Opera Ioan. Goropii Becani, hactenus in lucem non edita nempe, Hermathena, Hieroglyphica, Vertumnus, Gallica, Francica, Hispanica

661쪽

Cum enim Certii idem sit quod defendere; atque modo demonstrarim: duplex Cim- vi mi. broru digamma in Q u transire, nihil amplius obstare potest, quo minus confiteri opor-xeat, Quirini nomen a defensione Ianigenas dedisse; de primum quidem, quam diuvetus sermo retineretur, Verinum ideinde, eo corrupto, Quirinum dictum fuisse. Posia se in equidem alti Js hic mentem attollere,& penitius veram patrum religionem intueri, nisi curiositatis crimen sormidarem. Dicerem enim a mere dc Eria nomen compoti- itute. tum esse, δί ante Italorum irruptionem metretia pronuntiatum fuisse, quod significat desentionis v nuin, siue unus defendens: ut eadem vox simul de defensionem diuinitiis esse petendam indicaret, de cana non a Pluribus, sed ab ipso uno esse petendam. clare decerneret. Quirinus itaque hac ratione non aliud esset, quam ipse Deus, ea ratione a nobis consideratius, qua ab ipso rerum nostratum petimus defensionem. Dei enim Dri nonis, nullum nomen est proprium , sed tot ci nomina homines fingunt, quot habent voto- narum piarumque contemplationum diuersitates. Quamobrem qui hanc Deo nomen- is h. , claturam tribuerunt,ea ipsa sese monuerunt & excitarunt,omne defensionem in unius Dei coli flere potestate,&frustra arma Se vigiles csse, nisi Deus ipse, qui unus est, ciui etatem de sigillatim dc uniuersim ab omni periculo custodiat; atque idcirco hunc unum orandum csse, ut praesenti suo numine nos nostraque omnia tucatur. Huic, ut in caelis a habitanti, nullum fanum nec Numa, nec ipsius maiorcs dcdicarunt: Huic, ut cuius nulla similitudo fingi posset, nullam statuam, nullam imaginem habuerunt. Sola Vor. V,ri is, tonani statua omnes Dei personas, omnes potestates, omnia mortalium vota symboli

cos indicabat: ex qua re illud cit quod dele dicit: ha

Quorsum enim arma ipsi felicitatis omnis promotori, nisi ut defendat ciuitatem Z o. quod dum facit, .Quirini nomen mcretur, quia Quirini gerit personam: haud secus atque Faunus, Bacchus, Phoebus, de quiduis aliud csse potest, si mortales ea promo ψ μ' ueri cupiant, quibus potestates his nominibus indicatae praesidere creduntur. Quid multis 3 Haec, de id genus alia quam plurima, ad rituum, caerimoniarurar ,& senaci, ad totius religi. ni scintelligentiam spectantia , Numae libris perscripta fuisse existi. misit ino: quibus cum impia Deorum multitudo tolleretur, de omnis Romana stipersti. t.' μ' , tio concideret, maluerunt boni, scilicet viri, deos in maiestate sua manere , quam iit . Ic Numae sepulclaro ipsani tandem emergere veritatem , Omnium fallacium numinum potentissimam victricem. Quid igitur remedij, libris nunc inuentis, de mox in multa exemplaria distrahendis Quid Z Funestie potius faces iniiciantur, uam tot templa, tot deorum simulacra, tot sacrorum ordinum collegia diuinos suos perdant honores. Proscribatur ieiuna de strigosa veritas, retineatur pinguis & dapsilis stuper stitio, largissima non numinum modo plurimorum cultrix, sed immensae etiam multitudinis otiosi magnifica opsonatrix . Inspicite nunc quis primum suerit Quirinus, μω quarum in hominum si,cietate partium praetcs. Videte mox quo postea errore I 2IT in nescio quod salsum numen trans uerit, illius haud dubie fraude, qui sedem suam ista' .

posuerat in Dptentrione , ut similis esset altissimo; qui luc omnem honorem viti mu'

Deo exsibendum. insidiis de machinationibus mendaciorum fraudulentissimis ad se L. III

diuertere semper de ubique molitur . Huic impostori, cuius maximus inter ursas draco nomine suo a priscis dato monumentum gerit aeternum , facillime fuit nomina diuina ad idolomaniam accommodare, eo maXimc tempore, quo iam intelligi deliissent.

Ianigenarum enim regio agrorum sortilitate, de portuum plurimorum copia, de Ian; risis misceterarum rerum omnium felicitate, quam plurimos mox ab initio hostes inuitauit: quorum multitudine Se frequentia Cimbri tandem coacti sunt, ut agrorum parte tam , bam cedentes, una cum exteris habitarent, sat modo ducentes, si non prorsiis extruderen- ἡ---. cum tur . qua diuersarum gentium irruptione tandem eo res euasit, ut minimam partem veteres de primi coloni retinerent; nec agros tantum amitterent, sed ipsam etiam antiquissimam linguam, mistione plurimarum, quibus diuersi noui incolae uterentur, corruperent,&scrc abolerent. Quamobrc ne quando posteri in eam Opinionem veni- i, reni,hanc diuersarum linguarii farraginem primum Ianigenarum sermonem fuisse: to eam region quam late pateret, Witaliam vocaverunt, id est, regionc externi sermonis. Wioba.

662쪽

Iait enim per diphthongum nostratem ex V vocali de I conquam , externum signi Gcat. Eal autem idem est quod lingua siue sermo: ita ut mit tu nihil aliud sit, quam lin

sua exicrna & peregrina . Hinc igitur Uitalia a Cimbris dicta, ut perpetuo cogitarent de lingua prima dc antiquissma in sacris maxime retinenda; ne quando ea ieglecta de obsoleta , in prosundam totius verae religionis a Nocho sue Saturno accopiae venirent obliuionem. Neque enim parui rescit vocabulorum, quibus in sacris Pontifices utuntur, vim cognitam habere, ad rectam religionis viam tenendam. quod cum primi Ggyptiorum rituum magistri viderent, fabula quadam dea et inducta sacerdotes in nuerunt, ut si quando vocem quampiam non intelligercnt, Phrygios consilerent, vel

saltem cos, in quorum sermone vernaculo panis Pet vocaretur. Quis irem audiens togionem quampiam ab eo dici, qi od homines in ea cxterno sermone utantur,non ci uigio interroget: si peregritas sermone utantur, quis eorum vernaculus sit, siue patrius Quanto igitur magis Cimbrorum posteri, apud quos S parentum series,&exteram ias latium irruptio adhuc non penitus in tenebras sese abdiderat, perinoueri dct Sane ad vetustam suam & primam linguam in arcanis suis rctitiendam , dum totam regi nem exterorum sermone uti ipsa regionis nomen latura monerentur. Clarissima curthnota fuit haec regionis appcllatio ad memoriam prioris linguae sempiternam , si modo tantillum luminis in Pontificum collegio resi quum fuisset, quo huius nominis ratio cerneretur. Vcrum rcbus paullatim in peius labentibus, de veteris disciplitia monumen iis in dies magis atque magis neglcctis. quod in iis nihil citet uci ad honores, vel ad rem augendam praesidi non tantum lingua vetus, scd litta ctiam quaedam , ta earum figurae, quibus cxterorum sermo non utebatur, cxoleverunt. Hinc dum forte qu.lpianim veterem aliquam inscriptionem incidisset, in qua priscis notis v itas:aeno: veli potitiam csset, bis lapsus cli in lcgendo: semel, quod figuram dupli cm vocalis nesciret 'ci- inde apud veteres pro V longo siue magno, atque ω inega apud G laxo, iti ut se i enim, quod dum alteram figurae partem . volui imperuacanea ar, rei colle : O diderit cam , quae remanserat. notam cile coruonantis, non vocatis: atque idcirco logenituriptitarit Vitaliam , consbnantc vocem incipi nte. Hinc credibile est cum ciuisquis su

iit. diu haeli lasse, nec satis coniicere potuisse, unde rogio primum fuerit vitalia nominata. Quid hic in mentem alii veniret, non refert illi saltem suspicio suborta videtur,. Vitaliam a vitulis nomen accepiste, propterea quod eos haberet praest latissimos Atque huius quidem opinio per manus ad potieros vcnit, sed ratio ob quam ca primum nata fuisset, tradita est obliuioni. cxco errore alius mox pullulauit apud illos, qui acceperanς Itali ima vitulorum praestantia dictam , citra vetustis snaae illius scripturae montionem. Hi enim caussam quaerentcs, ob quam Italia, non Vitalia, diceretur,si a Vituli nomen haberet, co sunt redacti, ut dicerent, veteres non vitulos, sed Italos dixisse, de v post accessido, nescio quo Eolico more. Hinc apud Festum legimus, Italiam dictam eue, quod magnos Italos, hoc est bouos habeat: Vitulos enim Italos esse dictos. Alij in qu bus eli Halicarnasscus, Antiochum Syracusanum Siculas quasdam Arethusae auias vel dentem secutus, Italum nescio quem tibi comminiscuntur, obuio prorsus de usitato ignorantiae praetextu, de regionis nomine fabricati conditorem. Huic Italo cum Antiochus Morgetem filium dedisset, Berosiis Annianus sub larua Babylonica Witet bona rnendaciolum scruta protrudens. filiam insignem adiecit, nomine Romam, indignam certe, quam Antiphanis Siculi filius praeteriret. Demiror sane quare non de Circ n. de Caietam, & Cumam , de Vetuloniam suam Romae fecerit sorores, quo tanto uali propaginem faceret illustriorem . Hellanicus veterem illum errorem de litteris pii scis male lectis prosectum a nescio quo acceperat, de una caussam ab Hercule suspensam, infinita nugarum monstra ubique gentium relinquontc. Huius enirn iuuencum,quiat, at mento de Geryonis regnis abacto aberrans per totam Ausbniam in Siciliam usque penetrarit, regioni nomen dedisse scribit. Cum enim ubique de iuuenco suo Hercules rogaret, atque illi semper sua lingua vitulum se vidi lle dicerent: magnanimus Iouis si-lius unius vituli per maxima terrarum spatia inquisitor, de laboris in vestigando, de molestiae in vituli nomine toties audiendo pertaesus, totam regionem , quam quarendo peragrauit. Vitaliam nuncupauit, quod nomen post in Italiam degenerat it Sed misti, teris, quae ex Herculana nugarum ossicina depromuntur, hoc nobis ex Hellanico te,

663쪽

neamus: vanum illud esse quod Festus dixit. Italos quondam dici solere, qui vi

tuli fuerint nominati: cuius contrarium prorsus ab illo assirmati videmus. Quam vero diuersae genies Italiam olim inuaserint, cum alio scriptores, tum Dionysius Halicarnassi Leus satis copiose descripsit: de cuius lectione quis est qui non facile sibi persuadeat admirabilem quandam linguat uiri confulionem necessario exortam fuisse; ita ut non imani eritis primi habitatores totam patriam suam, regionem cxterni peregrinique sermonis vocarint: ne posteri sui una lucina obliuisceientur, aliam parcntum vetustissimoriana linguam sui illa. Vix puto ope pretium, ut id vos moneam, quod modo satis indicauit Wnobis V vocale clementum aeque duplex esse, atque u consbnans. & cx utroque Se sim Q

plici & duplici fieri diplithongum , adiecta I vocali, eodem modo quo apud Graecos

diphthongus est ex o micro de tota, & rursus cx ω magno Sc tota. R italcia igitur externi avi inim. . sermonis homines vocantur, ipsis W duplicis sono multo magis quam tota sonante. P steriores breuitatis de suauis modulationis ubique curiosi, e tribus syllabis duas secerunt, duplice v vocali in duplex IV consonans permutato,&sono ipsius tota,qui in v stitate luplici clementi permisti sore latitabat, neglecto , qua ratione pro mittaim di-- cimus malens quo nomine hamnus omnes exteros vocamus; quos si integra veterum matrii. voce nominaremus, facilius ab omnibus intelligeremur. Paucos enim inuenias, qui

sciant, quid proprie hac voce malen iit intelligendum , dum quisque, quos proximos habet externi sermonis homines, ea designet. Allemannus quidem Italos, inferior tirmanus Gallos, Amiluscos, qui montosam Britanniae claersonesum Hiberniae opia

politam tenenti quos ii prima Voce Witalos vocarent, nemo esset Germanici sermonis

peritus, qui nos mox intelligeret, externae linguae homines designari: quam intelligen- tiam e nomine acciso non ita prompte consequitur, Scha id scio, an quisquam lia mis fuerit, qui nominis rationem sit assecutus. Ex Uitalia igitur, siue aha scribendi sor-no, Witali quae& antiqua cst, de digamma dedit Eolicum, ut hic a me in puluere videtis depingit pii in in exstitit vitalia, altero ductu, ut supcriluo, relictis: quod nomen ita scriptum per consonantem enuntiarunt, diphthongi ut penitus ignari. Hine stocliue suit, in eam venile opinionem, Vitaliam a Vitulis dictam fuisse: quo dato, alius ciliam cauisam quaesiuit; sed eius quod non erat, frustra, cur csset, ratio vestigabatur. Sm mine tamen turpius erratum, quam ab iis qui Fcsto auct ros suerunt,ut vitulos olim. . Italo, vocati,s suisse diceret, cum id sit falsissimum. Vitulus enim a Vitula dicitur, qua 1 -- per hypocorismum, qualis in osculo est, suauis & iucunda vita notatur. quo nomine de MN Dea latae vita praesidens nominatur: unde vitulor pro gaudeo. Et merito quidem vitae iucunditas Ac laetitia diminuente vocabulo signatu eo quod nihil in vita magis exigui ist, quam ipsa siuauitas de gaudium: deinde , quod haec ipsa dulcedo p rutilis in tenella

adhucatate constitutis dumtaxat contingat: tuae res cum nusquam magis cerni quear,

quam in teneris iuuencis; placuit nominum saetori, ut hi a vitula vituli dicerentur. Sequo omnibus modis laetitiae breuitas indicaretur, vocalem, quae in vita longa est in hac voce raptim pronuntiare oportet. Bene igitur Hyllus vitulam laetitiae deam vocavit: sed male Titius vitulati dixit idem esse quod voce laetari: nec 'ulto melius Varro, qui vitulari idem voluit esse quod mi αr os . quod longe abest a vera vocis ratione: cum multi vitulenturiitra paeanis cantionem, S in primis ipsi vituli, meliores, quam ipsi grammatici. interpretes , quid propric sit vitulari; multi etiam paeana canant citra laetitiam, velut illi, qui pretio ad laudes diuinas conducuntur. In vetustis sacris Pontificum vi- nisu tulatio nihil aliud erat, quam chorea ,3e cantus, oc totius corporis gestus laetitiam cxprimens: qua de re quid lentiam, in Curetum laitatione fortassis ostendam. Cuin ita

que falsum sit piariissime,vitulos quo nil am Italos dictos itasse,& palam sit, naonstrosii m& longissime remotum ab omni sani hominis cogitatione, Hercullam quempiam per totam Italiae longitudinem iuuenc'n errabun sum vestigasse, tametsi magnae Pali depastori ab Amphryso placet, heri sui abiget vitabundus, ut in i piam etiam Siciliam tra.

nare mallet quam ad armentum situm redire: non puto mihi amplius in co laborandum, ut hos rei utem. Ex his tamen hoc acces emolumenti, ut facilius votus prob tum iri sperem, antiquissimam aliquam apud veteres opinionem inualuisse, vitaliam

quondam, non Italiam , dici solere: quandoquidem non si probabile, citra magnam aliquam de luculentam occasionem, hanc vetustissimam famam apud eruditos homi-H h ncs cx-

664쪽

nes extitisse: tametsi ea in Cimmeriis tenebris, id est, in veris Romanorum originibus

iam olim esset sepulta: numquam fortassis in lucem reditura, rusi ego manus porrexis. sem. Discant igitur Romani, se cxterna lingua uti, etiam tum, cum se Latina Cicer nis eloquentia iactant, nec alia ratione se Italos vocari, quam ut aliquanao tandem piruscae Sc primogeniae Ianigenarum linguae lenomine suo monerentur. C ET E R v M si quis corum hunc sermonem meum audiret ;num putatis eum se

contenturum a conuicii si an non multos linguae meae cancros, an non ceteras dirasqtias in ipsorum ore, quam inureo esse malo, imprecaturum

P A L ns N. Vix i pie me contineo, quin apsorum partes suscipiam contra te propugnandas ι 5e facerem certe, quoad eius possem, nisi vererer, ne molestia mea te compellerem ad silentium; quod ego scruare malo, quam id genus antiquitates non auditire. Huius tamen veniam dabis, si obiter te interrogem, qui factum sit, ut ceteris boni ominis nomina data dicas: Italis sistis illud tribuas, de quo peregrinitatis con incantur . nec umquam tantisper dum hoc nomen agnoscent, in sua ipsorum patria ciues possint haberii quod non uni iuris nostri titulo, sed quam plurimis repugnat, si accurate ea quae inde consequerentuc, Cillant examinanda . .

Go Rost. Ego ad forum tuum de litium perplexitates, uibus miseros clientes, tamquam retibus tenetis inuolutos, cx mea hac libertatis arce, in qua me hodie Fle i. mingus constituit, desiccndere nolo; quarum ego non minus sum vitabundus. quam vitulus ille Herculis omnes omnium opes expilantis. verum ut tibi ulterius meciihi iure vestro experiendi occasionem praecidam, utrumque negabo, de quod hoc nomen

i pli Itali sibi dederint, Se quod malum habeat omel: Neque enim it si sese Italos v carunt non magis fano,quam Wali in Anglia se Walos sed S Cimmeriis deceteris Iau

genis hanc acceperunt appellationem ; quia reucra peregrino sermone loquerentur.

Verum cum undique tanta exterarum nationum colluvies irrumperer, ut iam ext

is rorum potius regio, quam Cimmeriorum esse videretur, i plique lanigenae patillatim etiam peregrino sermone suum corrumperent, atque ca ratione sese etiam aliena lingua uti fateri cogerentur; non potuere diutius resistere, quin de ipsi in idem nomen, quod exteris dederant, transirent, atque ita tota regio Italia diceretur: quamquam, t. modo dixi, id eo lubentius susceperint, ut polleros suos monerent, aliam primorum in Italia parentum suorum linguam fuisse. Quamobrein ut darem infaustum nomenes se, nihil inde tamen absurdi contra me cilici posscti propterea quod alterius genetis sint nomina ab hostibus aut a parum amicis data. alterius ea quae ipsis tibi gent ps bo nis auspiciis imponere ibiciat, ut bene de rebus suis futuris ominantes, aut rem quampiam commemoratu dignam ipso nomine posteris proponentes reuoluendam. v rum nolo hac uti dcclinatione, cum recta via procedens negem, quicquam irrauspicaniata . i. tum hoc nomine designari, immodicam, diuinitus accidisse, ut toti regioni illi commune fieret, quae omnium exterarum linguarum caput crat futura, ipsumque adeo' nomen hoc portendisse. Quid ni dicam eam regionem Italiam, quae ius dicit pluribus infinito exteris, quam intra sinum suum educatis i quaeque plurimarum vari, se monis gentium unam facit ciuitatem, non legibus modo ciuilibus eis dein constitutam. sed vinculo etiam verae perennisque religionis omnes cuiusuis linguae n tiones in uno capite colligantem. Diligenter hic insipicite, dc totis mentis viribus inspicite, quam latoliaec ratio, quam hic brcuiter indico, sese extendat; δc in primis hanc solam regionem tam grandem, tam sortilem , tot urbibus insignem, tot portubus de classibus nobilem, totvtistoriis toti orbi sormidabilem , ipsam denique omnium terrarum reginam solam& unicam a tot seculorum interuallo inueniti, quae uniuersim Italia, id est . cxterni sermonis regio nominetur. Quid ρ num huic soli vel conditores, vel aliae insignes notae domellicae desuerunt a quibus nominaretur ρ Atqui Ianus Saturni filius, sicut lanieli lo, ita toti nomen relinquere potuisset, multo certe nobilius, ut prima fronte videtur futurum , quam si ab exteris gentibus nomen cincia dicasse potius quam accepisse vi deretur. Iam Cimmeriorum pater, Iant filius maximus natu, num indignus suit,a quo

regio vel Gomeria ves Cimmeria diceret uti Prosecto genus uniuersium de se potius nominare debuisset, qua' exiguum illum Campaniae angulum, in quo Homeri tempore Cimmeriorum in hac regione nomen dumtaxat reliquum fuisse, de scriptis ipsius

videtur.

665쪽

videtur. Quid dicemus de saturno huius auo, illius patre, qui fist in hanc regionem sis M.

cum Oenotriis suis venit, de eam partem ac pit possidendam, in qua diuinitus intelligebat promissionem suam Iano factam impletum iri. Quae, rogo, caussa tanta esse

potuit . ut Saturni nomen, omnium mortalium poli diluuium patris, regio non tenti rit: cum semes eo fuerit nuncupatat Num potuit quicquam generosius, quicquam cxcellentius, quicquam melioris ominis inueniri, ipso omnium hominum patente, cuia lingulari praelogatiua, qua Deus ipsum honorat ut, diu multi Saturni nomen Linos nepotetque indiderunti Num quicquam crat, prae quo hoc poenitendum videretui Omitto Ausoniae appellationem, a maximo lani filiorum acccptam. Nec commem rim Oenotriorum nomen , a quo tota regio aliquantisper fuit vocata, hominum certem μυ- Perpetuo ipsi Saturno in omni necessitate fidissimorum , utpote qui assidui ipsi in om nibus itineribus terra marique comites fuissent quod suo ipsi nomine prae se serebant, tamquam id, de quo in suinino apud omnes honore habcri morerentur. Non quaelo, inquam, cur alia nomina scinet apud omnes Icccpta, fuerint deleta , de in animorum tabellis perenni litura inducta. hoc quaero, quamobrem Saturni nona n non potiussit retentum, quam nouum illud a sermonis peregrinita e sumptum. Magnum sane, itomo maximum momentum in hoc latere puto rerum carum quae maxime faciunt ad hominum salutem. Fateor, plurimum Saturno sime Nocho debere omnem po- sicritatem, S tantum debere, quantum ci , per quem semen, de vitales auras, de huius luminis v sum accepit. Vcrum aliud est, quod non hanc modo praesentem vitam, sed suturam etiam spectat. in quo de huius vitae lumen,&aeternum futurae vitae lumen continetur. Hoc nobis Chi illus crat daturus . de agente illa in qua ad ea usique tem

pora vera religio permansisset, ad exteros translaturus. Ad quos vero exteros3 ad om nnes quidem, quotquot in toto orbe essent, sed praecipue tamcn ad illos, quibus ab ex

terna lingua iam olim nomen manerct: sub quorum imperio ob eam poti timuin caussam nasci voluit, is vcrus Dei cultus non amplius apud Hcbraeos solos maneret, 'sed ad illos transiici, quorum regio omnes diuersi, rum scrinonum homines una ciui tale& uno iure contineret: quo per illos facilius in uniuersum Orbem felicia diuini ver

bi dona possent & seri de propagari. Nam statim ab initio primi Christianae scholae hy podidascali, M selices principis magistri discipuli, tum cum variis linguis loquerentur,

palam ostenderunt, Cluilium velle doctrinam suam ad Onancs, qua nitiis diuersi se monis. homines pertinere: Se idcirco nasci voluisse, dum pcnes eos orbis terrarum gubernaculum esset, qui a sermonis peregrinitate nomenclaturam iam olim haberent. Ab lusitem de exteris, de ab externo sermone nomen serentibus, voluit Deus vetus Iudaeorum& regnum & templum cucrti, de totam religionem nouae &aeternae legis ab una lingua ad omnes commigrare; quo omnes aeque salutis Vςrbum caperent,&in telligerent,& ulteritis propagarent. Non mirum igitur, in Italia praecipuain & prim 1iam religionis nostrae sedem esse collocatam , de hactenus inconcus iam & firmam in nere , tametsi ab ipsis Imperatoribus principio crudelissime fuerit oppugnata, de tan- de s omnium Barbarorum insultibus ab ipsis Imperatoribus prodita,& prorsus deserta. Verum quando pro dignitate hoc argumentum vires meas longissime superans traciare non possum; vos rogo, ut quod a me silentio premitur, id tacita cogitatione it laum atque iterum reuoluatis; ut tandem, quae modo dumtaxat indico, plus in recessu, quam in aperto habere, nouisse possitis. . NON dicam nunc, quid illa ara maxima , sub aperto caelo ab Euandro Herculi de- --.dicata. portenderit: quod si explicarcna , totius rcligionis notirae typus palam ob oculos poneretur. Intelligeretis in Euandri nomine non illud modo, quod Graecis significat, Euan . . sed aliud quiddam diuimus ad aeui spectans mutationem contineri: quae tum csset sutura, cum in maxima ara crucis ipsc Hercules scimmolaret, atque eo ipsa victima Ca- ε--λcum occideret, S: huius sui facit scia in ipsa hac urbe non solum perpetuam inemoriam, sed primariam etiam collocaret, eo iam tandem abioluto, quod tot ante seculis Euandri de Carmentae matris nomen, de ara maxima Herculi ob Cacum occisum consecrata, indicabat. Absit ut hae sint fabulae Graecanicae, aut ab Arcadibus, eo modo quo vulgus putat, prosectae. Ianigenarum sunt monumenta de mysteria, &, ni fallor,

ipsius Nochi, qui hos rerum suturarum typos diuino instinctu co loco reliquerit, in quo

666쪽

'in VERTUMNvs. quo fore praesentisceret summam mutationis seculorum dignitatem . Verum haec erant ad Romanas origines differenda. rLLMiNc. Hoc modo nostra non refert, quid in illis sis acturus, & multa ali quin inter calicem supremaque labra. Vellem interca dum una sumus, & in Herculi,& Euandri incidisti mentionem, paullo clarius, quid hac fabula significatin utes, expo-ncrcs . Nam non sum tanto mentis stupore depressus, ut qua de Hercule, & Caco, Carmenta, & Euandro seruntur, ea ad historiam credam pcrtinere; tametsi poetae in-s inam Graecorum vanitato in secuti,ciusmodi Ogenia figmenta ad res gestas transferrenitantur. quod ut in illis nullam professis veritatem tolerari potest, ita prorsus est in laistoriae scriptoribus pudendum,ne dicam despuendum. Fabuletur Virgilius de aeneae cum Euandro colloquio, de Pallante cius filio, deque coteris, quibus carmina sua navit: at id longe abest, ut fidem mihi faciat vel in minimo horum, non hercle magis

vana in iis, quibus Sibyllae de Cluillo vaticinium ad nescio quem Pollionis filium

etorsit. tam ci fronte & abominanda adulatione, ut ne una quidem oraculorum litte ra in eum quadrareticui ea Obtorto collo applicare conabatur.

Co Rop. Laudo te, Fleminge , de hac tua sciatentia: & natalia eandem iam olim conccitisse, opinor de Croniis meis satis intellexisse, in quibus Erigones fabulam obiter attigi, quam idem poeta Augusto suo accommodauit. Hoc interim stupenda prorsus Dei prouidentia factum esse video, ut dum aliud praestantissimus hic poeta agit, illa prodat aeternae postcrorum memoriar, quae de Christo hiniissima, clarillima, S: quibus nihil opponi queat testi inonia complectuntur. Quicquid Lactantius, quicquid Eus bius quicquid ceteri patres ex Sibyllae carminibus ad religionem nostram in hominum animis exstruendam & roborandam attulerunt, id Athei pro nugamentis de conficti, probationibus habuissent, nisi Virgilius Cumanum illud carmen omnibus communi allet. Eodem modo nemo arae maxima originem , nemo Caci & Herculis pugnam. nemo Carmentam & Euandrum satis clare cognouisset, nisi haec omnia suauissimus poeta carminibus si iis celebrasset. Miscuit ille quidem sua: sed hoc interim praestitit, ut corpus saliena ipsus fabulae adhuc integrum quot videri. Quis enim Cacus, nisi i Di ideit, stabuli pernicies. An non hic statim, si cum Satyris auro in caelum arris mus, Cacodaemonem humani stabuli pestem audimus t Hic enim est, qui in tenebris habitans tropi quin potuit in barathri sui faucibus miscrorum hominum,quos fraude

sua occiderata

ribu que a1 a superbis

Ora virum tristi pendebant payida tabo. Quis velo Hercules, Iouis cmortali matre filius, omnia monstra claua sua domans, Esemper leonis exuuias indutus uis alius, quam uti nomine praesertur , mascula vis mundio verbum patiis aeterni, de mortali scinina humanam carnem assumens, doquo dictum est . Vicit leo de tribu Iuda. Quem viciis Cacum , qui homines, veluti pecora , retrorsum m antrum suum fumo oc igne infernali aestuans assiduo trahebat, semperque recenti Caede tepebat humus. At quibus armis usus hoς monilium siti 1 uit Non alia arma Herculi tribuuntur, quam ingens claua, qua omnia totius orbis monstra domuit, Aipsiam ctiam tartarum perrupit. Quis hic non crucem videt, omnium malorum, quae humano generi a Caco inflicta sunt, victricem ρ Miror profecto unde Virgilio suboleverit, priorem syllabam in Cacos producendam esse; cum ea in

voce Cacos Graecorum . quo malus significatur, corripi consueuerit. Vnde id acceperit nescire: hoc scio. nostratibus vocalem longam in ea eis , atque idc:rco longam pronuntiari. Iam de Euandro aliud dicere non pol Ium, quam id , quod me sentire cogit Cimbrica vocis interpretatio. Est tamen hoc obseruatione non indignum & Graecis& nobis, hoc vocabulum significationem suam habete,&cam talem, ut in candem rem c dat. Cimbris seculi mutatorem notat, Graecis virilem siue praeliantem virum. Haec ira tur vox prunum Dei filio humanam carnem induto ac mortali iam facio tribuenda.

deinde ei. qui typum Cluilli venturi apud priscos gessi. Is autem fuit Nochus, vir l, nus. Sc Deo placens, per quem humanum genus in diluuio seruatum est, quique mundi secula maior cin m modum immutauit, carnes hominibus Sc vinum praebeas: ut de

legibus interim, quarum mutatio praecipuc spectatur,nihil dicam. Hic igitur uti Chri

sti veti

667쪽

su veri de maximi seculorum permutatoris typus filius suit non hominis,sed gratiae diuinae tultitiam in ipso operantu , perquam Deo carus fuit, quae Carmenta ob id vicatur, quod id, quod omnibus carissimum esse debet, adducat. ningitur item Mercurio patre natus, quoniam Deus voluntatem tuam per Nochum publice inter et tus est Pomnibus exitium praedicens, niti, scedis sceleribus abstinerent. Hic igitur

Herculem venturum praeuidens, de eas acra facturum, quae omnium cssent maxima,& quorum collatione cetera sacra nihil essent, vel ii quid essent, simulacrum dumtaxat quoddam maximorum praeserient : tum vaticinium Herculis de Caci fabula ii uoluit, tum aram maximam Chrillo venturo erexit, ad quam gratiae de Caco humani generis hoste interimendo agerentur , sic tamen omnibus verbis compositis, ut non futura, sed pratet ita lignificari videremur. de more nimirum & consuetudine pi phetarum familiari, quo tam ccita de firma corum quae dicuntur, veritas indicetur. quam si modo periecta essent. Deinde quo significaretur, non alium v l aram maximam, vel sacrificium , quo mortalium genus a Caco liberaretur, facere posse, quam

ipsum Christum: bene habet, quod dicatur haec ara maxima ab ipsi, Hercule constituta. Hinc Virgilius:

Hanc aram luco turi, quae maxima siemper Dicetur bu , c ii qua maxima semper. Vt igitur Nochus quadam tenus ieculum mutauit, ita Christus verc mutauit, omnem eterem legem abolens, & mortiferum draconis venenum diluuio sanguinis sui sum- inci genue&co ipsi, totum musaeum purgans; qua ratione merito Euander dicitur non solum Cimbrico, sed etiam Graeco seritione. Quaecumque igitur de Euandro proclita sunt de Noc lio, ut typo veri Euandrii intelligenda in quo quia multae& ingentes diuinae gratixdotes cluxerunt, multa quocaue de diueis a nomina locum sui ina inuenerunt. Ad micandum est . quod hoc etiam firma fide apud Pontifices fuerit creditum, aram lianc semper maximam tuturam, quo videtur non solum Christi lacerdotium maximum Maeternum tignati , sed hoc etiam addi, maximam laanc aram Romae semper futuram . Quae de Potitiis de Pinariis seruntur, ex Cimbrica etiam lingua apertamnabent significationem, quoium illi notiae legis homines,& Dominici corporis epulines hi omnes eos qui ante Claruit mortem fuere, designant. Md de his plus satis & extempore, de cxtra propolit miti cum haec magis scriam curam,& latiorem poscant ii terpretationem , ad quam speto mihi aliquando datum iri maiorem opportunitatem. Nimis longe a quercu peregrinati sumus; dc nescio qui a Quirino ad Italos. ab . Italis ad Euandrum sit pei uentum . Mirum ni haec quercus Una sit ex Dodonaeis: Aadeo me reddidit loquacem. Quid, boni viri, num hoc cst Properti; Vortomnum

interprctari

Institui, cur ente rota cur vi cem exii

Quod si tam prodigiosam varietatem in hanc commentatiunculam adferre pergam, nae vere ego pro Vortonans interprete Volt omnias fiam Propertianus. rLLMiNC. O religi ultim congerronem l Id scilicet nos curamus, qui nain ea quae hic inter confabulandum dicuntur, inter te cohaereant. Apage cum hac superstitione. Quis legem colloquio v. ostro scriptit An fortassis tibi rem cum Galeno tuo esse putas , homine nihil praeter et ii os ubique inculcante, quas dum subinde maxime ia- Elat, pro methodo tua odiosissimum Asiati sinum longis discuiluum ambagibus, veluti Ariadnes filum i quens, inuolia it. Si librum scriberes, haec te cura intra certos limites coci te posset: interim dum nobiscum fabula micam tibi optimam viam de rationem loquendi puta, quam nobis vides quam maxime placere. Goκον Tu de ceteris, ut voles: de Caleno bona verba quaeso. Nam nisi hie studiis naeis si impium sit predit assci, iam nec Propertius, nec Virgilius in nauseo meo inueniretur. Ses quando ita placet, pergam garrire securus quo pes ierat. Memini modo me abreptum a quercu ad Quirini interpretatjOncm, cuius nomen non intellectum, ut pleraque cetera, magnam dixi invexisse idolomaniam, idque ea de causia facilius, quod tota Italia ab exteris sole occupata veterem linguam partim perdiderit, partim corruperit,& Peregrinis vocibus contaminant: atque bac occasione ad Italorum no- . mendi-

668쪽

men digressus, videor mihi cum Italis paullo longius ad externa diuertisse quod Qui

rinus verus ipsorum , nec minus noster, patronus non aegre seret i quandoquidem sic aberro, ne praeter calam, neu praeter ipsius sacra.

m. i. Fuerunt qui Quirinum ab hasta dictum putarent, quae Sabinorum lingua Quiris fuerit vocata, teste Varrone: quod si ita sit, nomen inde hasta acceperit. quod arma

ibi ust. delendentia rumpat, quasi mereriit. A ter generatam nobis omnia arma significat, qua cum . de catilla, ut dubia locutio vitaretur, cunnis Madempto Tau, curua dicitur armatu-

isi . ra, qua induimur ad defensionem ι cur quod fit a cutere pro meo de Gust id est instruoriusi siue armo. Hinc Doltuma panos iam notat, siue ea arma, quae nullam corporis parteminis τ' nudam res inquunt; quacum equites utuntur , climi item vocamur. Sabinos enim ii iii .. stra lingua usos ei sene miremur, Zenodotus Troezenius sacit, qui eos scribit Vmbros o pvh si e , S Pelasgis patriis sedibus eiectos. At umbros Cimmerios fuisse, principio dixi. Qua velo de caussa Sabinos se vocarint, Porcius Cato aperuit, a Sabo patrio ipsorum Deo Sabinum nescio quem natum aiens, qui toti genti dederit nomen. Ego aliter xiissia a lur- deo sua cre Cimbricam linguam, quod inde veri similius cuiuis reddetur, quod Sabina etiana frutex dicatur, niti tortasse fruticem etiam a Sabo, perinde atque illium, non . natum est e contendant: quod hactenus neminem video tentasse. Deinde Virgilius nemini veterum non anteferendus in curiosa antiquitaturi inquisitione, Sabinum voca-iiit, indicans Sabum Sc Sabinum eundem deum esse. Et liare quidem a veteribus de Sabinis. Sed dum cauisam non1iniς ad Deum reserunt, nemo est qui addat quamo rem Deus i pse ita sit vocatus, quali eius nomenclatura vel minimo sit cui dei ior. Nos ex Virgilio & herba Sabina conuecturam ducentes, credimus inter cetera Noctii apud Ciminci ios cognomenta hoc etiam unum fuisse, quoru causis ignoratis, tot postea Diu merseriint in hominum opinione, quot dii riarum Dei gratiarum nomina reperiuii tur vel cuiquam olim mortalium concelsarum, vel quotidie a miseris oc athictis, quales ad unum Omnes stimus, orandatum: ex quo crasso de stipitaberiorum seminario omnis superstitio, omnis religionis verae corruptela, omnis idoloniania emanauit. Primum igitur poeta vitisatorem Sabinum nominat, de qua nota quem quisquam sanus intelligendum putaret, quam Noelium, qui in Italiam ad Ianum filium suum omnium gentium confessione dicitur nauigasse. Hunc Virgilius de diuerso nomine diuei sum a Saturno exilii mauit, ex eodem sonte, unde ceteri, errorem suum hauriens. Sicut at tem a singulari gratia mortalium seminis conseruati Salami nomen accepit: ita Sabi nusquoque meruit dici, quia omnibus mortalibus ceteris praestantior fuissetis causiasa rivomis prinia, siue deo sibi alligando, quod Sacbini nomine ad unguem notatur, a quo, d a- ut ii, compositione fieri consileuit, postrema littera prioris in compotitione partis est sublata. Argumentum huic assertioni meae herba Sabina clarissimum adfert, ea de caussa hoc nomen sortita, quod sacris thuris loco soleat adhiberii praesertim a primis illis patribus, qui intelligebant Deum sumptuosa sacrificia dc Arabicos odores non pluris facere, quam tenuem & frugalem cultum e proximis locis facilem paratu. Huc spectat

illud Ouidi ex primo Fastorum libro:

Ante Deos lumini quod conciliare valeret Far erat , ct pari lucida mica satas. Nondum pertulerat lacrymato cortice myrrha

AἰIa per aequoreas hol ta nautis aqv. . Thura nec Euphrates, nec miserat India costam, h

re fuerant rubri cognita pia croci. Ν . Ara da t fumos herbis contenta Sabinis,

Et non extitio laurus ad la sono. ae Sic de Propertius noster: Flore sacelga tego, verbenis eo ita velo. . 'Et crepat MI veteres herba Sabina focos. Adducerem plura testinionia, explicaremque qua de caussa herba dicatur: cum frutexiit, de is non exiguus: qua in re mysterii ina latet diuinissimum , minime vel Granim licis vel poctis ipiis cognitum , tam si hi non scie Sabinae citra herbae appendicem iaciant mentionem: Sed video malorum pyrorumq. vicinatum umbras fieri longiores, quam

669쪽

quam ut sat temporis reliquo sermoni meo superesse videatur. Necesse etiam est quaedam relinqui vobis calcaria, quibus ad Romana mea legenda pungi queatis: in quibus non de Sabina modo. sed de Ara etiam , & de Graecorum Bomo, & Latinorum altari.& id genus aliis, copiosius agetur. quae omnia ad eum locum pertinent,quo quaerendum est, quae prima ara fuerit, S qua de caussa Euander ex Arcadiam Italiam v nasse dicatur. quod omnino vcritati consentit; sed minime pro eo atque doctissimi quique vel veterum vel recentiorum arbitrantur. Ab ipso ergo Noclao Sabini nomen suum retinuerunt; quod illa omnium faustissima appellatio ipsis videretur, qua om-n s Deo alligati deum ctique dicerentur. Crediderim principio homines quosdam diuinarum rerum studiosiores a turba in montes se proximos contulisse, qui interrogati , cur vim solitariam sectarentur, quasi humanam si,cietatem aspernati, potuerint fortata respondere , cupere sese totos Deo deuincire, atque inde sumpsisse nomencla turam . Certe cinctus Sabinus maximo indicio est, qualia fuerint in hac gente vitae

instituta: de quo succloco plura. Sive autem Sabinum siue Sabum dicas, nihil est in re, discriminis, nisi quod hoc compositum sit ex duobus nominibus, illud ex nomine de verbo.

Ex his liquet, non absurdc me facere, dum Quirini nomen de lingua Cimmeri mira examino, & Quiritem ob id instam vocatam dico quod defendentia arma rumpat : inde tamen nomen Quirino minime datum esse, verum a defendendo. Hinc ciscitur, ut optime illi senserint, qui eundem hunc Deum faciunt cum Enyalio, quem Hesiodus eundem cum Marte , . pocles diuersum opinatur. Amanus Enyalium D m. 2 Marte occisum narrat, de inae cognomen ad victoriae monumentina retinuille. δ' qEnvalium autem dictum aiunt ab Enyo belli dca , & hanc ab ἔνω vel si si , id est, occido, Heracloon deduxit, argumcnto vjus, αυφναν eundem esse quom αυGφρνοίτην : cui aduersatur Apollodorus, cxistimans hanc deam a clamore vehementi, qui in proeliis

edi iblet, nuncupati.co quod ἰνα ω idem sit quod εμφωνῶt. Ab his in diuersa admodum abeunt , qui Iunonis Enyo epitheton esse volunt, ab ανιω, quod est perficio; quoniam Iuno. id est, temperies aeris , omnia perficiat de alat Dionytius Halicarnasseus Enyalium belli quidem praesidem agnoscit. sed dubium csse ait, an duo nomina uni Marti dentur, an duobus nominibus duo dis intelligantur ambo belli curam gercntes. Ex hoe Eqyalio siue Quirino virgo quaedam semine suscepto filium peperit Medium M. - λ- Fiditum , quo loco Graecum Halicarnasset cxemplar pessime habet αδ piligis. Vt autem plena sunt tenebrarum de discordiae, quae de Enyalio suo Graeci tradunt: ita non minus controuersiae apud Latinos de Fidio, quem alii Dios Fidium , pro Dius filium, H. .. id est. δο ιιὸν accipiunt, ita ut dum Me Dius Fidius dicimus, censeamur dixisse, ita

Medius fidius amet. que in admodum Me hercules, usurpatur: quae mihi sententia ut ceteroqui placet; ita in codisplicet, quod dius genii tui catus hic esse velit, ut Festiis via P detur opinari: cum Omnino rectum nomen iit, a quo Latine dicitur sub dio, quod Horatius interpretatur, sub Ioue irigido. Plautus in Asinaria Demaenetum sic loqui faciens, Per Deum Fidium quae quaeris Dirato mihi : me cogit suspicari, erras te omnes qui putant quAd Deus hic Medius Fidius vocetur. Marmoream tamen tabulam Romae vidi. sed talem, ut facile se ostenderet barbari seculi esse, in qua vir& mulier sic erant diter cisi, ut dextras iungerent, Sc in medio pucr adstaret litteris singulorum capitibus adscriptis , pueri quidem tiou Si su LACRvM, viri HONOR, mulieris V r R iT A s. Ex hac qu: quam moueri yossct ut corum opinioni accederet,qui Fidium Medium vocari volunt, quod medius sit inter duos: Ego tamen Plautum sequor , dc

Latine loquendi consuetudinem, & illud Festi de Fidio de filio sine discrimine antiquis dici consuetis, nihil prorsus ad hanc rem facere cenico; praesertim cum ad Herculem nomen detor lucat, contra Dionysia de Varionis, ut videtur, sententi im , qui Fidium Quirini siue Envalij filium habitum produnt ,&ab hoc Cures de nomine patris .& conditos esse de nominatos. Dius igitur Fidius nihil aliud est, quam Iupiter Fidius. D r M. si Horatium illud , sub Dio, bene reddidisse. , sub Ioue, fateamur: unde cic illi erroris

conuincerentur, qui Dium neutro genrre pro acre noni tradunt; cum haud aliter sub dio atque sub Ioue dicatur. Porcius Cato item hanc opinionem nostiam confirmat,

qui Sabum tradit Dium Fidium, siue ut Halicarnasicus Graece dixit, διι α δε- a Sa-I i binis

670쪽

binis dictum fuisse. Omnes tamen S: Quirini & E nyalij conuenientia in tenebris micam: propterea quod nemo eorum caussam intelligat, ob quam prisci libri memoriaeris, ita in tradiderint, Quirinum Enyalium cste. 5 Dium Fidium filium Quirini. Quirinum M - - vnuin ipsi Dia elle, quod ciuitates custodit de defendit, modo audivistis. Clipat Cimbiis, . . i. ' unde Graeci Σ Latini secerunt Envalium , significat ipsum unum custodiens omnia inetius μή dp- uno quidem litterae apice inutato, sola adipi ratione compositionis rationec medio sub- ,. a. lata, Enyo voto Tau pcrdidit, quo Graecorum haberet terminationem, longe aliud si Ia gnata quam Graeci crediderunt,unum nimirum caput custodiae&defensionis. Et haech optinio quidem prisci illi 5e Ogygi; viri, de conuenientissime iis quae in sacris nostrixo. - M. litteris c borrime repetuntur; non alium csse ciuitatum regnorunti ue custodem &- omer' protectorem, quam unum Deum solum, S non alium aut in caelis, aut in terris, aut in i pace, aut in bello. Neque enim alius Deus est, qui lios es profligat, caedit, delet. δί . . . ea alius, qui suos luctui, protegit S defendit. Hinc Melchisedec rex Salem , rex idem hominum magnusque facerdos, Abrae diuinum epinicium canc's, inter alia dicit, B nedictus Abr.D, Deo excelso, qui creavit caelum C terram : ct Ionia crus Deus ex LIus , quo protegente hostes in manibus tuis simi. Quod autem hic solus sit in cuius ma nu cli cullodii de clades, solus qui omnia regna vel conseruat vol perdit Ezechias cla-1ill ima voce profitetur: Domine, inquit, exere sexu , Deus Uraset, Piscrisi per C - Lm, tu es Deus solus omnium regnoram terrae. Quid vero dicit Deus de rege Assyriorum exitium Hierosolymis minitanti, de iam iam insuperabili ercitu omnia incin res & sanguit in i edacturi Quid Z Non intrabit, inquit, rivitatem hanc, se non iaci tibi amitam, di non occupabit eam A peus, CT non mittet m cI Wtu crus aggerem. In πω, qua et euit, per eam reuertetur, c Guttatem hanc non ingredirex' dicit Dominus. Et ρro

uitatem istam, ut saliacm eam tropter me, or propter David siernum mexm. Haec Dominu .quibus mox addauta. Egre in aure est angelus Domini, ct percusiit in castris bi oris centum octoginta qui Aq. mis a. Videt ne hic, boni viri, eundem Deum esse, qui ciuitatem Hiero:blymitanam tuetur S protegit; dc cundem, qui tam vastana in castris Assyriorum edit cladem, ut tot hominum myriades occidione occiderentur, nullo humano auxilio aut copiis hosti obiectis Non igitur alius eli Mars omnia confringens, clim iptius omnipotenti voluntati visum est:& alius Quirinus urbem protegens, & ab omni vi &noxa custochens, uti Seruius de multorum numinum fabri putauerirnt: sed .unus cst custodiens quaecumque vult salua, de in puluerem comminuens quaecumque vult pcrdita atquc confracta. Quamobrem non sine diuino inllinctu nomina illa sunt facta quibus aperte significatur,unum cile defensorem omnium,qui dum faciem suam ct custodiam a nobis auertit, extemplo perimus, nullis viribus aliis sustinendi aut se Dandi. Idem itaque Quirinus, quo significatur, in uno solo esse defensionem: S: Enya-' hus, quo unus dicitur custodire omnia: de Enyo, quae vox nihil aliud signi ficat, quam unum csse caput protegens de custodiens. Nec reseri in seminino ne genere an in malia culmo nomina ciusmodi proserantur: cum in Deo nullus sit scaus, sed aeque & mai bus S feminis se piae bet custodem, iuxta illud Orphicum: Iupiter c mas est O femina nescia mortis. Nec aliud est Filius Dei, aliud verbum, aliud sapientia, aliud veritas, licet diuersis ge-ncribus cininticiatur. Hinc modo licet aestimare, de iusta expendere trutina veterum sci iptorum de Enyalio de Enyo sententias: quarum nulla vera cit in nominum ratione . danda : hoc uno rccapiendae omnes, quod fateamur his vocibus signiscati potestate ini iuruulam diuinam bellis praesidentem: illo rursus reiiciendae , quod statuant aliud ab hac cile numen quod urbibus praesit tuendis. T . tuis. Nec malecita quibusdam obseritatum, Enyo Iunonis esse cognomentum i sed id male additum, cius rei rationem ex illo aptam csse , quod luno actis sit temperamentum. Modo ex Ezechia audiuimus, Tu es Deus olus omnium regnorum terra; quod ii buti poetae siue Orphici lignificare volentos, Iunonem dicun qua voce Cimbri intelligunt iura, fauoris caput, quod nihil aliud cli, quam solo favore diuino, nullis viribus humanis,r gna conferri atque servari. Nulla igitur mirum , Iunonem vocari Enyo, id est, urit cum de solum custodiae caput' Ari aliunde quam a fauore diuino, & a solo omnis imo ras capite tui cla omnium non regnorum modo de ciuitatum, sed i instillatum ctiam