M. Tullii Ciceronis Cato Maior Siue de senectute liber : Paradoxa eiusdem

41쪽

M. T. CICERO Nis dola censes S t cir ineu itis adolescentiae, nu ea Aetas me iam constans requirit eius, quae dicitur media fS tellum buim aetatis, ne ea quidem in senectute quae r tur. Stist autem extrema quaedam studia felic-ctutis. Ergo ut superiorum aetatum studia occidi eetiam, sic occidunt etiam benectutis. Quod clim euenit,satietas uitae, tempus muturu mortis abfert. Equidem non uideo cur quid ipsie sientiam de mor-tri,non audeam dicere uobis, qi bd eo meliu3 cerne si re mihi uideor, quod ad eum propius assum . Ego vestros patres P. Scipio, si s C. Laeli uiros cluiri fimos, mihi jumici imos uiuere arbitror, o ea quidem uita,quae .lsola uita nominanda. Na nidum fumuι in his inclusi copagibus corporis, munere qtss'dcim 1 secessitatis, er graui opere perfusgimur. E lienis uni nivi coelestis ex alti fimo domicilio depres . L ,π q si demersius in terram, locum diuinae nusti inii, is iΠrα aeternitati . contrarium. Sed credo deos incomorialis mortutes sparsisse animos in corpora humana, ut a liuitii, 4sζη ,qui terrini tueretur,qui j coelestium ordinenina inlusus contemplanses, imitarentur eum,uitae modo atquem constantia. Mec me solis ratio ac dilutatio ἶmpit in Pythago ita cred rem,sicd nobilitus etiam sumitiori ras dc Py philosophori autoritas. Audiebam Olbugooth dorici es dithagoricos, molus penὰ nostros, qκi csent

' aiulici philosophi quondam nominati, nunquom

dubio

42쪽

cITO MAIOR.dissitas , quin ex uniuersa mense diuina delibi tos ramos haberemss. De a tonstrabitur mihi prs tu iuri'. tered quid Socrates supremo uitae die, de immortu magna

litate unimorum diseruisset, is qui sapie usi Litu . '

mus ordculo Apollinis iudicatus. Quid incitus sic mihi persiuasit, sic stimio, enm tanta celeritu ani' morum sit, tanta memoria praeteritoris, faturo rim prudentia, tot artes, tantae sciensiae, tot uiuen Animore

is, no pose ea naturum, quae res eu cons et, esse litas mortale. clinas animu3 siemper agitetur, tiro prin

cipiti motuη habeat, quia i est mouet, nec fine qui de habitura esse motus, quia tu qua se in it relicturus. et cum simplex animi natura esset, neq; haberet in se quicquam admixtum d par fui atque disimi te, non posse eam diuidi. Quod si non posit, non posse interire : magnos esse argumen o, homines scire pleras antequam nati sint,quod iam pueri cudi tes difficiles discancita celeriter res lanumerabiles arripiunt, ut e s non tum primum accipere uidea Mur, sed reminisci recordari. Haec Platonis sunt fere. Apud a enophonte autem mortes c rus ydrb sy

iiij, me cum uobis discessero, nu quam aut nul llim M I. se Wo fore: nec enim dum eram vobiscum, animum meum n optio uidebatis, sed cum esem in hoc corpore, ex bis tem. rcsisis pu gerebam, intelligcbutis . Eundem

43쪽

Nota.

Nihil a ammorti simile qua se

M. T. CICERONI sigitur esse, creditote etiam si nullos uidebitis. Nee

uero clarorum virorum post mortem bonores permanerent, si nihil eorum ipsortire animi efficerent, quo diutius memoriam sui teneremin. Mihi quisdem ii quam per uaderi potuit, animos, dum in corporibus esse vi mortalibu3 uiuere, cum exisse ieex his, emori: Nec uero lum animum csse insipiens tem, cum ex insipiensi corpore erasisset: sed cum omni admixione corporis liberatus, purus, a integer esse coepisset, tum cse sapientem . Atque etiam cum hominis nutura morte dissoluitur, caeterari reruis peficium eri, quo quaeq; discedunt. Abeue enim omnia unde orta silini: Animu3 cute solus nec cum aden, nec cum dsedit uppuret. Ium uero uiodetis nihil morti esse tam simile quam somniuAtqui dormientium animi maxime declarunt diuinitatem suam: multa enim cum remisit cir liberi sinit, futu ru prospici t. Ex quo intelligitur, quales futuri sint, cum se plane corporis vinculis relaxaverint.

Quare si haec ita sint, sic me colite ut deis. Sin una

interiturus est animus cu corpore, vos tamen deos ueretes, qui hunc omnem pulchritudine tuentur Cyregii memoria nostri pie inuiolutes seruabitis. CIrus quide luc moriens Nos splacet) nostru uideamus: nemo unquam mihi Scipio per uadcbit, uni pa trem tum Pilulam, dgt dilos duos, Pallium er

44쪽

CAT MAIOR. Aphricdum aut Apbricam ratrem, aut patruum. aut multos prae lautes uiros, qu's enu merare neΦcelbe non eri, tunsa esse constος, quae ad polliritu tis memoriam pertinerent,nisi ramo cernerent posssteritatem, ad se pertinere posse. An censis ut de meipso aliquid more fenum glorier) me tunsos Iubores di urnos nocturnoss, donat millitas *βeptu ε

essem termina turreues Nonne melius uncto siuisci oφciosam aetatem, er quietam sine ullo labore cir constentione traduci res Sod nescio quomodo animuη eo

rigens se pol eritate semper ita prospicicbat, qu si

cum exces Jete i ita, tum dentque uicturus s et. 3od quidem ni ita se haberet, ut ultimi immorta Ies cstent, haud optimi cuiusq; animus maxime ad immortalem gloriam niteretur. Quid quod si ptent fimus qui ' aequi βλο animo moritvrsultissimu3 iniciu Sinios Noue vobis utiletur animus is, cui iniq

plu3 ceruat, longius, uidere te ad meliora protris ferunt . in

cisiis ste autem cutim obtusior sit acies, non uidere' ue Equidem Oror Ibidio putres uictros quoi eo. 'μ' iii tui er d/lexu uidedi. Neq; eos uer) , tum couenire 'AI, assi Φ dueo, quos ipse cogimui, cd Illos etiam, de quibus . Lauren. audiui cir legi, ipsie conscripsi. Quo quidem me rius valla prosiciscente, haud sane quis facile retraxerit, ne i 1 Iici se, Me tanqua pila retorserit. Quod si quis devi mihi stii habeo l. r. st opinor

45쪽

minus re cte. Qua quam illa Iectionem secutus siteti 1 Theodorus Ga za. ASProuerbi tim: Sicut xit Cato, ut frustra se natu noeκ istimet. Comorandi non habitandi di

uersorium habemus.

M. T. . CICERONI sidetiatur,ut ex hac aetate repuerascamo' in edilhragium, ualde recusem, nec vero uelim quasi decursso sipacis d calce ad c/rceres reuocari. Quid enim habet ιιitu commodis qVid non potiu laboris sed lis bent sane,habet certe tamen aut satietatem, aut modum : Non libet enim mihi deplorare uitum, quod multi, Cr hi docti saepe fecerint. Nec me uixspe poenitet,quoniam ita uixi,ut justra me nutum non exs

istiseni. Et ex uita illa discedo inquam ex hostitio,

non tanquam ex domo. Commorandi enim natura

diuersoriis nobis non habitundi dedit. O praeclusrum diem, cum ad illud animorum concilium coeotumq; prosic scar, cir cum ex hac turba et collisione discedam: proficiscar enhn non ad eos folim uis ros, de quibus ante dixi, sed etiam dd Catonem mei ,

quo nenio uir melior natus ect, nemo pietate praeo tunsior, cuius me corpus crematim est, quod contru decuit ab illo meum. Animus uero non me deses

rens, sed respectans, in ea profecto lacu disce liquo mihi ipse cernebat se urariendi . Quem ego meum casis fortiter ferre ui ivi sis: non quod es quo animo ferrem, sed me ipse consolabar, exilli mans non longiviqum inter nos digress di' cessum fore. Hu mihi rebus Scipio id enim te cim Liuio admirari solere dixisti; leuis ent senectus, nec foliis non mole id, sed etiήm iucunda. Quod

46쪽

si in hoc erro, quod animos hominum immortales esse credam, libenter erro, nec mihi hunc errorem quo delector, dum uiuo, extorqueri uolo: sin morin

tuus ut quidam minuti philosophi cense u) nihil sic i

tiam, non uereor ne hunc errorem meum mortui

rhilosiophi irrideant, qu)d si non sinus immortales

futuri, tamen extingui homitii suo tempore optabis te est. Num habet natura, ut aliarum omnium reriefic uiuendi modum. Senectus autem paractio aetatista, tanquam fabulae, cuius defatigationem fugere debemus, praesertim udi cts fati tute. Habui haede benectute, quae dicerem, ad qtain utinam peritentatis, ut es, quae ex me audistis, re experti probari pos sitis a M. T. CICERONI s

de Senectute

libri PINI S.

senecturperactio aetatis.

47쪽

ANNOTATIONES

in Catonem inalbre in . . N multis codicibus deprauater seriptiti erat praemii pro precii. In eodem cal mil ne uidetur elidendum si inde primeris. Est autem uersus imperiemis.l a Haud inagna cum re . Sic fere deprauatum in Omnibus libris,cii legendii sit eκ emendatisrinus exemplaribus, simul cla ex translatione Theodori Gazae haud magna in re. Sentit autem hominem tenuem ita 8c Horatius. Er in te nitare. Theodorus uertit e Lπὶ πράγμ οπι ρυ πάνυ μεγαλω*μ

π ων γε μὴρ π ωι ω Mi. 4M n quam inihi non saetis liquet. an Theodorus Ciceronis sententiam uel perceperat, uel expresseri r . Ρrtinum enim Graecis πραγμα pro facultatibus positum nusqtiam reperi dust in os potius opinor, unisbi. aut tu M. . Deinde uidet ut G.iza sens ste . quod Ennius haec dixerit ad amicum in negocio non ad modili ard io. Alioqui addidisset articu tu Grae

3 Quibus me ipsum. Novit sermon is genus. Neq; e Di in hoc sentit se suspicari iuuenes ij me rebus como uera, quibus suspicatur se ipsum comoueri. Quis enim

suspicatur de se ipso 4 Et si te quidem Quod hie ab m Iute subiicit. N si

id usitatius est in quanquam , neq; tamen verebi inurimitari Cicerranem. s Adepram. Diκit passitie, qd tame inuetu iarius est. 6 Tan ruam deum sequii vir. Allusit ad protierbium ετro. χεο. unde ζε in celdicu tur qui nature repugnat. γ Quasi uictum re caducum. γ Sic habetur in plerii vicodicibus. Iegendum autem uietum arque caducum. Nam naccidum ii igore carens uietum dicitur.3 Speramus quidem senes fieri. γ Notium est spera Minus fieri.

Propter opes ta copias. γ Nouum est copias usur Pari

48쪽

pari. non pro exercitu, sed pro dium s. Io Constat hunc Iocum deprauate legi in omnibus ut Igatis exempIaribus, excepta pro Nima editione, quam multo castigatiorem debemus eruditissinio ui ro Baptistς Egnatro. At ut ille Iegit. ita uertit Theodorus Gaza r ολε αρεὶ ἰγω δερ; ριγ x-ανἰYὐχμ-

ii Qui tarentum recepit. Recepit, qui promittite Recepit se qui redit unde uenerat. Recipi licui reddi t ur aliquid. Recipit urbem, qui recuperat. ir Ad capuam. Nomini urbis addidit praepositis,in

nem.

3 QE pro Rei publicae salute fierent. Est ab Hectoris a poplithegmate profectum : Eis εἰωνὶ, ἴρiso

πεyὶ αα IK1. 36 Contra Retii pub. serrentur. Ferri dicuntur ple biscita ac leges. Osterum quod seqlii tui contra auspicia ferri legendum arbitror fieri non ferri. 1ς Ad Appii Claudii in ut usi ratum est accedit ad hoc ita infrequens eii accidit ad hoc. Vnde mendum arbitror. N in ali js rectius legi accedebat. C: Σ1 uertit πρdo' .ra Hanc ille agit. Noumnest, egit orationem pro habuit orationem. 1r No Aseptem N decem annos. Opinor legendum, decem annis. Nem enim dicimus triduum post tuum abitum profectus sum, sed triduo. 18 Similes Usunt, tit ii qui Sc γ Noue dictit in & hoc Ciceroni mollius erat, perinde faciunt ac si, etc. Hoc annotandum putaui, ob quorundam in dicendo rno orositatem. Cum uideamus nec Ciceronem usi adedfuisse superstitio sunt. Ac paulo in serius. Is Cedo, qui uestram Rempub. Apparet carmen esse Iambicum tetra metrum . Et confiat addita dictione tantam, quae in nostris inligatis exeinplaribus hactenus non habebatur, ut legatur ad hune modum. Ceo

D do, qui

49쪽

do, qui uestram Rempublicam tantam amisistis tam cito. Sed aliter uersus non perinde constat suis pedi hus. Nisi legamus, porro ueniebant rhetores, noui, stulti,adolescentuli, & uerisimile est scribam pro rhetores positisse Oratores. ceu uocem idem pol Ientem. Caeteruin, quod in uulgatis codicibus habetur scri/pruin, ut est in Ennii poetae libro, in a liis, ut est in En nii posteriore libro, haud dubie mendosum est: Ie gendum autetia : Vt est in Naevii ludo sicut in Naeud poetae ludo. Na in & Theodorus uertit hi πεδεα Praeterea quod in nostris habetur: Sic en Im percontantur, quemadmodum legisse videtur Theodorus. Alii legunt. Sic enim percontanti, ut est in Naevii ludo respocientur, N alia di hoc in primis. ao Cum aetate processisset. Qui prouectae sit aetatis, eum dicit in aetate processisse. a I Ne perdam memorIam o UuIgo putabatur officere memoriae, si quis legeret inscriptiones si pulchro

ar Omnia quae curant. Alirer euro,quibus prospi cio aliter ea quae mihi curae sunt. a 3 Ad suminam sene 'tiresia. Dixit,sicut ad extremisi pro postremo loco. Et noue diXit facere tragoedias, pro scribere. a 4 Qita in illud idem. Fortasse uidebor nodum quod aiunt, in scyrpo quaerere. At mihi uidetur locus non carere mendo, siquidem hic sermo Maelius Oscilius de senectute.&c. Videtur esse non Caronis probantis qui dein superiorem Caecili l sententia sed hanc non per inde probantis qua in tris uersibus complexus sit:

Aedepol senectus si nil quicquam a Iiud uiti .

Apportet secum cum aduenerit. unum id est satis, Quod diu timendo multa quae non uolt uidet: Sunt senarii tres comici 8c strino non sapit oratione rhetoricam. ut nihiI quicquam . di apporret secum. 8c

quae non uolt. Haec nil atrum comicorum uaeterii sunt.

Quanquam uero proXimum est. Laelii persona in ab

ioc loco si ibmouendam esse, ut accipia imis Catonem

ipsi iam diluere, quod sibi e comico obiecerat. Hic me'

50쪽

IN CATO. NAI o.

eum latit Theodori Gazae interpretatio. Nec apud

hunc additur idem quae uox mihi uidetur adiecta abs quopiam uolente explicare, quid demonstraret pro 'nomen at Iud qui subiecerit,id est, ac rursum ex , id est, abbreuiato, factu in idem. rs Illud uero idem. γ Rursus hic strino uidetur esse Catonis sibi locum alterii obricientis eκ eodem poe ta citantis alios duos e Caecilio senarios. Τum etiam in senecta hoc deputo miserrimum. Sentire ea aetate esse odiosum se alteri. Quod si uersus duriusculi sunt nemo miretur cum alibi Cicero scriptorem hunc serreum uocer. Cirantur autem apud Non tu in Marcet Ium ex Ephraestione in dictione senium. V hi non additur etiam 8c deputo Iegitur, Non reputo. as Facit sibi audientiam. Notie dixit, nem non ele ganter tamen pro eo quod erat, reddit attentum au

clitorem.

ar Nec erat ei uerecundum . 3 opinor pro uerecun/dum legendum uerendum, nisi forte idem est uerecun dum Nuerendum.

a 3 Nec uos quidem. γ Citatum in secundo Officio. rum. Simile est,quod pati Id post ait: Nec postulantur quidem. a Αt multi ita sunto Hoc loco adiitiscuerant rursus persona in Laelii, cum sit sermo Catonis,sibii psiliscobaicientis ac sibi inox respondentis. 3o Nisi tanquam lumini. Tunquam adhibuit ad si gnificandam similitudinem. 3i Quanta percipi potest maκima. uanc sermonis

figuram N ante notauimus. si In Gallia exhortatus est a scorto. γ Si locus men/do uacar,e X hortatus est, diXit passive. 33 Damnati rei capitalis. Damnati capitis usitatius est: Damnati rei capitalis, hoc uenustius, quo rarius. 3 Crebro lanali. Funale dixit taedam aut facem eretinctis su nibus contextam. 33 Τum computationem. Graeci Latine non loquuttiir, sed Cicero interpretatur, quod Graeci dicunt μι--