장음표시 사용
81쪽
18 D a P A s s I o N I a j stempore at atur ab aliqua alia causa. Nihil vero est quod eam magis augeat quam sanguis qui emittitur versus cor in Passione Aruoris. Sie videmus, eos qui tristes sunt non jugiter lachrymari, sed solum per intervalla , cum aliquam novam reaerionem faciunt versus obiem quae
De Gemitibus qui comitantiis lGhrymas. TUnc vero pulmones quandoque momento instantur copia sanguinis qui eos subit, & qui inde expellit aerem quem continebant, qui per guttur egrediens gignit gemitus & clamores, qui solent comitari lachrymas: Et hi clamores ordinario acutiores sunt illis qui comitantur risiim, etsi sere eodem modo producanturiquoniam nervi qui inserviunt
dilatandis aut contrahendis organis vocis , ad eam magis gravem vel acutam sit vegraciliorem reddendam, juncti cum illis qui aperiunt orificia cordis in Laetitia, & ea contrahunt in Tristitia, emciunt ut haec o gana dilatentur aut contrahantur eodem tempore.
Cur infantes cse senes facile lachrymentum '
INiantes & senes ad lachiγmandum magis propendent quam qui sunt mediae aetatis, sed diversis de causis. . Senes saepe lachrymantur ex Amore& Gaudio; nam hi duo Assectus simul iuncti multum sanguinis propellunt ad cor eorum, δε inde multos vaporesad oculos; & agitati nem horum vaporum frigiditas illorum naturalis adeo remoratur, ut se cile in lachrymas convertantur, etsi nulla Tristitia prescesserit. Quod si quidam senes etiam facile lachrymentur prae taedio vel ira, ad id non tam temperamento corporis siti quam animi disponuntur ; Et id acciditiis solis qui tam debiles sunt, ut se patiantur penitus si perari a parvis
doloris causis metus, aut commiserationis. Idem evenit insantibus, cpii raro ex Laetitia lachrymantur, saepius ex Tristitia, etiam quam Amor non comitatur: semper enim sat sanguinis habent ad producendos multos vapores, qui,cuam eorum motum Tristitia remoratur,a uncta lachrymas.
82쪽
Cur a liqui infantevotius paLeant quam lachrymentur. SUnt tamen nonnulli qui potius pallent quam lachrymantur,cum irati sunt; quod indicio in ipsis esse potest judicii & animositatis extraordinariae; scilicet cum id inde oritur quod considerant magnitudinem . mali, & se ad sortem resistentiam parant , eodem modo quo aetate provectiores. Verum frequentior nota est pravae indolis, nimirum cum id inde sit quod ad Odium proclives sint aut ad Metum . nam isti affectus qui facile imminuunt materiam lachrymarum. Et contra videmus eos plorant propenses eue ad Amorem & ad Commiserationem. ARTICU Lus CXXXV.
CAusa Suspiriorum a causa lachrymarum valde differt, etiamsi praesupponant ut hae Tristitiam. Nam pro eo quod impelluntur homines ad lachrymandum cum pulmones pleni sunt sanguine, ad suspiria ducenda incitantur cum sere eo destituuntur,&quaedam imaginatio Spei aut Laetitiae aperit orificium arteriae venosae, quod Tristitia contraxerat. Tum enim paullulum illud sanguinis quod restabat in pulmonibus, d cidens momento in laevum cordis latus per hanc arteriam venosam, e que impulsum cupiditate perveniendi ad illam Laetitiam, quae eodem tempore agitat on es mutirulos diaphragmatis & pectoris, aer celerrime per os propellitur in pulmones, ad repsendum locum quem deserit
ille sanguis; Et id est quod dicitur sustirare.
Me rimant essectus Passenum quae quibusdam hominibus peculiarissuΠt- Caeterum ut suppleam hic paucis omne id quod posset addi circa varios effectus aut diversas causas Affectuum, mihi sussiciet repetere Principium cui omnia quae de illis scripsi innituntur; nimirum talem nexum inter Animam & nostrum corpus esse, ut cum semel junximus quandam actionem corpoream cuidam cogitationi, neutra earum unquam se postea offerat, quin altera se quo e exhibeat; nec semper eas
83쪽
DI PAss Io NI Busdem esse actiones quae iisdem cogitationibus junglintur. Id enim suffcit reddendae rationi omnium eorum quae unusquisque potest obsere re specialia vel in se vel in aliis, circa hanc materiam, quae hic explic ta non fuerint. Etenim exempli gratia, facile est cogitare, miras quorundam aversiones, per quas nequeunt serre odorem rosarum, aut praeissetiam selis, aut similia, non aliunde proficisci quam quod ab initio suae vitae valde suerint laesi a similibus quibusdamobjectis, aut quia compas si sunt sensui matrum suarum, quae gravidae cum essent, a talibus laesae sucrint. Certum enim est relationem dari inter omnes matris motus,& motus infantis quem gestat in utero, ita ut quod uni contrarium est: alteri ctiam noceat. Et or rosarum potuit insanti magnum capitis dolorem attulisse cum adhuc in cunis esset, aut selis potuit eum valde perterresecisse nemine animadvertente , ac ipse nullam ejus rei mem riam postea conservante; quamvis idea aversionis quam tum pro illis rosis aut pro illo sele conccperat, impressa manserit ejus cerebro usque ad vitae finem. ARTICU Lus CXXXVII.
De Usu quinque Passionum hic explicatarum,prout ad corpiu referuntur. . TIRopositis definitionibus Amoris, odii, Cupiditatis, Laetitiae, Tr, I stitiae, & explicatis omnibus motibus corporeis qui hos Affectius
producunt aut comitantur, solus eorum usus superest considerandus. De quo observandum est, quod secundum institutum Naturae reserantur omnes ad corpus, nec animae imputentur nisi quatenus corpori jumcta est; adeo ut corum usus naturalissit incitare animam, ad consentiendum & contribuendum iis actionibus quae inservire pol sunt conservan- . do corpori aut illi aliquatenus persectius reddendo. Eo vero sensu Triastitia de Laetitia primae adllibentur: Anima etenim non aliterimmediate monctur de rebus quae colori nocent, quam sensu doloris, qui producit in ipsa σmum Panionem Tristitiae, Zctum Odium ejus quod hunc dolorem excitat, &tertio loco Cupiditatem se ab illo liberandi: prout etiam anima non immediate edocetur de rebus corpori utilibus, aliter quam specie quadam titillationis, quae in ea excitans Laetitiai', dcinde producit Amorem illius rei quae ejus esse causa creditur, dc denique Cupiditatem id acquirendi quod essicere potest ut in hac Laetitia continuet, aut adhuc postra similismatur. Unde constat illas omnes
84쪽
quinque utilissimas esse respectit corporis, imo stitiam quadratenus priorem & magis necessulam esse Laetitia , & Odium Amore, quia magis r et repellere quae nocent & destruere possunt , quam ea acquirere quae aliquam persectionem addunt , qua tamen carere possumus.
De rerum defectibin , ct mediis quibus corrigantur.
SEd quamvis hic usus Passionum sit maxime naturalis, nec omia mismalia bruta dirigant vitam suam aliter quam per corporeos motus, similes iis qui solent in nobis eas sequi, & ad quibus consentiendum nostram animam incitant; non semper tamen ianus est, cum multa sint corpori noxia, quae nullam ab initio producunt Tristitiam, imo quae alia quam Laetitiam praebent; & alia dentur ipsi utilia, quamvis pi mo obtutu incommoda & tristia sint. Praeterea fere semper ostendunt tam bona quam mala quae repraesentant multo majora & majoris moment; quam revera sunt; ita ut nos incitent ad illa quaerenda & haec fugienda malori cum fervore & cura quam par est; prout etiam videmus, bestias saepe decipi per escam, & ad vitanda minora mala praecipites serri in majora. Idcirco experientia uti debem di ratione, ad distinguendum bonum 1 malon eoriun iustum valorem cranoscendush,ne unum pro alio sumamus , aut quidpiam cum excessu lactemur.
ARTICU Lus CXXXIX. Deus earundem rasonum quatenus pertinent ad animam.
ATque ita suAceret, si nihil praeter corpus haberemus, aut ipsum
meliorem nostri partem constitueret: verum quoniam nostri pars minima est, debemus praecipue considerare Passiones quatenus ad Animam pertinent, respeα cujus Amor & Odium oriuntur ex notitia, Spraecedunt Laetitiam ac Tristitiam, nisi cum duae hae ultimae tenent i cum cognitionis, cujus&species sunt. Et cum illa cognitio vera inadest, cum res ad quas amandas nos incitat revera bonae sunt, & revera illae m lae ad quarum odium nos invitat, Amor est multo melior odio, neque nimiusesse potest, & semper producitLaetitiam. Dico, hunc Amorem valde bouum esse; quia nobis vera bona jungens nos tanto pia ores reddit. Dico quoque nimium esse non posse: ad summum enim inten-
85쪽
sissimus Amor nihil amplius essicere potest , quam ut nos tam persecte his bonis j ungat, ut Amor quo speciatim in nos ipses serimur nullam in eo ponat distinctionem: quod credo nunquam malum esse posse. Eum necessario sequitur Laetitia , quia nobis repraesentat id quod am mus, ut bonum quod ad nos pertinet.
ODium P contrario tam remitam esse nequit quin noceat, & nunquam sine Tristitia est. Dico nimis parvum aut remissiam esse non posse, quia ad nullam actionem incitamur ex Odio mali, ad quam longe melius hon possimus incitari ab Am die boni cui contrarium est, saltem ubp hoc bonum & hoc malum satis nota sunt. Concedo enim o dium mali quod solo dolore innotescit necessarium esse respectu corporis ; sed hic selum loquor qe eo quod ex clariori c .ition rocedit, quodque ad selam animam refero.Dico quoque nunquam illud sin rinitia esse, quia cum malum nil nisi privatio sit, concipi non potest libue que aliquo subjecto reali cui insit,& nihil reale est quod in se non habeat aliquam bonitatem; Atque adeo odium quod nos abducit ab aliquo m Io, nos simul removet a bono cui iunctum est; & cum privatio hujus boni repraesentatur animae instar desectus ad eam pertinentis,. in illa Occitat Tristitiam. Exempli gratia, Odium quod nos alienat Scujusdam
malis moribus, nos simul ab eius conversatione removet , in qua alias
possemus reperire aliquod bonum, quo privari nos male habet. Et sic in aliis omnibus odiis observ possumus aliquam Tristitiae causam. ARTICU Lus CXLI.
De Cupiditate, Laeritia, o Tristria.
O Uod ad Cupiditatem,liquet eam cum procedit ex vera notitia maciam esse nequire, si modum non excedat,& ab eadem notitia dirigatur. Evidens quoque est Laetitiam non posse non bonam esse, & Tristitiam malam, respectu Fimae; quoniam in Tristitia consistit omnis incommoditas quam anima patituri malo, & in Laetitia omnis posses- soboisi quod ad ipsam pertinet: Ita ut, nisi corpus haberemus, a derem a cre, nos non posse nimis indulgere A mori & Laetitiae, vel nimis vitare odium & Tristitiam. Verum motus corporei qui hos Asse-- ctus
86쪽
SAci1NDλ. PAR s.ctus comitantur, possunt omnes nocere valetudini cum valde violenti
sunt, & contra ipsi utiles esse si moderati fuerint.
De Laetitia Amore, comparatu cum Tristita dr Odis. C Eteriim quandoquidem Odium &Tristitia debent rejici ab anima , etiam cum a vera notitia procedunt, debent igitur multo ni gis rejici cum ab aliqua salsa opinione proveniunt. Verum dubitari potest num Amor & Laetitia sint Assectus boni nec ne, cum ita malum habent fundamentum: mihique videtur, eas, ubi praecise tantum considerantur in se ipsis, respectu animae, posse dici quod, etsi Laetitia sit minus solida, & Amor minus utilis, quam ubi melius sundamentum habent, nihilominus tamen praeserri debeant Tristitiae Nodio male sun latis. Adeo ut in eventibus hujus vitae in quibus vitare nequimus periculum deceptionis, semper praestet inclinare versus Assectus qui tendunt ad bonum, quam versus eos qui respiciunt malum, etsi solius illius vitandi gratia id faciamus: Imo saepe salsa Laetitia, melior est Tristitia cujus causa vera est. Sed idem de Amore dicere non ausim res mi Odii. Cum enim odium justum est, nos selum removet a subjecto, quod continet malum, a quo separari, bonum est: at Amor qui injustus est nos jungit rebus quae nocere possunt, aut saltem quae non merentur adeo a nobis tantopere aestimari: qua ratione vilescimus de deprimi r. OARTI cu Lus CXLIII.
De iisdem assectibus quatenus referuntur ad Cupiditatem. OPortet vero exacte observare, id quod modo dixi de his quatuor
Assectibus, non habere locum nisi cum considerantur praecise in se ipsis, neque nos serunt ad ullam actionem.. Quatenus enim excitant in nobis cupiditatem, cujus interv ntu dirigunt nostros mores, cerium est omnes eos quorum causa salia est posse nocere, & contra omnes eos quorum causa justa est posse prodesse. Imo cum aequaliter malum ii iant fundamentum, Laetitiam ordinario nocentiorem esse Tristitia; quia haec ingenerans moderationem & metum , disponit quadantenus ad Prudentiam; illa vero imprudentes & temerarios efficit eos qui se illi permittunt.
87쪽
De Cupissitatibus quarum eventus nonnis a nobis pendet.
V Erum quia hae Passiones nos ad ullas actiones ferre nequeunt nisi per Cupiditatem quam excitant, illam ipsam Cupiditatem dirigere speciatim studendum est,& in eo consistit praecipua Ethicae utilitas.Prout
autem modo dixi eam semper bonam esse cum veram sequitur notitiam ;ita non potest non mala esse cum alicui errori innititur. Error autem, ut
mihi videtur, qui frequentius obtinet in Cupiditatibus, in eo situs est, quod non satis distinguantur res quae penitus a nobis pendent, ab aliis. Nam quoad res quae ex nobis solis pendent,id est ex nostro Liberis Arbitrio , lassicit scire, eas esse bonas, ut non possint nimis servide desider ri, eo quod sit virtutem sectari res bonas facere quae a nobis pendent, nec possit nimis servide Virtus desiderari: ut taceam quod, cum n pes sit non bene succedere, utpote a nobis selis dependens, quod ita appetimus , semper inde percipiamus omnem illam quam exspectabamus sati factio m. Sed vitium quod hic vulgo committitur non in eo consistit quod nimis, sta tantum in eo quod non satis appetatur. Summum vero contra id remedium est, liberare animum quia fieri potest ab omnibus aliis cupiditatibus minusutilibus; deinde anniti clare cognoscere & cum attentione confiderare bonitatem illius rei quae appetenda venit. - ΑRTicu Lus CXLV.
De iis quae nonnis ab aliis causis Ment: Et quid it Fortuna.
OUM ad ea quae nullo modo a nobis pendent, quantumvis bona
queant csse, nunquam servide appetenda suntinon selum quia pos
sunt non evenire, & ita nos eo magis cruciare quo vehementius ea comcupiverimus; verum praecipue quia occupando nostras c lationes,
abducunt studium nostrum i rebus aliis quarum acquisitio pendet a n bis. Sunt autem duo remedia generalia contra has vanas Cupiditates. Primum est Generositas, de Oa postea. Secundum est, quod saepe debemus residetere animum ad Providentiam divinam de cogitare im-lossibile esse aliquid evenire alio nilido quam ab aeterno dethminavitaec Providentia; ita ut sit instar sati vel immutabilis Necessitatis quae opponenda est Fortunae, ad eam subruendam, ut Chimaeram quae non aliunde quam ex errore intellectus nostri provenit. Nec enim qui qu μὲ
88쪽
s Ecu NDA PARS. Qquam appetere possumus nisi id aliquo modo possibile censeamus. . possumus existimare possibilia quae a nobis non pendent, nisi quatenui cogitamus ea a Fortuna pendere, id est quae judicamus evenire pos. se, & similia alias contigisse. Illa autem opinio non aliunde provenit
quam ex eo quod non novimus omnes causas, quae ad singulos effectus concurrunt. Cum enim non succedit res quam censuimus pendere a se
tuna, indicio id est quandam ex causis necessariis ad c producendam desecisse, S: per consequens eam suisse ab lute impossibilem; ac n quam similem accidisse, id est ad cuius productionem similis causa desuerit: adeo ut nisi id antea ignorassemus, nunquam eam existimasse, mus possitissem, nec per consequens eam appetivissemus. ARTICU Lus CXLVI.
De iis nobis cst pendent. R Ricienda igitur penitus est vulgaris opinio, extra nos dari Fortunam , quae essiciat ut res consimant vel non contingant ut ei lubet,& sciendum omnia dirigi a Providentia divina, cujus decretum aere num, adeo infallibile & immutabile est, ut exceptis iis quae idem Decretum voluit pendae ex nostro Arbitrio, c tare oporteat re ectu nostri nihil evenire quod necessarium non sit, di qua lantenus fatale; adeo ut absque errore cupere non possimus ut aliter eveniat. Sed quia major pars cupiditatum nostrarum su extendit ad res quae totae nobis
non pendent, nec totae ab aliis, debemus exacte distinguere in illis id quod nonnisi a nobis pendet, ut ad id situm nostram cupiditatem protendamus. Et quoad residuum, etsi eius successum censere debeamus s . talem & immutabilem, ne circa illud se occurit nostra cupiditas, comsiderandae tamen sudi rationes ex quibus plus vel minus sperari possit ut inserviant dirigendis nostris actionibus : Nam exempli oratia, si ii
bis quid sit alicubi negotii, quo queamus per duas diveita vias per v
iure, quarum una soleat multo tutior altera haberi, etsi sorte decretum Providentiae si, ut si eam viam sequamur quam tutiorem arbitramur, insallibiliter m latrones incidamus, omni periculo per aliam destincturi, non ideo debemus nos indisserenter ad alterutram eligendum habere, vel acquiescere in fatali immutabilitate hujus decreti; ratio exigit ut eligamus viam quae tutior esse selet; & cupiditas ra in eo debet expleri cum eam sequuti sierimus, quicquid inde mali nobis obvenerit; quia cum hoc malum fuerit respectu nos 1 inevib
89쪽
inevitabile, nulla subsuit causa exoptandi ut ab illo eximeremur, lummodo id faciendi quod optimum intellectus noster potuit cogit scere, ut suppono nos fecisse. Et sene cum ita nos exercemus in distii Gone sati a fortuna, assuescimus facile in dirigendis nostris cupiditatiabus tali modo, ut quoniam eorum impletio nonnisi a nobis pendet, sei per nobis plenam satisfactionem dare possint. ARTICU Lus CXL VII. De Commoti Im infernis Animae.
HIc adhuc unicam considerationem adjiciam, quam ibi multum inservire videtur ad impediendum quo minus aliquid ab A Fiatibus nostris incommodi patiamur; scilicet nostrum bonum & malum pei dere praecipue a commotionibus internis, quae in anima nonnisi ab ipsa anima excitantumin quibus disserunt ab his Palsionibus quae semper pei
. dent a quodam motu spirituum. Quamvis autem hae commotiones animae saepe iungantur Passionibus quibus similes sunt, saepe etiam possiluit reperiri cum aliis, imo nasci ex plane contrariis. Exempli gratia, cum maritus desset uxorem suam mortuam, quam ut quana uest) aegre videret restitutam vitae, potest seri ut ejus cor ea Tristitia contrahatur quam apparatus exequiarum Sc absentia persenae cujus conversationi assuetus erat in ipso excitant. Quin fieri potest ut reliquis quidam A- 'moris vel Commiserationis ejus imaginationi obversantes eliciant ex ipsius octilis oras lachrymas; quamvis nihilominus sentiat Laetitiam o cultam in animo, cujus commotio tantum virium habet, ut Tristitia &Iachrymae quae eam comitantur nihil ex ejus viribus imminuere possint.
Et cum lcgimus tragicos aut inusitatos casus, vel cum eos repraesentari
videmus in Theatro, id ipsum in nobis quandoque excitat Tristitiam,
quandoque Laetitiam, aut Amorem, aut Odiunt', & in genere omnes
Affectus, prout diversa objecta se nostrae imaginationi osserunt , sed insuper clanculum gaudemus quod eos in nobis excitari sentiamus: Estque haec ipsa voluptas Laetitia intellectualis, quae aeque facile ex Tristitia oriri s est ac ex caeteris omnibus Assectibus. ARTICU Lus CXLVIII. Exercitium virtutis summum esse remessium contra Pagiones. Omniam autem lix internae commotiones nos propius tangunt, &per consequens amplius in nos possunt quam A ffectus quibus dinserunt, ,
90쪽
TERTIA PAR . 67serunt, quique cum illis reperiuntur, certum est omnes tumultus qui aliunde veniunt nullam vim habere nocendi animae nostrae, modo satissem r habeat apud se unde contenta sit,sed potius augere eius Laetitiam, eo quod Oservans se ab illis laedi non posse, id ei ad suam persectionem cognoscendam inserviat. Ut autem amma nostra ita contenta sit, nihil aliud debet quam virtutem exacte sectari. Qiticunque enim ita vixit ut conscientia sua exprobrare ei nequeat ipsum unquam n glexisse ea facere quae meliora esse judicavit, quod hic voco secitari virtutem inde percipit satisfaction an, quae tam potens est ad eum selicem reddendusa, ut violentiores motus Affectuum nunquam sat habeant virium ad turbandam tranquillitatem animae ipsius.
. De Passionibus Particularibus.
De Existimatione o Desse .Xplicatis sex primitivis Asiectibus, qui se habent instar generum quorum cieteri sunt species, hic succincte observabo quid inst singulare in unoquoque istorum, servato eo ordine iuxta quem eos supra enum ravi. Duo primi sunt Existinia:io de Dellectus. Nam etsi haec nomina ordinario sbias notent opiniones, quae citra Passionem habentur de uniuscujusque rei pretio , attamen quia saepe ex his opinionibus nascitiatur Asse stus quibus nomina specialia indita non fuere, haec ipsa illis attribui posse videntur. Existimatio vero quatenus Passio, est inclinatio animae ad sibi repraesentandum valorem rei aestimatae, quae inclinatio producitur a motu speciali spirituum,ita deductorum in cerebrum ut in eo confirment impressiones quae huic rei inserviunt. Ut E contrario, Despectiu est inclinatio quam antima habet ad considerandam vilitatem aut tenuitatem ejus quia conte