장음표시 사용
211쪽
V 164 Iuris Naturalis Elemeuta. 'rale , est quam quidam instinctὐ altera vero ν
vel finistiocinium dicitur: . Iustinctum Moralem dico naturalem propenin sotiem illam qua in sigante rebus etiabusdam ut bovis laudabilibus assentimuro, alias autem ut malas ct vituperandas repudiamus', nullo praevio ratiocinio seu accurata rerum - exploratione . Sin cum ΗUTCHINSONIO viro inter Scotos peritissimo instinctum illum mavis SEΝsUΜ Μ ORALEM nuncupare , dicendum est Sensum Moralem eam esse mentis nos rie facultatem cre us ope quibusdam in rebus bonum malum morale uno intuitu deprehendimus citra ullum ratiocinium , γ' rerum vitam explorationem sed duce quodam affectu oe sapore. q. II.
Exempla. Itaque si quem Videamus dolore percitum , eo statim misericordiar sensu a cimur, ut adflicto opitulari pulchrum jucundumque habeamus . Beneficium accipientis is primus aflectus est , ut quem experitur gratum animum testetur beneficium conferenti . Quod si peculiares odii vel timoris causae secludantur , hic primus' est hominis in hominem assectus , ut eum benevolentia prosequatur quocum similem naturam festitus est , atque easdem vitae necessitateS . Sic etiam nulla praevia rei exploratione aut accurato judieio & pueri,& ipsi rudes homines beneficiorum memoriam non retinere putant turpe vitium esse , & perfidiam
212쪽
Pars IL Cap. III. 16stit foedissimum & iniquissimum scelus exeis
crantur , quo offenduntur , & a quo natu ra abhorrent . Contra fidem servare , beneficiorum memorem esse , suum cuique reddere , parentes colere , adflictos sublevaret, totidem facta sunt quae necessario probamus laudamusque ζ utpote justa, bona, honesta , convenientia , & humani generis utilitatς conducentia . Hinc fit ut iis narra- ionibus natium obtestemur in quibus aliquid memoratur factum ex aequi tate , ex fide , ex humanitate , ex beneficentia a iis animustiuaviter commOVetur demulcetur. que, quae si etiam legamus. in historiis impense miramur , & hujus aetatis , aut gentis, aut familiae felicitatem extollimus, quartam egregia exempla protulerunt. Scelerum autem eXempla , quae aut Videmus aut audimus i , aspernamur indignabundi.
Iam vero si quaeratur unde in nobis hic cubanimi motus gignatur, quo impulsi homi- mus asse nes quibusdam actionibus gaudent , alias autem avellantur Z Equidem quod respondeam non aliud habeo , nisi quod noster . M. Conditor ita nos esse affectos Voluerit , eamque naturam nostram.& indolem esse, ut quem)dmodum Bonis & Malis corporeis seu tib sicis assicimur, ita in quibusdam
- Bonorum & Malorum4 moralιum afficeremur
dii crimine . Est igitur ille quidam iusti ictus, quales nobis plures alios natura inse-
213쪽
165 Iuris Naturalis Elcmenta. vit, ut ad eas res celerius & validius impelleremur, in quibus suae judicii partes fuisturae erant tardiores. Sic lethabet interior ille sensus quo monemur corporis necessitaritibus consulere ' sic etiam exteriorum senis suum nostrorum ope rerum objeStarum naturam statim dijudicamus , an sint utiles an noxiae , ut celeriter & organorum corpo reorum impulsu ad id faciendum movebmur', quod saluti nostiae conducit. Sic eistiam se habet instinctus ille quo vitae adeo tenaciter adhaerescimus , 8c haec innata potiundae felicitatis cupido, humanarum actionum summa motrix. Sic etiam se habet se. Te caecus , omnino tamen necessarius, parentum in liberos amor . . Hoc poscebant urgentes nec disserendae necessitates ,rut ho mo non tarda judicii investigatione , sed acrioribus & Π omptioribus sensuum stimulis ageretur. i
Quid pro- Itaque quod Deus in hominum corporiis sit nos ita bus, idem in illorum mentibus praestitit , quod ad moralem eorum agenda rat Ionem attinet ' eis enim Sensum indidit, vel justitiae atque virtutis saporem , qui sensus saporque judicii/non expectant operam, sed primos regunt affectus nostros', in plexi sque hominibus hanc operam judicii feliciter suoplent, nec non accuratam rerum C plorationem'. inotus enim quisque est quives artendo Θ Qi tot contra ita rudes, ita
214쪽
Pars II. Cap. III. I 57 supini , ita judicii sunt expertes , ut vix
tres quatuorve suas cogitationes ita queantevolvere, ut hinc constet aliqua ratiocinatio. E re igitur erat ut eam nobiS Creator inderet acrem promptamque facultatem, qus non opem desideraret ingenii, sed per quam bonum malumque celeriter distingueremus, expeteremus aliud quidem, aliud autem a-Versaremur
Quos senius si quis neget veros esse , eosque dicat in singulis hominibus non veniri , quoniam ferae gentes sunt in qui- in sintulis D
bus similis sensus nullus appareat, atque homini- etiam inter moratos populos videri tam bus non perversos homines , ut in iis nulla virtv d P ςtis notitia vel lentuSMelucet cat: Relpondeo μαριά. i. Quos memoramus primigenios sensus Eorum
gentibus etiam immanissimis inesse, quorum Vestigia 1entuum si quibusdam in gentibus vestigium nullum se prodat , hoc ideo contingit vel this
quia nobis non satis earum moreS comper- simis de-ti , aut eo socordiae prolapsae sunt, ut ple- prehen-rosque sensus humanos exuerint , vel tania du' t rdem quoniam in quibusdam sensus illos non consulto quidem respuerunt , sed adulterarunt, praejudicatis opinionibus indulgentes, quarum vis maior extitit quam reEbe menintis aut innati judicii, unde etiam in contrarias partes abiere . Feri sunt homines, exempli causa, qui captos hostes Iorant ,
quoniam quos possunt occidere nihil pu-L 4 tanis
215쪽
158 Iuris Naturalis Elementa. tant,obstare quominus eorum carne ut caea teris. spoliis fruantur. At iidem seri homines non sic haberent suos amicos popularesve: jus inter se normamque colunt 'nec ibi quam alibi minus est fidei pretium , atque inter illos non paucioribus quam apud nos laudibus effertur beneficiorum ho
VI.2. Di itin- Quo D ad illos attinet, qui quamVis de-: hi u g Π in gentibus excultissimis , 'pudorem , rati, sh, humanitatem , & justitiam videntur exuisse, tus homi sane distinguendus est hominum status nanis ab eju tui alis ab eorum statu degenere ς possunt ijs p φ . enim homines ex ab usu & libidine dege' ne res fieri. Quid est , verbi gratia , naturae magis consentaneum quam innata. parentibus in liberos charitas λ Quam tamen charitatem visi sunt quidam in se ipsis oppressisseetvel affectu .vehementiore convulsi,
vel inflanti libidine superati ob quam inis notus liberorum amor ad tempus intermitinteresur . . Praeterea num quid validius est quam noliri iplorum &mnostrae salutis a. mor Τ Nihilominus.sve ex ira, sive ex af-μ'ibus aliis a ibi itaZiede mentem e Xtur bantibus contingit, ut quidam homines suasibi membra dilanient, res ad se pertinenteS destruant, vel gravissimum aliquod sibi damnum inserant, tamquam suae calamitatis appetenteS.
216쪽
Ac tandem si quidam forte sunt homi- -rsi quaenes , qui sedato animo & nulla conturbati si . t mo- libidine , virtutis omnem amorem & exi. re stimasionem videantur exuisse ' praeterquam quod ejusmodi monstra, confido non minus quidem in morali quam in physico mundo rari L illa sunt, sima esse, ad summum hinc colligitur quid 'ς possit excogitata & inveterata pravit2S . Neque enim ita pravi nascuntur homine S entenis sed de quo loquimur sῆnlus moralis ril qui- tiambusdam extinguitur , vel quia tua putant quid glia in te resse quibus laborant vitia excusarea veli ς' kSy obtegere, vel quia malis moribus assueverunt, vel quod falsa rerum aestimatione de- . luduntur; quemadmodum quaelibet alia corporis aut mentis facultas ex abusu adulte- Tatur & corrumpitur . Quae tamen hominum felicitassest , non ita facile mentis ut corporis sensus atteruntur & dispereunt . Qui ad mentem sensus pertinent, fere semper servantur , atque illos lumen esse dixeris , quod , etiamsi Videatur extinctum , possit tamen rursus exsuscitari radiosque emittere, id quod non semelIvel in nequissimis hominibus compertum est. l . '
QUAMQUAM vero nobis Deus insinctum Non so- illum vel sensum indiderit , qui primu Eqdus esset Bonum & malum morale secer- - Κ
217쪽
ur o Iuris Naturalis Elementa. nendi , haud tamen satis ei fuit hanc nobis facultatem indidisse , sed insuper voluit , ut qua luce, nimirum RATIONE aliis in rebus utimur , haec nobis etiam opem ferret , quo lucidius & explicatius regulas illas haberemus perspectas quibus in vitae decursu insistendum est.
RATIONEΜ Voco Iacultatem cogitatio. nes cogitationibus constrendi, rerum inter se convenientiam vel discrepantiam comperiendi , & ex his. consequentia eliciendi . Cujus egregiae prorsus facultatis ope, quod jam naturalis Ieηsus de justo & injusto tanquam indigitabat, mani stius evadit, veris
argumentis probatur, ampliatur, & propositis aptatur quaestionibus : est enim Ratio 1nentis humanae certissima lux . Quemadmodum porro in hominibus non minuitur ,1ed augetur paterna charitas , considerantiis bus nihil naturae magis esse consentaneum quam illos amore prosequi qui ex se progeniti sunt, quem amorem non totum privatae suae familiar, sed toti humano generi prodesse intelligunt, sic pariter quem antea diximus virtutis & ejus praestantiae ingenitum nobis seolum esse , is certe non parum Ratione corroboratur': Ratio enim principia , caulas , convenientiam , & commodatum publica tum privata ejusdem virtutis expendit quae- nobis etiam citra disquisitionem primo intuitu tam decora videbatur
218쪽
. Qui N ΕΤΙ ΑΜ asseri potest br*ηctsi vel nitio in instinctus ; non secus ac in aliis rebus ex- 'u' plorationem Sc regulaS adhibemuS ut argua verus sit tur hujus vel illius artis aut scientiae hune instinctus. υvi illum genuinum saporem esse , ostendat que quod hic sapor non in coeco arbitrio,
sed in ipsa'ratione positus sit , propriisque sibi principiis innitatur . Simile quid eis
contingit quibus est acies oculorum acerrima: hi namque certius existimant quantum res objecta distVt , vel quae sit ejus figura , Μ postquam illam diligenter explorarunt, oti . . su dimensi sunt , atque cum aliis. compara- runt , quam si eam ex primo aspectu diju- dicassent. Opiniones etiam sunt atque consuetudines quarum in hominum mentes tam vehemens & universa vis est , ut si res ex earum opinionum potentissimo affectu censerentur , facillime veritatis locum praejudicatae istae opiniones occuparent. Hoc igitur . Rationis officium est ut vera rerum judi- candarum principia in animos nostros re-Vocet ,bclaudicantia judicia nostra erigat , & eos abstergat errores quos a vitiosa in-- si tutione hausimuS . sensui Rationem triplici de . causa superio. stinctui
I. Evincit Ratio an verus rectusque si Α
219쪽
E. Instinctui Ratio Prae stat , quia principia enucleRt,
1 2 Iiuis Naturalis Elementa . .
ρ. X. IN hoc altero instinctui Ratio praviat,
quod lucidius enucleat cogitationes , dum illarum inter se convenientiam aut discrepantiam expendit , earumque consecutiones reputat. Fos namque saepissime videmus iris retiri atque decipi qui cum primo tantum instinctu assciantur, quo se convertant ambigunt, quoties rem nanciscuntur paulo intricatiorem , & quae Iudicii quoddam acu men desid rat . Cujusmodi homines generarilia quidem principia subolen . , sed eorum'.
nesciunt tanquam diversos ramos persequi , Neque norunt quae necessariae sint distinctiones vel exceptiones, nec quQmmodo pro locis & temporibus principia sint adtemperanda . Sunt enim haec omnia Rationis opus, quae suas partes tanto facilius exequetur , quanto illam diligentius exercebimus& excolemuS .
Ratio praestat , quod omnibus iniihi persum rebus applice
NON solum Rationis latius vis patet quam instinctus quod ad plincipiorum enodationem & applicationem attinςt , sed ejus etiam major est quam instinctus ex . tenso . si principia spectentur quae retegit , & res objedis quas amplectitur . Nec enim nobis concessus instinctus est nisi ob paucissimos res, easque inanime impliςatas , & ad statum naturalem hominis
220쪽
i ' pars II. Cap. III. pertinentes , in quibusa opus erat impulsuscitissimus . Sed aliae sunt res intricatiores αquae suam causam habent , tum in diversiis hominum conditionibus, tum in quibusdam adjunctis invicem conlociandis, tum in 1ingulari statu cujusque , de quibus omnibus Certae regulae statui nequeunt , nisi solers
adhibeatur judicium , dc mutua rerum convenientia vel discrepantia attento animo eX- pendantur .
Igitur Iu iactus & Ratio duae sunt homi
nibus a Deo concessete facultates , per quas a malo bonum secernatur . Quae duae facultates , faustis , ut ita dicam , ominibus junStae, & amicam manum altera alteri po rigentes, in eumdem finem concurrunt. Ininstinctus primam rerum speciem exhibet. Haintio expendit & arguit an se vere habeat
instinξtus . Instinctus tanquam indigitat Τprincipia , sed haec eadem principia Ratio
enucleat, A enucleata singulis rebuS accommodat . Instinctus dux noster est ubi moram non patitur urgens necessitas , Ratio
perspicit quid deceat aut non , & regulas tradit eis rebus accommodatas quibus inest aliquid prae coeteris singulare .
Hac igitur disputata methodo boni , &justi cognitionem possumus assequi , seu
quod idem est , possumus comperire quam Deus hominibus esse velit moralem agendi irationem . Quapropter jam ex Instinctii &Ratione conjunctis deducenda sunt Legum Naturalium principia.