장음표시 사용
91쪽
Has duas PassAnes nil nisi decies Admirationu esse. ATque sic hae duae Passiones nihil simi aliud quam Admirationis
species. Cum enim non admiramur magnitudinem aut parvitatem cujusdam objecti , nos illud nec pluris nec minoris facimus, quam ratio nobis dictat debere fieri , ita ut illud tum existimemus vel contemnamus absque Passione. Et quamvis saepe existimatio in nobis excitetur ab Α- more,& Despectus ab odio, illud universale non est; nec aliunde provenit , quam ex eo quod plus vel minus propendeamus ad considerandum magnitudinem vel tenuitatem alicujus objecti, quia plus vel minus illud diligamus.
Etiam posse quemse ipsum existimare vel defuere.
Q Uamvis autem hae duae Passiones possint in genere resem ad quaelibet objecta, tamen praecipue observantur cum ad nos isti r seruntur , id est, cum proprium nostrum meritum vel existimamus vel despicimus. Atque tunc motus spirituumὶ quo sunt, adeo est in propatulo, ut mutet ipsum vultum, gestus, incessum. & in genere omnes acti nes eorum qui rublimius vel sequius solito de se ipsis sentiunt. ARTICU Lus CLII.
Propter quam causam nos aestimarepossimus. OUoniam vero ex sapientiae partibus haec una & praecipua est, nosse
quomodo & qua de causa quisque se existimare aut despicere debeat , conabor & de eo meam mentem hic aperire. Unum duntaxat in nobis observo quod justam caussam nobis possit suppeditare nosmetipses existimandi, nempe legitimum usum liberi nostri arbitrii, & i perium quod in nostras voluntates exercemus. Nam praeter solas acti nes pendentes ex isto arbitrio, nihil est unde possimus cum ratione laudari vel vituperari, illudque nos quodammodo reddit Deo similes, nos nostri dominos faciendo, modo per ignaviam non amit nus jura quae
92쪽
ARTICU Lus CLIII. In quo consistat Generositas. SIc ciedo veram Genera tutem, quae essicit ut homo se existimet quantum potest legitime, in eo selum consistere, panim quod norit nihil revera suum esse, excepta hac libera dis sitione suarum voluntatum, nec cur debeat laudari vel vituperari, nila quod illa bene vel male utitur; partim quod sentiat in se ipsb firmum & constans propositum ea bene utendi, id est nunquam carendi voluntate suscipiendi se exequendi omnia quae judicaverit meliora esse: quod est persecte sequi virtutent.
Eam impedise ne contemnantur alii. O Ut hoc de se norunt & sentiunt,sibi facile persuadent singulos alios homines idem de se ipsis sentire, quoniam inconillil est quod ab
alio pendeat. Idcirconeminem unquam contemnunt, & quamvis saepe videant alios es admittere sphalmata qtiae ostendunt ipsorum imbecillitatem, sunt tamen proniores ad eos excusandos quam carpendos, &ad credendum eos potius ex notitiae quam bonae voluntatis desectu pec-
care. A fprout non se putant multo inferiores iis qui plura bona aut lim nores possident, aut qui ingenio, eruditione, lamave praepollent, vel alias caeteros superant in aliis quibusdam persectionibus, ita nec senatibio superiores existimant iis quos similiter praecellunt, quod haec omnia ipsis videantur haud magna consideratione d na, prae bona illa voluntate ex qua sola se existimant, &quam supponunt quoque esse aut ad minimum posse esse in singulis aliis hominibus. ARTICu Lus cLV.
In quo con stat Humilitas Mnesa.
ATque sic Generosiores selent quoque Humiliores esse, & Humilitas honesta consistit solum in ea rinexione quam iacimus super infirmitatem nostrae naturae, & errores quos olim potuimus commisisse , aut deinceps possumus committere, qui non minores sunt iis qui ab aliis committi possunt; effcitque ut nos nemini praeseramus, reputantes pariliter caeteros qui pollent nobiscum suo libero Arbitrio, aeque bene ac nos illo posse uti.
93쪽
sint proprietates Generositatis, dr quomodo medetur em litationibus omnium Pessionum. O Ut hoc modo Generosi sunt,naturaliter ad magnapatranda serumtur; sic tamen ut nihil suscipiant cuius non se capaces sentiant. Et quoniam nihil majus reputant quam bene facere aliis hominibus, &proprium commodum ideo contemnere, semper perfecte humani, ascibiles & ossiciosi erga unumquemque sunt. Ac praeterea absolute d minantur suis Affectibus, specialiter Cupiditatibus, Zelotypiae, & Invidiae : quod reputent, nihil cujus acquisitio a se non pendeat tanti val re ut multum debeat exoptari; & Odio erga homines, quia eos omnes existimant; & Metui, quod fiducia propriae virtutis fiant securi; & d nique Irae, quod parvi pendentes quaecunque pendent ex aliis, nunquam tum concedant suis adversalis ut se ab illis laeses agnoscanti . ARTICυ Lus CL VII.
De Superbia. OUotquot vero bonam opinionem de se ipsis concipiunt quacunque
alia de causa, non pollent vera Generositate, sed tantum tumido
sistit, qui semper valde vitiosus est, cui eo magis quo causa propriae existimationis iniustior fuerit. Omnium vero iniustissima est superbire absque cause,id est cum quis etiam nihil cistat sibi inesse menti propter quod existimari debeat, selum modo quia mentum non magni facit, sibique imaginando, gloriam nihil aliud esse quam usurpationem,credit, eos qui eius tibi plus arrogant, eius quoque plus habere. Estque hoc visum ita irrationale & ablurdum, ut vix crederem dari homines qui illi se
prostituerent, si nemo unquam injuste laudaretur: Sed assentatio tam late dominatur, ut nullus sit ita imperfectus, qui non se videat saepe laudari propter res quae nullam laudem merentur, imo quae vituperio sunt dignissimae; quod occasionem praebet stlapidioribus in hanc superbiae sp riem incidendi,
94쪽
TERTIA PAR s. 7IAR Ticui u s CLVIII. a. ectus ejus contrarios esse Pictibi Generastatis. SEd quaecunque sit causa propriae existimationis,si diversa suerit 3 v luntate quae sentitur bene semper utendi suo Ibero Arbitrio, inde dixi manare Generositatem, producit se pela fastum valde vitiosum, &qui adeo differt ab hac vera Generositate , ut habeat esset iis absolute contrarios. Cum enim alia bona, ut ingenium, pulchritudo, divitiis, honor s M. eo mTis soleant aestimari quo in paucioribus extant, sint serme omnia eius naturae ut pluribus communicari non possint ,' iqessicit ut superbi conentur caeteros 0mnes deprimere, suis cupiditat bus mancipati habeant animam indesinenter agitatam ab Ossio, Invidia, Zelotypia, aut Ira.
De Humilitate et itisse. OUoad ah aut Homilitatem vitiosam,ea consistit praecipue in eo quod quis se imbecillum sentiat aut parum constantem , es quasi destitutus usu iureque liberi sui arbitrii, nequeat ea non facere, uorum tamen debet postea ipsum poenitere ; tum etiam in eo quod it, se non posse per semetipsum subsistere aut carere pluribus rebus quarum acquisitio pendet ab alio. Atque sic direct 6 opponitur Generositas,& saepe evenit ut illi qui ingenium abiectius habent, sint arrogantiores &superbiores: ut generosiores stim modestiores & humiliores. Sed cum illi qui mente sorti de generosa praediti sunt, animum non mutent ob pri sp a vel adversa quae ipsis accidunt; qui h contra abjecto & ins mo sunt anthro, la sortuna diriguntur; nec eos prosperitas minus insat quam deprimit adversitas. Imo saepe videas ut se demittant turpiter apud eos 1 quibus aliquid vel boni expectant vel mali metuunt, ac stamul inselenter se efferant supra eos a quibus nihil sperant vel timenti s
ualis ii motus stirituum in his Passionibus.
Eterum inde facile ci oscitur, Superbiam & Abjectionem non selum vitia esse, sed etiam Passiones, quod eoriun commotio valdo f
95쪽
de se prodit extrinsecus in illis qui subito vel inflantur vel iciuntur ex
nova quadam occa me. Sed dubitari potest num Generositas & Hi militas, quae virtutes sunt, possint etiam esse Passiones, quia eorum m tus minus conspicui sunt, nec videtur ita virtuti cum Passionibus convenire ac vitio. Attamen non video qui idem motus spirituum, qui in vit confirmandae cuidam cogitationi cujus sundamentum malum est, ne queat similiter eam confirmare cum justo nititur fundamento. Et quoniam Superbia & Generositas in propria existimatione consistunt,ac in eo
silum duimini quod ea sui ex matio vel injusta sit vel justi, hi via
dentur posse referri ad unam eandemque Passionem,quae excitatur motu compotito ex motibus Admirationis, Laetitiae, & Amoris, tam eius quo quis se ipsum amat, quam illius qui habetur pro re ea quae inicit ut se ipsum existimet; sicut e contrario motus qui excitat Humilitatem, sive honestam sive vitios uti, compositus est ex motibus Admiration
Tristitiae, & Amoris proprii, Mi cum odio defectuum qui ei sciunt ut aliquis se despiciat. Nihilque dis entiae in his motibus observo, nisi quod motus Admirationis duas habet proprietates; primo quod inopinata occupatio eum reddat vehementiorem ab initio; deinde quod sit aequalis in suo progressu, id est spiritus continuent se movere eodem tenore in cerebro. Quarum proprietatum prima magis reperitur in Si
perbia & Abiectione quam in Generositate & Humilitate honesta, &contra ultima melius observatur in his quam in illisCujus ratio est,quo vitium vulgo ex ignorantia nascatur, & illi qui milius se norunt facilius superbiant, aut se demutant plus quam decet; quia lincquid ipsis r center accidit eos offendit inopinato, & essicit ut cum id sibi tribuunt seipsos admirentur, & de se bene iudicent vel mutus, prout existimant illud quod accidit in suum commodum cedere vel secus. Verum qu niam saepe post rem ex qua superbierant sequitur ali 'quae eos deprimit, ideo motus Passionum quibus agitantur varius est. ndd contrario nihil est in Generositate quod non queat convenire cum Humilitate honina, nec quicquam alibi quod eas immutare possit: Unde emam motus sunt sirmi, constantes & semper sibi ipsis valde similes: sed non ita ex inopia nata occupatione procedunt, eo quod qui se ita existimant, satis norint eausas propter quas se existiment: Attamen potest dici has causas adeo miras este nempe facultatem suo utendi libero Arbitrio, ex qua quisse ipsum existinui, Sis firmitates subjecti cui inest haec facultas, quarcssiciunt ut non nimis se crastinacia ut quoties de novo menti occurrunt semper novam Adaurationem excitent.
96쪽
tauosiori Generositas acquiripossit.
OUin notandum est, Virtutes, vulgo sic dici solitas, esse habitus in
anima qui eam ad certas c lationes disponunt, ita ut sic disserant ab illis cogitationibus, ut tamen & eas producere & reciproce ab illis produci possint. Observandum quoque, has cogitationes produci posse ab anima sola, sed saepe evenire ut insuper aliquis motus spirituum eas confirmet; atque tum simul sunt actiones vi sis& Passiones animae: sic, etsi nulla sit virtus cui magis praeclara natalia conferre videantur, quam ea per quam nemo se ultra suum justum valorem existimat; & credibile sit, omnes animas quas Deus indit corporibus nostris, non aequὰ nobiles & sortes esse; quapropter hanc virtutem nominavi Generosit tem secundum usum nostrae linguae Gallicae, potius quam Magnanim itatem secundum usum scholae, in qua parum cognoscitur certum est tamen, bonam Institutionem multum inservire ad corrigendos natalium desectus; & eum qui saepe se occupant in attenta consideratione liberi arbitrii, & quantum emolumenti situm sit in firmo proposito eo bene utendi, & ab alia parte quam vanae & inutiles sint omnes curae quae ambitiosos excruciant, posse excitare in se Passionem, & exinde acquirere virtutem Generositatis r quae cum sit quas clavis omnium aliarum vim tutum, & remedium generale omnibus Affectuum vitiis, videtur haec consideratio esse digna quae observetur. A R TQ Cυ Lus CLXII. De Veneratione.
V Eneratio sive cultus est inclinatio animae, non selum V existimandum objectum quod veneratur, sed etiam ad se illi subjiciendum
cum aliquo timore, ejus savoris demerendi gratia. Adeoque non veneramur nisi causas liberas, quas posse nobis vel bene vel male facere iudicamus. etiamsi nesciamus utrum sint factivae. A more & Devotione prosequimur potius quam simplici Veneratione eos a quibus nil nisi bonum expectamus; odimus vero eos a quibus nil nisi malum praestolamur: Et nisi judicaverimus, causam huius boni vel mali liberam esse, illi nos met ipsos non subjicimus ad ejus favorem nobis conciliandum. Sic cum Ethnici Veneratione prosequebantur silvas, sontes, aut montes, non
97쪽
proprie illas mortuas res venerabantur, Numina quae illis praeesse putabant. Et motus spirituum qui excitat hunc Affectum , compoti tum ex eo qui Admirationem excitat, tum ex eo qui excitat Timorem, de quo postea loquar. ARTICU Lus CLXIII. De Dedignatione.
ITa quod vulgo dicimus Dedignationem , est inclinatio animae ad spe nendam causam liberam , iudicando eam etsi natura sua capax sit bene vel male faciendi, tame adeo infra nos esse ut nobis neutriun facere pos sit. Et motus spirituum qui eam excitat , componitur ex illis qui exciatant Admirationem ,&Securitatem sive Audaciam. ARTIC unus CLXIV. De usu harum duarum rasonum. GEnerositas vero& Imbecillitas animi sive Abiectio determinant bonum & malum usum harum duarum Passionum. Quo enim aniama nobilior&generosior suerit, eo major inest ei inclinatio reddendi cuique quod suum est: Atque sic non selum profundissima adest H militas respectit Dei, sed etiam absque repugnantia prinatur omnis Honor & Cultus qui hominibus debetur, unicuique secundum ordinem &authoritatem quam in mundo obtinet, & nihil praeter vitium contemnitur. Contra vero qui sunt animi abjecti & imbecillis, solent per excessum peccare, quandoque cum reverentur 3 timent res isto contemptu dignas, & quandoque cum dedignantur in Blenter eas quae plus revere tiae merentur. Et saepe celerrime transcimi ab extrema impietate ad superstitionem, & iterum a superstitione ad impietatem, ita ut nullum fit vitium nullaque inordinatio animi cuius capaces non sint. ARTICU Lus CLXV
De Spe ct Metu. Spes est disposito animae ad sibi persuadendumid eventurum quod
cupit, quae producitur motu speciali spirituum, conflato ex motu Lτtitiae & Desiderii inter se permixtis. Et M ius est alia animae disposutio, quae ipsi persuadet id ipsum non eventuriun. Ac observandiun, has duas
98쪽
mirum ubi simul objiciuntur menti diversae rationes, quarum quaedam suadent eventum Cupiditatis facilem esse , aliae dissicileni eum reddunt. ARTICU Lus GL XVI.
. De Securitate Delleratione. N Unquam autem altera harum Passionum comitatur Cupiditatem
quin alteri quendam locum relinquat. Cum enim Spes satis ita fi ma est, ut plane expellat Metum, mutat naturam & vocatur Securitvisis Fiducia : Et cum quis persuadetur id quod cupit eventurum, e s continuet velle ut eveniat, desinit tamen agitari ab Asseetia cupidit iis, quae eius eventum exquiri faciebat cum inquiaudine; sicuti cum Met co extremus est, ut omnis sipes decollet, sese convertit in Dellerationem, & haec Desperatio exhibens rem ut impossibilem, extinguit plone Cupiditatem, quae nonnisi in possibilia fertur. ARTICU Lus CLXVII.
De Zeloypia. ZElo' pia est specles Metus qui spectat Cupiditatem sibi conservandi
possessionem cujusdam boni; nec tam procedit ex vi rationum quae judicare faciunt illud amitti posse, quam ex magno aestimio in quo est; quod essicit ut examinentur vel minimae suspicionis causae, & sumantur pro rationibus maximi momenti. ARTICU Lus CLXVIII.
In quo haec Pessis honesta essepossis
T quoniam major habenda est cura conservandorum bonorum quae majora, quam quae minora sunt, haec Passio in quibusdam occas nibus honesta & iusta esse potest; sc exempli gratia, milhiae Dux qui urbem maximi momenti servat, jure movetur Zelotypia pro ipsa, id est metuit omnia illa quibus occupari & intercipi posset: nec honesta m lier vituperatur quod sui honoris sit Zelotna, id est non selum mal siciendo abstineat, sed quoque studiose vitet vel minimas obtrectatio
99쪽
ARTICU Lus CLXIX. . In quo vitiosa.
A si ridetur Avarus , cum Zelotypia ducitur pro suo Thesauro, Id
est, cum illi oculisincubat, nec ab illo unquam recedere vult, nequis eum seretur: nec enim pecunia meretur tanta cura asservari. Et contemnimus virum qui suae uxoris relotypus est, cum indicio sit, eam
ab ipso non amari uti par erat, & quod vel de se vel de illa male opinetur. Dico quod illam non recte diligat: nam si vero Amore eam pros uer tur , nulla ratione ad seciuius de illa suspicandum propendereis Ac proprie eam non amat, sed Qtummodo bonum, quod in eo situm arbitratur ut solus eam possideat: nec metueret jacturam hujus boni, nisi eo se indignum aut suam uxorem infidelem esse judicaret. Caeterum haec Passo nonnisi ad suspiciones & dissidentias refertur : proprie enim ' est Zelotypia, conari aliquod malum vitare, cum ejus metuendi j vita causa subest. ARTICU Lus CLXX.
De Animiflucturione. A Nimi fluctu ita est quoque specier Metus, quae dum retinet Aniamam quasi in dubia lance inter plures actiones quas facere potest, in causa est ut nullam exequatur, & sic habeat tempus ad eligendum antequam se determinet; In quo revera habet quendam usum qui bonus est: Verum cum ulterius durat quam par est, R illud tempus deliberationi impendit, quod requirebatur ad agendum, pessima est. Dico autem eam esse speciem Metus; quamvis accidere possit, cum datur optio plurimarum rerum, quarum bonitas valde aequalis apparet, ut i certi & fluetitanterhaereamus, etsi nullus propterea subsit Metus. Haec
enim species fluctuationis procedit solum S subjecto quod se offert, non
autem ab ulla commotione spirituum. Quare Assectus non est, nisi inquantum metus errandi in electione ejus auget incertitudinem. Verum hic metus tam ordi'arius & tam vehemens est in quibusdam, ut saepe . etsi nihil occurrat eligendum, nec nisi unica res sese offerat vel sumenda Vel omittenda, eos tamen detineat, & essiciat ut inutiliter subsistant in aliis exquirendis. Et tum est excessus Fluctuationis, ortus ex nimio De
100쪽
bila perspicuis & distinctis. nonnisi multas confusas habet. Quare rem dium contra hunc excessum erit, Giescere formandis judiciis certis &determinatis de omnibus rebus quae sese offerunt, ¢em semper, ossicium praestari, cum fit quod melius esse judjatur, etsi sorte pessime judicetur. ARTICU Lus CLXXI. De Animositate or Audacia. ANimositas cum Affectus est, non habitus vel inclinatio naturalis, est certus quidam calor sive agitatio quae disponit animam ad agendum viriliter in executione rerum quas meditatur, cujuscunque naturae
sint. Audacia Animositatis species, quae disponit animam ad res eas exequendas quae plus periculi habuerihi.' ARTI cu Lus CLXXI I. . '. De AEmulatione. Estque AEmulatio pariliter ejus quaedam species, sed alio senser potest enim Animositas considerari ut genus, quod dividitur in tot species quot extant diversa objecta, & in tot alias quot causas habet: Primri modo Audacia ejus species est, posteriori fimulatio. Haec vexo nihil aliud est quam calor qui disponit animam ad suscipiendas res quas sibi silccessuras sperat, quia aliis eas bene succedere videt, atque sc est species Animositatis, cujus causa externa exemplum est. Dico cauam ese ternam ; quia insuper debet semper alia quaedam interna subesse, quae in eo sita est quod corpus ita sit disse situm, ut Cupiditas & Spes maj rem vim habeant in sanguine copioso ad cor propellendo, quamdictus aut Desperatio in eo impediendo. ARTICυ Lus CLXXIII.
uomodo Audacia a Spe pendeat. Notandum enim, quod licet objectum Audaciae sit dissicultas quam
vulgo sequitur Metus aut etiam Desperatio, ita ut in rebus periculosioribus & desperatioribus plus Audaciae & Animositatis adhibeatur, debeat tamen sperari vel certo credi finem qui intenditur succcssiarum, ut sortiter occurrentibus dissicultatibus resistatur. At hic finis differt ab
illo objecto: nec enim simul potest dari Certitudo & Desperatio ejus