장음표시 사용
81쪽
198. Sensus natum ommutas est suffciens v
ritatis indiciom. Si enim judicia ex illo prosecta
Possent esse falsa, ipsa natura rationalis nos pomet in errorem inducere atqui hoc repugnat 3 foret enim in eo casu natura nostra rationalis et non rationalis s rationalis quidem, cum sit natura humana, quam si ratione spolies, hominem bruto aequiparsis non rationalis ero, cum enim error rationi, et ratio errori adversetur, necesse est ut ea , quae per se nos in errorem impellit, a iura ratIone careat. Dein naturalis haec animi propensio provenire nequit nisi ab ipso auctoue naturae Deo, cujus bonitati et providentiae nullatenus congruit, ut eas nobis iacultates naturales
indiderit, . quibus etiam bene utentes directe in errorem impelleremur talis siquidem error ipsi Deo imputandus esset, quod vel cogitare absu
dissimum est. Et sane qui sensum naturae Communem respuit, non tantum omnibus sere tam antiquis quam modernis contradicit, sed et tu
ἰem dcepticismum amplecti, atque ab insania aud procul abesse debet.
399. SCROLION. Duae primae rationes allegatae evincunt sensum naturae communem parere certitudinem metaphysicam adeoque si judicium aliquod in sensu naturaeeommuni sit fundatum, illud esse metaphysice certum. Aliud tamen dicendum videtur de communi hominum eo ensu in iudicium aliquod determinatum ut enim tale metaphysice certum sit, debent omnia, quae ad illud pertinent, esse metaphysice certa riam ero non metaphysice, sed tantum moraliter certus sum communem illum hominum consensum existere licet enim illud prudenter quidem ex ea quam in me Senti con titutione conjiciam , sic tamen reipsa esse non nisi ex aliorum consessione, vivendi ratione, narratione aut libris cognosco nec etiam metaphysice certus sum,
consensum illum nullam habere originem aliam quam quae est ipsius naturae; posset enim ille sine repugnantia
82쪽
aliqua e miraculo oriri ex ratione aliqua gravi, licet haec praecise in natura nostra non esset fundata igitur communis hominum consensus in judicium aliquod determinatum, absolute loquendo, certitudinem non meta- Physicam, sed tantum moralem maximam parere Videtur.
Ioo. Dices cum nonnullis, pervulgatum est hoc axioma Veritas non ea in multitudine quoerenda; verum illud de ea tantum veritate est imtelligendum , ad cujus investigationem singularis attentio, major ingenii vis, difficilius ratiocinium aut exquisita experimenta requiruntur, quae Omnia frustra in multitudine desiderantur. Deindescet illud axioma verum seret, si agatur de multitudine indoctorum reclamantibus doctoribus; adsum tamen erit, si et hi consentiant; tunc enim
valet illuda mox populi, Mox μα
Io I SCHOLION. Immerito opponuntur iudicia quaedam, V. g. de motu annuo Solis Ircumcirca terram; de non existentia antipodum, etc. quae Iicet antea maxime fuerint communia, nunc tamen ut falsa rejiciuntur. Nunquam enim illa ad sensiun naturae communem pertinuere: imprimis enim neutrum oritur ex dictamine naturae
sed primum ex sensuum apparentia quae nisi speciali attentione vulgi captum superante, corrigatur, frequenter inducit in errorem alterum vero ex praejudici qu dam quo abrepti intelligere non potuerunt quomodo h mines qui ob gravitatem constanter deorsum tendunt, in inferiori telluris parte haerere possint. Adde, quod de utroque doctiores ex antiquitate disitarint, moderni fere omnes primum impugnent , alterum ero tanquam salsissimum reUuant.
De testimonio ensuum externorum. Ioa Dum occasione mutationis in organis nostrissensoriis ab objectis externis inductae de eorum
83쪽
oraesentia vel certis eorum qualitatibus iudicium erimus, sensus externi de corporum praesentia vel certis eorum qualitatibus testari, et si in illo iudicio aberremus, nos fallere dicuntur. Sic dum occasione lucis quae oculos assicit judicamus illam esse praesentem, oculi dicuntur de lucis praesentia testari dum vero judicamus remum integrum pro parte aquae immersum, in puncto immersionis esse inflexum, oculi nos sallere dicuntur. 2OR. Sensus potissimum ad corporis nostri conservationem ususque ita necessarios a Deo nobis concessi sunt. Huic porro fini diversis modis satisfaciunt imo quo res magis salubres aut . noxiae sunt, eo pluribus plerumque sensibus objiciuntur, diversasque in nobis sensationes, quibus eas di cernamus, excitant. Sic caro rancida a salubridistinguitur odore, sapoρ et etiam saepius colore. Remotiora objecta, cum universim minus prodesse vel esse corporis nostri conservationi possint quam propinquiora, debilius quoque quam ea nos ast ciunt. uoέ. Generatim do illis quibus mutatio in o gano non respondet, sensus nihi testantur. Sic sensus nobis non annuntiant naturam objectorum internam , neque etiam exhibent partes minimas earumque dispositionem etiam in extima corporis superficie latentes; quinimo integra quoque objecta o molis suas exilitatem vel ob nimiam a nobis distantiam acutissimum etiam sensuum aciem ess giunt. cOROLLARIUM.uos. Ex his manifesta evadit regula Malebranchii his rebus quales in se Sunt, ope Sensuum cave ne unquam iudices : iis tantum utaris ut cognoscas qualem res ad se mutuo et ad ios relationem respectumque habeant.
84쪽
uo6. sensus in examine rerum corporearnm nobis utilium aut noxiarum constanter nos sallere nequeunt. Quemadmodum enim Deus optimus magis nam nobis in tellure rerum ubertatem concessit,
ita iis in bonum uti nos voluit atqui si sensus nos perpetuo fallerent, omnium harum rerum cognitione commodisque inde profluentibus d stitueremur ergo summa sapientia sibi adversari dicenda foret, si sensus nos perpetuo sallerent; quod maxime absurdum est.2o7. Testimonium sensuum de existentia cujuslibet corporis determinati ejusque qualitatibus p test esse legitimum vel non legitimum. Legitimum 1. Si illud versetur circa objectum . sibi proprium Pro quo notandum quod singulum organum proprium ac determinatum sibi obiectum habeat. Sic oculi pro objecto habent lumen et colores ,
aures sonos, nares odores, lingua saporem, in
tus, qui per totum corpus diffunditur, calorem , frigus, magnitudinem, distantiam , aliasque eo porum qualitates. u. Si illi eonsentia vel saltem non adversetur ratio. S. Si illi consentia vel saltem non adversetur testimonium sensuum praecedens vel subsequens. 4. Si illi consentia vel saltem non adversetur testimonium actuale alterius sensus aut tandem 5. testimonium sensuum aliorum hominum Secus
erit illegitimum. 2M. Testimonium sensuum legitimn de existentia cujuslibet corporis determinati eiusque se
85쪽
sibilibus qualitatibus suffciens praehet veritatia
indicium : nam ipsa teste experientia, et unanimi, quod in communi naturae sensu sundatur, judicio, testimonium sensuum frequenter ita nos satisfacit, ut non modo omnem omnino dubitationem tollat, sed ea quoque claritate menti veritatem proponat, ut ea prorsus conquiescat, ne quidquam aliud, quo amplius confirmetur indaget. Sic alium quem iam de rei cujusdam veritate penitus convicturi icimus nos propriis oculis eam rem vidisse, p. tamusque emcacissimum, quod simili in casu possibile est, argumentum a nobis allatum suisse; neque falli nos vel ex eo patet, quod alterum responsione hac, si modo nos reipsa vidisse credat, Prorsus tranquillum nec aliud quidquam requiarentem dimittamus.
2 . SCHOLION. Licet plures testimonio legitimo se suum circa existentiam cujuslibet orporis determinati certitudinem physicam tribuant, multi tamen nonnisi moralem maXimam concedendam esse putant: I. ex eo quod non Videamur magis esse eerti an testimonium illud sit legitimum, a. quod majorem ommunia minum consensui circa determinatum aliquod judicium non concedant, ex quo tamen testimomum sensuum vim suam haurit.
aueloritate. uio Ratio se quam alterius testimonium nos move ad judicium aliquod ferendum, vocatur auctorum, estque duplex, scilicet, Dina et mana, prout testimonium vel a Deo vel ab homine profieiscitur. aia Auctoritas constituitur per scientiam et v raeitatem es antis nunquam enim movemur ad
86쪽
assensum relationi alterius praestandum, nisi s miter persuasi simus narrantem neque decipi neque nos decipere velle illud autem scientia rei, quae narratur hoc veracitas praestat. 212. Quo igitur quis certior est de scientia aut veracitate testantis, eo major comparate ad illum erit illius auctoritas. 213. Auctoritas divina parit certitudinem meta- physicam. Cum enim in Deum nulla cadat impersectio, nullo pacto seri potest, ut is vel rei alicujus scientia vel veri dicendi voluntate destia tuatur, adeoque ejus testimonium cum rei veritate nexu metaphysice necessario conjunctum est a qui dum talis est nexus inter veritatem et indicia, habetur certitudo metaphysica. 214. Auctoritas humana , in se spectata, qua doque sallere potest. Cum enim quilibet homo ob intellectus sui limitationem periculo errandi sit expositust fieri potest, ut quis in his rebus, quas testatur, non sit satis instructus; cumque insuper pravis animi affectionibus sit obnoxius, fieri rursus Potest, ut quis consuli nos decipiat. 215. Auctoritas tamen humana insallibilis est , si sequentes habeat characteres.
Objectum circa quod testimoniuin hominum
Versatur, sit res facti, testantium captum non superans. CHARACTER I.
Numerus testantium, qui omnes rem ab uno non desumpserunt, ait tantus, ut in simili casu prudente major numerus desiderari non possit. CHARAC R
87쪽
rari t. sCHARACTER G. Non sit lociis suspicioni ne testimon;um ex prava quadam animi affectione proficiscatur; mens enim ejusmodi motibus agitata vel verum non videt , vel si videat illud occultat. CHARACTER I. Testimonium sit unanime, vel saltem nonnisi a paucis in dubium vocetur. Quod si neque hi
quorum interest, contradicant, maximum inde tali testimonio robur accedit. a16. Auctoritas humana , his stipata com tibias , parit certitudinem ad minus moralem. Hoc enim clicta tum sensus naturi communis , tum internaeXPerientia, qua sentimus nobis seque impossibile esse tali hominum testimonio refragari ac testimonio oculorum aliorumve sensuum , dum est legitimum.
De eoidentia. 217. Cum veritas aliqua tanta claritate menti, lucet ut eam quasi oculis usureet, epidentia adesse dicitur. Haec duplex est, mediat scilicet et immediata. Immediata quidem , quando ex sola dearum comparatione, sine ullo ratiocinio et uno quasi intuitu, patefit, ideam praedicati convenire vel repugnare deae subjecti ut in his Circulus Merotundus. Impossibile est idem simul esse et non
esse. Quod vero ex immediate evidenti ope legitimi M
88쪽
tot Tracsius ratiocinii eruitur, mediate eotidem seu Marina in alio vocari solet qualis est in plerisque propositionibus mathematicis, quarum Verita non nisi per prolixum ratiocinium innotescit. 218. Cave ne omnia metaphysice certa inter evi dentia numeranti esse putes qui enim non re pugnet si dicentem audiat evidens esse Deum esse unum et trinum , licet auctoritate di in convicti illud inter metaphysice certa habeamus. 219. Licet evidentia immediata , nunquam, in diata tamen aliquando apparens est idque accidit ex eo quod vel subrepant principia non evidentia , vel peccetur ex parte ratiocinii dignosces autem evidentiam tantum esse apparentem, si illi non conveniant sequentes Characteres Verse ridentiae.
CHARACTER I. Si animam sic ad assensum rapiat, ut nullat nus dubitare vel assensum retinere, et si vel maxime velit, possit. cΗΑRACTER I. . Si sanae et tranquillae menti atque ab assectio nibus purgatae semper sit eodem modo conspicua. CHARACTER J. Si eadem omnibus doctioribus atque in ea didinoscenda rite versatis appareat, modo attentum
89쪽
praebeant animum fucatus enim evidentiae apparentis splendor examen saepius repetitum non sua tinet.
De scientia, evusque diversis Feciebus. auo. Cum veritas indiciorum ope detecta me ii obversatur, eamdem cognoscere dicimur. Co nitio nostra, pro indiciorum veritate, dicitur vel scientia, vel opinio, velfdes. Hic primo de scientia agendum. 22I. Scientia est cognitio certa ex indiciis i ternis orta et judicium dependenter ab ea so matum, ocrentiscum audit Put cum judico ιοι meat majus sua Parae. 222. Sumitur hic terminus acientia quatenus refertur ad mentem , sive formaliter aut subjectioe: nam objectis sumptus denotat collectionem seu systema veritatum demonstratarum, quale est Geometria, Logica , etc. Significat quoque apud aliquos demonstrandi habitum longiori usu et exercitiis comparatum. IIS. Cognitio certa quae ex solo idearum intuitu acquiritur, intuum dicitur. Sic intuitive scio
me cogitare , etc. Demonstrat a autem , dum idearum convenientia vel repugnantia per legitimum ratiocinium eruitur. 224. Scientia, quam sensuum externorum Pe tinemus, veramentalis sive experientia audit. Experientia etiam vocatur observatio, quae absque instrumentorum subsidiis, vel eorum ope peragitur.
Priori casu ulgaris audit posteriori, artifici a.
90쪽
8 Trrectatus Sie eclipsis lunae vel nudo oculo cum mim, vel
eum astronomis aduibito telescopio artificios o servari potest.225. Experientia seu obseriationis obiectum vel suu nocro Iabore tale existit, vel illud nostrol. mei industria nobis praeparamus. Priori ain omenon vocatur, quale est solem mane rari et vesperi occideres posteriori casu habetur em
iqiiod instituimus, quale habetur dum
quis in vacuo considerat animalia. 226. Quidquid igitur non sentimus, o ope rientian notum non est. Sic errat qui dicit seipsum fuisse expertum eaeuvium magneticum quo errum attrahitur. 22 . ScvoLios Vitium hoc uibreptionis vocatur, commstiturque ab iis qui vel nimium maginatiοπι
sibi persuadent se experiri quod est; et in Pisa perlegitimum ratiocinium ex praecedenti experientia deducunt, pro ipsa experien1ia jactant.
428. Experientia dumtaxat est de rebus Sing laribus es ea enim solum experimur quae in se inna sensoria agunt haec vero omna exastunt, quidquid autem existit, individuum est ac singu
um. Et si iudicia in experientia fundata singularia sint facile tamen per inductionem suanem-rum observationum similium Di universalia com
25o Scsentia porro vel actualis est, quando eam Driesens Derceptio convenientiae vel disconvenientue
s sum' om alueu vel habitualis, cum nunc
quidem mens actu hanc itiarum relationem non Dercipit ob memoriam tamen eius perceptionis e te is ita est comparata, ut quotiescumque de illae ideae recurruut, veritatem Induis in ter agnoseat.