장음표시 사용
111쪽
io 8 Commentaria in Wher. Cap. II.
civitate, vocabulo Mardochaeus, filius Iair, filiis ei, filii Cis, de stirpe Iemini, S qui translatus fuerin de Jerusalem eo tempore, quo Jechoniain regem Iuda Nabuchodonosor rex Babylonis tramstulerat, qui suit nutricius filiae fratris sui Edillae , quae altero nomine voeabatur Esther, & utrum
que parentem amiserat: pulchra nimis, & decora lacie. Mortui'ue patre ejus ac matre, Mard chaeus sibi eam adoptavit in filiam. 8. Cumque percrebuisset regis imperium de juxta mandatum Iius multae pulchrae virgines adducerentur Susan, & Egeo trado entur eunucho, Esther quoque inter ceter' puellas ei tradita est, ut servaretur innumero feminarum. p. Quae placuit, ei Sinvenit gratiam in conspectu illius. Et praecepit eunucho, ut acceleraret mundum muliebrem , & traderet ei partes suas, S septem puellas speciosissimas de domo regis, & tam Usam, quam pedissequas ejus ornaret atque excoleret. Io. Quae noluit indicare ei populum , patriam suam et Mardochaeus enim praeceperat ei, ut de hac re omnino reticeret: ra. qui deambulabat quotidie ante vel Buluin domus, in qua electae virgines servabantur, curam agens salutis Esther, de scire volens quid ei accideret. IMCiun autem venisset tempus singularum per ordinem puellarum, ut intrarent ad regem, explem -- Nibus quae ad cultum muliebrem minebant, mense duodecimus vertebatur; ita dumtaxat, ut sex mensibus oleo ungerentur myrrhino, aliis sex quibusdam pigmentis & aromatibus uterentur. II. Ingredientesque ad regem, kuidquid postula sient ad ornatum pertinens, accipiebant, &. ut eis PIZ.cuerat, compositae de triclinio fe narum ad regis cubiculum transibant. Et quae intraverat vespere, egrediebatur mane, atque inde in secundas aedes deducebatur, quae sub manu Sustigari eunu-cti erant, qui concubinis regis praesidebat: nec habebat potetatem ad regem ultra redeundi, nisi v Juisseῖ rex, &eam venire jurasset ex nomine. Is . Evoluto autem tempore per ordinem , inflabat dies, quo Esther filia Abigail fratris Mardochaei, quam sibi adoptaverat in filiam, deberet intrare ad regem. Quae non quaesivit muliebrem cultum, sed quaecumque voluit Egeus eunuchus custos vi vinum, haec ei ad ornatum dedit. Erat enim sorinosa valia,'incredibili pultaritudine, omnium oculis gratiosa di amabilis videbatur. 16. Ducta est itaque ad cubiculum regis Assueri mense decimo, qui vocatur Tebeth, septimo anno regni ejus. II. Et mavit eam rex plus quam onmes mulieres, habuitque gratiam dimit cricocdiam coram eo super omnes mulieres, & posuit diadema regni in capite ejias, stetitque eam regnare in loco Vasthi. 13. Et jullit convivium praeparari permagnificum cun- his principibus, & servis suis, pro conjunetione & nuptiis Esther Et dedit requiem universis provimetis, ac dona largitus est juxta magnificentiam principalem. I9. Cumque secundo Guaererentur vi gines od congregarentur, Mardochaeus manebat ad ianuam regis: . necdum prodiderat Esther patriam, & populum suum, juxta mandatum eius. Gidquid enim ille pra&:ipiebat, observabat Esther:&ita cuneta iaciebat, ut eo tempore solita erat, quo eam parvulam nutiniat. 2I. Eo igitur te Te, quo Mardochcus ad regis januam merabatur, irati sunt Bagathan & Thares duo eunuchi regis, qui janitores erant, Sin primo palatii limini pNsidebant, volueruntque insurgere in regem, & cidere eum. 22. Quod Mardochsum non latuit, flatimque nunciavit reginet Esther: &illa regi, ex nomine Mardochqi, qui ad se rem detulerat. M. c situm est, & inventum: & appensus est uterique eorum in patibalo. Mandatumque est historiis, α annalibus traditum coram rege.
RE eo ad rus as T Ita Hebr. Muti . GaId. R trian. nine ergo noni ulli la Greem ata. st , scilicet v As Tuti quod scilicet eam adeost os im&dilectam repudiasset. Unde subiit animum regis dolor&moestitia, iam sui, quam Vasthi, quam deam i, causi: quem moerorem ut abstersam regis ministri , seuerunt ei in uxorem speciosiorem quaeri mare per univerium regnum, ne decretum repudii revocet ι itaque aliquid de regia constantia & aut ritate deperdat, nimirum se aevus clavo truditur, sic amor amore pet Iitur. A PAssa vasa T J id est, ut Hebe. tia in eam esset; nimiam repudii & privationure. α gni . v. s. t. EG IFUNVeri J alludit ad rq , sive .
tbω, quod Persice significat eunuchum. Vide dicta Ddith ii. vers. aci. Porro eunuchi olim erant intimi regi&principes aulae, qui vidia tant faciem regis, illique eranaiamiliarissimi, ut patet capit. I. ro. i Chald. pro emti ebis vulit . V as. s. ERAT v IR IUDAE Us IN SU AN CIνITATE , v c Alluco MARDOCHMus I Licet enim Mirdochaeus
cum Zorobabel, Iesu Ponti sub Cyro e Babylone re. diisset in Ierusalem, ini, unus e primoribus &Ducibus
redeuntium fuissit, ut patet r. Eldrae . versa. tamen ipse mox e Ierusalem rediit in Susan, eo quod esset magnώa σωρον-s ureris, ut dicitur capit. II. Erat enim quasi nus ostiarius, cubicularius,&co
oris regii cultos. Ostiarios enim regiae fuisse regis ciui es, te uatur Xenophon, SI Herod. Unde Iosephus beaGorion ait, Mardochaeum unum fuisse e tribus Panhemm, inest, aulae principibus, &palatinis, de quibus verss. Si e Daniel ob suam probi intem&prophetiam a Nabuch donosor praepositus suit toti Babyloni, Daniel. x. 48. de Tobias, licet Hebraeus & ptinis, ob suam fidesitatemnit me omus salmanasir, Tobiae I. ita virtus emuit priscos Iudaeos, aliis gentilibus invisos. Porro Mardochavis Hebr. idem est quod Mam diuis, id ε'
cba enim Syriace est mundare, purificare, iustificare . Haec omnia habet Pagnia. in nom. Hebr. omniaque apte compctunt Mardochaeo, qui eum Hebraeis per Amand natus ad necem, amara panos est, sed per Esther omne sei in mel, amaritudo in dulcedinem , meritia in laetitiam
conversa est. MA Docuas a FILIUE IAIR , FILII sa 1 I,
itiit Cra os a Trapa IEM turl id est, de tribu Beniamin, ait Chald. Septuagim&I Reptas. Nam Iemini ibit .it nobilis ex hac tribu, vel certε - - per Aphe. resin x. B.uidem est, quod μ- vel δε--. Hine col- stirps ν ligimus Mardochaeum & Esther oriundos finite ex Beni, sis. inm, &eiurpe ia Saulis, idque asserit Iosephus, se- rarius M alii. Cis enim suit pater Saulis . Ne Ionathae Me iboseth, ex suo de ina te videtur Mardochaeus &Esther. Multae enim generat aes intermediae sit,icentur hic, aeque ac alibi. σκ-ιαπιε--δε--tram utisu.; Quam id verum se, patebit ex decursu historiae. Hine paret Esther suae filiam Cis, Pro quo Herod. l. . s. habet, filia in , quia ipse non norat Cis, sed Cyrum: Pitabatque Esther medita, nam , non Iudaeam. Esther enim sive Hadaia videtur ege
112쪽
In Ibylon . 4. Regarauit. ' qua Rup T. lib. 8. cap. s. A se .iπtan. Maliger & stini ius reiciunt ad Cis , quasi hic cum Iechonia translatus sit, non vero Maid lixit si sic enim, inquiunt , ipse vixisset ducento, circiter annos , quod illo aevo erat insolitum. Verum qua referre M ν ηaehaum, non Cistique te tum quia hoc sermo.m nexi , Nplana coasi ructio, quae tota es de Mardochaeo, exigit: tum quia Mardochaeum cum Iechonia translatum esse diserte dicitur cap. ii . . ex qum liquet ipsum in sua persona,
non in suo patre vel avo cliti nonnulli explicant fuisse
tram latum . Unde colligo & concludo nil oriam hanc contigisse non sub Aretaxerxe L stipimavo, ut mul voluiri; multo mimis sub Artaxcrxe Marmone; quia tam diu vivere nora potuit Mat dochaeas ι quod enim alip crate eum vixisse ducem os amaot. alii D s. alii ιρα incr dibile videtur, Se confutatur ex eo, quod Eliher . quae erat Mardochaei neptis ex fatre vers. 8 vocetur puella, id est, iuvencula. Erat in ipsa sine dubio in aetate fi oran-
ut me fert opinio in νernasi r a P ppetum omnis potentia ρε--r Atogam esset. Haec Herodot. quidi infernis addit, X: xem movisse bellum ciraecis, ac numerasse in caltris militum iro. myriades, hoc est decies sepnescentcnamilla , sed in tauto numero nullum fuisse, qui eum Xerxe vc i magnitudine turn animi, tum corporis, vel forma S: specieram aligusta comparari posset e Xerxem vero ex alia li ecula tantas copia, contumplant: millachryniasse, ae ab A
tabano rogatum causam dixisset Reptitantem Negre mvis est hum ain, sub it horum miseraria,
Mardocliaeus patruus Esther non potu:t tunc esse centum B ar maosa vitate fugium, ae proluae otium sed epta M
annorum. Concludo ergo, fleassero lailliariam hanc contigille sit, Dario Hystaspis , illumque tui siet Assu rum maritum Elther, uti oriendrin Proivmio, cetitus aetate a mannos sic subduco re calculo r Mardochaeus cum Ire ionia translatus in Babyloci erat puer circiter triennis . Adde septuaginta annos captivitatit Rabulosticae, deinde irris
annos Cyri, sex Cambysis, & trex Darii Hysta pix tertio enim regni anno duxit Estherem, ut patet cap. I. vers.
3. conflauis annos uitae di aetatis Mantochm Ss. ita ut Esther a fratre iunioere Mardis aer Senita fiterit Io circ:- ter annorum , quae aetas est iuventutis floridae, aptaeqtie coniugio. Hi ne liquit unum eundemque sitisse Marii chaeum non duos , ut vult strarius 8e alii in qui cum Eldra, Nehemia, Zorobabel, Iesu Pontis vixit , fuitque unus e durius populi redeuntis e Babylone a. Esdrae
Hebr. Chald. & s tuag. habent fr-m patris. id est, patrui, quasi Esther tuerit patruelis sive consobrina Ma -- dochaei , iam neptis P sun EDis sn
Esruti l ita dicta est a Persis, tui jam ostendi, quae
prius Hebr. vocabatur Heli, myrtus. Solebant enim Clia Idaei & Persae alii. n g nis, ac praelei tini Helbraeis, cum in urbem vel aulam a seiscerentur miliaren mma, ac patria tuae gentis date, uti Danieli dedete Si
vel Dichra ας D. , aut venus. Unde ab Elther dici 'ς ν, id et t. stella, quae lintea Germanis daeitur sterre. Et therentin Dic ait rum lucidius ceteris virginibus regiis ; imo Oolii raelis aeque acri t. idis. Hinc iterum nom n Elther allu .uit ad Allarium Deam Syrorunquam venerim Litie pulcherrimam Drarum tradit icero Iib. 3 de natura laborum,
di ad Alierem filiam Cei, Titani, filii, ex quo Iupitcr genuit Herculem, uti alun t S: sin uni Poets . Rurivin Esto Hebr. idem est, quod ignis ab conditus: UR os enim eli
cabitur Hadas. Noster Euga Persice de eam a citae: t ' et roserui M. es enim eri tor eli r urtini thorum Darii regis Pertarum , dicta est Elther. Unde Xerxes filius Darii uxorem hiluit, cui nomen Am, ster vel Amilitis te: e Herod. Illa septimo. quasi dicat, alte
Porro mi aliis Edi Hebr. id om eli quod ammtur vel myrtea . ita ergo fuit appellata ob eximiam puIchritudi. nem, probitatem, comitatem, & venultatem tum eo Poris, tum morum, praesertim virginalis pudoris & pu. dicitiae, in qua fuit ty sta virginis, ceterarumque vi ginum &sanctorum, uti permultas analogias endi Zachariae i. s. ita hac de cauta anno secundo Darii Heli aspis Zacharius vidit Angelum flantem inter myrtera, id est, in aula Eliffer, quaeaacta est Hada . . ideli, myrtus, quaeque jam destinabatur uxor Dario ad salutem populi sui: iit libidon ollendi. Ita que vocata eli ideii, myristus obem mentem pulchritudinem ι murtus e m est he turem pulcherrima: unde 3e Venus is, ita imma cogit ni inata eli myrtea. Me de Philippus rex Franciae a forma eximia cognominatus ell pulchre. Ita Sanchra, Serarius&
Verum quia Eltheres nomen Persi eum: hinc& etvmen ejus ab Arab.bus det 'ersis quorum lingua vicina cli, utraque ab Hebraea deseendens) arcissendum cli. T eergo rabice , dc Persice idem eii, quod me atrix C pr te bis, stilacet Iudaeorum is Aman neci destinatorum: sa- ων enim eii recipae, cclare, abi adcre , & protegere. Unde sem Arabice est protector: se est rec prator , qui servos fusitates recipit, ed occultat. R usium Clii ldarce,& Syriace Sarar fgnificat opponere, contradore, destruere, qualis Liit Elther Quae te opposuit Amano, eumque destruxit, &oucifixit. Denique Pagnia Elther, inquit, Chald idem eat, quod si arum; ia sic Persice id meli, quod F ιbr. id est, nιν tui: haec enim cit symbolum laetitiae de hilaritatis, quam Iliaeli attulit Ei hereum liberando ab Aman sed morte. Allegorice Elther eit Beata Virgo, i laenim subalis tuis recapit S protegit peccatores, detulicis afflictos ad te coim sugientes. IpIa est Lilaritas sanciorum&' fidelium. Hinc
illud: Myrtus semper est myrtur, etiamsi into urimassit, ut v ther fuit inter Peli as. Porro Hau a, sive rassa videtur eis: Araga, ouam Herodot. lib. 3. iixorcin Darii Hystaspis nuncupat, addit. que libr. 7. sub initium, e Iiis filium primogenitum fuisse Xerxem, qui Dario patri in regno successit. Quare nomnulli censent xerxem Eltheris ex Dario fuisse filium. Audi Herodot. libr. 7. ubi cum narrasset Darium antequam rex crearetur, ta isse uxorem filiam Gobriae, ex eaque genuisse Artabaranem, cum vetb creatus fuit rex , duxiste Atossam, ex eaque genuisse Xerxem, qui Artabarani fratri de iure suetassionis in regnum litem movit, eique favens
Demaratus Spartanus suggessit, ut as cetis a qua Hrebar,
in ignem coniectae, hilariter martyrium obiit, aeque ac Sancta Hilaria Cia iidii triabunt de martyris uxor, quae orans ad sepulclarum Ialonis Mauri filiorum tuorum marturum, capta a Pagai: s, percepta Sacra Sunaxa, hilatis emisit spiritum, uti re re Ado in Martvrologio ad diem 12. Augusti, S: ad di m Dccembris. iatiocirca electa quotidie ita Beatam Virgi
113쪽
O A M. I Hinc patet primo, Esther luisse e tribu Beniamin, <irpe regali Saulis: ex illa enim erat Mardochaeus e us patruus, imo pater adoptivus. Seeundo, eam suisse orphaliam. Tettio, pie&sancte, educatam a pio Nsancto Mardochaeo , qui ei quasi filiae suum virtutista pietatis spiritum inhalavit. Unde sanctus Hieronymus,eput. I o. Ruth, inquit , Uber U' Iudit, i ta tis fuit , ut
Iudith, de nominis Esther acceptae, ut notae numerorum eundem numerum esticiunt, scilicet i6i. ut ostendit Serarius initio Prole gomenon. U... o QUAE PLACUIT E i J Eeed Eunucito , conquirenti vise sines speciosas Assuero. Et panc vi et Egeus praefectus Eunuchorum Ev- ωὐ euo se interiori & su ito υτ Ace L Ex ARET MuNDUM id est, ornatum Mut ipsa Μ, ET TRADMax T EI ν ARTE fJ id est, demensam, statutamque cibi N epularum portionem: mala λυ-6 enim Hebrai vocantur fercula , quae unicuique apponuntur sifillatim , quales partes Elcana dedit Annae uxori, t. Reg. r. & Samuel Sauli Resi, I. Reg. ro. Porro non dubium , Estherem seminam religiosam abliiiiiiiile a eibis lege Mosis sibi vetitis, uti uiolothytule ab tinuisse ipsaniat profitetur
Iae virgines ornabantur, &excolebantur antequam Assiierum adirem; nimirrum sex prioribus meri sibus ungebantur oleo myrrhino , sive ex inyrita con octo, alii, sex pigmentis, de aromatibus delicatis, & odoribus ut tacitur, ac praesertim consectis ex Heliocallide. Hae raram cum avi νε, inquit Plinius lib. 24. cap. xy. Donino δι cocta, ad erroro Cryalmeo vino , peruus Magor , π' Pororum Reges , ut fiat certus aspe Iu Iuram m . ideo γου eandem Ismutatiuen
Causa fuit , quhd seminae Iudaea aeque ac Persicae ob regionis calorem traviter oleant, de hircinum odorem sub axili exhalent , qui unguentis sensima corpore imbibitis abliersendus eii , iit suavem, quo imbuti sunt, odotem
exhalent. Unde Pliniustio. 33. cap. I. unῖuent , & ungendi usum de originem Ilariis aicribit: Periarum , inquit,
stis vita bona admissa st. Quinde Scriptura Cant. 4. U Euenta ex murrha , croco, nardo, dec. eudum assigilat. Ita Lyran Sanctiar, de alii. Si ita unc:a de ornata est Esther , ut placeret homini mortali, quomodo gratia de virtutibus uncia de ornata fuit beata virgo, ut fieret sponta Dei de Mater Christi Porro fzminae sunt phal Imae, de ornatus studiolae: uiide omi
V ε s. δε. t M xxsa osciuo qui nostio partim Decembri, partim Ianuarao respondet a PTIMO ANNO GNi atus. J Ergo per quadriennium expectavit Esther ob multitudinem virginum, quae adducebantur, antequam ipsa duceretur ad Assuerum: nam ipse tertio anno regni sui tepudiata Ualihi curavit quaeri alias seminas spe. crosas, inter quas erat Esther. Porro hae feminae hoe i p., quod ducebantur ad Assu, rum, fiebant eius concudinae , id eli , secundariae uxores se quibus deinde unam primariam Rex in Reginam eligebat, uti hic elegit Esther. Matrimonium enim fiebat per m tutam viri de seminae consensum in copulam maritalem. Un,iosephus libro undecimo, capite sextor - , inquit, vomst admemE M , iue illa iactatus, e1ώ--
Quaeres, an Esther fidelis licit E potuerit nubere Assueo
ro infideli Respon. potuisse, qu a Drarier. 7. I tantam vetamur Iudaeis coniugia cum ainnaeas, non autem cum A Periis, aliisque tantibus. Ita Bella antis , Serarius , ωὸ προδε- Sancher de alii. Adde Eliherem non potuisse recusare hoc mi era n
Regis edictum, ne ejus in se, ceterosque Iudaeos iram sisti Irovocaret: imb si ipsa restitisset, potuisset rex, ea n ente abuti, illique vim inferre. Denique sentiebant Esllier, de Mardochaeus Dei instinctum ad eoniugium
cum rege ineundum , ut eum toti genti tuae conciliarem:
itaque periculum necis ab Amano itii impendens, discu
Allag o Esther retina est B. Vieta a Deria, ait S. Bonaven-turam Speculo capite septimo, ducta es ineu uiam
nar stte, om, ingema m emta is est . Quocirca Methodius in Hypapantem, docet sacrum Mariae caput a Deo corona. st tum esse. Idcirco Robertus lib. 3. in Cant. . de illa expo
Atragos. B. Uirgo in coplum assimpta ibidem coronata eli Regina coelorum, hominum, de Angelum . Unde
de ibi dicia. Audi sanctum Bernardum de Alsumptiove r
. Mutila EsJ quia Esther& pulchritudane, de modestia, verecundia , puri ate , gratia, ac lanctitate omnes supcrabat: unde lairtypus h. virginis , quam Angelus saluta-v:t, dicens: Avet Φιa plinis , Dumnus tecum, benedacta
a vectigalibus, alii ue oreribus, hoe est, tributa relaxavi , quae prius ipse populo imposuerat. Darium euimpi via imposuisse , docet Herod. lib.,Eιmeimsub Cyro, in
Λlii νιγι em hane intelligunt a laboribus, q. d. jussi Darius omnes ab operibus quiescere, de dies fellos agere in laetitia de conνiviis , ob tam insignes nuptias cum Eiihz
Nas J Hinc apparet bis quaesitas virgines Assuero , hoc enim verba sonant. Usitata enim erat tum polygamia, praesertim apud rege. . Unde Salomon habus DL reginas 3ο3o concubanas, id est, secundarias uxores. sic etiam num reges Turcarum, Arabum, Indorum magnam h bent turbam uxorum. Libido enim est insatiabitas, aeque ac sal Hiosa, decuriosa: quam enim semel cognoverunt mox fastidiunt, Maliam quaerunt, ut luxuriam non tam ea Pleant, quam mutent, de experiauturnum sibi voluptas sit maior.
Noxat Ea AT. vide hic raram Esthecis obedien.
114쪽
Commentariam Esther. cadi. III. I II
quaian regina, in bimperatrix eriecta, ita tamen Io sit Mardoil Eo, uti obediebat parvula , atque per halic obedientum Deus eam prudentissime per mura direxit, ut Amalium supplantaretM popul in a nece liberaret.
EUM. 3 Qua de causa. Varii varias probabiliter assis gnant. Septuaginta hanc dant, quod rex ipsis praetulisset Mardochaeum . Mii , nuod vasthi repudiasset . eiqiles rogasset Estherem. Alii, quod sua dignitate & grada
non essent contenti , sed maiorem , imo regnum ambireat, sicut Sinerdes Masus ante Darium per dolum regnum o cuparat. Alii ver inmitius, quod voluerint regnum ad Alnan, qui erat primus a rege tran1terrer ideoq; Amaaconiurationis eorum fuisse conscium, vel auctorem arbitrantur, idque coli gunt ex eo qubd cap. 12.6. dicitur Α- man offensus tuisse Mardochaeo, eo duod ipse causa extiterit, quod hi duo Eunuchi G penderentur. Erant ergo illi amici, lautores&administri Aran, ut caeso Pere Os
rege, ipse illud quasi primus a rem Oeeuparet: Se eo quὼd .
ait rex, cap. de Aman: in imitaem arrogantiaris,inem s blattis est , ut re senos moret αν σ
να , id est , vita. Ambitio enim regnandi nihi Inon molitur,& omnia subvertit. Favet quod lcribit Iosippus fui G
ἡ ι .m,llo hoei rege Macedoniae Darii,&I ersis indicto, nil alibi legimus . potuit tamen aliqua esse eius si spicio; tum quia paulo post Xerxes filius Darii bellum gessit contra Macedones & Graecos; tum ovia Alexander m mus qui fuit rex Macedoniae, poli aliquot annos Mona chiam a Dario Codomanno& Persis tranti ulit ad se S: Macedones ι tum quhd Aman, qui erat Macedo, at ii πα-gnum, de quo plura cap. s. vcrs. I.
A Uuerus exaltat Aman, emnque ab Omnibus Morari latet. Renuit id fatere Mariori us. Unde A. man ab Assuero ιmpetras decretum , at ipse omnes Iudaei stato die oecidantur. I. D Osthax rex Assuerus exaltavit Aman filium Aniadathi, qui erat de stirpe Agag r &posuit Q. L lium ejus super omnes principes, quos habebat. 2. Cunctique servi regis, qui in soribus pa- Iatii versabantur, nectebant genua, & adorabant Aman: sic enim praeceperat eis imperator, solus
Mardochaeus non flectebat genu, neque adorabat eum. 3. Cui dixerunt pueri regis quia libres palatii praesidebant: Cur praeter ceteros non observas mandatum regi, Cumque hoc crebrius dicerent, & ille nollet audire, nunciaverunt Aman, scire cupientes utrum perseveraret in sententiar dixerat enim eis se esse Iudaeum. s. Quod clim audiiset Aman, & experimento probasset quod Mardochaeus non flecteret sibi genu, nec se adoraret, iratus est valde, 6. & pro nihilo duxit in unum Mardochaeum mittere manus suas: audierat enim quod esset gentis Iudaeae, magisque voluit omnem Iudaeorum, qui erant in regno Alsueri, perdere nationem. I. Misse primo scujus vocabulum est Iulian anno duodeeimo regni Alsueri, milla est sors in urnam, quae Hebraice dicitur phur, coram Aman, quo die & quo mense gens I udiarum deberet interfici: & exivit mensis duodecimus qui vocatur Adar. 8. Dixitque Aman regi Alluero: Est populus per omnes provincias regni tui dispersus,ci a se mutuo separatus, novis utens legibus & caeremoniis, insuper de regis scita contemnens. Et opimmu nosti, quod non expediat regno tuo ut insolescat per lidentiam. s. Si tibi placet, decerne ut ps reat, dedecem millia talentorum appendam arcarus gazae tuae. Io. Tulit ergo rex annulum, quo utebatur, de manu sua, &dedit eum Aman filio Amadathi de progenie Agag, hosti IudaeoruIn. II. dixitque ad eum: Argentum, quod tu polliceris, tuum sit, de populo age quod tibi placet. I 2. V catique sunt striciae regis mense primo Nisan, tertia decima die ejusdem mensis: & scriptum est, ut Iusserat Aman, ad omnes satrapas regis, judices provinciarum, diversarumque gentium, ut quaeque gens legere poterat, & audite pro varistate linguarum, ex nomine regis Alsueri: & litterae signat iplius annulo, II. mistae sunt percursores regis ad universas provincias, ut Occiderent atque delerent omnes Iudaeos, a puero usque ad senem, parvulos & mulieres, uno die, hoc est tertiodecti momentiis duodecimi, qui vocatur Adar, de bona eorum diriperent. I . Summa autem epistolarumh fuit, ut omnes provinciae se irent,¶rent se ad praedictam diem. Is. Festinabant cursores, qui missi Fant, regis imperium explere . intimque in Susan pependit edictum, rege dc Aman celebrante conνιVium, &cunctis Iudaeis, qui in urbe erant, stentibus.
Αo Ao . J Erat ergo Aman Amalem a , ex nirpe regia: Agag enim fuit rex Amalec, quem occidi Iustit Samuel, i. Reg. 1 F. ita Ioseph. L m. Sanch. ἐκ alii pices, C. 16. v. Io. t . dicitur Aman animo Ee genem . Macedo, acalizitus a lans uine Persarum, atqueF. . at A - rsis transferre ad Macedonex. Rei p. L . bis, tutile Amalecitam, sed patria Macedonem ini-M, lucrunt Amalecitae, sed Amalecitis partim per Saulem, partam per Nabuchodonosor caesis parentes Aman profugeruiu ad alias gelu s, di per errores, casulque venerunt in Maced iam , ibidemque sedem fix runt ac genuerunt Atrian. haldaeus manuscriptus addit Aman filisse mancipium , ideoque evectum ab Assuero intutnuule, deia tum intole. rael. . Lap. in Moam in. A rabilem. Nam, ut dicitur Prover. Io. 2 . Per
rnaveris, S c. Addit Chal. Aniauiuiise illum, qui cap. i. I - vocatur Narnuchan, suasitque Asuero repudia se Vasthi, ac in eius locum surrogasse tu iam suam; ted accidi Dite filiae tantum tamque foedum uentris profluviiim , ut suo laetore omne, abigeret. In sup r Aman ascendisse Ieroso. Ivinatu, ut templi fabricam impediret; pluraque innitia, quae videntur Rabbonorum cise commenta & figmen ta .
ph ATORI Vide hic , quam Risuerus cxaliarit Amaa , ut eum praeceperit adorari quasi D-ιim ali, quem & numen . Reges enim teriarum volebat bt ado. rari ut Dii ta numina . Unde sicut Iupiter in coelo dicitur citare mauores Deos , Mutaus Aman L , c ca
115쪽
Conimentari. in Esther, Cap. HI,
creavit, minore ri Dec. vi in terra, Di 'itu proxi-ina ii , id olue abolun Dusa lorandum: ita rarius, de aio mox plura .
ta iis,l: iit flectere genu coram Aman ' Rei p. primo nat- I9la d mi i manu criptum ob re in lixnditatem ι eo quod Aman ν tulit Dero Mardochaei: 1 d iroc incoit uni& parum veri Sitile; nec laificit, lino id r tutat Mardoclixas, dis
Aecundo , Iusaei causam dant, quod Λman in veste pi-z. cta, gestariti Jolorun imagines. S dlioe atque incertum de imorolubile. Attio , calet. aliam cautam affot , qa.d scilicet Amaῖ, emi A naiecita de iii N Agag t Amalecitas autem ab He-b eisd teri tulserat Deus, Deuter. 2 . Verum illud odi irrit Poetidat ad excidia n g ntis Amala e , n xi ad h moremum Amano in Porside cum tavio Mardocilaei 5: Hebrae rum I criculo nexandam . Qiarto, idem alet. Iudaei, inquit , unum nenia flectebant principi, ut ruri iur D: Aman autem voluit utri m rique sol flecti, ideoque detrectavit Maraiichae . verum Mhoe taliam lictumiae videtur. Nan Abraiiam urvansu rura alie fena, imo prostratus in terram adoravit filios Heth, uti dixi i nrt. I 3. 7.
in luto, Gabriel vas iuer de Alo atione lib. t. disp. s.
eap. I. niat Mard chra n notu .ls: genufleuere A ad rare Aman, eo Iliod ipse tu dre genuit: teret &a. ora. ret Drum, quia a6qaotidiata genuflexio erat reservata ex more Iudaeorum. Aman autem quotidae ingredien au. I in regiam, quotra ea lita Mnae a re Palatinis exis bat ac et inflexion et n. veru n Mardo axu ne semeti vi d mvoluit L nui .ctere, Nadorare Amia. Si enim lam in liC illlet , uti auc&q iotidie licuui t. Dico ergo: vera n cama n a ligliat iple Marda heus ,
dixit. Perias I rorum loco habere rcges. Idem de Persis ali rit Xenophon, Orat. de Ag lilau, de Atii L lib. 3.Rnetor. Ilocrates in Panesvr. Mrat, libro io. Hrliodorus libro . de Seneca lib. I. d benet. cap. II. Herodianus libro pruno , Lampridius in v bta Alexandri severa, ut millum hac de re sit dubium. Hinc, te:te Cuttio lita g. cum Cleo baeulus Alexindro uia deret, ut divinum sibi nomen assumeret, exemplum addaxit Persarum, quos ante ipse di, nuisset: dixit en:m : Persei non piὲ serum,s A etiam pru/ὸπιεν μοι rarior Deos ealere: μ σπιns a erra salistas es istola Et cum Alexari sti, quisem Deorum esse in numero decreverat, Maccdones non P in nrsor relapetibiam , Ac illorum nonnulli in eius cae v mconsurassent, quidam illorum deprchemus ea excui uione usus eli, quod illius iuperbia non videbatur tot rantia. Isai ueni erat Hermolaus. Persarum, inquit, ro D
fassii H eri Miram si lib. νι-D 'Lam tuam ferre non possumus λ Haec Curtius. Simili modo Nais buchodonosor adorari ut Deus voluit iii ita tua sua, quod recta iantes tres i ii Danieli, in tornacem acc nsam alieo profecti , illaesi a Deo servati sunt , Dan. cap. I. Et alter Nabuchodonoldr iustit Holofemem ubique aufer re emines Deos, ut iple istus quasi D us coleretur, Iudath
Sic de Augusto Caesi re canit Vugilius Ecloga pris
Sie Caius Caligula adorari voluit ut Deus i& Domitianus, fiam fi
Hine & adoratio Persica hoe fierit ritu , qui divini- Risustat lapierat. Nam addi antes genuflectebant, & proni rarisias procumbentes in terram honte humum fericlunt, aciem Pe με. ramosculabantur, telle Curtio, lib. s. &8. & Valeri Maxim. lib. I. cap. I. Iosephoxo. Aiu. cap. 3. Mar tale , lib. 1 o. Eprs 72. qui Proindet earn ut nimis superbam&di. vinitatem redollautem , culpant de lubsannant . Vide de ritu adorationis regum Persatum Brassonaum, lib. r. de regno Periarum . pag. io. & seq. ubi dirarrat Pel pidam, abolque Graecos noluisse hoc ritu Artaxerxem dorare, imo Athenienses capite mulisse Themas ram, eo quod hω modo Darium adorasset, uti reteri Valerius Maximus lib. 6. Dices1 Mardocheus d:ssimulare poterat intentionem Aman, ac simpliciter eum adorare adoratione civili<olitica, nimirum flectere genu ei, se in aue in terram 'pro ternere, ut Principi, non ut Deo: hi enim festus externi indisterentes sunt, re mente facientis dileximi. namur, ut si ille habeat liuenti rem vere adorantis, cente antur est e nritus adorationis & latriae: sin honoratui, dumtaxat , ccnseantur esse gestus reverentiae &li motis politici: ita Satianus, qui proinde putat Mardocti rum , Eldram , N. hemiam , hos gestus adorati ni, at quando exhibitule r alias Persatura , non ut Diis, sed ut principibus. Rei p. id facere non potui sese , quia rex piiblice iusserat eum adorari ut inumac ut talis adorari volebat Aman ι idque expresse exigebat , ut colligitur ex cap. is . de i . citare si ei obsecutu, fuisset Mardochaeus , ab omnibus ludicatussu: , t adorare Amanum ut Numin , uti ceteri adorabant . Addet si id tectistet , g ave dedisset scandalum Itidae s omnr,rs, maxime illo cmpori, quo Iudaei inter idololatras versantes caveba at cimaem idololatriae speciem, etiam te v. li nam. Vade Lidras, Nehemias , Mardochaeus, Zoi alit, Ictus, ceterique in aula CDri , Darii & Artaxerxiv T rsantes nullium leguntur adorasse ι sed ut ait Iosephus , magni, beneficiis a regi us hisce acceptis, grat as et, as bant, do adorabant Deum primum benencrocum horum auctorem . Secas fuit de Iudi in quae cap. Io. io, L nia flexo politicocul: uadoravit Holot2rnem ut princip ni, non ut Deum, qu:a Holoferne v profite: latur i e non esse Deum, sed solun Nabuchodonolor . Addunt nonnulli l Mardochaeum suis e desitatioris , timidiotis, arctiori, coelicientiae, ut nec umbram si tua a lololatriae adra iteret, vel signum qui piam quovei nimam Dei cultus videtrotur laedi ia proximas ollandi.
ac proinde Iuda ca rei gione & lege prohiberi uti ul- v as. Ium ho mncm, i a solum Deum adoraret , cum Persae , aliaque gentiles etiam homines puta reges suos quas Deos adorarent. verisimile est idem Ciro, D rio , Ee Artaxerxi res odisse Eldram , N: hciniam . Eii herem, Zorobabel, ceterosque Hebraeos, qui in a lis eorum versabantur, imo Oiscia honorata gerebant, nimirum se et in Iudaeos, quibus non licet alium quam Deum adorare, ac Proinde rescx ipsos ab illis, utpote Iudaeis adorationem Persicam non excgisse, sed tantii m ad rationem l oliticam & civilem, que principi vut hominibus d terra solet. Adde, reg:s illos adorati nem itum I ersicam exeg. siet dumtaxat in publico , cum se populo quasi numina venerandos olundcrent et privatim crum a suis aulicis de cubicularii , quibus. cum quotidie familiariter agitant , illam non poli labant, con multi honore α reverentia contenti. I 'erticam enim adhibere ad singula eorum alloquia S se luia i uiuet onus intoleriuile, moralucr impossib
Matis innuit iam ante voluisse Aman perdere Mardochaeum , N Iudaeos, quod ipie duos eunuciuri amicos tuos ac Iasiet , uζ in crucem ageren ur , ut d xi Op. r. 21. Iam autem accede me alia injuria,
116쪽
Commentaria in Esther. Cap. IV. II 3
sudique eontemptu, ut ipse centarit , in sua sententia confirmatus, trusis voluit cosdem extermitrare. Hanc liquet plumo saperbia&crudelitas Aniani, qui Propter unicum 1laia haeam voluit occidere omnes Ialaeos plane inti xios: Solus Mardochaeas, o Aman, te offendita illum ergo i olam perferre, si libet ; cur iram in omnes Iudaecis, qui te non Oiscnderunt, evomis Secundo magna dignita, M irdochaei Hubd propter eum Anun decrevcrit totam Italaeorum gentem interimere , quia scilicet Mardoacnaeus erat eorum choragus, ed quasi aux princeps, ut ab eo regerentur, & quod ille foret ceteri ficerent, eius
Fiet J Pro sors He br. est Iorat. Unde Lyran. Clictar . Alarinus , de alii putant ρ- esse nomen Persicum , Priavero Hebraeum: Uerum Hormos a Persis hoc loco accepisse nomen ideoque hanc sortem peificam eorum Domine uncupasse hi ιν. Unde Hebr. sic habent: Iissae 2 phur, iret, , id eli, sors. Hinc & ρουν nu suam in Bibliis reperitur, nisi in hoc libro Esther. Nam in malmis, i roverbiri, ceterisque libris pro seras apte
est Hebr. Nonnulli tamen cciitcnt, phur quoque esse vocem He.hrx fura, arais phur, id est, labi, eo quod sors cadia& labatur in tarnam.
Porro a 'bur, id est , sors, dies festus ab Hebrei, dictus quo scilicet gratias egerunt Deo, quod eos a sorte maligna internecioni ab Amano laeta liberasset. Aman aut m sortem hic adhibuit ex superstitione gentilium qui sis te quasi divinat: ne utebantur ad loeutanda ocealta & mriealosa , uti factum est Ionae cap. t. Nam, ut ait sanet. August. in Psalm. Io.
de divin. Sortes vocat, quae vaticinat loria fandiu tur. Virg. lib. 4. AEneid. Italiam Lntaiussere c. 'gere sistes: id est, oracula
Verum luperstitio nare Amanum decepit: prorogavit enim tempus caedis Iudaeorum, itaque spatium ded)t Estheri cmdem deprecandi. Si enim statim accepta a rese facultate. rem executus fuisset, lud vos omnes Oo adisset. Impetu-den ergo i ait eius dilatio edibriit i ,: nimirum Deus in a. tuavit crudele eius consilium . Sentiis ergo est,q. d. Aman misit ibitem, ut ex ea quas ex divitiatione Scoraculoc gnoiceret, qtiis dies cedi I iidat rutilloici accommodas,
sibique felix & taustra, ne quod a Iudaei, & defendentibus , vinae si aut ruorum periculum adiret.
habet Hebr. Chald.&Sept. ΑννεκDAM A CAR I GAZAE T α δ Meit, quinque militones aureorum, si Attica, ut videtur, intelli tur hie taIenta ; sin Hebrata, duplo nia or erit summa, nimirum decem millimnum aureorum. Immane est hoc pretium , sed Amno illud facile erat colligere ex Ilidaeorum bonis iam praedae de direptioni ab eo deatinatis. Ddtulit hoc Aman Dario, quia scie t illum auri cupidum, magna Persis de Iudaeis sibi subditis tributa impol uisse, ut dixi cap. . vers. 3. Quia re, ne rex causarctur per Iaisaeorum caedem se tributa, ruae illi pendere solebant, perditui iam, Aman ei spona, set, damnum per toti nilliones sarciturum: quod
si rex honcile ni e pretium retularet, uti reipsa retulavit, cogitavit Aman te illud in rem propriam converturum, ut toti regno, issique Dario se idabili, evaderet, ac trita in asi re ex 2rcitum conscriberet, illudque sibi alcuc rei. Verum Deus iniqua &superba consilia ant crittit, Nin ipsus caput convertit, retorsitque.
τὐκ ad obsignandum decreta sua&litteras regias ὶ xx
D t, T EUM AMAM J ut ipse decretum de Iudaeis perdendis ea sorma Scoratione conscribera , qua volebat, illinique regio annulo obsignaret, quasi a rege protectum, nimirum ut illud legetites stato die mactarent omnes I iixos, Put 3ntes regem n velle&iubere. Hinc Alerander Magnusvrcto Da i , , cum ad Asiatiem lcriberet, annulo, quem Dari' ab.tulerat litteras signabat , eo Mnificans se Jam Asiae esse regem . Idem moriens tam annulam Ilardiccae, hoc ipsis eum regem designauit, teste Curtio lib. o. &ult. ac Iuttrnoli, i .
H ιν ηas J Bathara nire hac Amani crudelitas, qua Τ mneri omnino Iudaeos . etiam t. manas di pueros innoxios neci delimavit, ne icilicet aliquis eorum in virum evadens stragem hanc suae sititi, uleiiceretur, &Amani caput peteret. Idem faciunt sapono, aliique Barbari. Uεαι 13. FasTIMABAM T coaxo κ s a quos teste Herodoto
Iib g. inus initituerat quasi veredarios, qui itatis locis
εe horis defatigatos equos & selibres commutarent cum recentibus, itaque celerius litteras regias perferrent quam fruct volent, ait Xenophon. Imo poterant hi ruit os cogere ad dandos meliores equos. Pertice cur bres hi Angari dicebantur. Inde angariare idem est, quin cogere, Mattia. s. v. i. Unde ab Anseris dictos estir Anselos litera l. in s.com:aaurata, uti saepe fit a Lleti nuncaes,luspicatur 'aliger.
Os eructis meis yudaeorum edictum luget Mardociaeas eum fuis, ωMque Estherem , ut regem omrum radeprecetur. Illa trisianos&σDdκιsownibus indictu irimiis, id se facturam, licti ei
i. Vae clan audisset Mardochaeus, scidit vestimenta sua, &iivlutue est sacco, spargens cin re iti: & in platea mediae civitatis voce magna clamabat, ostendens a. naritudine uanimi sui, 2. & hoc eiulatu usque ad ibres palatii gradiens: Non enim diat liuitu in indutum sacco aulam regis intrare. In omnibus quoque provinciis, oppidis ac locis, ad quae crudescregis dogma Pervenerat planctus ingens erat apud Iudaeos, ieiunium, ululatus de tietus, sacco, ω ciuere multis pro lirato utentibus. Ingrestae autem sunt puellae Esther 6e eunuchi, nunciaveruntque ei. Quod audaens cons nata est: &vestem misit, ut ablato sacco induerent eum: quam accipere noluit: F. Melioque Athach eunucho, quem rex ministruinei dederat, prae pit ei ut iret ad Mardochaeum, &disceret ab eo eur hoc Derret. 6. Egressusque Athach, ivit ad blardochaeum stantem in platea civitatis, ante ostium palatii: γ qui indica wit ei omim quae acciderant, qu modo Aman promisistet, ut in thesauros regis pro Iudaeorum nece inferret argentum. 8. Exemplar quoque edicti, quod pendebat in Susan, dedit et , ut reginae ollenderet, de moneret eam, ut intraret ad regem, &det recaretur eum pro populo suo. s. Regrestus Athach nunciavit Esther omniaqt Mardochaeus dixerat. Io. Quae respondit ci,&iussit ut diceret Mardochaeo: II. Omnes servi regis, dicundiae quae subditione ejus sunt, norunt provinciet, quod sive vir, sive mulier non vocatus, interius atrium regis intraverit, absque ulla cunctatione statiun interficiatur: nisi forte
117쪽
1I Commentaria in Esther. Cap. V.
rex auream virgam ad eum tetenderit pro signo clament , atque ita possit vivere. Ego igitur quo m-do ad regem intrare potero, quae triginta jam diebus non sum vocata ad eum I 2. Qiatas cum audisset Mardoch. , I 3. rursum mandavit Esther, disens: Ne putes quod miniam tuam taluuiu Iiberes, quia in domo regis prae cunctis Iudaeis: I . si enim nunc silueris, per aliam occasionem liberabuntur Iudaei: octu, &domus patri tui, 'ribitis. Et quumvit, utrum idcirco ad regnum veneris, ut in tali tempore parareris ρ Iy. Rursumque Esther haec Mardochaeo verba mandavit: IS Vade, & congrega omnes Judaxn, quos in Susan repereris, &Orate pro me. Non comedatis, ct non bibatis tribus diebus, & tribus nostibus: de ego cum ancillis meis similiter jeiunabo, & tunc ingrediar ad regem contra legem laclans, non vocata, tradensque memorti Spericulo. II. Ivit
itaque Mardochaeus , & isit omnia q- ei Esther praeceperat.
v 'IN rLAT A MED AE civi Taris 3 puti ui foro, AA similive loco publi , quo omnes confluebant. Hac enim de causa scitum statui solet in media civitate, in acivibus circumcirca hanitantibus iacile adiri possit ad vendendas&coemendas ros nectitarias . VOCE MAGMA CLAM EAT. J clamaris, e
plicat Graecus, icilicet Irisaeos innocentes qui nil peccarunt , damnari ad necem. Et t hie clamano i mos in magnis calamitatibus apud Persas in usu&srequens, telleCurtio lib. - & s. & Herod. l. . S s. ut sui commita lati nem Omnibus moverent , aliquemque excitarent, qui m ii remedium afferret vel ruggereret. Vsaxit C Uo REGis Dacia AJ id est, edictum. Unde' Hebri est, verbum Rero: sic dogma pro decreto sumitur Hor. I 6. . aca Iosepho, Demosthene, &aliis. Vias. t. Iκ ius AT iuu κ sis I in quo rex in aureo' throno considebat, auro gemmisque collucens, velut Deus quidam terristis. Porro lex erat, ut si quis hoc
atrium non vocatus ingrediatur, flatim interfeιatur. Legi causa erat, ait Rupert. libros. devictor, verb. Dei, cap. io. μιρο syna regis occulta erunsus mas statis , Maretiarer-ali': ad habere pias somna, ne μιν seret ex usu pu Dravis . Hinc regi Mi
bant circumcirca lictores cum securibus&hastis, ut, squis non vocatus ingrederetur , eum occiderent , teste I sepho, & Ammiano, lib. i . & Herodoto, lib. s.&8. Addit Ioseph. Ru r. &alii hanc legem O Quero latani vel innovatam suille, instigante Amano , ut Estheri , Mardoctiso ceteritque omnib:is aditum ad regem intercitae. rct , ne pro Iudaeis deprecarentur.
' id eit, liberare debeas, & de facto liberabis, eo quod sis retis, quasi regina, cui utique rex parctit: sed cogita tui officii esse , ut totius populi tui animam , id est, vitam neci destinatam liberare debeas, &de facio lis rabis , si tagem l uum maritum quasi resina adras N depre
puniente hunc populi tui neglectum&iinmisericordiam: vel vindicantibus ipsis Iudais, quos nUc despicatui ha betis, ait Iosephus.
M E Mox t 1T ν Exic υι o. J Nota luc sortitudinem,rietatem, Secharitalcin Esther , q:iae se pro populo mo ras periculo ossicri, ccntiden, Deum affore adeo lue prudenter publicum omnium per tres dies continuos Wj llium exigit, ut eo in um placetu, cu usque fratiam silai conciliunt. Porro S. Ambr. lib. Elia de iesumo: υων,
ergo*oratione Esther sibi d. corem, populo sberationem, Amasiocri cm, Assuero lec: iram, de Deo gloriam comparavit. Idipsum ita prosequitur S. Ambr. Omna g.-s
Allen Esther repraesentat Ecclςitam, uitile S. Prosperi r Par. . praedicto cap. 38. rccensiti hcrocis Estheris Mino. . ,
E sther non istiua ingreditur ad Assueram, expenerastvitae periculo; sed ab eo comiter excepta mem . a semel O iterum invitat ad con uranti. inter Mardochaeo meriussibi Daras emcem.
I. Ie autem terito induta est Eiuaer regalibus vestimensis , ω sterit in amo domus regiae, I in quod erat interius, contra basilicam regis , at ille sedebat super solium suum, in consistorio palatii contra ostium domus. a. Cumque vidi ilat Esther reginam stantem , placuit oculis ejus, de extendit contra eam virgam auream, quam tenebat manu. Quα accedens Osculata est summitatem virgae eius. 3. Dixitque ad eam rex Z Quid vis Esther regina quin est petitio tua i ctiam si di iam partem regni petieris, dabitur tibi. 4. At illa respondit: si regi placet, obsecro ut venias ad me hodie, de Aman tecum, ad convivium quod Paravi. Statimque rex: Vocate, inquit, cito Aman, ut Esther obediat voluntati. Venerunt itaque rex& Aman ad convivium, quod eis regina paraverat . 6. Dixitque ei rex , postquam vinum bi. herat abundanter: Quid petis ut detur tibi t de pro qua re postulas ὶ etiam si dimidiam partem resni mei petieris, impetrabis. 7. Cui rei rust Esther : Petitio mea, ct preces sunt iste: 8. Si inveni in conspectu regis gratiam , & s regi placet ut det mihi quod postulo, α meam impleat petitionem, veniat rex & Aman ad convivium quia paravi eis, S cras aperiam regi voluntatem meam. p. Egisua est itaque illo die Aman laetus di alacer . Cumque vidistet Mardocli ulli sedentem an
118쪽
Commenta; γα in Esther. Cap. V. IIS
sores palatii, & non solum non assurrexisse sibi, sed nec incitum quidem de loco sessionis suae, in
dignatus esi valde: Io.&dulsimulata ira, reversus in dotuum nam convocavit ad se amicos suos, ct Zares uxorem suam: I I. Et exposuit illis nugnitudinem divitiarum sitarum , filiorumque turbam, & quanta eum gloria siper omnis principes &servos sitos rex Elevallet. I 2. Et post haec ait: Regina quoque Esther nullum alium vocavit ad convivium cum rege , Praeter me et apua quam etiam cras cum rege pran rus sum. II. Et cam haec omnia habeam, nihil me habere puto, quan-1u videro Mard Luum Iudaeum 1edentein ante fores regias. I . Responderuntque et , raro uxor eius, de ceteri amici: Iube parari excelsam trabem, iubentem altitudini, quinquaginta cubitos, & dic mane regi, ut appendatur si per eam Mardocilaeus , & sic ibis cum rege laetia, ad convivium. placuit ei consilium, de iussit excelsam parari crucem.
cis3 Basilica hie vocatur aula regiae Puta intimum retingis cubiculum aulaeis pretiolis circumdatum , uoi erat aureus thronus, in quo rex consides at, auro, gemmiique coruscans, tabens aureum in manu sceptrum: Basilica enim Graece est domus regis rex. Eadem etiam vocatur ira ex Dione, Philostra.
to, Apuleso, & AElchylo , Serarius. In ea eiirm cina regem consiliebant Principes, de Palatini . Euher ergo non ingrciti est hoc in imum regis cubiculum , sed atrium interius illi vicinum, ita ut a rege considente in intimoc biculo per otium vulcri posset. Scdebat enim rex tantra
TEM , PLAC T oc Lis hius . J Hic supplendum de anteponendum est ex cap. a s. refcm primo
aspectu furibundis di lcintillantibus oculis aspexisse & te ruisse Eliherem , eo quod non vocata ad se accestiiset :Eliherem vero percutiam semel 3e iterum deliquium animae pallam corruisse, mox resim accurrisse , 5 extenso in eam sceptro illi blanditum tuisse, illam alie sibi restituisse, de quibus dicendum c. t s.
A M J puti iceptrum aureum, quod manu gestabat, hac extenti me sagnincans suam erga ipsam clementiam&benevolentiam, ut tuto cotra legem non vocata ad se accederet. Alleg. Virga aurea, est B. Virgo, mr suam Deus toti humano generi offensus, eidem reconciliatus est, de qai Balaam vaticinatus est, Numeror. 1 . sub finem dicens ;miet stelia B. Virgo, quae vera Elther,&ας ρὶ exIa- virga de Urael , σμυωtιer Duces avs Mitque omnes=tios Seth. Hae est, u quit beatus Petrus Dain laus, sermone de Assumptione, Virga illa ,
kTIERI , IN WETκAnix. J Liberalior Assuero fuit Deus in beatam virginem, qui eidem totum resni sui p ta coeli imperium concessit. Unde Angeli ei quasi reginae suae a iuuerunt Romae ad castellum S. fingeli et Meana coeti lo-a, allelusa , uti fusius alibi narravi . Illieni quasi matri suae Christus nillil iugare potest :quire summum Dei in homines poli vectum incam tum braeficium est beata virao s enim nobis de dit, ut per tam omnia ab iplo impetremus , ut ipsi nobis omnes ciment ue, omnipotentiae , S: divinitatis inci iuros apertat , omnesque gratim in eis reconditas elargiatur pa filium tuum.
' να avi sis. J Graeca addunt Estherem causam invitationis addidis, dicendo: ora maa insitaιs est hodie squali dicat: Hodie mihi festum est, ideoque latandum Nconvivium instruendum: voco ergo regem, ut illud ilia praesentia cohortestet. Prudenter Esther regem secundo inustavit ad convivium, ut in eo suam letitionem sit tis Iudaeorum regi exponeret. Primo,ut sensim regem magis in sui amorem accenderet , adeo ut nulli ut negare pos-kt. Erat enim res arduini a perdi Milis petere a rine, ut suum edictum de nece Iudaeorum iani latum & promulga- - , contra morem rcgum Periarum & Medorum revoc Ict. Sccundo quia non audebat pubice in tanta numium procorum turba id petere, ei, quod ipsi dixi rent Iemn la.
tam ex more rcgum, rcvoca Vi non imi se . , cretbergo in convivi a rcge i u. 1 una polit, de impetravit : secretis indicans se essu Iudxam, quod pa. lioecmam principibus fac re suisset periculolum. Terrio, lolum Amu cum rege invitavit, ut cum in reliquorum diu raparum invidiam Nodium in luceret, ait Lyian. Etario, quia scicinit iamnvivio regem largiori potu exhilarandum liberaliorem to ead postulata coaccdeiula.Sic etiamnum viri prudentcs cum quid ab alia uo duriore petunt non mane, cum ex seiunio austerior erimens&vultus, sed po furandium de convivulum, cum eum mero hilarem rcddid runt, flagitant &impetrant . Addunt aliqui regibus iticiarum in more fili Di e , ut in convivio nil curpiam lac D ent ; Certe Herodotus libro nono lcribit, apud ilarias nefas csse r scin q icquam rumuere in convivio, quod quotan nrs eo cre quo rex crea-Iust Tat, instituere solebat.
DDE. JΜagnae hoc erat conifantiae , ardochaei , quod Amano hosti sceleui simo toti genti I. ixorum exitium machinanti, ne quadιm assurrexit, ut litaminino ii ductam oltcndcrct, S a no ipio iacto luperbiam suam Ncrudelitatem exprobraret.
Magis ergo te, o Aman, cruciat Ma dochaeus , quam tu ipsum oucies: nimi igitur habes sine Mardochaeo , quia Mardochaeus habet omnia, ideoque tu nihil. Iure
ve ' Anse I l. de similitudά. y7. honorem comparat papili
C post ear eurores rarunt, π quia non ad suos pedes ,sed ad m
si magnum quid fuerint adepti . Simil/tre factunt mundi
Mardochaeo paras in Aman,tibi ipsi fixisti . In illa eium 'mox sulpetraerib, Iuxta illud Eccles . 27. ας. quifo eam δε-
Porro crucem potius quam rogum, gladium , aliudve tormentum parari siluit,qilia crux apud i croas erat usitata , eratque is rom iritalis sinu . Aliam caulam cx Rabbini, dat D Clut ita Maaulcriptus,quem au ii: Dixu Zares uxor ad
119쪽
II 6 Commentaria in Esther. Cap. VI.
Assuerus reno ua delectae rentinationis contra seper Mardoctam memoria, labet eum regiis bonoribus
a si, idque per ipsum Amanum iuratum ejus hostem. I. Moctem illam duxit rex insomnem, jussitque sibi afferri historias & annales priorum tem
porum. Quae clim illo praesente legeremur , 2. ventum est ad illum locum ubi scriptum erat, quomodo nunciasset Mardochaeus insidias Bagathan, de Thares eunuchorum, regem Assue rum jugulare cupientium . 3. Quod eum audii Iet rex, ait: quid pro hae fide honoris ac pra nati Mardochaeus consecutus est Dixerunt ei servi illius ac ministri . Nihil omnino mercedis accepit. q. Statimque rex, Quis est, inquit, in atrio 8 Aman quippe interius atrium domus regiae intraverat, ut suggereret regi, &iuberet Mardochaeuin assigi patibulo, quod ei fuerat prata paratum. s. Respqnderunt pueri. Aman stat in atrio . Dixitque rex: Ingredratur. 6. Cumque esset ingrestus, ait illi: Quid debet fieri viro, quem rex honorare desiderat ρ Cogitans autem in corde suo Aman, de reputans quod nullum alium rex, nisi se, vellet honorare, I respondit: Homo, quem rex honorare cupit, 3. debet indui vestibus regiis, & imponi super equum , qui de sella regis est, de accipere regium diadema super caput suum: p.&primus de regiis principibus ac tyrannis teneat equum ejus , & per plateam civitatis incedens clamet, dedicat: Sic honorabitur, quemcumque voluerit rex honorare. Io. Dixitque ei rex: Festina , & sumpta stolaec es , fac, ut loci itus es, Mardochaeo Iudaeo, qui sedet ante fores palatii. Cave ne quidquam de his que locutus es praetermittas. II. Tulit itaque Aman stolam de equum, indutumque Mard civeum in platea civitatis, de impositum equo Praecedebat, atque clamabat . Hoc timore condignus est , quemcumque rex voluerit honorare. Ιχ. Reversu ue est Mardochaeus ad januam palatii: de Aman festinavit ire in domum suam, lugens Et operto capite: II. narravitque Zares uxori suae, de amicis omnia quae evenis lem sibi. Cui responderum sapientes, quos habetat in consilio, de uxor eius: Si de semine Judaeorum est Mardochaeus, ante quem cadere coepisti, non poteris ei reiistere, sed cades in conspectu ejus. i . Adiiue illis loquentibus venerunt eunuchi regis , de cubeum ad convivium, quod reguia paraverat, Pergere compulerunt.
Noe τε re rLLAM nox iv xxx IN OMNνM J Deo M per Angelum id procurante, S: dirigiente, ut Assuc- rus legeret tum annales , indeque recordaretur beneficii sibi a Mardochaeo praestiti, eumque honoraret: simul ut 3ν, ηι ργι Astucri e Plo moraliter doceret rcgo, de principes noctes totae non stertere in lecto, scii piissilicis . niaximisque oceat. Reipublicae negotiis invigilare , ae pro iis inum obsecrare. Scitum est illud Homeri:
Mudinis, inquit libro primo de regno Persarum Brim
Est autem ut ait initio Laertius, sal,qi ab illis dicebatur Mithras. Constantini Magnus, ait Eusebim libro . vitae eius
Ferrandus Carthas. lib. ad Reginum , Duci hoc dogma
qui diem negotiis x gubernationi, noctem orationi &iiudiis impendebat.
MALO J Digna haec regelans, ut sua acta recomoscat,& relegat, ac si quid omissum est, praeteritin inbene meritis praemundis luppleat . ita Alexander Severus Imp. t se Iam p. ne quid irrem eratum manere es quaecumque
munera contulista, scriptis diligenter mandarat. Si quis nihil, aut minimum ab eo petiistre, illum appellabatae
cens: quod nihil peris an mo tibi vis fieri debitis spere a ne privatus G - qiser πιι. imo accurata Annalium
Ee Diariorum m oria consignata & eustodita ruisse beneficia , quae in reges Persarum conserrentur, testatur H
rodotus limo quarto, agens de Dario qui est noster Asesamu Hystaspis C in recognoscente. Et Thuevdides , A libro primo rarrat, Xerxem Darii filium dixisse Pausaniae: I ti beneficiam ne a in domo semo infimium erit . Enim vost Persarum reges, ut Xenophon lib. s. cyripaed. docet, mufras, seu officiales quosdam habebant: νιν -- sum aures, eκti appetiabant in . Apuleius libro de mundo, aulae Perscaturitim ex Aristotele delerabens : Mil in-
rius nisi a Rege vocatis ingredi non licebat. Interius e so, id est, intra palatium in atrio, quod respectum timicubiculi regii erat exterius , sed respecia eximii erat init rius. Erant enim in Palatio atria varia, quorum alta ali
erant interiora vel exteriora. Ux socio ax RET hor , ετ 1s ERET MA Oo- νε LUM A FIGI νATI Uc inabat Amanae lucem praevertcrat, ut matutinus, primusque regem adiret,
reteretq;Mardochsum sumendi,antequam Rex aliis occu. B paretur, ut iummum desiderium tuum de vindicando sui contemptu, per necem crucis infamem Mardochaei con-lcmptoris expleret . Superbia enim aeque ac ira&indignitio non fines teum quiescere, donec vindietam hanes meret. Sed Deus justus superbiae de iniustitiae iudex ae vindex vindictim omnem Amani in ipsum retorsit, idque per paeti gradatim, donec ipsum in eadem ipla cruce quam Mardochaeo erexerat , sus ponderet: In Amano ergo liquet, quam verum sit illud: Noxa eaputfequitur. Et:
Super enim sternit, &fulminat Mtissimus.
ERUUM, RUI DE s LLA RE Gis Esr n quo sedere& multare 1 olet rex, in habet Hebr. 8e Septuaginta. sella enim est quasi sedile sedentis in equo T acci ν κ
I adimerat Escia bussina , qua rego caput circumlia gabant. Diadema erat insim purpureum alba fascia de lapidibus pretiosis distin sum , ait Curtius libro tertio& lexto . verisimile est cum liade te craronam quinque
120쪽
Commentaria in Esther. cap. VII.
qire regiam impostam suisse rapiti Mardochaei ι haec enim Aerat proprium regis insigne, quod ait ut, &quaerebat libi Aman, putam Met non alteri , citam sibin rege parari: atque hanc ivisa resis gesulse Mara linum, patet capite M. Porrb corona hax apud Im sas habebat radiosi albumithrae, id est, solis, quem ipsi ut Deum de regem colerint . votitant enim reges apud Persas divinis honori u coli, quasi mithrae de siles quidam terrestres. Sed haec omnia Aman ignorans , contra mentem suam prinparavit hosti suo Nati sci, ouem pollulabat ad erucem: idque eum valde cruciavit, quod scilicet ipse sententiam dictasset, iuxta quam rex Mardochaeum nimmo& regio assiceret hanore , quem per ipsummet Aman quasi dictatorem suberet Mardochaeo cim ferri. Sie David Salomonem
pno. J Stais, id el , veste regia, ut dixerat Aman versu oeum, quam Sep uaginta, & Chald. vocant thoum Rhyssinam. Unde & Xenophon lib. g. Cyri regis tunicam
purpuream semul tam vocat: Hus υσῶ, inquit,s. - . redare no litis. Intelligeregem misisse Amano, ut toris quem quoque aureum , α acinacem aureum, di armillas aureas daret Mardochaeo. Moris enim fuit his insignibus ornari eum quem rex honorare voluisset , ut patet 3. Esdrae'. se ex Iosepho lib. ii. Antiq. . .&ex Amilio Probo
umiedebat Mardochaeus quasi vilis N abiectas, sed post hunc honorem a rese tibi delatum, introductas est in aulam palatii, lactinque tui familiaris tu palatinus. ut pa-
iso MORA E . J Vide hic subitam, summamque rerum commutationem, qua Mardochaeus neci destinatus in reis
iam dignitate attollitur, fitque quas alter rex, idque a suo hcta Amano: qui proinde hic habuit dolores, de
angores plurimos &maximos. IV imo enim torsit eum honor hic, quem lperaverat , sibi ablatus. Secundo, quod is translatus esset in hostem fuit in capitalem Mardochaeum. Tertio, quod ipse h honore eum deberet assicere. Qira to, qi ipse qui prius adorabatur ab omnibus ut mus, jam esset equiso& praeco Μardochaei vili, Iudaei. Quinto, quod inopinato simul haec omnia in eum ingruerent. F lantur Rabbini filiam Amani in raput patris transeuntis matulam effudisse, putantem se in captu Mardochaei illam essundere, ideoque Amanum dixisse, Et tu quoque si-
LUGENx ετ ον To ea pix a J ob pudorem, dolorem, de angorem vehementem di pudebat enim eum faciem apertam ollendere , qui iam equisonem Mardochaei
co N PECTU EIU . J Dixerunt hoc amici Amano vel dia vino quodam etiam in itinctu, ait Seratius, inll r Sibyllorum M Caiphe Ioan. ii. vel humana quadam rapientia,l, tertiumniectura sumpta ex eo, quod Iudaeos pιures vidissent praefracito, duroa; ingenio, qui noci quiesccbadi, nec hostes suos pessiimdedissent, quodque Paaraon , Chana naeos alios l. inimicos Iudaeorum ab ipsi, per Moten, Iolae,
Daudem,& contritos ex communi Uma audisscnt. Addit Lyri id eos dixit e ex Gene . t teq.ubi Deus promat-tit Abrahae de Iacobo pol terorum coactam am,tAlcI a zm,
di dehobtibus uictoria Venesim enim de Petuateuchum in Hebraeis in therside captivis fuisse in linguam Persicam comversu n. Hoc incertum ut, non tamen improbabile.
ΕSHerpossidatsibioe Judaeis visam, vim accusat, quem rex illico in patibula, quod Mari chao erexerat, iubet suspensi I. TNtravit itaque rex & Aman , ut hiberent cum regina. 2. Dixitque ei rex etiam secunda se,
λ. ppi quam vino incaluerat: Quae est petitio tua, Esther, ut ditur tibi ρ & quid vis fieri etiamsi dimidiam partem regni mei petieris, impetrabis. Ad quem illa respondit: Si inveni gratiam in
oculis tuis, o rex, de si tibi placet, dona mihi animam meam, pro qua rogo, & populum meum , pro quo obsecro. Traditi enim sumus, ego oc populus meus, ut conteramur, jugulemur, sic pereamus: Atque utinam in servos & famulas venderemur: esset tolerabile malum, fic gemens tacerem: nunc autem hostis noster est, cujus crudelitas redundat in regem. s. Respondensque rex Assuerus
ait: Quis est iste, & cujus potentiae, ut haec audeat lacere λ 6. Dixitque Esther: Hostis inimicus notarpessimus iste est Aman. Quod illς audiens, illico pustupuit, vultum regis ac reginae ferre masustinens. 7. Rex autem iratus surrexit, dc de loco convivii intravit in hortuin arboribus consatum. Aman quoque surrexit, ut rogaret Esther reginam pro anima sua, intellexit enim g rege sibi paratum malum. 3. Qui cum reversus esset de horio nemoribus consito, intrasset convivii locum , reperit Aman super laetulum corruisse, in quo jacebat Esther, ω ait: Etiam reginam vult opprimere, me praesente, in domo mea. Necdum verbum de ore regis exierat , &statim Operuerunt faciem eius. P. Dixitque I iarbona, unus de eunuchis, qui stabant in ministerio regis: En lignum, quod paraverat Mardochaeo, qui locutus est pro rege, stat in domo Aman, habens altitudinis quinquaginta cubitos. Cui dixit rex: Appendite eum in eo. io. Suspensus est itaque Aman in patibulo quod paraveraζMardocha: γ: & regis ira quievit.
PO Tquari v No Iuc ALυεRAT J Darius enim Atait vini bibax. Unde eius sepulchro inscriptum fuit
υ. teste Athen. libro decimo. Idem de de ipsis Cyrus minor praedicarat , ut Plutarchus in Artaxerxe commemorat. - sin regem, quiuiadmodum Seneca lib. 3. de ira c. 4.
DONA MI Hi AKIMAR MEAM I id est, vitam is meam. Acre fuit hoc telum,quo percussit Eluier Riuuerum, Ire magis Amanum , q. d. Amaa ille fraude a te obtinuit, ut occuleret omnes Iudaeos:q rede ego quae sum Iud a Deo