장음표시 사용
231쪽
II. Repertus si sus est cum inu Ioquendi comparandus, 6ρΘοτοριῶν dicitur graece de his, qui recto cursu naUigant, recto tramite pergunt 3 ut allibi καινοτομω , novum plane iter facere. Atqui hoc est officium, recto cursu pergere in tradenda doctrina vera, recta via incedere in docendo, a vero non aberrare. - Philipp. II, 6. Christus, etsi erat par Deo , tamen non rapinam censiit hanc suam cum Deo aequalitatem. Id accipi sic solet :non ostentavit illam suam divinitatem, ut solent victores rapinam ostentare et de ea gloriari. Hunc sensum sane patitur scopus orationis: agitur enim de animo demisso, qui non ostentet suam caecellentiam.' Tamen verba ista: οὐχ ἁρπασμον nullo modo possunt grammatice hunc sensum habere. Ex certo enim et evidenti usu linguae graecae phrasis illa indicat, cupide aliquid et rapide ustirpare. Ita erit sensus: non solebat cupide et avide rapere hoc, ut suam ubique Ostenderet excellentiam. De hoc usu loquendi cir. L AMu. Bos Exercitati. philal. iv N. p. I98.
Idem ad reperiendum usum interdum adducit.
Si quis igitur e solo consilio orationis, sine aUXilio et consensu verborum, aut etiam repugnante Usu dicendi, interpretatur, is temere ac sine caussa iusta coniicit potius et divinat, qui sensus esse possit, quam certa ratione interpretatur. Interdum tamen fieri solet, ut ille ipse sensus, per consilium orationiS repertus, deducat nos in viam reperiendi consensum cum usu loquendi. Sic ubi t. Petri III, et r. haptismus dicitur interrogatio bonae conmentiae erga Demn, facile apparete serie orationis et scopo, tale quid esse, quale no Sappellamus quae fiat Deo. Sed
232쪽
I6o PAR T. I. SECT. II. CAP. II. τηαρα per se est quaestio. Quod ergo ex serie et scopo orationis intellectum fuerat, id nunc in viam nos ducit reperiendi consensum cum, usu loquendi. Sponte tamen hinc fuit admonitio, non esse utendum ea ratione, nisi vel in ambiguis', vel in λεγομιενας, omninoque in quibus usum loquendi idoneis teltimoniis satis cognoscere non detur, aut ille non sufiiciat ad sensum definiendum. IX.
b) Ex antecedentibus et consequentibus.
Alter modus adhibendi orationis contextum ad indagandum verborum sensum ille est, qui antecedentia et consequentia consulit 3. 4 . Eum modum quod ERNESTI Us dicit avtyltiorem, quasi ille non aeque late pateat ac scopi spectandi utilitas, de hoc dubitare liceat. Quaestio enim illa de antecedentibus et consequentibus oviui est Ba loco instituenda, Ut recte procedat interpretatio. Facile, autem Apparet, antecedentia et consequentia hic non intelligi localiter, ut ita dicam, sed logice aut dialectice. Volo hoc, non quaeri, quid proxime antecedat aut proxime subsequatur aliquo in loco, sed quod cogitatione antecedat et sequatur. Igitur consilere antecedentia et consequentia erit
nihil aliud, quam omnem seriem ac neXum propositionum logicum Gogi ali ch -genchre Gedanhenresse perquirere et spectare. Vbicunque enim aliqua. propositio tractatur, cum ea cohaerent multae aliae, quae eam demonstrant, limitant, illustrant, dilatant, varie Persequuntur: ea omnia efficiunt seriem id earum, propositionumque neXum logicum. Iam vero in tali connexione sententiarum potest aliqua res vel uberius pertractari, vel paucis attingi.
233쪽
DE SENSUS REPERIENDI RATIONI Bus &c. I 61
Ubi res pertractatur uberius, reperietur neXUS logicus, si attendamus, quid doceatur, per quae urgumenta confirmetur, quo modo desiniatur, quo modo
illustretur, quo modo repudietur altera sententia, quid et quibus e principiis concludatur, quid inde derivetur ad ipsam praχin. Patet, esse hoc consilio integrum locum cognoscendum, Ut iudicari possit, quid antecedat et sequatur. Exercitii caussa perlegi possunt locilii: Rom. VII. qui est de vitiositate hominum interiore. Rom. XIV. de adlaphoris. Ephes II, II. seqq. de felicitate Paganorum , qui sunt traducti ad Christianam religionem. I. Cor. XV. de reditu hominum invitam. Pertinent et huc Psalmi multi. Vbi brevius res stropovitur, Vel observabitur praeter id, quod dicitur, addita caussa; vel observabitur id, quod dicitur. et illuseratio rei aliqua, velut per additum exemplum ; vel observabitur id, quod dicitur, et
conclusio inde derivata. Ita meditando tandem cognoscitur, qui lit sensus. Proferam eXempla quaedam. Luc. XX, 36. de redituris in vitam hoc dicitur: non amphus
possunt mori, addita caussa: nam sunt angelorum similes. Quod si quis diceret, angelorum similes hoc loco signi
celeres et agiles; mi1errimus ille foret neXus praecedentium et consequentium. Sunt potius angelorum
similes ii, qui sunt spirituum similes, ideoque non crasso amplius corpore praediti, neque mortales. Matth. VII, 2 O. cavete vobis a docentibus falsa. Exemplum: num
potes ex scu decerpi uva' Conclusio: e factis igitur et
vitae ratione eos iudicabitis. Sententia : Vita illorum doctrinae respondere debet. Tali igitur consideratione antecedentium et consequentium fit, vel, ut ex pluribus seiasibus, ab usu lo-L quen-
234쪽
162 PAR T. L s EcΥ. IL CAP. II. quendi non abhorrentibus, fiat delectus, consulto nexu logico, vel, ut Verbum insolens, nec usu satis cognitum, quid significare debeat, intelligatur. Sic v. c. τα τοιχεῖαι του κοσμιου apud Pauluin singulari plane usa loquendi dicuntur de lege Judaica rituali ; ut Galat. IV, 3. Christiani non amplius subesse dicuntur elementis mundi, quia sint Per Chrisum redemti ab illorum servitute. Addit: nolite igitur redire ad illa servilia elementa. Nec hoc est satis perspicuum. Attendendum igitur ad modum , quo illustret rem: Nolite amplius observare dies, menses, cibos Haec si revocemus omnia ad certum aliquod genus ; erit : observare ritus. Contra quos autem scribebat Z Contra Judaeos. Intelligentur itaque ritus Iudaici , seu Mosaica lex ritualis. Sponte igitur apparet e neXu logico illius loci, τα του κοσμου esse eX Paulino dicendi genere Moseicam legem,
Caeterum tenendum est, in hoc studio, eruendi
significationem verbi insolentis e nexu logico, interdum non licere progredi ultra verisimilitudinem, et habere genus hoc easdem, quas superi US, Cautione S. In omni autem illa re non possumus eXerceri melius, quam per studium philologiae profanae, quae dicitur: cuius ossicium etiam in eo cernitur, quod docet animadvertere nexum logicum. Ac satis declaraverunt multi viri doctissimi, quo modo scriptores veteres legi debeant logice. Suffciet ex iis nominare Bi EsΥERUM et GEDICRIUM, qui dialogos Platonicos hoc
modo tractarunt, GARVIUM et Κ I ΝD ERV ATERUM,
qui in Ciceronis libris, qui sunt de ossiciis et Natura Deorum, eadem ratione eodemque consilio explicandis, operam laudabilem posuerunt.
235쪽
DE SENSUS REPERIENDI RATIONI gus &e. 163
Sed adspergenda hoc loco quaedam sunt, ne nexum logicum alieno tempore ObservemuS, h. e. ne studeamus, dispositiones logicas eorum librorum et locorum componere, quorum indoles ab ista ratione abhorret. Nam ubi Psalmus aliquis continet preces aut querelas, quis in eo serio quaerat dispositionis logicae ordinem P Non solent nimirum precantes neXu logico ac subtiliter exprimere ea, quae sentiunt. Et tamen factum est olim, in Psalmorum commentariis, Ut cuique cantico praemitteretur aliqua tabella, nectens talem dispositionem. Similem ob caussam non debebant Epistolarum integrarum dispositiones condi. Neque enim illae sic versantur in uno eodemque argumento, Ut omnia cohaereant inter se invicem ; sed magna in iis est variatio rerum, quarum aliae post alias ponuntur. Alienum id quoque est a natura epistolae, praesertim ubi ab indoctis hominibus scripta est. Quamobrem satis erit, in singulis locis attendere, quid, quomodo illud, quove ordine tradatur.
c) Ex subiectis re attributis. Ad exercitationes istius modi logicas, quae e conteXtu orationis sensum vel obscurorum reperiant, Vel ambiguorum desiniant, pertinet porro comparatro subrectorum et attrIbutorum, seu, quod idem substantivorum et adiectivorum g. 5 . Continetur autem haec comparatio notissima illa regula: qualia sint subiecta, talia esse attributa, et vicissim, Consule igitur naturam subiecti; et videbis, quid esse debeat in praedicato,
236쪽
164 PAR T. I. SECT. lI. CAP. II utrumque ut sibi conveniat. Vno autem hoc fundamento nonne nituntur, quaecunque de Deo dicuntur humano more 3 In his enim subiectum, quod est natura Dei, non patitur proprie intelligi attributa talia: digito tangere, olfacere, descendere. Similiter quum magistratus homines dicuntur Diii, aut quum Moses homo Exod. IV, 16. Deus Aaronis; intelligitur, quo sensu haec ita dicantur. Neque enim homines dici possunt Dii eodem sensu, quo verum Deum appellamus, sed quod similitudinem Dei gerant, quippe
imperantes aliis. Nam de Mose quidem praecesserant haec: Deus mandata Mosi dat; Moses est Dei os; eloquitur Dei mar data. Additur hoc: qualis Deus est Mosi, talis Moses erit Aaroni. Atqui Deus Mosi lmandata dabat exsequenda; ergo et Moses, qui Aaroni j multa mandabat, hoc sensu erat Deuq eius. - EX eadem norma saepissime in Epistolis Apostolorum declarari debet, quinam loci scripti sint Christianis, nuper Judaeis; quinam Christianis, nuper Paganis; qui
denique utrisque. Quod si legitur: vos quondam fui- istis cultores idolorum; id non potest pertinere, nisi ad Paganos, qui nuper fuerant. Sin scribitur: vos habuistis multa promissa ; id non potest pertinere nisi ad Judaeos, qui nuper fuerant. Quo in discrimine ob- servando admodum diligentes fuere Theodorus Beza
et Hugo Grotius. lCaeterum haec coniunctio subiecti et attributi. 11ve substantivi et adiectivi non eam semper habet necessitatem, ut certa et evidens concludendi ratio detur, l *. 6. med.). Neque enim apparet ista necessitas, ubi subiectum per imagines multas exprimitur. At in imagine fieri facile potest , ut similitudinem spectemus alia ex parte, quam ex qua scriptor voluit. Pertinent etiam huc Prosopopoeiae , ut Sap. Sal. VIII., ubi Sa
237쪽
DE SENSUS REPERIENDI RATIONI avs &c. 165
pientia tamquam aliqua persona introducitur. Quid fit 3 Alius intelligit Dei essentialem qualitatem, alius sapientiam hypoliaticam , h. e. filium Dei. Venitur
ad praedicata, h. e. ad singulos locos ; manet eadem dissensio. Laboratur enim in subiecto. Rom. UIlI, 2. locus est celebratissimus de creatura gemebunda. Alius intelligit naturam rerum, alius Paganos, aliuS Judaeos, alius Christianos. Praedicata quivis suam in rem et sententiam convertit: pauci animadvertunt, esse figuram orationis, nec licere in praedicatis omnia
d) Ex comparatione easus recti et obliqui. Alius modus adhibendi orationis contextum ad indagandum verborum sensum ille est, qui casus rectos et obliquos comparat S. s). Etenim si comparo nominativum et genitivum, animadverto relationem logueam, quae inter Utrumque est. Sic constat, Paulum
captivum Corsi saepe dici sensu hoc: qui sit Christi et
religionis caussa captivus. Nec raro δικαζιοσυνης Θεου
sensus variatur. Nunc est ipsa Dei iustitia; nunc attributa eius; nunc pietas hominis ad exemplum Dei; nunc iustitia, quae a Deo venit, aliis verbis, iustificatio et absolutio a peccatis Rom. III, 3. Philip p. III, 9.); nunc est Virtus ea, quae a Deo probatur, Ut Matth. VI, 33. ζητειτε την δικαιοσυνην. Id igitur quid sit quoque in loeo, non potest nisi e serie orationis cognosci. - Similiiter quae sint παΘέμιατα του Xριτου, num quae ipse tolerit Christus, an quae homines perferant eius caussa, ex orationis serie iudicandum est. Videtur haec paragraphus aliqua obscuritate laborare. Nam in eXemplis, quae b. M O RUs attulit, L s comis
238쪽
PAR T. I. SECΤ II. CAP. II. comparatio casus recti et obliqui nona habet vim ad sensum vel ambiguorum definiendum, vel obscuro runa reperiendurn, neque in hac Comparatione inest modus adhibendi conlevium ad indagandum sensum; sed ipse ille contextus consulendus est et in auxilium vocandus, ut casus recti et obliqui sensus detegatur. Melius huc quadrat eXemplum ab AMMON E allatum ex Ephes. I, 23. ubi illustrat sequens πληρωμ ένου. E.J
e Ex comparatione verborum adiectarumque deterin
Pertinet epim et hoc ad contextum, quod comparantur verba et adiectae determinationes, quae vel in adverbiis, vel in nominibus, vel per praepositionem verbo adiunguntur. Aes eta igitur determinatio est notio, quae ostendit, quatenus, qua eX parte et quo respectu verbum aliquod spectandum sit, ita, ut eXcludantur caeterae Omnes partes, e quibus etiam spectari possit. Eiusmodi autem determinatio est in omni adiectivo, V. C.
Ubi domus , quae e multis partibus spectari potest, Vocatur spiritualis , aut victima spiritualis &c.; est etiam in adverbiis, ut in illo ἀληθιὰς λεγειν, in quo
spectatur notio dicendi quoad veritatem; tum in nominibus, quae aditi untur verbo per praepositionem, suntque fere adiectivorum π ερις , V. e. oψiν , ubi notio τῆς κρίσεως ita determinatur per ad runctionem, ut intelligamus iudicium e rebus
239쪽
DE SENSUS REPERIENDI RATIONIgvs Ic. 167XIV. O Ex comparatione disiunctorum Iudicatur contextus orationis etiam comparandis disiunctis. Disiuncta vero hoc loco sunt ea, quae alibi appellantur notiones repugnantes, seu usitatiore vocabulo posita. lam e logicis constat, opposita esse vel contradictoria , vel contraria. Contradictoria - quum Unum negat, alterum amrmat, v. c. dives, non dives. Contraria - quum unum ex hac, alterum eX alia parte spectatur, V. c. coelum et terra; Deus et homo .
spiritus et caro; fides et adspectus. Hoc loco sermo est de ultimo genere, seu de oppositione tali, quae ali- eui linguae in primis familiaris est pertinetque ad adminicula interpretandi. Uideamus itaque, an, quae tradantur de oppositionibus, via quadam ac ratione tradi possint. Ponamus observationem ; hinc derivemus praeceptum. I. Uuot modis variatur una oppositio, tot modis v
Coeleste opponitur terrestri. Quot modis Variatur illud Θ est divinum, perfectum, moraliter perfectum, sempiternum. Iam quot modis hoc Variatur, totidem variatur alterum. Terre re igitur erit humanum, infirmum, moraliter imperfectum , caduCum.
Ita in singulis locis, uno opposito definito, facile intelligetur alterum. Pariter sipiritus inultis modis Variatur, totidem Vbis i istis est invisibile, ibi caro erit visibile. Si spiritus est potens quid, caro erit necessario aliquid infirmum. Si spiritus dicitur intelli-l gens quid, caro dicetur inscium quid ; si spiritus imoxa-l le b0num, caro morale malum.
240쪽
168 PAR T. L sEcΤ. II. CAP. II. II. Praeceptum, quod ex illa observatione sponte fuit, erit hoc : consituatur alterutra oppositio
Id autem fieri nequit, nisi per orationis seriem. Si constitutum sit, quid sibi velint ista : το ἀποκτiam, per se planum erit, quid sit in opposito:
τοῦ πνευμια ζωοποιει. Nimirum : leY reddit tristes; evangelii doctrina laetos reddit et exhilarat. Talis itaque disiunctorum comparatio habet hanc Vim *. 6.), ut semper vertam interpretationem gignat, ut primum alterutrum perspicue intellectum est. Valet enim etiam hic, quod philosophi dicunt, non posse, quod sit, idem simul non esse. Caeterum in his omnibus sensus etiam pendet ab usu loquendi, cavendumque es: interpretibus, ne, quae per ingenii acumen et felicitatem hoc modo repererint, ab illo usu respuantur. XU. II. AnaIogia linguarum; eaque a) grammatica.
Altera ratio sensus reperiendi , usus subsidiaria, est ea, quae dicitur Analogia linguarum 7 . Sed
ea non eiusdem est generis. Primum est: singularum linguarum, quarum quaelibet habet analogiam suam, h. e. similem plane et aequalem rationem derivandi, componendi, definiendi, declinandi, flectendi et construendi vocabula, quam nemini licet violare. Eam appellabimus analogiam grammaticam. Discitur enim, quum clementaris linguae grammatica discitur, contineturque praeceptis Grammaticorum de usu recte h. e.