmur ; sicuti etiam neque adhuc, qui eam Dialogo persequatur, quisquam est inventus - Huic autem integrum arbitror futurum, utrum, quam ipse sibi commode constituerit , an eam, in qua non inepte versatus su alius, viam persequi malit; modo Latine, modo Ornate , modo splendide, quantum rei dignitati conveniet, explicet, atque eloquatur: etsi propria magis omnino tuta videtur ad surti sulpicionem omnem devitandam is Verum si paria sint omnia, res eadem , lingua , & orationis genus non dissimile; continuo aut cum iis Scriptoribus nobis res erit, qui in ea non omnia viderint , qui in constituendo parum egerint apte , qui denique nullo pronunciarint om
natu ; aut qui haec omnia egregie praestiterint , ac nihil omiserint quod cuiquam desiderari possit . Cum superioribus longe nobis erit facilior quasi concertatio . R
linquetur enim semper pars non exigua, in qua aut inveniendo locupletiorem , aut instituendo compositiorem , aut dicendo magis illustrem orationem nostram comprobemus . Ut si quis Pictor , quemadmodum apud Herculem Patrem tuum factum vides , Gigantum bel Ium asVersus Deos penicillo rudi , atque impolito informet , quod postea doditor manus excipiat , atque addendo , Componendo , colorando longe admirabilius , magisque conspicuum effingat , atque exprimat . In quo uno efficiendo , qui doctiorem manum adhibebit , plurimum in eo adiumenti sibi relictum esse sentiet ; quod, quem facile superet, propositum habebit adversarium. Romulum Amasejum , quem Virum jam saepius honoris caussa n mino, cum Bononiae ejus auditor essem , in hoc genere studii sum admiratus . Nam quoties inter explicandum
s ita ut fit J Historiae pars aliqua in praesentem partem incidisset exponenda , etsi in omnibus ille sui quidem
semper erat simillimus , verum si eam tamen ex aliquo Scriptore minus eleganti, atque impolito, ac parum etiam composito sumptam habuisset , quantum eam cum
Rpte instituendo, tum omni elegantiae splendore dicendo illustraret, atque componeret , dici non potest . Sin au tem prudentissimus Scriptor, quique aptissime constituat, atque splendide eloquatur, locum nostrum prim Occupa-xit, eumque ita totum communiverit , itaquq suum eis
53쪽
cerit, ut nullus accessus , nulla ad eum accedendum pateat via, neque ad eum jure aequo repetendum actio ulla nobis relieta sit, res ea quidem primo aspectu duram, atque dissicilem videbitur habere tractationem ; sed non eius tamen erit negotii , ut ego , & posteri mecum
mnes quicquam deterreamur , quominus de ea , quoties usus veniat , vel commodissime verba facere pommus . At si Cicero Virum sortem laudarit, ac omnes eius laudes f ut caetera omnia J & inveniendo argute , & inst tuendo composite, & dicendo luminose expresserit , a que illustrarit, si acciderit, ut tibi idem faciendum sit , mon continuo haerebis ρ non quid prius , quid posterius
dicas, aut quomodo id dicas, dubitabis non etiam, a que etiam Vereberis, ne ad eum, tanquam ad scopulum
aliquem, dictionem tuam illidas Rem equidem , si negem, summam dissicultatem habere, ac inperangusto vi deri versari loco, imprudens sim, nisi etiam impudens . Multum est enim, atque adeo plurimum , si quis intel--ligens fructuum , prius in pomarium veniat , ac ei libera facultas data sit , ut inde unumquodque , quod ei
bellissimum videatur , ad mensam suam cohonestandam deligat, atque decerpat. Sed cum res tamen rectius comsderatur , minime se talem interius probat , qualis extrinsecus apparet omnino . Siquidem tanta vis honesti , antaque rerum omnium copia est , tam multiplex constituendi ratio, tam eloquendi varia, atque ampla facuutas, ut semper aliquid, atque adeo multum relinquatur, quo summa cum dignitate aut inveniendo , aut instituendo, aut dicendo pro nostro uti libere possimus. Nam quod ad rem inveniendam pertinet , qui quaeso tam a recta mente aberrabit, ut quae cujusque rei dicenda sint, Omnia excogitare , omnia videre se posse fateatur λ non multa , atque etiam interdum non pessima se suspicetur omisisse Equidem antequam haec hominum nova inVe ta scirentur, tormenta ut ita dicam J militaria, navi- pandi certa illa in omni tempestate locorum scientia , librorum describendorum ars uberrima, avium ex avibus di natura, & artificio inimicis Regiae venationes , vitrei quasi oculi, temporum per horas ex sonitu certissima dia mensio, ex ephippiis certus pedum appensus locus, & C tera eius generis prope innumerabilia, a recentioribus h minibus cum ad summam hominum Voluptatem , tum
54쪽
ad maximam utilitatem excogitata, haec, inquam, quamdiu in hominum ignoratione latuere , ut nulla in tenebris iacuere ; ut vero in lucem hanc, atque in usum humanum doctissimorum hominum studiis venere, ita no omnium Gentium consensu in Ceelum tolluntur , ut Cum antiquitate certare , nisi eam etiam superare posse videantur . Arcum vetustaS ad longiorem , atque vehementiorem ictum excogitavit: recentiores id tormenti genus , quod balesbam vulgo appellant , ad eum adjunxere: noura autem sere aetate horum omnium vehementi sis ma, quae sua item lingua vulgus Varie scoperum , aut resibusum appellat , nec non reliqua ejuS generis grandiora tormenta , cum ad maximam in conuictu stragem edendam , tum ad Urbium ipsarum moenia impotentius verberanda , ac demolienda sunt adinventa . Quorum item omnium primo vis ignea lentius se se agebat , aeante, quam pitulam suo illo impulsu emitteret , quasi suo lumine , ut eam devitaret , hosti commodius significabat: nunc autem eo processit id artificii, ut prius moristem sentias in latus, quam ignis lumen ullum videas ;ut rerum omnium fere semper aliquid superesse possit , quod prudens addat ad inventa . Ad haec accedit , quod
non una , atque eadem est omnium rerum inveniendarum ratio , & modus . Cicero Milonem caedis reum somtissima oratione L si eam habuit integram, quae pro Milone legitur J defendit ; at Brutus idem effecisse , sed alio idem effeci s se modo, dicitur; neque sortasse imperite.
Quid vero si Hortensius eam quoque caussam perorasset pNum ei quasi ad alterius eorum utrius ingenium inveniendi ratio conclusa, atque circumscripta esse debuisset put non solum multa adui ad aliorum inventa , verum etiam alio illa ipsa modo inveniri , atque excogitari fa-eile possint . Idem autem evenire in re ipsa constituenda neminem arbitror non videre : cujus rei Cicero nobis locupletissimus testis esse potest, qui artis praecepta multis modis tractavit , iisque omnibus quam commodissime . Pari item ratione dicendum est de elocutione ; de
qua in tertio libro , in quem omnia ejus praecepta sunt rejecta , abunde a nobis dicetur. Ac prosecto cum p steris longe iniquius aetum esset, si natura primis hominibus omnia prodidisset , atque optima quaeque deprompsisset ; nec , quae ejus summa est prudentia , quicquid . Tom. III. D prc-
55쪽
so DE IMITATIONE providet , quicquid homini studet , id omne in communem , atque aequam Omnium utilitatem providisset , atque comparasset ς rerum deinde ordo , atque constitutioni mis in angiisium adduceretur. Eloquentia vero infans,& inops , atque ab oratione pessime imparata esset , si unusquisque hominum sensus , unaquaeque sententia uno tantum Ordine , atque una tantum significatione constitui, atque dici posset . Quin etiam , quoniam paulo ante fructuum inducta est similitudo , horum st diorum alia est, atque caeterarum rerum copia , atque ubertas. In illis enim, quod semel decerpseris, non
nisi ad annum plerumque idem sperare licebit ; in his
vero nostris studiis ubertatem laetissimam , atque perpetuam , ac semper aeque fructibus iisdem arborem possidemus incurvescentem , ex qua qUantum cuique satis sit, sua deligendi facultas permissa est. Ergo & actio in Verrem , & sententiae in Antonium , tota denique Ciceronis multiplex tum suadendi ratio , tum de moribus disputatio , tum ad familiares , atque amicos coni criptio f nam, quid de arte feri possit, ipse demonstravit Iperapte , neque indecore , iterum , & Lepius tractari potuit λ Quid hoc quaeso , inquam , tam mirum , si a veteribus , ac probatissimis Auctoribus aut in suis ipsis argumentis , aut aliena sequentibus , est ast drie factitatum ; atque adeo a nostris quotidie feri constantius videmus Num ne Sallustius Catilinae vitam ita plane , ita ornate in ejus coniuratione perstrinxit, ut nihil in
ea neque ad hominis mores , neque orationis ornatum desiderari videatur hanc tamen eandem Cicero, cum Coelium defendit , illo suo stylo persequi non dubitavit . Res eadem est . Sallustius autem quam aptus Scriptor fuerit , nulli obscurum est . Cicero vero in hac ita . quod res maxime postulabat , parcus fuit , ut Vitae t men nihil omiserit ; ita ornatus , ut ejus ingentem tu pitudinem quasi dicendo illustraverit . Lucretius absolutissimam pestilentiae imaginem describit : non parvo beneficio Deorum immortalium extat liber : legi potest Ovidio , & Virgilio idem enicere postea placuit ; quam id uterque cum dignitate sit assecutus , in medio est et suum cuique judicium sit . Manilius Andromedis ad marinum monstrum expositionem describit. Idem, cum acte us fabulam ventum est , essicit Ovidius . Postremo o-
56쪽
mnium Pontanus hanc ipsam , cum de Stellis agit , fabulam exequitur . Doctissimorum hominum est judicium longe prioribus duobus Pontanum praestitisse . Sed quid ego alterius partem tantum consero λ de Stellis minime inepte egit idem Manilius. Tantum abest , ut Pontanus ejus scriptis ab eis pertractandis sit deterritus , ut iidem docti sinu Uiri facile judicent , longe eo Pontanum Stellas easdem dicendo splendidius illustrasse . Postremo autem cuinam dubio esse potest , quin ego in hoc meo de imitatione studio idem possim efficere , quod Cicero in artis praeceptis effecit, ut alio, itemque alio modo huius praecepta pertractem y ac meum etiam Lilium Gyrat diuininducam , qui Bartholomaeo Ferrinio , Alberto Lollio , ac Herculi Bentivolio , ut quotidie aliquid tale facere solet, explicet λ aut denique Camillum etiam filium faciam, qui haec eadem praecepta a me parente suo breviter perquirat λ Sed jam satis , quemadmodum ego arbitror , & probatum est in re eadem tractanda , quam alii quoque prius tractassent , imitationem omnino dari nullam , & quid tum etiam faciendum sit , ut ab omnis urti accusatione liberemur , commode demonstratum . Sequitur autem , ut imitationis ipsius praecepta aggrediamur . Continuo igitur, quando perpauci illi quidem sunt , qui in quaque facultate egregie excelluerint Scriptores , qui non aliquid aut culpae , aut vitii contraxerint interdum , videndum erit , ut ejus , quem imitabimur , virtutes confestemur : contra vero Vitia, quo
rum facillima solet esse imitatio , perstudiose declinemus . Neque enim , si Sallustio similiores esse volumus, id magis ex iis vocibus , quae illum ipsum minus interdum probatum efficiunt Scriptorem, quam ex ejus divinae brevitatis virtute ut consequamur , Omnem operam dabimus . Neque vero Hortensium in una cerviculae jactatione magis , quam in tota illa divina agendi ratione referre studebimus ; ne coquum illum imitari videamur , qui in coena praestantissimi coqui jus tantum se
vens imitatus est , caetera ejus condimenta ne recorda iuvest quidem . In probatissimis igitur Auctoribus, quando Iaos en dixi , quos nobis ad imitandum propositos habere debeamus , quae insignia quaeque admodum rara , atque inepta erunt , ea probe dimimulabimus ; quae vero Cum natura , atque usu ipso quotidiano recte consense-U et rint,
57쪽
rint, atque decorum suum habebunt, ea quisque in suum usum liberius convertet , atque securius usurpabit . Sed cum in simili , atque in contrario universa haec imitandi facultas f ut supra est demonstratum J versetur omnino, ac tria proposita sint, in quibus rerum omnium pertractandarum ratio contineatur; inventio , dispositio , elocutio ; iam separatim f eisii horum ratio ita inter se connexa continetur , ut alia saepius ab alia vix separari possit J quid in harum quaque imitatori attendendumst , videamus . Ea igitur inventionis , quod ad imitationem attinet , ratio est , ut ad aliorum imaSinem aut similia, aut diversa nobis adinveniamus . In similibus , ut multi in re pastoritia cum Virgilio Musas suas exercuere , ut M. Aurelius Nemesianus . T. Calphurnius Siculus , Andreas Navagerius , persplendide fecerunt. In diversis , ut in Graecis Theocritus ; in nostris Iacobus SannaZarius, qui utrique ad pastoritiam avenam piscatcriam sibi excogitarunt . Nam quod alii in pastoribus suis luserunt, id hi ad piscatores felicissime transtulerunt; quod meus item Hector Cochius in re aucupatoria per l-le olim facere instituerat . Zeu sis , cum Helenam Crotoniatis ellingendam sumpsisset, multas Civitatis sormo-sssimas virgines contemplatus esse dicitur, ex quibus singulis quicquid ei absolutissimae pulchritudinis visum est, in eam egregio transtulit penicillo . Ticianus id nunc si efficiat in aliqua Veneris imagine depingenda , is re cte quidem Zeu lim imitatus esse dicetur; multo vero rectius , si Herculem picturus , totidem robustissimorum hominum corpora ad se adduci jubeat , atque ex iis omnibus quicquid ad eam virtutem pertineat , id omne sibi in suum Herculem deligat . Ita in equo, in tauro, in caeteris cujusque generis animalibus depingendis, si egregios quosque ex quoque genere Pictor sibi sumat ad suum absolutissime exprimendum . Sed redeo ad Latinos imitatores , atque etiam ad me ipsum L liceat enim mihi de me exemplum aliquando afferre J cum ego , i quam, essem ad nuc adolescens, ac meis Civibus de publici ludi Magistro deliberandum accideret , eam ego mihi
caussam exercendi styli gratia f ut fit in Scholis J sumpsi
perorandam . Hanc totam ad ejus Ciceronis imaginem
contuli , quam ipse secutus est , cum legem Maniliam luculentissima, ac prudentissima oratione suasit, vel
58쪽
persuasit potius . Iam vero natu grandior factus tota Mitem ejus ipsius Ciceronis alterius Orationis imaginem in meam alteram converti . Nam cum Herculi Patri tuo publico meorum Civium nomine mihi gratulandum esset,
quod Neapoli a Caesare & incolumis, & totius honestiseimae petitionis suae compos rediisset ; hanc ad ejus ima ginem integram , quam ipse Cicero pro M. Marcello ad Caesarem habuit , totam mihi constitui . Is enim in ea Caesari gratias egit , quod sibi , quod propinquis , quod Patriae , quod Senatui , Reique publicae M. Marcellum restituisset , atque condonasset ; qui cum id negotii paucorum admodum Videret esse verborum , multa de Caesaris ipsius laudibus , quae cum re ipsa maxime conjuncta videri possent , percommode ad justam orationem in medium induxit ; quam ego in gratulando totam ratio nem , quemadmodum arbitror , facile secutus sum . Ut
enim proposui, de quo mihi esset dicendum, perbelle ad ipsius Herculis facta quaedam illustria quasi digressus sum; cui parti ut sensi plane me satisfecisse , ad propositum
redii , gratulationem meam conseci , peroravi. Somnium vero Ioannis Cornelii , quantum potui , ad Africani visum per quietem accommodavi. Proxime autem in pro mio de Principis consilio omnium meorum scriptorum, quae apud me alicujus essent pretii , mentionem cum facerem , id ex Ciceronis imitatione feci : qui idem de suis in prooemio secundi libri de Divinatione effecit. Acine , quae ego omnia ad hujus rationem scripserim, hoci loco ambitiose videar consectari , jam ea , quae cum eKhoc ipso , tum ex caeteris optimis , omnes facile m tuari possunt , tum quae multi s quoquo id fecerint modo J sunt imitati, pergam persequi . Verrem Cicero ad Iudices novo , atque admirabili accusandi genere repetundarum damnat . Ex quo universh judicio multa sumi possunt , ad quorum imaginem 1imilis caussa rediis sime conformetur , quemadmodum Venetiis olim vidisses me recordor . Nam cum Vir Nobilissimus Civem suum male Remp. gessisse , atque socios expilasse ad Iudices accusaret , ut singula ejus crimina exposuerat , ac vehementer insecutus erat , sub ea statim tabulas recitari jubebat , suis locupletissimis testibus unumquodque ejus crimen ex ordine comprobans : quod quidem agendi a solutius institutum ex Cicerone in iplum Verrem sum-
59쪽
ptum fuisse nemo non videt. Antonium in Senatu gravissime , ac perpetuis Orationibus acerbissime ident ex Mgitat Cicero . Quis ex his locis , qui aliquam diligentiam adhibeat , multa in simili caussa sibi non sentiat habere ad imitandum λ In Vatinium testem omnia congessit hominis impurissimi crimina . In Pisonem invehitur tanto animi impetu , tam acri , ac constanti accusatione , tam perpetua scelerum omnium criminatione , quanto nusquam alias acrius . Catilinam teterrimum Civem non prius insectandi finem facit , quam eum ex Urbe e-jecerit ; nostem judicarit . Quae singula pari ratione non pauca asserent, quae prudens sibi sumat imitator. Quid autem in Ligariana ironia illa λ in Cluentiana Sassiae impudicissimae ac sceleratissimae sceminae turpitudine λ quid Deiotari λ quid Coelii λ quid Murgnae defensione facilius ad imitandum λ Prope infinita sunt in eo genere reliqua , ex quibus in pari caussa multa cuique suppeditabuntur ad
eam cumulate , atque splendide perorandam ; quae ego brevitatis caussa singula non persequor . Certe ex senectutis desensione, aut ex amicitiae laudatione, si quid cui par aut defendendum , aut laudandum accidat , magnam sibi supellectilem conficere poterit . Avaritiam, luxuriam, cupiditatem in Paradoxis detestatur ardentius , nusquam in caetera vitia se tam facilem nobis praebuit ad imitandum . De contemnenda item morte , de dolore tolerando iste ipse selicissime scripsit . Si cui de exilio pari ratione tolerando , de orbitate , de caecitate , ac de caeteris ejus generis malis usus scribere veniat , unde is aptiorem imaginem , quam sequatur , habiturus sit , non video . Epicurus in voluptate lummum bonum ponit ; Stoicus in sola virtute acriter esse convincit : horum utriusque rationem Cicero egregie , ut reliqua omnia , persequitur .
Hujus equidem loci imaginem , si mihi utra vita laudabilior sit , an quae in deliciis otiose , ac nequiter , an uae per summa rerum pericula cum virtute traducatur , isputandum accidat , facile mihi totam accommodabo . Ad suos familiariter scribit; cum principibus Viris summa etiam cum dignitate per literas agit ; in iis autem solatur, commendat, hortatur, conqueritur, expostulat , gratulatur, & reliqua id genus, quae per literas enici solent , unus omnia exequitur . Ad quam scribendi rationem boni omnes suam quoque in scribendis epistolis sor
60쪽
main constituunt; in quibus Christophorus Longolius mihi maxime probatur . praeclare autem agit de claris Oratoribus, quo in libro cuique & laudi, & vitio , quod es villim dare non dubitat . Ea ratione tu de Imperatoribus , si libeat, de Iurisconsultis , de Medicis , de caeteris ejus meneris facere poteris rectissime . Hujus item duo libri sunt de Divinatione divinitus conscripti . Ad horum rationem Sadoletus suae Philosophiae defensionem optime instituisse videtur. Hactenus de Cicerone. Nunc decreteiaris , qui digni sunt , quos imitemur . Petrus Benabus , cum in sua Historia tres haberet , Quorum quemvis r cte sequeretur, Caesari tamen maluit, quam aut Livio , aut Sallustio, similior videri; id quod ante eum in eadem Historia Navagerium sensisse dicebamus; in qua idem posterior Navagerius praestare egregie dicitur; & meus Bem nardinus Masejus in Pauli tertii Pontificis Maximi commentariis quotidie splenil id illime facit . In Poetis autem Lampridius , cum omnes in Odis Horatio similiores este studerent, solus Pindarum, neque id sortasse ingrate, imitari est ausus. Quam autem Aonius Lucretium in suis
versibus,& numeris, & sententiis expresserit, iacile omnibus est videre . Tantum autem abest , ut Navagerius hac imitandi virtute caruerit , ut caeteris etiam , qui rectilis imitarentur , unus omnium in Epigrammate majorum viam ostenderit . Nam qui ante eum veterum lusus in eo genere versuum imitatus sit, aut etiam animadverterit, extat nemo ; taeteri caeteros , plerique etiam fatuos secuti sunt ; unus Navagerius eam viam polleris ostendit, quam veteres optime institerunt. Huius item est Damon; cujus magna pars ex Galli Virgiliani imaqine conficta est; reliqua ex ejusdem reliquis, ut est ei visum commodius, recie, atque pereleganter conscripta . BOrgeti , catelli lepidissimi , interitum misere deflet: huius luctus inriginem ex Catulli passere mortuo totam est mutuatus. Id autem quam vere, quam decenter ellecerit, ex utrimque versuum collatione facile cognosci poterit : sic enim
Lugete, o Veneres, Cupidinesque, Et quant m 6ὶ homiutina venust Artim Passer moritires est meae puell.e,stiem plur illa oculis suis amahat. - um m Iitus erat, flormque norat