장음표시 사용
271쪽
habere, atque procreationem ad illud referri. Vnde si res, quae arte fiunt, natura essicerentur, non aliter sane fierent, quam manus ab arte. Fine igitur proposito, nec temere, aut casa. Quar item natura procreantur principium aliquod abca accipiunt,a quo in eis insito continenter mouentur,quoad finem attingant, ipsi naturae propositum, qui est persecta rei illius natura. Quod cum in omnibus, quae natura gignuntur nisi quid impediat 9 cernatur , temeritati, aut casui ascribi profecto non debent. Perspicuum praeterea est, bestias natura duci,idque, quod agunt, naturaliter, non ex consilio, agere; Eae igitur finem propositum in actionibus habent, ad quem actiones omnes ratione quadam admiranda referunt,ut quosdam inquiat Aristoteles dubitasse, utrum mente agerent, an alio quodam principio. Atque si consilio quodam, aut ratione eas duci quispiam putet, quaquam id falsum videtur, cum eadem eodemque modo semper agant, is stirpes inspiciat, nec mentis, au t rationis ullius participes, quarum natura finem propositum in actionibus habere, & ad illum omnia referre, nec temere agere, id imdicat, quod frondes tegendis fructibus procreet, item radices intra terram, non supra eam expansas, quo alimentum possint attrahere. FIis igitui & alijs huius genetis compluribus intelligi potest
naturam casti, aut temere non agere, sed finem
aliquem sibi semper proponeres, & ad eum procreationem, actionemque o nem referre.
272쪽
mema oom caseu , ct inordinate Natus agere interdam νί-
Ed sunt nonnullasquae fortuito, c casu,atq; etiam inordinate 4 natura sieri videntur . Ac primum quidem monstra, quae cum nullum habeant usima es naturδ Cissei proposito mo recte assirm uerit. Cur enim istus
bicipitis statim morituri procreationem simbi natura proponeret ' Deinde ea,quae in sublimi fiunt pluuia,gsando,nix, faces ignitae, aliaque eius generis,in quibus inconstantiam magnam,ac varietatem,ac nullum propemodum finem,ut Ariltoteles quoque consensit, spectamus. Quin ει tritici, ad aliarum, quae sotuntur, vi pluuiae cadentia putredo, & reium eis similium pro eatio, casui cuidam tribuenda videtur. Sed quod ad monstra attinet, dicendum est,naturae illa quidem proposita non esse, nec in eam, ut ef- scientem causam nisi ex accidenti este reterenda, Ducibua autem modis procreantur, aut vi interuδ aliqud, qua natui tui perfecto & naturali procreando, &ipsitia naturae actioni accipiendae inepta est idque dupliciter, ut quod valentiori, quam natura sit agens, virtute sit praedita, aut quod maior minorve eius sit moles,quam rei,quae ad gignendum proposita est sit satis. Hinc non quem uis sanguinem menstruumniaris genitura immutat, aut quouis tempore istum ex ea progignit. Qui autem procreantur istus non omnes ijs, quae a natura constitutae sunt,partibus, sed maioribus in te dum,aut pluribus,interdum minoribus,aut paucioribus gignuntur. Quorum etiam aliqui aut alimenti inopia, aut e trinseci alicuius occursu, antequam persectionem nacti sint, in lucem eduntur. His igitur modis naturam sine proposito impediri contingit, quod cum fit, casu eam & fortuito age. zς videtur.siquidem illa,quae in lucem eduntur, ei proposita I non
273쪽
non sint, sed casu illa non agit, ut quar finem aliquem sibi proposuerit,casse autem illa fiunt,ob eas, quae dictae sunt causaS.. Itaque in operibus naturae casus, ac temeritas inest, sed non qua ex parte eius sunt opera,verum materiae, aut virtutis exterioris naturae actionem impedientis ratione. Quomodo &ars,seu artifex ali cuius gratia agit, tametsi interdupropositum finem no assequatur, veluti medicus sanitatem habet propositam,& ei us gratia aegrotum purgat,cum tamenec recte eum purgari, nec sanitatem consequi contingat.
Itaque ut medicus casu potionem dedisse non dicitur, etsi a
scopo aberrat, ita nec natura, cum monstra procreantur .
Monstrorum igitur Empedocles partuum ortus quamquam concedatur,non tollit,quominus natura alicuius gratia semper agat,finemque propositum habeat. Non enim eos casu, ac temere natura genuit,si geniti fuerunt, sed cum homine, aut bouem procreare instituisset,principio aliquo labefactaro, seu materia, seu etiam natura impedita,ortus eiusmodi ad persectionem duci non potuit, eorumque vice, monstra
illa in Iucem sunt edita Sed edi illa non potuisse in naturali
Auscultatione Aristoteles demonstrat. ae autem de rebus in sublimi genitis obiecta sunt, illa quidem potius temere, ac fortuito videntur a natura procreari. Quoniam tamen proxima eorum ausa coelum est, quod ordine constantissimo,ad rerum sublunarium ortus faciendos perpetuo cietur, non efficienti illorum causis, sed materiae, e qua fiunt,inconstantia eorum omnis & varietas, atque temeritas est adscri.
benda ut necessario potius fieri, idque materiae necessitate, quam ob aliquem finem dici possunt. Materia enim, e qua fiunt, aetioni coeli sit biecta est, ideoque illo alias ob causas
agitato,necessario procreantur.Ea autem cum ijsdem annorum temporibus non eadem semper sit, nec eodem alleota modo, nunc copiosior, nunc parcior, modo calidior, & rarior, modo frigidior & densior,aliter & aliter agentis causisericientiam accipit. Vnde effectuum illorum magna varie ras prodit. Nec vero putandum est figurarum varietatem, veluti.
274쪽
veluti trabes, capiat,& eius generis alia,quae aut in nubibus, aut in superiori aeris parte spectantur,aliter quam casse quodam excitari,seu ob diuersam materiae actetionem,seu etiaob ea, quus extrinsecus accidunt,ut ventus, calor, frigus, lumen,& reliqua huius generis. Ab operibus igitur naturae casum,ac temeritatem omnem non reijcimus, sed naturam ipsam casu, aut temere aliquid moliri, ac gignere negamus . amquam in his,quae molitu praeter ea , quae proposuid , aliqua eueniant. sunt vero & aliqua, quae cum nullum fine , aut usium per se habeant, naturae quidem per se, & primo proposita non sunt, sed tamen res ei propositas neces ario consequuntur. Cuius generis sunt, animantium excremen ta, aluui presertim & vescae,quae alicuius gratia effici, & n
turae propossita esse, quamquam nemo statuit, necessaria:t men omnes concedunt,& alimentum,seu nutricationem necessario consequuntur. Quocirca vi rem breuiter concludamus, statui id potest, quod in tertio de Anima Aristoteles tradidit,quae natura constant, ac gignuntur, alicuius rei gratia constare, aut certe eorum esse casus , quae ob aliquem si
uomodo naIura alicuius gratia agat ummoque ordine,cum mentis, ac rationis sit expers. Cap. XII.
Τ vero & aliud quoque est, quod magnam in se dissicultatem habet, ac his, quae de fine
ipsi naturae proposito adeoq; miranda eius& artificiosa agendi ratione definiuimus, aduersatur. Atque id quidem eis ipsius naturae inscitia,&rationis,consilij, atque deliberationis vacuitas, quandoquidem naturam vim quadam esse ratione carentem, nec consilio, aut deliberatione utentem,quae t n corporibus motus necessario cieat, cum Aristo tele putamus. Quod si ita habet,nec finem aliquem praesertatim optimum sibi proponere, nec media, quae ad illum per R. a ducant,
275쪽
ducam,persequi, &in opus educere maximo potissiritim artificio,atque ordine, qui ei tribuitur poterit. Vnde in eam senten clam aliquos ductos Aristoteles tradit, Ut finem nubium in agendo sibi naturam proponere, nec rei alicuius gratia agere, sed lamateriar necessitate Omnia, quae natura
constant, fieri arbitrarentur. Quin & frastra agere dicetur. Nam quod non frustra agat, ideo non est, sapiens ut sit, sapiens autem frustra non agit, & fine ad agendum mouetur. Quod autem frustra est, perinde est,ac si non esset, ita ut ni ouendi vim proprie non habeat. Sed hanc disti cultate iii Aristoteles partim sustulit, necessiarium esse negans; si quid gratia alicuius agat, id consilio, ac deliberatione in agendo uti Nam & artein alicuius rei gratia ager ton fortujto & casu, quae tamen ars deliberatione nulla, aut consilio in agendo
utatur, quod eo argumento confirmauit: quia si indigno e struendarum nauium ars esset, eadem ratione, & via ad n
ues fabricandas ingrederetur, qua nuc in operibus suis procreandis natura ingreditur. Ut igitur natura non deliberat, ne illam quidem deliberare, &ut ars quamquam non deliberet, agit tamen alicuius gratia, sic naturam praeter cons Llium & deliberationem finem sibi proponere. Non enim aΓ-tem & naturam inter se differre, quod illa deliberatione &consillio agat, inemque aliquem sibi proponat, iis c minime: Sed quod ars extra id sit, quod facit, natura, intra ed ne
Xemplum eX arte navium exstruendarum ad naturae vim eXprimendam accommodatum non videretur, quia extra lignum siti posita , accommodatius peti jt ex medico qui si aegrotet, medendi facultate,quam in se habet, sibi ipsi medetur. In hoc enim naturae effigiem, Iac ii inlitudinςm ait consp ici,quandoquidem ars illa in eo,ut natura quaedam, insit, quamquam ex accidenti, quatenus est aeger . Ita igitur Aria, toteles difficultatem tollere conatur. 1ed maiorem vid tur nobis obiecisse, de arte videlicet L quam consultare nega ac deliberare, cum tamen nulla ars sere sit, quae fine sibi proposito, non consulat, quibus is med ijs attingatur, Naq;
276쪽
& medicus inquirit quid aegroto magis expediat, venae se ctio,an purgatio,& si purgatio, quo purgationis genere ut dum,quo tempore,qua hora, quatenus oporteat purgare, di militiae prauectus, consilio ac prudentia decernit, utrum celeritate,an cunctatione agendum,utrum certandum an in castris suis absque pugna consistendum, & huius generis alia,quae nisi ingenio,ac consilio cognoueritiaepe eum periticlitari necesse sit. Quin & artem habitum esse ratione esti- cientem in his, quae ali ter se habent Aristoteles definiuit , ut ratione illam uti eius sententia,in telligatur. Ac quamquam
artem nec consulere, nec deliberare concedatur, mente tamen, ac ratione quoniam utitur, minus emcax Aristotelis respopsio videbitur .Cum enim mente,ac ratione utatur alicuius gratia agere potest, quod natura,quia mentis,& rationis expers est,non poterit. EXemplum itaque ex arte sumptum, non efficere videtur, ut alicuius gratia natura agat, finemq;
aliquem adtionum suarum sibi proponat. Ad has difficultates,qus ex Aristotelis responsione nobis obiectae sunt,tollendas, illud in primis comonefacimus,quod in commentaru
.etiam nostris tradidimus,Aristotelis hoc de artibus non consultantibus,dogma de exquisitis accipiendum este,certo pret ceptorum numero constantibus Cuiusmodi est Grammatitica,cuius se ni certa scribendi praecepta,a quibus Grammaticus non discedit, nec quemadmodum siripturus fit secum deliberet. Quae autem in coniectura sunt posita, consilio utuntur,& deliberatione, cuiusmodi est medica, & nautica, quae tamen nec de generalibus praeceptis consultant, ut medica de eo,contraria contrarijs curanda esse,sed de particularibus,& proprijs, quae illis continentur. Haec Aristotelis& in tertio Ethicorum ad Nicomachum sententia. In e
qui sitis enim ait &su scientibus scientijs consilium non est, ut in litteris scribendis nulla nobis quemadmodum scribendum sit dubitatio occurrit. lnijs vero quae nostra operaefici solent, nec semper eodem modo eueniunt consuli
mus,ut de rebus ad medicinam spectantibus,de pecuniarijs,
277쪽
de navalibus magis, quam de gymnasticis, quo scilicet minus illarum ratio certa est, &de reliquis similiter, magis autem & in artibus, quam in scient ijs 4 si quidem in his magis dubitamus. Sic patet quemadmodum in artem consilium
cadere partim neget Aristoteles, partim concedat. Atque hoc quidem satis est, ad eius responsionis ellica citatem . bed sunt, qui Platonis authoritate dueti, nullam artem esse putent, quae consilio aliquo non utatur, nullam etenim este, cuius subiectum usque adeo certum sit,ut nihil in ea anceps, ac dubium habeatur, nec Aristotelem hac re a Platone dissentire, sed quod ab eo dictum est, artem consilio non uti, ita intelligendum, quasi minus uti consilio dixisset, minus enim in consilium ea cadere , quae siue natura sua, siue usu certiora habeantur. At hoc Ailitotelis verbis vim inferre est, cum potissimum alibi aperiat quas nam in artes consilium cadat,& in quas non cadat. Atque si ars omnis consilio aliquo utatur, cum naturae nuhum sit consilium, nulla deliberatio,accommodata earum similitudo non erir, nec quia ars alicuius gratia agat, naturam quoque ira agere colligi poterit. Ita quod vult Aristoteles haudquaquam obtinebit. Non omnem igitur consilio, ac deliberatione artem ag re ut Besarion censet Aristoteles voluit. Qua' autem Tr pezuntius de hac scripsit, ab ipso Besiario ne i ecte reprehenia sunt. Ait enim Aristotelem cum naturam ostendere vellet non consultare, quamuis alicuius gratia agat, ne cui te indocto mirum videretur, alicuius causa id agere, quod non coni ultat, accepisse artem non consultare, non tamen id simpliciter accepisse quippe, qui nouerat eam consul P. r rem videlicet etiam caeco manifestam, ex hypothesi autem accepisse, quod si in ligno videlicet esset, non consultaret, ex quo sequatur, cum in ligno non sit, consultare. Sed haec inania videntur, & recte cui diximus) a Bessarione retulata.
Si eni in nouerat Aristoteles artem consultare, cur non consultare sumit, ut inde monstret, alicuiuS gratia agere natu
278쪽
dem pIane modo eam adturam, quo naturam agere vid mus. Quas diceret, hoc tantum discrimen inter eas esse, quod ars extra sit, natura intra . Consentire autem quod neutra deliberat,&utraque tamen alicuius gratia agit. Sed
de his Binarion copiose disseruit, quae quoniam ad institu-
tu ta I nostrum non magnopere pertinent, siquidem nunc a tis escientiam explicare non instituimus , ni si quatenus ad Aristotelis rationem explanandam pertineret, praeter mi tentur. Illud vero doceamus, quemadmodum ratio illa, seu vel ius responsio fit mitatem habeat, cum ars et si non consulit, neque deliberat, mente tamen utatur, siquidem habitus est vera ratione ut diximus essiciens, natura vero mentis, Sintelligentiae expers, nulla utens ratione, Ut magnum adhuc inter artem, & naturam discrimen maneat, quo fieri possit, ut alicuius gratia ars agat, natura non agat. Dicenduitaque res Gnsionis eius eis cacitatem in eo esse positam
quod illi, quorum sententiam arguebat, nihil alicuius gratia agere ce exene, quod confiiij, & deliberationis particeps non esset. Mentisque & rationis menti Mnem nullam face, rent. Quod si id sumpstulent, nihil alicuius gratia agere ratione, & taenion praeditum, simile ex alte, quaeratione utitur, sitiraptum, eorum rationem non siistulisset. Sed quaquam eorum ratio sublata est, dissicultas tamen ipsa per se
remanet, quonam modo, quod rationis&sensius expers est,
qualis est natura, finem sibi cuius gratia agat, positi proponere, actionesque omnes ad eum dirigere. An vero dici id pote si naturalium agentium, quar naturaliter agunt, hanc esse conditionem, ut quamquam finis gratia agant , hocque nomine cum ex consilio & mente agentibus conueniant, finem tamen litum non ut illa cognitum habeant, sed naturali quodam impetu ad eum ferantur. Ita appetitionis dupleκ genus ponitur, unum quod cognitionem consequitur, ait rum naturale, nulli cognitioni adiunctum. Quo senere appetendi materia formam ivt Demina marem, turpe pulit, ru*ppulere dicitur, nec alio grauia inferum locum, leuia supe-R rum.
279쪽
rum, Ut igitur finis,ac perseetionis appetitio absque cognitione esse potest, impetus videlicet ille, ac propensio naturalis, ita eius finis gratia aliquid moliri, quamquam agnitus agenti non sit, impedire nihil videtur. Poterit igitur natura ex sibi insita propensione ob finem aliquem sibi non
cognitum agere, atque ad eum actiones omnes suas, atque
Cpera referre. Sed illud quoque dici potest, naturam rationis quidem eXpertem esse, ac finem, ob quem agit,ignorare, sed a vi superiori, hoc est, mente suprema, quae Uniuerso insidet, resque omnes moderatur pendere, ac regi, mentemque illam ab omni aeternitate singulis naturis fines constituisse , quorum gratia acquirent quicquid moli uritur . Itaque eas motus suos , quibus ad fines constitutos proficiscuntur, ciere, ab ipsa mente , quae coelum perpetuo conuertit,agitatas. Quae si ab illa ut principe & sumina causa non moueremur,nullius omnino motionis principium essent,&causa . Atque haec quidem alias, cum de Dei in rebus naturae procreandis eisicientia agetur, paulo latius e plicabitur. Nam Aristoteli cum sortasse videri non possit, cuillae naturarum singularum cognitionem menti stupremae negare videatur. At i, liaec quidem satis de Naturae essicietia. iuram ut diuinam e e Aris telis negauerit, daemoniamque
Vm autem haec ita se habeant,admirandum nemini videri debet,naturam diuinam esse in libro de Diuinatione per somnium Aristotelem negasse. Quamquam illud non satis intelligi videtur,quod cum diuinam negasset,daemoniam vocavit. Porro diuinam recte, ac ratione negatam eo dici potest, quod nec rationis nec intelligentiae particeps sit,quae una in his caducis diuinitatis pal ticeps,uidetur, diuinique nuncupatione digna. Nullum namquc aliam animae facultatem praeter mentem diui
280쪽
nam Aristoteles appellat. Ea enim caeteris mentibus diuinis assinitate iuncta est, ac eandem fere cum illis obtinet naturam. Diuina item ea proprie nuncupantur, quae exter 'na sunt nec interitum ullum patiuntur, utpote ad Dei aeternitatem propius accedentia. Natura autem eorum proprie est, quae oriuntur,& intereunt, quorum nasci, unde ipsa ducta est,proprium est. Ita coelestia corpora diuina nuncupantu i , nempe sempi terna, & Omnis mutationis expertia. Quae naturalia eo duntaxat nomine sunt, quod moueantur,motusque principium intra se habeant,quamquam modo a cae teris naturalibus diuerso. Quatenus autem natura proprie dicitur,ac ad nascentia attinet,in naturalibus minime numerantur . Dequare antea dictu in est. Natura igitur diuina
non est,tametsi Dei veluti ministra, qus in rebus generandis vltimum ericientiae locum accepit, a Deo ipso ad res generandas directa. Hinc somnia, quae naturaliter homini contingunt, utpote ei nonnunquam cum brutis communia, diuina non esse, nec a Deo mitti in libro de Diuinatione per somnum , id quod nunc explicatur traditum est Aristoteles
docuit. Sed cum haec , quam attulimus, causa idonea est αpossit, cur diuinam naturam eisse Aristoteles negauit, videndum, quomodo eam daemoniam esse, quomodo &somnia, de quibus agebat,voluerit. Nam hoc dubitationem magna in se habet, cum daemonas nullos Aristoteles statuerit, quorum essentiam & conditionem natura participans, ita sit vocata . Interpres Graecus, quod rei huius causam forte ignoraret, locum hunc absque ulla explanatione przeterivit. Leonicus tres causas attulit,uel quia Deorum instrumentum, &veluti ministra quaedam, quae daemonum conditio est,natura sit, vel quia quod proxime aliquibus videtur praeesse, quomodo naturalibus rebus natura, daemonem philoiophi vocavere. Vel quia id, quod similitudine quadam ad immonum genus, mirabiliores quasdam & supra hominem