D. Antonii Massae Gallesii Legalia opuscula. Quorum titulos indicat uersa pagina utilitatem uero declarat sequens impressoris epistola

41쪽

ro fallitur in allegando. His ita determinatis, ulla deor mihi iam ad illud,quod quςsiuim,posse oportunius rcspondere.

CfDiximus.l.xii. tab .ita fuisse constitutum, ut l3i: coetum id quod intcnderctur in iudiciis expriis mi debcrct,cuius constitutionis conueniens recepta transgressi causam desit bonae fidei iudieiis appellandis:atq; huius transgressionis ratio no,ibis reddcnda est. Scicndum est autem duplicem in pctitionibus colitudinem requiri:una rei ge s Aac conuentae:dc qua dicendum crit inferius. aloeram summae,seu res,quam pra lari oportcrc intenditur, de qua nunc sumus dicturi.

Igitur cum prscipua optimi cuiusq; lcgissato lintis intentio sit,ut sine qucresis N litigiis, in pace,

ac quicte, cictas N amicitia intor ciucs conseructu proxima uero,5 ad ipsam prior acccdcns, ita per lcges remp.Ordinare,ut Ortae quando dissensiones ec lites,ne latius serpant,quam Glcrrio me decidantur. Ad hocrespicimtcs sere omnes, iureiurando iudices adigunt,ad pronunciandum sentcntias,dc de summa,seu re alia petita certas, ec de condemnatione uci absolutione simplices,

ins ς' quod de hodie locum apud nos habct, ω oc olin L ' Mi apud antiquOS uiguit,ita ut duabus tantum liteis

i.et.C,desint. tiS. A.quod significabat absolucinuel. C.auae noqResi. r. qua ta crat condcmnationis, sentcntias subscriberenti p tqtη tyn , postquam de causa liqvcbat. nam antea rogati sententiam dicere, subscribcbant. N.l.idin non liis

quere.

42쪽

Deiudiciis Bonae fidei. t

quere. atq; ita iurabant. Qi3od si iudicibus aliter esset permissum, multia plicarentur litigia,cum praetcr rcm cotrouersam, ipsa quoq; sententia crucrctur litigiosa, eueniarcti contrarium intentioni lcgillatoris. Hoc principio moti .X. uiri .ll. seretidarum, imitant optimos quosl aliarum ciuitatum triumlatores, arbitrantes uis posse iudiccs proferre sente iam certam,nisi ccrtum hinci petitum, constitucrunt certum esse micndum . t Non tamen adco fucarunt inconsiderati,ut non cogitauerint, futuros qui diuersis rerum circunstantiis impcditi certum petere non posscnt, quibus crat prouidendum. Igitur ut his prospicerent,nec tamen cogerent iudices adpcicrandum,permiserunt ut qui mallent,

licerct arbitrum adigere,non ex neceSsitate certia,

sed quantum inclius aequius appareret sibi dari oportcre,illud petendo ta ut inccrtar eiusmodi liis res,ex compromisso decidoecntur. proinde iudiarium crat pecuniae certa arbitrium ancor . . Sia

non obi iti eius,quod praecipitc intendcSat,uidelis cc ut abscinderentur causae litigioru .qualiscunt mr cos arbitros pronunciata eslet sminitia,non permiserunt aprilari,atq; alios Iudices ea de re posse adiri .noe fuit haec litigatoribus iniusta lex. quandoquidem non hunques illum sibi arbitrii Eligere lex cos cogebat.hos ergo quorum sententiae initio stare non cogebantur:si sponte des ctos iudices fecerant,iam aequum crat boni con

43쪽

sulere,quae illi dccidissent. Volucrunt preterea .X. uiri dicta eadem ration ut ipsi quoq; arbitri,qui non cogebantur inuiti arbitrium recipcre, ubi semel in se illud recepissent, cogercntur sentctiam dioer e alioqui dcci rentur,qui cos, quasi ui' ros bonos inrer se discopatorcs cliuissent. . Vcσrum quia usus docuit, arbitris mitius,ac moder loratius agentibus,abipiis litigatores ,sere semper minuS quam animo conccpislcnt,ec xcucra dcberctu consequi,atq; proptoeca,formidantibus ho/minibus rerum suaruin dotrimentum , sici ad incundos contractus,& cautius,& difficilius pro

dentibus. ratior crat communicatio commerciorum,quae sola foec ciuil ,5 congrcgauit ab initio,ic continet socictarem,Hinc. quod antea .LXii. tab. in tutela caeceptum crat nulla certa lege, solo usu inualui ut ex contractibus ad huma nam uitam magis nccessariis,dc frequentioribus, si quid uobis aut litoris ex pacto,uci stipulatio ne adstrietum non erat,ic difficilis inci cius corinia cxpressio, id nihilominus incerte peti possct, tanquam cae bona fide cresitum.

Est ergo perinde atq; si quis ita distinguat.

Prouocantcs adiudicium,qui scriptis,seu alias cxpressis pactionibus intcntionem suam fundare uoluerint i quoniam sibi praecauerunt,iam non indigcnt lcgis communis auxilio. Nam quem

admodum sex diuino Mose, ac Papiniano res stibus est communis reip. sponso . ita D

44쪽

De iudieiis Bonae fidei. qcut aiebat Lycophron sophista b pactum inter

priuatos est fideiussor inuicem iuste agendo rum et tales igitur satis habere dcbcnt, si quae sibbi praecauerunt,ca praestentur, quae quoniam sunt expressa, oportet ues cx se coeta esse, Mi a iurccertam habrec inae rotationcm,. quibus adimosectis , abunde uidetur fidci satisfactum, quam, quia fiat quod dictum cst,appcllatam credideriit. . Qui autem Misimplicitcrcotrahentes scriptis, S uerbis,aut omnino, aut non usq;quaque stabi praecauerant,ncque suae tantummodo cautio ni fidentes, sed etiam ex publicae lcgis,aut communis usus prouisione tutelam sperantcs, iudiiscium intcndoecnt: iis non aliquo modo stricta, sed bona idest simplex, & absoluta fides praemol ri dcbcro qua intcrccdcntc non solum a dolota fraude, sed citam a rcticentia imulatione,ignorantia,simplicitare,crrorquiciis rerum, & demum undiq; indemnos . rcdderentur, reciperentur ab ipsis pctitioncs etiam incertae, praescripto anσtiquae formulae additamcnto, quod dictum est Vcrum quia usus hic crat contra issicin semispiam,non ita passim,neq; simul in omnibus actionibus,sed quasi pcr gradus quosdam in rcceptus. primum in tuaelis,fiduciis, societatibus ,&manσdatis,quatuor siquidem iudiciis summae aestim tionis,& paens capitis,ex quibus damnati uotantur infamia . His dcinde,addiderunt iudicia empti dc vcndithlocati,dc conducti, quibus uitae

olli. i.

Divitia d

45쪽

tus. de restit.

invitet.

Ant. Mata Gallesii

socictas maxime continetur, quibus accinerunt

depositum , commodatum ec reliqua de quibus superius in dictum, excepta res uxoriae actione, ae illius loco ex stipulatu,& haeresitatis pctitioinne, quae non ex solo usu, sed certis legibus di. sunt bonae fidei. hquidclicet ex Iustiniani legibus,actio ucro rei uxoriae ex sen . consulto,pro lγpter Carbilianum diuortium cdito,anno ab Urinbe condita. D. X XII I.κcum antra non dare tur pro dote actio,iantum abcst,ut actio dotis sit

de iure gentium,quod doctores nonnulli uidon/tur sensisse.*Scd posteriores aequitate suadonte admiserunt inccietas petitioncs,in aliis quoq; tu' diciis,quae sicci doctorcs nonnulli solitis subtilitatibus diauxcrint in rcgulas,& rcgularum limita tiones, dc t pcramenta plura. 'tamen amati sese Istiam complanare,ac perviam, ec facilcm reddere, sufficiet simplicito dicere,quod ubicunq; actor, seu obligationis,& rci,cauta ac natura, seu facto aducrsarii,seu alias quacunt probabili tamen

causa sit ambigcns:tunc admittatur incerta,& alyrernatiua etiam potitio.Si Doctorum rcgulas,lclimitationcs conseras, omnia comperios ad hoc quod dixi commode rcduci. in aurem haec nonnaca sed prudentissimi Innorentii doctrina,v quale Hostiensis, 5c alii coprobarunt.Quia in rc oms nes liberaliores fuere,quia uiderunt sentcntiam nihilominus certam proserri posse super incerta

: pctitione siquidem sufficit animum iudicis ex pro

46쪽

De iudiciis Bonae fidei. t

bationibus deductis coetu reddi. Vnde amplius uoluerunt,quod sempcr ubi rcus nihil obiicit,&dcincertitudine pctitionis non excipit, iudicium ualidc procesat. xquas certitudo illa rclinquatur solummodo ipsius rei commoditati,ut possit des

debet,quoad possit.*Possc autem ut aiebat Pythagoras propc ncccssitatem habitate itaq; non subsistit sententia incerta,ctiam sub praetextu bonae fidei,ucluti quod bona fide debes soluc. Vidimus qua principii ratioc lex.xii. tab. uoluit in petitionibus,& in sententiis,certum CXprio mi. Vidimus quomodo posteriorcs consideranstes rationcm in ca parte non ine Iaccessariam, quod .l.xii .iab. in arbitriis omnium negociorum

admittebat,ipsi usu in illis tantummodo iudiciis, quae bonae fidei nuncupata esse diximus,ut incertae petitioncs rccipcrcntur introduXerunt, quod ec ipsum ad suo est repetendum principio. i 9 Antiquissimi quidam legumlatorcs c ut reo fert Arist. adco uolebant per omnia,ciuilcm societat similam esse voeae amicitia ut in singulorum etiam commcrciis, lege publica uctarent, sponte actorum contractuum iudicia reddi .arbi tranaeS oportere unumqueml contantum inc fide illius, ius fidem cotrahendo sequutus inci, qui, si cum posset sponte non reddoc non visci cogendus inuitus,quemadmodum ab amico

ti pro β.

47쪽

ti s de iudic.

Ant. Masta Gallesi

inuito,non est boneficium,uel gratia extorquen

da. Sed quia secus quam instituisse,ues potius optauisse de ciuibus suis uisus est Plato usu com pertum est plurcs improbos fide fallere, atqi ideo

comercia coturbari,& intcrmitti,non audcntibus hominibus,nisi Graeca quod aiunt fide, de mainnu in manum c5mutare:sici inutilem cilc lcum illam,tametsi aliter humanissimam,re honestam. Complures legumlatores,inter quos,& Romani, mcdiam quandam uiam cligentes , dc amicitiae imaginem,& commerciorum usum rctinere 1 ducrunt . huiusmodi adhibitis icmpcramcntis. Vt pro personis inter se strietiori domesticae se cietatis uinculo coniunctis, uigeat antiquorum ius illud,ne omnino iudicia dentur, imo neque nascatur obligatio, niua sint contractus ualidi, cum permutatio non sit inter cos necessaria. u luti intcr M parcntcs Sc libreos quos habciat inpotcstate . alimenti S ad quae parcntcS tenentur, dc certis aliis causis probabili lcr caeceptis. item intor dominos dc seruos,interlipsos qui in ciusdem iuc parentis,siuc domini sunt potestate.in' ter uirum lc uxorcin constanae matrimonio, ininteri pupillum re tutorem , quom patris loco scaehabct. Ccrtis lacro Personas propter honore cius

quae adhuc liquet olim sucrit,domestica societas: dentur quidcin iudicia, sed petita prius vcnia. ut liberis siue cinancipatis, siue adhuc n pote state Gislantibus, in causa alimentorum , dc aliis

48쪽

De iudiciis Bonae fidei i6 in quibus cis iudicia dari diximus. & libortis,co

tra patronos,liberosq; N parcntcS patronorum. contra catas aulcm pcr naS non omnia denturus uti, ex quibus damnatos sequatur infamia, ut liberis de libertis contra paretes dc patronos, ta marito, suc cius haeresibus contra quondam uxor ,quae aliquid cx rcbus mariti dicatur amo

uisic. Quosdam etiam damnatos uolucriuat cos amorgi amplius quam in id quod faccrc possint: luc luti sunt maritus,ta socor cae iudicio dotis restituedae. ilcm siquis cum parcnae,patrono uc egcrit,aut socius cum socio,iudicio socictatis,&siquis ex donatione sua convcniatur. Tales igitur catcnuScodcinnantur quatinus corum facultates patiunstur, nec plus qui contra cos cgerit consequitur,

quam facere possint. quod signum est quantum ipsis legum conditoribus curae lacrit amicitia. cuius cst proprium,non id omne,quod pro dcbito est cxigcr sed id tantum cxposccre,quod sicri potcs .De aliis vcropcrsonis ultoriori ciuili iuns ctos socictato,distinxerunt commociorum spe cics, in absoluta, ec desinita: Ex absolutis atqr indefinitis ec indeterminatis,quae alias dicuntur sine causa,neutra ex parte uolucrunt iudicium da A,MIdest rici contra cum , qui aliquid pollici. tus cssct, ut illud tradcrct neq; contra eum , cui , aliquid datum factum uc essequi quicquam pcndcrct. nisi quod hic pcrii cati inter amicos, naturali quada obligationc ad rcmulacrandii cu

49쪽

non remuuera

- . . .

talia

Ant. Masas Gallesi

possit, teneri uidetur:quod si non praestat, inuitus non coetitur. . Ex definitis vcro comerciis, idest, quae in rebus S prcciis, atq; ex causis dctoemina tis consistoecnt,sive re ipsa per traditionem de manu in manum,siue ad lepus,desinitum esset, quid pro quo dari,ac reddi oportaret:quando ita contrahcntos consenserant, non censuerunt, dene' gandacisciudicia. Verum quia ex dcfinitis huisiusmodi comercii 'non nulla erant ad Eumanae uitae necessitatcs secquontius incunda:& tum proinptre seriucntiam ipsam,dc reru pcrplexitatem ac uarios cucntus tum propto hominum fallaciam,& difficile, dc impossibilc quodammodo crat semper in omnibus singulorum accidentia uerbis eo prchcndere,ac dcfinir ec convcnicbat praetcr intcntioncm inuitos quodammodo cogi ad donandum .rcceptum est usu quod antea diximus ut in his iudiciis,quae bona fidei dicta sunt,qua desficeret definitio pacti priuati,ex publica sponsio ne quasi tacite ita conuentum essctb unusquis plenam consequeretur indcinnitatem . . Donec C.Aquilius Gallus,Ci.Collcga .ec familiaris, duesset Praetor,considerans quod saepe dolo ic fra dc alterius,alto collitigantium,prs ter id quod animo conccpisset, saluis ctiam contractuum uer bis dc naturis,circumuentus octobligatus reperiebatur,ec si tantummodo quod erat actum 5c definitum inspiciebatur. huic simplicitas sua dam num,illi malitia lucrum ascredat.naturali aequiolate

50쪽

De iudiciis Bonae fidei. ιγtare motus,ut ex omnibus contractibus dolo M fraudi parata eslci uindicta,protulit iudicium de dolo malo,quod Cicero cucrriculum malitiarum omnium appclla sub illa formula . . Qu dolomai facta esse diccntur,si de his rcbus alia actio non crit,& iusta causa esse uidebitur, iudicium dabo.

zo ClNel defuerunt,qui ab illo etiam, quod diochum cst,dc fercnda sentcntia simplici,siue condeo natoria iuc absolutoria,dissentirciat. Qisandoquidem Hyppodamus legislator Milesius antiquus rationem in oppositum retorquens,melius put uites se,si iudices prout sibi exactis liquerct, pars tim absolucre possent,partim csidemnare,ne ali qui uere peierarc cogerentur,simpliciter hoc aut illud iudicantcs,cum tamcn nem hoc, neq; illud absolute liqucret. Scd compluribus aliter cst ui σsum & hi argumento Hippodami respodebant: quod icx non cogit peicrare simpliciter condono nantem uci absoluciatem,si simplicitcr sit petitum. non cnim qui absoluit,'nihil debere iudicat, sed cxempli gratia centum a cos non deberi,at ille pescraret,qui cum putaret tota centum non deberi,tamen condemnaret. arguebantq; insuper secundum Hyppodami lcge ,non possc sentcnotiam non esse litigiosam,si iudex deberi quidem arbitrct sed non tantum,quantum petitum est. hoc eo maxime,si plures iudicarent. Nam si actor centum postulauerit udicum autem uno