장음표시 사용
251쪽
cant de gaudio, tenebras imaginem faciant moestitia epEtsi enim nationes modis loquendi, qua etymologias verborum, valde dissimilibus utantur: tamen facile apparet, omnes sensisse idem, ob eamque caussam alterum ex altero facile intelligi posse. Porro non tantum quae in externos sensus cadunt, sed etiam quae in internos, eodem modo ab hominibus solent exprimi. Internum sensum percipimus, quum ideae in animo quaedam formantur, v. c. Ubi imago rei nobis obversatur, quam memoria instaurat et in absentibus etiam rebus depingit. Nihil itaque mirum, propter hanc internam perceptionem factum esse, ut notiones rerum in animo orientes appellarentur omnibus in linguis ideae, imagines, species, effigies, figmenta. Pariter interior sensus, quum animo commoto sumus, indicat, nil esse tranquillum et aequabile 3 moveri omnia, agitari, perturbari, velut gaudio, dolore S c. Omnes igitur linguae in affectibus describendis uti solent vocabulis commotionis, perturbationis, iactationis, agitationis, tumultus. In hac tanta linguarum consensione, quae et eXternorum et internorum sensuum aequali affectione nititur, nonne fieri potest, ut una lingua succurrat alteri, utque saepe admodum utiliter ostendatur, nos quoque sic loqui, neque aliter homines omnes ΘHistorica caussa est in mutuo neXu et commercio gentium omnium aut saltem plerarumque. Etenim hoc nexu, quem genuere migrationes eX aliis terris in alias, effectum es , ut ab unius gentis lingua aliquid in linguam alterius derivaretur. Vnde, quotquot nobis sunt cognitae gentes cultiores, quae inter se invicem habuerunt aliquid commercii, multa communicarunt se eum, receperuntque in consuetudinem. Nec vocabula tantum et phrases alterius linguae in suam trans- 'M a tulere,
252쪽
ISO PAR T. L sECT. II. CAP. II. tulere, sed mores etiam omnemque modum cogitandi. Ac si qua gens in primis valuit opibus et imperio, ad
eam se caeterae maxime conformaverunt. Hinc quanta vi grassata est per terrarum orbem lingua graeca, ad cuius rationem omnes se vellent componere t Nec defuit talis aemulatio superioribus temporibus nostrae linguae; quae quum obruta esset Britanniae, Galliae aliisque peregrinis vocabulis, multi laborarunt, ut, eX- pulsis illis, vernacula reducerent. De moribus, Cogitandi modo, omnique externa conditione vitae, non opus est dicere, quantum et' nostra natio traxerit ab
b T x e m I a. His ita explicatis, asseremus exempla quaedam I. I 2.), quae Observationes nostras de analogia et similitudine omnium linguarum vel illustrent, vel tueantur. Rom. VH, I 4. dicitur aliquis πυπρα μιαρτιαν, venditus sub peccatum , s venditus in peccati dominium. Hebraei enim dicunt servum venia sub δε- minum , Vendendo Venire in domin1um alterius, fieri eius mancipium. Quare quum Paulus ita dixerit, voluit hoc, esse hominem servum seu mancipium peccati. Cum hoc iam conferatur linguae latinae usus in verbo addictus. Adictus alicui rei dicitur, qui ei plane deditus est, et in malam partem, addictus vitiis, qui se vus est et mancipium vitiorum. Sed hoc addictus plane exprimit ideam illam: venditus in dominium, alterius. Vsurpatur enim, latinae linguae consuetudine, illud Verbum, quum in auctione aliquid emitur et, postquam multi licitati sunt, uni tandem addicitur, ita, ut addicta hoc modo res eius possessoni ac iuri trada
253쪽
DE SENSUS REPERIENDI RATIONIBVS &c. I 8 Itur. Hoc modo quamquam vocabula, in se spectata, toto coelo disserant; tamen in re est quaedam analogia, quae nos iubeat unam linguam eXplicare eX altera. 1. Cor tu, Is. Paulus dicit, hos, qui spargant errores, oleum et operam perdituros esse; immo ipsos evasuros
esse periculum, to ς λά-In quo cui non
sponte veniat in mentem : etvie ean Brand crus dem Peuor ger Uen; ut sensus sit: vix ac ne vix quirim , aegerrime evadent periculum. Conferri cum hoc potest Latinorum ambosus, v. c. ap. Cic. Or. p. Milon. cap. s. ubi ambusi tribuni plebis intermortuae concione S Occumrunt Genes. XLIX, 1 o. vebe menter torserunt interpretes verba Sed facile inveniri illorum sensus potest, si consulantur Graeci, qui istam loquendi formam, Hebraeis usitatam, et ad verbum exprimere suo sermone solent, valdeque frequentant. Sic Plato in Theage ἐκ των ποδῶν Alibi est εκποδὼν vel εγι ποδων γίνεο Θαι. Id autem nihil est amplit , quam quod Latini dicunt e medio discedere , e conspectu abire , e medioeTadere , evanescere. Sensus igitur Mosaici loci erit hic: non deerit legislator e tribu Iudae.
Conclusio loci de Analogia. Omnino autem latissime patet haec analogiae ratio 9. 14. : pertinet enim ad omnes omnino gentes
Magis videntur huc facere loca Livii XXII, 3 s. ubi aliquis dicitur ambusus evas se, et cap. 4O. ubi aliquis, se populare, ait, incendium semiustum evasisse. Sed
classicus de hac re locus est CICERONis, Verrin. I, 27. ex sociorum incendio ambustus, ex illo tamen incendio periculoque evolavit. Caeterum GraeHs simile iri esse lo
quutionem : ἐκ πυρος . aut ἐκ φλογος , notavit GRoΥi Us ad locum Amos. lV, II.
cui similis locus est Zach. III, a. E. J
254쪽
PAR T. L sECΤ. IL CAP. II. ot linguas, ad mille etiam perceptiones eXternas atque
interna S, quae nobis omnibus communes sunt. Valet eadem ad troporum vim iudicandam, ne forte eos urgeamus nimium; pariter ad emphases sicias cavendas.
Quoniam enim ita loquimur quotidie, Ut non quaeramus in singulis emphasin; ideo nec in aliis linguis sunt emphases alieno loco sectandae. Sed de hoc pluribus dicetur Cap. V. quod est de Emphassibus. Hic addi
potest, valere etiam comparationem linguarum, quae vel cognatae sint vel diversae, ad proverbia, locos communes, parabolas, allegorias et similitudines recte iudicandas. Monebit enim ista comparatio recte ac prudenter instituta, talia non esse premenda nimis aut cum pulvisculo eXcutienda. Subiiciam cautiones quasdam atque admonitiones, quae analogiae studium regant, ostendantque,
quo modo omnino intelligendi subtilitas ex linguarum comparatione nascatur.
I. Si linguas conferre interpretationis caussa volumuS, non sussicit, verborum copiam cum suis istis significationibus lexicaribus memoria complecti, sed oportet nos linguarum in verbis ac modis loquendi omnem rationem et consuetudinem bene cognitam habere, ductam ex optimis cuiusque linguae scriptoribus eorumque interpretibus. II. Verba, phrases ac tropos veterum linguarum iudicare interpretem oportet eX ingenio cuiusque linguae, in qua occurrunt, non exigere ad rationem recentiorum , quae temporum intervallo , atque etiam indole sua longius ab unaquaque veterum distant, quam ipsae inter se. Factum autem in primis hoc est in tropus et sublimiori dicendi ratione,
255쪽
quae propria Orientalium est, ut theologi, non instructi satis ab linguarum scientia, tales tropos vel ad vernaculae linguae uiana, Vel ad systematis quaedam capita conformarent iisque subiicerent sensum, de quo scriptor ipse non cogitaverat. Ab hac vitiosa ratione avocabitur et ad subtilitatem acuetur, qui subactum eXterorum scr1ptorum lectione ingenium ac veluti gustum attulerit ad sacros scriptores, et ad legitimam illorum interpretationem , usu et exercitatione in libris humanis, adiutus idoneis magistris, sib1 aditum muniverit. III. Quum linguae, etiam veteres, in multis discrepent, sive, quod natura ipsa non omni loco ac tempore sibi similis est, seu, quod mores et opiniones subiacent inconstantiae, seu denique, quoniam,
quas res ab una gente ad alteram transtulit commercium vel vicinitas, in iis interdum non leviter mutandis usus et temporum vis laborat; ideo non imitanda est illorum interpretum superstitio, qui origines significationesque verborum ex diversis plane, vel eiusdem vel alterius linguae, in primis hebraicae, quam primaevam duxerunt et sacrosanctam, Vocibus , propter soni litterarumque tenuissimam saepe similitudinem, eruere et explicare conati sunt. IV. Male etiam agunt, qui vel ad doctrinae copias ostentandas, vel ad levitatem interpretationis tegendam occultandamque, uno hoc analogiae linguarum plurium argumento innituntur, ubi ea lingua, e qua vocabulum aut phrasis petita est, ad explicationem illius , ex usu loquendi derivandam, lassicit; sed ut inventus directis atque pro X imis interpretationis subsidiis sensus utiliter confirmabitur, in tropis praesertim et loquendi modis ab nostrae
256쪽
PAR T. I. SECT. IL CAP. II linguae consuetudine remotioribus, si1 eumdem sensum similibus etiam ex alia, in primis cognata, lingua verbis significari apparuerit: ita consentane uinest, ad unam analogiam confugere tum demum,
quum directa illa et ordinaria praesidia, posita in ipsis criptorum tesstimoniis, in versionibus et scholiastarum glos graphorumque annotationibus, aut non sussiciant, aut plane deficiant. V. Vtroque autem in genere, sue analogia unice
consulatur, seu in subsidium tantum modo VOCetUr, diligenter videndum est, ut eorum, quae Compara m Us, vera similitudo eluceat. Comparabimus itaque non modo scriptores diversarum linguarum simi les, sed similes etiam loquem e modos, h. e. eos, qui et per se aliquam notionis similitudinem ostendant, et de rebus vel iisdem, vel valde similibus occurrant. Hoc e contextu intelligetur; illud vel ex interiore linguarum indole, vel ex natura et ingenio humano sic iudicabitur, ut in similibus verbis, tropis, phrasibus, quas comparamus, aliqua caussa eiusmodi similitudinis appareat. Post IOH. AUG. ERNEqΤIUM, qui hac de analogia linguarum multa pastina disputavit in progr. de ve J IIs linguae hebraicae in lingua graeca , Lips. IT 3. 4 opusculis philol. crit. p. III. ed sec. tum et in disp. de dissicultate interpretationis gramma ticae N. T. L. Irss. 4. in Opp. p. asa.) Xi V.,
copiosius omnia, quae hactenus proposita sunt, pertractavit eXemplisque pererudite confirmavit GEO. GOTI FR. ZEMIs CH in disp. de Analogia tinguarum, interpretationis praesidio , L. iT38. 4. Adde RIN-K II dis sert. de linguarum orientasium cum graeca mira convenientia, Regiom. ITT8. q. et orationem de
257쪽
DE SENSUS REPERIENDI RATIONI sus
de linguarum ano io, quae praemissa est Io H. D A N. a L E N N E p libro in analogiam ΓΠguae graecae, Lond.
et Pari s. a. ITT70 E. J XXIII.
Sed praeterea consulendus etiam est in interpretando eiusque auxilio iuvanda atque constituenda interpretatio f. I S. 16 . Quae est tertia ratio reperiendi sensu in , usus subsidiaria. Suminimirum potest, omnes homines, qui rationis usu polleant, consentire inter se invicem in quibusdam sensibus Getidi, len), iudiciis, conclusionibus. Quam coniunctionem ubi cogitamus coniunctim, dicimus communem sensum s et qui particeps est talium sensuum, iudiciorum, conclusionum, ei tribuere sensum communem solemus. Iam Vero quum hic communem illum sensum eatenus sumam VS et spectemus, quatenus facit ad interpretationem ; quaerendum nobis est, qtiomodo spectanda flut verba siliorum, ne contra communem sensum fortui se videantur. Huic quaestioni satisfacere tr1bus observationibus conabor. XXlU. Observationes de Ierio communi, qui spectandus est
Observatio I. Loquentes sc sint intelligendi , ut
natura rei patitur. Natura rei hic non spectatur subtiliter: ne quis exspectet essentia in rei definiendo explicatam : sed pinguius, ut dici solet in vita communi. Eam naturam
258쪽
I86 PAR T. L SECΥ. IL CAP. II diseimias senisses externos, per experi tram, magnamque eXperientiae partem, hi oriam, denique per
elementa doctrinae et certa quaedam lemmata.
I. Per senstis externos. Hinc fons uberrimus inis numerabilium troporum, quos quilibet videt non posse proprie intelligi, quia proprie intellecti pugnant contra naturam rei; v. c. animus inflammatur. Quamquam vero, qui contra sensuum testimonium interpretatur, idem interpretari contra rei naturam recte censetur: tamen episcopi Romani credere homines iusserunt, quae sensibus externis in sacra coena perciperentur,
panis et vinum, suam deposuisse substantialia, mutatam illam in substantiam alius rei, quae non perciperetur sensibuS. 2. Per experientiam. Omnes experimur quotidie, homines non posse plane periectos fieri, quibus ne una quidem virtus desit. Hinc ubi scriptura sacra dicit: estote perfecti, limitandum id est interpretatione,
ut natura rei consentiat. 3. Per hisoriam. Vbi legimus πάντα κοσμον audivisse evangelium, seu ολον κοσμον illustratum Christi doctrina esse saeculo primo, Pauli temporibus; historia docet, non inter Omnes omnino omnium angulOxum homines, sed latissime, inter Paganos et Judaeos, inter cultas et incultas gentes, propagatum esse Pauli aetate evangelium. Quapropter qui in compendia sua, ubi articulum tractabant de Vocatione, transtulerunt hanc thesin, nullum fuisse angulum totius orbis terrarum, in quem non Venerit evangelium, istos, quo niam interpretati sunt contra historiam, contra communem sensum in interpretando egisse, recte arguemus. Hoc nonne etiam locum habebit in vaticiniis
259쪽
DE SENSUS REPERIENDI RATIONIBvS &c. I 87
Prophetarum, ubi futurarum rerum felicitas describitur sic, ut historia testetur, id non posse proprie intelligi 3 Reperiuntur enim in his, veluti ubi propagatio religionis Christianae praedicitur, passim talia: ursos
eo tempore et agnos, leones et oves in iisdem esse pratis versaturos, communique pabulo usuros. Qua imagine nihil nisi hoc exprimitur: fore illa tempora longe laetissima. Qualis autem intelligenda laetitia sit, id
ex historia cognoscendum est. q. Per elementa doctrinae et certa quaedam lemmata Etenim in interpretando quoque locum habent lemmata non minus, quam in caeteris disciplinis, in quibus multa ponimus fundamenti loco et tamquam evicta et concessa sumimus. Ita quae in astronomicis dicuntur de stante sole, de terra se movente, haec sumimus tamquam evicta et certa per longam observationem Quae igitur in vitae communis sermone repugnantistis lemmatibus, veluti solem currere, stare terram, haec dicimus καzr οψιν tradi, h. e. tradi sic, uti incurrere soleant in oculos. Pariter e primis elementis religionis cognoscimus, Deum esse simplicem, non praeditum corpore. Iam quum scriptores sacri nihilominusi Deo tribuunt corpus , multaque corporea ; non est
credibile , eos hoc intellexisse proprie. Repugnaret enim id primis elementis doctrinae, quae illi habuerunt cognita: foret itaque interpretatio talis contra naturam rei; foret contra communem sensum. Eodem modo iudicanda sunt, quae de Deo eX alio loco in alium transeunte, eXplorante item et sciscitante leguntur; scimus enim ex elementis, Deum et immutabilem esse et omniscium. Fieri etiam potuit, ut scriptores interdum uterentur formis loquendi minus accuratis et ab dialectica valde abhorrentibus, propterea, quod doctrinam, quam hoc modo eXponerent, Vel per se iaci-
260쪽
facilem et perspicuam, Vel e disciplina superiori notam esse omnibus putabant, ita, ut error in ea intercedere nullus posset. Observatio II. Loquentes sic huelligendi sunt, ut
notitiae insitae patiuntur et postulant. Insitae notitiae nunc non sunt ideae connatae, e equibus philosophi disserunt, sed communes omnium hominum sensus, communia iudicia de rebus physicis, moralibus et vitae communis, quae quilibet habet 11 ne praeceptione , et concedit sine demonstratione. Talis insita notitia est haec: Serva et tuere te ipsum. Proinde quum scriptores saeri interdum his praeceptis
Utuntur: eneca corpus, rescinde pede S et manus, eX-
scinde oculos, cruci membra assige; docent notitiae insitae, ista non proprie posse intelligi. Nam is, qui me amat, qui me vult felicem reddere, qui me in hac terra constituit et conservationem corporis ac vitae commendavit, non potest Velle, Ut mutilem membra, et corpus enecem. Igitur qui inducti talibus locis, quos intellexerant proprie, membra sua mutilaverunt, seseque excruciarunt, illi quodammodo jusserunt Jesum contra communem sensum praecipere et loqui. Ex eodem genere est insta notitia: vitanda esse, quae indecora sint et legi naturali contraria. Nullus igitur
locus sic est explicandus, Ut contra decorum praecipere videatur aut contra naturalem legem. At vero
Luc. X, 4. iubentur discipuli Christi neminem salutare in itinere. Quod si proprie capitur, parum abest ab summa rusticitate. Nihilo tamen minus sic intellectum fuit; et mos adeo invaluit, Quacherorum eXemplo, neminem salutandi. Docet communis sensus, locum sic debere intelligi: nolite in itinere cum hominibus diutius versari, quo maturius ad destinatum locum