Juris naturalis elementa auctore J.J. Burlamaqui in Republica Genevensi senatore ..

41쪽

14 Iuris Naturalis Elementa .saria porro rei adjuncta intelligimus illa

quae necessario suum vel ex ipsa re/ natura , vel ex hominis agentis pro inro , suo rempore concepto , fgnisque denotato convenientibus . Sic , exempli causa, Trojanorum essentialis error erat , qui tela , quum sua urbs expugnaretur , In proprios cives Vibrabant , quos hostes putabant esse , Graecorum scialicet armis indutos . Aliud exemplum est, cum quis uxorem ducit alterius conjugem , quam virginem autumabat , Vel cujus neo sciebat adhuc esse viventem maritum .Ejusmodi error ad ipsius rei naturam perintinet , atque ideo essentialis est. Sed ERROR ACCIDENTALIs est ille , qui nullam haber eum propinra re necessariam connexionem , atque ideo admissi facti vera

causa non potes esse . Aliquem quis V. g. vel assicit contumelia vel ictibus impetit , quoniam alium habet pro alio , vel sibi

concessam ultionem putat mortuo Rege , cujus extincti falsus rumor percrebuerat M. Sunt hi errores mere accidentales, qui qumniam in hominis agentis mente versaban tur, ejus quidem factum concomitati sunt, sed nullo modo fuerunt facti vera causa. Cceterum adnotandum adhuc est posse varias tum ignorantiae tum erroris species in eamdem rem conjunctas incidere . Stepotest error facti vel essentialis esse vel accidentalis ' uterque autem error potest esse

aut voluntarius aut non voluntarius , Vin-eibilis aut invincibilis. Verum haec de intellectu sussciant. Ialia

42쪽

Pura L. Cap. I. Isallas mentis nostrae facultates expendamus; quaevis enim ad humanas actiones eliciem das pro sua parte conducit.

CAPUT II.

Prineipiorum Ierieo de uatura hominii c de VOLUNTATE LIBERTATE.

nem condidit , ut mens humana non quid sis latum posset objectas res dignoscere, earum Falteiras, oue ideas sh; exhibete , verum etiam ut quid Δο- principio agente esset instructa, quo movo. ν moretur , si e lacultate per quam homo , postquam res objectas dignovit , arbitrio suo valeret agere vel non agere , rem agingredi vel omittere . Haec autem facultas Voluntasis nomine venit. Voluntas igitur nihil est aliud quam Momentis facultas per quam , is inuirum suae naturae principium agens , meus arbitrio suo Dνtuν tum ad illas res expereudas quae Miconveniunt , rum ad veridum hac -ι illa να- rione , vel ad aliquid aggrediendu- ,- -ι illa ratione , vel ad aliquid et Hiendum aut omittendum , in quibus singulis suae semper felicitatis rationem habet. FELICIT ATEM intelligimus intimum illud mensis nostrae gaudium quod ex boni possessiο- ne nascitur . BONuM autem licet vocare ,

43쪽

16 Iuris Naturalis Elementa quidquid homini convenit ad ejus salutem reperfectionem , ad ejus commodum o oblect menιum . Ex Bono dignoscitur ΜALUM , quod in universum definiri potest , quid. quid hominis vel saluti vel perfectioni , vescommodis aut oblectamentis adversatur. q. II. .

distinaus, AD Voluntatem referuntur Instinctus , Pr Propensio- pensiones , Cupiditates . INSTINCTUS Vocant , μ' tur ille sensus quem mens experitur, cum cor pi ix Hyφε -aιiqua indiget ad quam sine moro c.mparandam mens impellitur . Quo in genere sunt fames , sitis , atque ab illis aversatio quaecumque possunt nocere , &c. PROPEN- SION Es sunt voluntatis inclinatio qua femtur ad quasdam res objectas potius quam ad alias , sed aequabili ratione , quieta , qu quotac ad omnes voluntatis actiones adtempeνatur , ut alias non interturbet , sed soleat alu-re . CUPIDITAΤεs autem in eo sunt proinpensionum filiales , quod impulsus sent - iuntatis ad quasdam res objectas ' Verum biimpulsus multo sunt vehementiores temere. incitatiores , unde etiam mentem e naturali sua sede deturbant, impediuntque , ne fuas actiones recte dirigas . Quod cum contin i, . cupiditates Mop pestis hominum capitalior.

Gigni solent cupiditates ex iis bpnis quae se uibus percipiuntur, quae mentem illece ' bris sitis alliciunt , & stimulis 3rgent acrio-

44쪽

Pars'L Cap. II. 17gitur multam esse propensiones inter, cupiis ditates atque instinctus amnitatem, siquidem nihil unquam aliud iunt quam hi motus affectusque animi, qui saepius circa res eas isdem exercentur. Sed inter triplex illud motuum genus hoc interest, quod in omnibus hominibus necessario iidem sint instinctus: causam enim habent tum ipsam humani corporis naturam, tum illius cum a im, conis

junctionem; sed propenso nes, & cupidita.

tes si seorsim spectentur, nullam deprehendes necessariam Vel propensionem vel cupiditatem, unde etiam inter hunc, & illum hominem summa est propensionum, & c piditatum diversitas. Apud Gallos voluntas prout motus illos experitur qui tam explicati sunt , Cordis

nomine declaratur , quia forte reputarunt eorum motuum in corde sedem esse.

III.

EA natura noctrae mentis est , ut quidquid agit voluntas, non solum agat sponte seu proprio motu placitoque assensu, perque insitam vibi vim , sed ut praeterea , quocumque se Vertat , eam comitetur Li

L1BERTAs dicitur vis illa mentis cujus ope mens ad suum arbitrium suas actiones tem-Ῥerar ordi arque , ita ut suas deliberationes actionesque vel in suspenso habere valeat, aut in illis pergere, vel illas alio flectere, ac um verbo in quam velit partem convertere se pose

Libertas in ora consistat.

45쪽

18 Iuris Naturalis Elementa. Iit , o agere cum delectu, prout illi videbi tur magis expedire. Quae facultas sane praestantissima homini in se ipsum suasque a. ctiones quoddam imperium confert. Hujus ergo facultatis naturam necessarium est paulo accuratius explanare : praesertim cum inde fiat, ut homo sese possit ad normam accommodare, & quidquid agat, ejus ratio

nem reddere teneatur.

Voluntas, & Libertas, cum sint mentissa cultates, non sunt quid caecum, & cognitione destitutum, squidem illarum parens est intellectus. Nam quae deliberaveris qu nam pacto vel cohibere, vel hanc potiusquam illam partem amplecti queas, s quid

sit eligendum prorsus ignores 8 Nonne hoc contra naturam est intelligentem, & rati, ne praeditam, ut agat absque intellectu, &ratione λ Levis quidem est , neque recta fortasse , talis haec vel illa ratio quae nos ad agendum movet; at aliquam saltem speciem habet, quoddam subobscurum lumen, unde rationem illam impraesentiarum rectam judicamus. Ubi est electio, ibi est rei cum re comparatio. Quisquis porro comparationcm init, is rem propos tam perpendit sal. tem confuse, & aliquatenus de illa deliberat, cursim licet, atque ita ut qui deliberat, deliberationem se habere vix senserit.

Eo respiciunt omnes nostrae deliberati nes, ut aliquam nobis paremus utilitatem. Fertur enim generatim Voluntas ad Bonum,

id est, ad illud quodcumque nos potest vel posse saltem videtur praestare felices: ita ut

omnes

46쪽

Pars I. Cap. II. 19 omnes actiones quae pendent ab homine , quaeque ad finem homini propositum qu vis modo referuntur, hoc iplo ejus voluntati subjaceant. Quoniam autem Veritas leurerum cognitio homini quoque con Venit ,δc Veritas sic accepta Bonum est , hinc fit

ut voluntas circa veritatem non secus ad circa ccetera bona Uerlatur. Libertas seque ac VoluntaS propositum .habet , & Perum , & Novum ' sed quoad actiones Libertas angustior est Voluntate :neque enim in quibus omnibus sua est Uoluntatis vis, in eisdem locum habet Libertas, ted tantum in iis actibus quos mentem penes est , vel suspensos habere , vel

ad libitum flectere. IV.

sED quinam sunt, inquies, alli actu Liberta

quibus libertas vim suam exseriti EOS qui- tis usus dem aEius dignoscemus, si mentem nostram in nostris

penitus scrutemur , dc quemadmodum ad judiciis diversas res objerus se noster animus ha- ii iides beat. I. Si expendamus nostra judicia tum de vero tum de falso ' r. Si advertamus deliberatam illam ra tionem qua Vel bonum x . t malum aggredimur; ac dςnique in rebus ipsis indifferentibus quem ineamus agendi modum . Libera tem sic enucleare necesse ideo erat , ut ejus naturam usumque

tectius habeamus perspectum, & quo usque se libertas exto at Quod ad Verum attinet, ita matura corii B et pa-

47쪽

eto Iuris Naturalis Elementa . parati sumus, ut simul ac Midentia nostrae menti se manifestam praebet, jam non pos simus nostrum de re judicium in suspenso habere, neque nostri oculi tam clarae luci valeant oblistere , sed assentire cogamur lQuis enim v. g. inficias ibit totum esse maius sua parte ' vel si Reipublicae aut privatae domus utilitatem spectes, quis negabit potiorem esse concordiam pacemque , quam tumultum, dissidia, bellum, &c. Uerum longe aliud evenit in iniis rebus quae minus clarae minusque sunt evidentes; in iis enim summus est libertatis usus . Mens equidem sponte sertur in eam paratem quae sibi videtur verisimilior , ita tamen ut facile judicium suum cohibere possit , donec nova certae cognitionia argumenta 'nanciscatur, aut etiam totam illam indagationem in aliud tempus amandare .

o res obscuriores sunt , eo magis , &cunctari , & assensum nostrum sustinere , aut etiam differre possumus: Atque id experimento constat : quotidie namque , &passim, ut ita dicam, quaestiones emergunt in quibus ob angustos ingenii nostri fines, atque in utramque partem argumenta dubii suspensique neteremus, nec dijudicamus

rem , sed eam iterum ensemus , donec

tandem vel huc vel illuc inclinemus . Lbtelligimus v. g. posse diu mentem nost mincertam esse , nec assensum suum accommudare sequentibus quaestionibus nisi diu deliberatis : Tenemurae juramentum praestare per vim extortum λ Iustane de causa u-

48쪽

. a.

Pars I. Cap. II. 2IIulius Caesar occisus est Τ An aequum erat id a Senatu Romano reipui quod Consules spoponderant , ut se Caudinis Furcis expedirent λ Uel an idem Senatus - Consultum sponsionem ratam debebat habere , eique

publici pacti pondus , & auctoritatem suis peraddere λ &c. g. U. QUAM vis in nostris iudiciis iam non stlocus libertati, simul ac res clare , & distincte perceptae sunt , ne tamen existimemus nullum omnino quoad res evidentes libertatis usum superesse. Primum namque semper in arbitrio nostro est ad eas res animum nostrum intendere , vel eum ab eisdem avertere, scilicet ut quid aliud contemplemur . Atque hic primus voluntatis impulsus quo sertur ad e hibitas sibi cogitationes vel perpendendas vel omittendas eo quidem dignior est qui adnotetur , quod naturalem influxum habet in subsequentem voluntatis assensum . propter quem post exploratas nostras cogitationes atque perpensa judicia , rem aut aggredimur aut praeterimus. Quin etiam in quibusdam, adhibita summa mentis contentione , rebusque diligentissime consideratis, in nostra est potestate evidentiam, ut ita dicam, parere ri eiu antea debilior lux affulgebat quam ut Omnino possemus reium naturam assequi . Denique partam semel evidentiam plus minusve intentis oculis ad libitum contei B 3 pla-

49쪽

stio. Libertatis usus quoad bo

num ma.

et et Turis Naturalis Elementa .famur , in quo non ineli parvum momen.

tum, siquidem quo magis magisque explo.

rata res est, eo Vehementius mentem nostram assicit. Ex iis quae jam adnotata sunt, gra Vis eX. oritur consideratio, cujus ope valeas quaestionem enodare quae adversus libertatem solet proponi. si Penes hominem non est, is inquiunt, res aliter percipere quam prout ejus menti sese exhibent ' de illis autem

mens judicat prout illas percepit, atque secundum haec mentis judicia vel huc vel illuc voluntas flectitur . Id omne igitur necessario fit, neque a nostra pendet libertate ν ε

Sed hujus propositae quaestionis vana est species . Erenim quascumque tricas velis nectere, nihilominus fateberis in cujusque arbitrio positum esse ad lucem oculos vel claudere vel recludere , animum intendere vel relaxare. Sua quemvis experientia d cet , si varios rei prospectus intueatur , illamque sedulo scrutetur, in ea multa retegi quae sele primo aspectui subduxerant . Atque haec quidem satis est attendisse, ut innotescat suum esse libertatis usum , sive

in iis qose intellectus percipit, sive in tio quae intesiecta suseipimus.

v I, AN homines parem habeant libertatem seipsos ad bonum vel ad matum convertendi λEst enim haec altera quaestio quam evolvamus.

50쪽

Pars I. Cap. II. 23Cujus quaestionis non aliunde petenda est enodatio, quam si dispiciamus, tum quemadmodum fiat proposita res, tum quid intra nos i plos experiamur . Equidem quod ad Bonum, & Malum attinet; si generatim utrumque spectetur, nullam libertatem usiurispare possumus , quoniam ad bonum invicta propensione trahimur' & a malo innata est nobis in luperabilis aversatio. Quod hominum Conditori sic placitum est, nec inditam sbi naturam illam valet aliquis immutare . Ita namque constituti sumus ut ab

eo necessario trahamur quod bonum est ;contra quae mala sunt, ab illis, ut ita dicam , necessario dimOVemur atque repellimur a

At haec in bonum generatim spectatum tam vehemens propensio, & a malo ingenita nobis aversatio, neutiquam obstat quominus omnimoda libertate perfruamur , sit quodvis bonum vel malum seorsim consideretur; quamvis enim objectis rebus vel imuiti statim assiciamur, non ideo ad singularem hanc vel illam rem aut expetendam aut declinandam necessario impellimur . JEstu sitique viator ardet : huic derepente sele objiciunt pulcherrimi fructus quos nimirum praenuntiant, & suavissimus odor , - & plenus deliciarum succus: noster hic quidem viator ad capessendum oblatum bonum , & ad illum quo premitur angorem

salubri cibo sublevandum statim incitabitur. Sed & cunctari potest suamque actionem cohibere, donec perspectum habeat, annon