장음표시 사용
371쪽
mation. Georgio Vuernheroauthore.
Georgius Uuemhem. N N O T A R A M iussu tuo no. n ulla , SIGIS MUNDE BA- ignifice , de mirabi. RO vere magnifice, demirabIi libus aquarum naturis, quae finibus Zepusj nostri continens
tur: ut me ceu oculato teste co firmares ea, quae quidam audita ab alijs,pro sabulosis habuerunt. Quia vero non modo fides habita est narravioni meae, sed etiam quibusdam incenta cupiditas, plura hoc genus cognoscendi, minime inuitus, ut debui, suscepi,quod mihi denuo mandandum duxisti, ut alia quoque aquarum miracula, quae in Pannonia nostra visuntur, non minus pene prodigiosa, scripto complecterer.
Pannoniae autem appellatione non eam tan
tum comprehendo Danubij ripam, cum qua ea, quae dicta est secunda Pannonia,ab Arabone fluuio, qui Ptolemaeo est Narabo, nunc vulgo Raba,ad Saum excurrit: sed quicquid praeterea Hugari in altera Danubij ripa tenent, quod quidem latissime patet. Tenent enim totam Ia su Me
372쪽
HVNGARI E A v I S. igitanastarum regionem, quam Ptolemaeus fluminibus Danubio, Tibisco, ac montibus Sarmaticis finit. Sunt autem montes Sarmatici, qui Hun. garos a Rutenis, Polonis, Morauis, Siles ijs,& ea Austriae parte quae citra Danubium est, dirim ut ad quos pertinetCarpatus, ita iam vulgata appellatione, ut omnis tralius Sarmaticorum montia Carpatus vocetur. quanquam mihi Ptolemaei descriptionem intuenti, Carpatus ijsdem, quibus Dacia, finibus videtur terminari. Porro extat nunc quoq; Iavgum natio inter Hungatos, quos ipsi voce decurtata Iag vocant. ac retinent ijdem etiamnum linguam suam auita &peculiarem, Hungaricae dissimili mam: atque eas sedes, quas Plinii descriptione quondam tenuerunt, nimirum campos & plana, Dacis, ut idem ait, pulsis ad Pati sum amne, quem ego detracta prima lyllaba Tissum, vel, ut nunc vulgo vocant,Tietam accipio. Is vero Tibi lcus est Ptolemaeo , limes veteris Daciae, cuius cultissima pars es Transbluania, prouincia multis habitatoribus frequens . Nam ea & Germani, quos appellant Saxonas ,& Hungari, & Hungarorum antiquissimi Siculi dicti, iii lingua sua sunt Zeliheli,& ad huius imitationem a quibusdam vocantur Ceculi,incolunt. ut omittam peruetustas Romanorum reliquias Valachos, qui frequentes ibi de vicos & pagos habent. Potiuntur tamen rerum Hungari,& penes eos imperium est:eoque sit,ut Transssylvani quoq; Hungarorum nolim menseantur. Est vero plane mira, uertarum, nec A a unius
373쪽
unius linguae per uniuersam Hungariam gentiumistura; quemadmodum a me dicetur prolixius ea in commentatione, qua res Hungariae, popiniorum in ea origines, appellationes, leges , ID O- res, instituta conor explicare. Caeterum Iarygum regione, qua se Carpatus ut hoc iam nomine omnem illorum, quos dixi, monti Um tractum complectamur latii si me pandit,&in quosdam quasi ramos alibi eminentioribus, alibi mitioribus iugis diffundit, continentur oppida,a Germanis montana dicta, quod inter montes metallorum omnis generis tacunditate & praestantia cum primis nobiles sita sunt, di populo metallicam faciente constant. Qua ratione & eos qui in metallo operantur, in monte esse, & in genere uniuersam rem metallica opus montanum vulgo dicunt. Eadem regione continetur Tepusium & multi alij Comitatus . Sunt autem Comitatus, ut hoc quoque obiter explicem, regni partes, quas Prouincias, aut Praefecturas, aut Graeca voce, qua plerique Latinoruusi sunt, monarchiasidicere possis Plinius & co. uentus,& iurisdigiones, & conuentus iuridicos
in distributione Ciliciae & Beticae Hispaniae appellare videtur. Cicero vocat Dice cellis, quod nominia Epit copi in appellatione suarum iurisdictionum, quanquam nunc vulgo corrupte,usurpat.
Earum vero partium praefecti vocantur Hungaris Comites, quibus iurisdictionis cura incum me Vivit autem Hungariae regnum, quo facilior
de eaepem eosset iuris dicendi ratio, in hoc genus
374쪽
HVNGA UAE A VIS. i Sanus Comitatus plures quinquaginta diuisum ex quibus vix dimidium hodie retinemus. ded haee tanquam usui futura ad cognitionem Iocorum,in quibus nostra de aquis narratio versabitur. praefatus, dicam primum de calidis, qua rum pro Hungariae portione, vix ulla regio plu
res aut salubriores habet. Vnde vero potius ordiar, quam ab ipsa urbe Buda, qua Hungariae reinges ob loci situm, opportunitate & amoenitatem merito pro regia habuerunt. Hic propter ipsam Danubii ripam calidae sunt multae, inter quas differetia maior est, quam pro loci discrimine. Quaedam enim non modo tolerabili, sed ita iucundo sunt calore,ut ad hominum lauacra naturae benignitate singulari datae esse videantur. Huius generis sunt infra arce regiam aliae, Regiae vocatae: vel propter vicinam regiam, vel quia regio o Pein re ornatae & conclusae, vel quia in his reges lauare consueuerunt. aliae communes, quibus saxuceu natiua fornix impendet, quas Turcae post occupatam Budam latius excavata rupe a mpliores
reddiderunt, caeterisq; praeferre dictitur. At quae supra Buda sunt,quarum aliae item regie, aliae hospitales a vicino piocho do chio dictae fuere,bal
neis sunt inutiles, nisi refrigeretur. Sic enim quedam calent, vel feruent potius, ut in eas missum ouum no minus cito, quam ad luculentum igne elixetur Temperantur autem in balneis frigida,euius ibi fons calidis ita coliguus est,ut qui haustum veniunt duabus urnis, eodem in vestigio aItera calidam,altera frigidam haurire possint.
375쪽
Ibidem est sub dio fons calidarum caeteris am plior, quem purgatorium vocavere, ea nimirum ratione, quod, quemadmodum proditum est, in purgatorio ptanas nocentium pro noxam modo alias acerbiores, alias mitiores esse, ita quaedam insunt aquae hoc in fonte discrimina. Nam qua
in eum a Danubis ripa aditus est, subfrigida primum, mox tepida:& quo in eam penetraris alti- Us, hoc magis calet. In recessu vero interiore tam
est calida, ut ferri non possit. Est autem is calor haud dubie aquae huius proprius. Nam alia,quq dixi,temperamenta verisimile est a Danubio accedere , qui crepidine huius fontis lambit, & cu vel modice excrescit,to tu inundat, neq; tame ita restinguit,quin caleat. Quin intra ipsam ripa, qua Danubio perennis cursus est, calidq ebulliet: ubi
qui altius mergi volunt, lauare conlueuesunt. Porro hae ad Budam thermae (liceat vero mihi hac voce in calidarum aquaru appellatione viij quod alterae, ut dictum est,infra, alterae supra ur bem est ent,ex eo quoq; inuenere nomen, utiliqinferiores, hae superiores vocarentur. Vtrasoue Turcae, quibus tamen oginta vastare libido est, non modo non corruperunt, sed etiam cultiores, ac per speciem religionis quasi augustiores reddiderunt. Nam Bassa Mahometh, quem tyrannus victor Budae captae, ac reliquis Hungariae a se debellatae partibus gubernatorem imposuit,apud utrasque Derui sis domicilia, ceu caenobia extrui curauit. dacello etiam apud superiores in colle vicino, qui ante vitibus consitus fuit, posito,
376쪽
eonsecrauit locum memoriae cuiusdam eius ordinis, quem, dum Viueret, ceu numen quoddam venerati sunt Turcae:& nunc mortuum, illoque in loco conditum,Ielimile colunt. Sunt autem Deruisse Turcis , quod nobis monachi, qui mendicato vivunt: quibus ex religionis quam affectant,instituto vulatum est, saevire
in corpus proprium, quod alij per inustionem stigmatum ferro candente, alij per incisionem quae fit nouacula acutissima, quidam utroque modo
faciunt,hoc crebrius & cludelius, quo quisq; sanctior de religiosior esse Se haberi cupit. Est vero& in vestitu quaedam inter eos diuersitas, & sanctimoniae affectatio . nam alij velle lanea alba ad talos usq; demista amici utur,& calceati incedui, capite operto. Alij nudis pedibus, & capite, imo toto pene corpore misi quantu pelles duae o Eintea ut caprinae crudae, quaru altera a fronte, altera
a tergo ex scapulis propendet,legunt. Quidam etiam unica pelle pudendas tantum corpo iis partes velant, caetera: mei. Gynrnosophistarii di .s esse reliquias, quales India habui: Ie memoratur.
Sunt quidem haec : parratione, quam de aquis institui, aliena. Sed cum huc delapsus sim, quid obstat, quo minus de Turcarum lotionibus pilisculum addam l Cum omnes aquas TUrcae, ceu praecipuum Dei munus, summo honore dignantur: tum vivas potissimum, Si fluentes. id et propter freque tes lauationes, quibus etiam crebratus per diem,non modo ad sordes corporis abluendas Adad sceleru quoq; expiationes uti consueA a 3 uesunt,
377쪽
erunt, ,quod proculdubio ab aliaru gentiu ritibus habent, quibus etia sola aquae asperso inter Februa fuit. sic Romae olim ad porta Capenam, postea Appii vocata, aqua Mercurij dicta,alij alios aspergebant, inuocantes Mercuriu: ut aspersi flagitia,& praesertim periuria diluerentur. Sic traditur Peleus absoluisse Patroclum, &Acastus expiasse Peleum a caede fratris sui Phoci, cum antea aegeus Medaeam aquae aspersione justrasset. Sicorestem a sanguine matris expiatum esse, memorat Pausanias in Corinthiacis. cum illu nemolare suo dc hospitio dignaretur. Cuius loci hoc libetius memini, quod continet exemptu ritus vetustissimi, accepti a patribus, quo rei atrociu criminu a cosuetudine omnium dc colloquio arcebatur. Sic aeneas quoq; apud Poetam nostrum: -Ter ociospura circumluit unda argens rore leui. Et idem,ceu multa caede pollutus, inquit: Tu genitor capesacra manu patrio , penates: Me bello e tanto digressum, O cade madentem Attrectare nefandonec me lumine vivo
Quin in atri j s templorues suorum positam habent aquam Turcae eundem in usum , neq; cuiquam nisi loto in ea ingredi fas esse arbitrantur. Sed delectantur in uniuersum plurimum lotionibus & balneis Turcae . eoq; praecipuum apud eos pietatis opus est, instituere & condere baIn ea publica : nec id tantum viventibus gloriosum esse, sed etiam vita iunctis salutare putant. Hac
378쪽
IIV N G AR I N AQVIS. i8 Hac ratione is qui nunc rerum potitur, Soli manus,lum alibi, tum Bude in aedibus quae quondafuerunt archiepiscopi Colocensis,amplissimum balneum pro sua, suorumque salute fieri curauit, in quod e Danubio per canales lubterraneos aqua in multam altitudinem, ut est Eudae ad Danubium sit tus, ducitur. Ipsum balneum intus in crustatum & stratum est monumentis marmoreis, quae antea in templis fuere polita, imaginibus tamen, si quae insculptae fuerunt , refectis, ectoto opere perpolito. Eadem gloria quaesita est ei, que diximus, Batasar Mahumeth, qui thermas Budenses exaedificatis illis Deruis arum coenobiis, conditorioq; eius de quo diximus, id ustriores reddere studuit. Hic vero videre est mirabilem rerum commutationem. Nam quae loca Humatis incolumi & flo- tente Buda voluptatis domicilia fuerunt, ea religiose ornarunt Turcae: flagitiose contra prophanantes,quq antea habita sunt pro sacrosanctis. In thermis superioribus, supra eos fontes quibus ad lauacra usus est, sunt pii cinae calidae, in
quibus nascuntur & vivunt pisces, qui in frigidam translati emoriuntur. Sunt etiam calidae in
opposita Danubij ripa supra Pesthum, sed mi
nus celebres: propterea quod ita coniunctae sunt alveo fluminis,ut ad queuis eius incrementa cor
Solent fere thvme locis, in quibus sunt, aliquod nomsi,& quasi lumen afferre. Ita nobili catus est quonda sinus Baianus in Capania. Ita nuc
379쪽
quoque in Italia , Germania, & in quavis pene
terrarum orbis parte clara sunt hoc nomine loca. Nonnulla etiam appellationem a calidis sunt sortita ut in Thessalia Thermopylae, &in Germania oppida quae vocantur Badae, hoc est balnea. Sed fuerunt quasi in obscuro Budenses,nec aliqua ei loco celebritas accessit, a tanta calidarii copia & varietate: quod proculdubio eo euenit, quod reliquae eius urbis fortunae atque opes hoc
non exiguum alioqui clementis naturae munus
obscurarint. Nam quis fuit in tota Europa locus, qui se Budae comparare potuerit,sive situs amoenitatem, fiue coeli l alubritatem, siue soli foecunditatem , siue aliarum quarumcunque rerum ad quoslibet usus, ad splendorem, denique ad luxum pertinentiunt ubertatesii de affuentiam spect di; ' ut ne quid dicam de opportunitate, in qua
non Hungarorum tantum, sed etiam multorum
aliorum populorum defensionem & salutem sitam si inste, quotidianis damnie & periculis experimur. Quo grauior Sc acerbior est iactura . quam erepto nobis per Turcashoc loco fecimus. Sed facessan t querelae, quae suum alibi locum sunt habiturae
Nisi vero autoritate Chronicorum nostrorum, magno consensu urbem Budam a rege Buda Attilae fratre conditam & nominatam esse tradentium,impedirer, ego, si qua alia coniectura de eius nominis ratione facienda esset, ob insignem calidaru eo in loco celebritatem & copiam, pro eo quod Germanis quondam fuerit Bada, unius literce
380쪽
U NGARIAE AQVIS i 8stiteri inuersione Budam ab Hungaris dictam ei Iesuspicarer Nam ea secundorum Pannonioru loca, antequam huc Hunni immigrarent, Germanos seu Teutonas tenuisse, minime ambiguu est Nee ita multum dissimili mutatione vocarunt Hungari Uuei primiu, quod Germanis fuit Uuei-sprum, hoc est,tans albus, qui loco nomen dedit:& etiamnum ibi sub arce, quae sedes est, Epilco - - pi, ostenditur. OSed redeo nunc ad calidas : ac Danubii ripam Iegens Istrogranum,uel, ut nunc appellant, O trigonium peruenio, qui locus secundum Budam in Hungaria semper celeberrimus fuit, sede Archi piscopi, qui ide orimas Hungati se dictus est, insignis. Hic ad radices motis, cui impolita arx est magnificentissime extructa, qua labitur Danubius, fons est tepidarium,incaui usturri, inqsam ex arcet ductis eo per praeceps muris descensus . latet. Ex
eo tanta manat aquae copia, ut quondam molam frumentariam vertarite nunc machinam haustoriam similem tympano impellat, qua aqua e Danubio per subterraneum cuniculum in ea rue, quam dixi, turrim admissa hauritur,& in arcem trassiua-ditur. Hoc largior est fons alter haud magno inde interuallo:qui in piscinulam quandam influes, in qua etiam media hyeme coaxantes rapas audias aquae tantum , quantum versandis tribus quatuorde rotis molaribus satis est, fundit.
Supra Istrogranum(quod ex Istro & Grano mixtum est nomen , quod ibi fluuius Granus Istromiscetur non longe ab arce Comaroniensi, quae