Tractatus de logica in scholis philosophiae Lovanii dictatus

91쪽

COROLLARIUM.23I. Quisque igitur scit omnes veritates quas iamemoria reconditas habet, vi videntis percepti ni praeteritae.

De probabilitate et Uinione. 252. Cum indicia veritatis sussicientia non adsunt, adsunt vel insumcientia vel prorsus nulla. Qui indicia sussicientia percipit, certus est de veritates qui tantum insumcientia , incertus; qui nulla,

eamdem prorsus ignorat. 255 Indicia insufficientia sunt, quae nexu non necessario cum veritate copulantur. Porro attendenti clarum est fieri posse ut saepius cum veritate O iuncta sint quam non sint vel ex aequo toties eo iuncta sint cum veritate quam non sint; vel tandem ut saepius non sint coniuncta. Inde oritur triplex incertitudinis status , scilicet primo casu ρrobabiliatam 2. dubium 3 3. improbabilivas. 254 Igitur probabilitas cum veritate, improbabilitas cum salsitate propositioni coniunci non debet ; nam ad probabilitatem sufficit ut ea adsint indicia quae saepius non fallunt quam sallunt; sed inde nequaquam sequitur eadem indicia in praesenti hoc et determinato casu non fallere; quod tamen ad propositionis veritatem requiritur. Vice versa de improbabilitate. 235. Cavendum etiam, ne propositionem Solum possibilem inter probabiles reponamum; cum seri possit ut ea sit possibilis, et tamen pro reali j v eritate indicia nulla habeantur.

92쪽

u56. Propositio eo est probabilior, quo saepius veritas comitatur indicia quae pro ea militant; et ab opposito eo improbabilior, quo rarius indicia illa veritatem comitem habent.

23'. S otiiosa. Quo plura ac firmiora sunt veritatis indicia, eo etiam experientia teste , saepius Veritas cum iis conjuncta est. Hinc generatim ut inter probabiliores haberi possit propositi , neces3 est , ut et plura, vel sali in in aequali numero firmiora indicia habeat. Id

tamen probe obserVandum , non tam numerum quam

argumentorum pondus attendi debere domenim inis quens St, ut unicum argumentum tanti sit roboris, ut etiam quamplura in partem oppositam infringat. 238. SCHOLIo a. Probabilitas quandoque in latiori sensu sumitur, ita ut pro quolibet incertitudinis statu ponatur; quod et nos in sequentibus laciemus.

259. Gradus probabilitatis in casu speciali definitur , si determinetur quoties ex numero OmnIum casuum, indicia, quae adsunt, cum veritate O Iuncta sint. COROLLARIUM.2έο. Quando indicia omni casu cum veritate coniuncta sunt, habetur certitudo. Est igitur pro- habilitas ad certitudinem ut numerus casuum quibus veritas cum indiciis, quae adsunt, conjuncta

est, ad numerum omnium CaSuum.

241. Numerus casuum quibus indiata cum veritate conjuncta sunt, determinari potest a seriori vel a posteriori. A priori quidem, si ex causarum dispositione vel ircumstantiis determinetur quot omnino in iis adiunctis casus possibiles sint, et simul quot dentur possibiles pro determinato quo dam effectu, cujus probabilitas quaeritur. Sic cum una alea sit aequaliter comparata ad omne 6 numero , casus proisus omnes possibiles sunt ;

93쪽

de Logica. 83

possibdis oro pro determinato aliquo numero unus Ochurrit : est agitur probabilitas pro determinatoruodam numero ad certitudinem ut 1 ad 6. Inuabus aleis undique notatis casus possibiles omnes sunt 36; pro determinato vero numero . g. Pro 4, occurrunti casus Pergo est probabilitas uno actu

obtinendi numerum 4 ad certitudinem ut 3 ad 56.

COROLLARIUM 242. umerus casuum quibus indicia eum veritate propositionis conjuncta non sunt, est riu merus casuum quibus indicia coniuncta sunt cum veritate contradictoriae ejusdem. Est igitur proba-hilitas propositionis ad probabilitatem contradictoriae eiusdem , ut numerus casuum quibus indicia eum veritate conisecta sunt, ad numerum casuum quibus eadem indicia cum veritate conjuncta non

sunt.

245. Numerus casuum quibus indicia cum e ritate coniuncta sunt a posteriori determinatur, dum per experientiam definitur quoties ex numero casuum quamplurimorum Comnes enim asus per experientiam vestigare impossibile est quibus Gem, quae nunc, adsunt indicia seu adjuncta, determinatus effectus secutus fuerit. Sic si exo oo servationibus mihi constet vespertinae coeliis hedini nonagies serenitatem diei sequentis su

cessisse, erit probabilitas serenitatis diei sequentis ad certitudinem ut 9 ad 1 oo, adeoque ad proh hilitatem coniradictoriae ejus utri ad IO.

Si vero ex quatuor tantum observationibus com- staret ter eumdem effectum. secutum fuisse, male

inferres probabilitatem erenitatis diei sequentis esse ad certitudinem ut 5 ad 4. 244. Igitur probabilitas suturi eventus non infringitur per exceptionem alicujus casus specialiss

94쪽

s Tractivus i non cessat probabile esse hodie pluvέam utaturam, propterea quod mari coelum rubuerit, licet heri eumdem coeli ruborem pluvia secuta non Sit. u45. Cum aestimatio probabilitatis futurorum eventuum in quotidiano vitae usu non sit modicae utilitatis, non inconsultum erit subjungere sequentes

LEX PRIMA. Dispiciantur atque accuratissime examinentur omnes circumstantiae quae effectus existentiam

Praecedere solent. Etenim ex iis solum prudenter judicari potest an effectus futurus sit vel non. X SLCUNDA.Quod in certis circumstantiis semper accidit, babendum est moraliter certum quod nunquam, moraliter impossibile quod quandoque evenit et quandoque non prorsus contingens est, ejusque probabilitas modis iamiam dictis determinatur LEX TERTIA Tandem improbabile censendum os fore ut es sectus contingat in iis circumstantiis, quibus positis adias rarissime contingere solet indicium enim

quod sexu semper fallit, nullam parit probabilimiatem. 246. Si indicia utrimque paria vel nulla adsint, assensus omnis retinendus est animus enim, ut ait Cicero, bilancis naturam habet, quae proinde in aequilibrio consistit sive paria utrimque, i stnulla pondera apponantur

95쪽

uέr. Prohatilitas propositi mas prorsus evanescit, quamprimum ejus veritas aut falsitas certo dete gitur cum enim indicia cognoscuntur adesse sus ficientia vel nulla insussicientibus amplius locua non est, adeoque omnis incertitudinis ac probabilitatis status qui ex illis oritur, exulare debet.

COROLLARIUM.

248. Quidquid igitur sententiae certae opponitur, nullam amplius habet probabilitatem, atque adeo ea impugnari cum ratione non potest. s49. Quemadmodum indicia, quae ab auctoritate Petuntur, exferna, et reliqua interna dicuntur ;ata probabilitas dicitur externa dum ejus indicia Petuntur ab auctoritate, alia interna audiuoso opinio latissime sumpta denotat quamlibet cognitionem incertam oriundam ex indiciis internis 3 proprie vero est cognitio interna robabilis Gudicium vero quod dependenter ab ea, sormatur, vocatur minatiWum. 251. Quamvis auctoritas auctoritati addita probabilitatem externam alicujus propositionis augere possit, attamen in disciplinis probabilitatis internas capacibus, probabilitas externa in doctorum auctoritate undata non magis attenditur quam ipsa ratio qua impulsi in eam opinionem con enere r

verum cum Drudenter praesumere non liceat docto, res virosque doctos tanto numero in unam abituros fuisse sententiam, nisi graves pro ea ratione Per

spexisseti , eam quoque iis, qui probabilitatis

interna indagandae non alis unι vace3, m plecti licebit, non tam propter doctorum aucto vitatem, quam propter rationem internam quam

ipso pervidisse rudens suadet praesumptio.

96쪽

CAPUT NONUM.

25α. Fidos est cognitio ex loquentis vel seri-hentis auctoritate acquisita. Ipse vero qui sieassentitur, credere dicitur. 253. Sicut auctoritas, ita et fides potest esse eerta vel incerta haecque est vel probabilis es improbabilis vel dubia. 254. Referri possunt vel quae ad scientias emtinent, vel quae sunt aut sacta sunt. In illis auctoritatem non attendimus igitur fides locum dumtaxat habet in rebus facti seu historicis. 255. Testis est omnis ille, qui nobis aliquod

factum sive ore sive scripto refert estque i neu a habeat auctoritatem , sive si debita rei notitia et veridicendi voluntate sit praeditus. 256. Quivis testis habendus est verax, nisi contrarium probetur licet enim homines mentiri Possint et saepe etiam mentiantur, nihilominus

tamen eum natura quemdam veritatis amoren

omnibus indiderit, merito praesumimus quemlibet in loquendo naturalem hanc propensionem equi, nisi oppositum suspicandi gravis adsit ratio. 257. Notitia rei in teste non praesumitur, sed Positive probari debet; quod enim frequenter non fit, id non potest in eas quovis particulari Prudenter supponi factum fuisse, sed omnino necesse est ut solidis evincatur rationibus ciam Ierorequisita industria ac labor, caeteraque quibus rerum notitia comparari debet, persaepe non a

hibentur igitur et ipsa suisse adhibita non praeis in mi sed probari debet.

97쪽

258. Praeter haec generas artis critieae cirea testimonium hominum praecepta, assignantur adhuc quaedam speciales

Circa Meracitatem testis.

REGULA PRIMA. Fidem non meretur qui aliquoties salsa referre deprehensus est. Vel enim ex ignorantia ille toties fefellit, et hominem incurium aut leviter credulumae ostendit vel sciens ac data opera mentitus est; tum vero nullam certe meretur fidem, ac ne tunc quidem saepe, cum rem jurejurando assirmat. REGULA SECUNDA.Partium studium testis auctoritatem multum enervat; nam roclives maxime sunt homines ad alios decipiendos, quando Sua ipsorum aut v Tum res agitur , atque ex veritatis occultatione quidpiam in ipsos redundat, vel quando testim nium dicunt in utilitatem eorum a quibus testes esse iubentur. Ab opposito maximam merentur fidem ii qui contempto proprio commodo ac ut litate, etiam in suum cietrimentum aliquid testantur.

Exemplo sint Apostoli qui de Christi Domini re

surrectione, etiam cum vitae periculo liberrime testimonium tulerunt. Generatim partium studium, adulatio erga principes, immoderatus patriae gentisque amor ac importuna reliquorum s.ctuum turba in causa sunt cur historici veritatem sincere non pandant, esstiuntque ut suorum vitia occultoni,

98쪽

so Tracsalus

vel praeclare gesta ultra modum extollant, atque alias gentes prae sua deprimant igitur dispiciendum est sedulo utrum in teste harum assectionum aliqua et quaenam vehementius dominetur idque ex ejus moribus, vitae institutione, scribendi fine, caeterisque adjunctis aliquatenus cognoscitur.

REGULA TERTIA.

Nimia cura styli testis auctoritatem minuit; qui enim stylum scribendi assectant, saepe non tam de veritate quam de vocabulorum elegantia solliciti sunt, satisque sibi faciunt modo res verisimiles conscribant. Ex hoc capite maximam merentur fidem libri vangelici, cum in illis res maxime insolito et prodigia prorsus stupenda sine inutili elegantiarum comitatu, Stylo prorsus simplici exarentur; unde omnis exa3gerationis aut allegoriae suspicio excluditur. REGULA QUARTA.

Styli acerbitas multum fidei auctori detrahit;

indicat enim animum odio aut acerbitate ceu patum nisi tamen aliunde constet scriptorem non passione, sed rei indignitate permotum loqui vehementius. REGULA QUINTA.

Viri illustres in dignitate constituti publicaque

fama celebres, caeteris paribus, magis veraces habentur; experientia enim teste in eiusmodi viros longe rarius quam in rudes ac de plebe homines mendacium cadit, cum illi pro his conservandae nominis sui gloriae studiosiores esse soleant amplitudo igitur nominis ac viri dignitas non exiguum testimonio robur addit.

99쪽

de Logica. 91

REGULA SEXTA. Auctor qui nomen suum proseri, maiorem se rumque quam nonymus aut personatus, fidem

meretur. REGULA SEPTIΜΑ.

Qui textus auctoris truncatos, intercisos, cor ruptos, aut in alium quam in contextu hahent sensum detortos citat, nullam fidem meretur illud enim est hominis non modo mendacis, ea etiam saepe calumniantis.

Circa rei notitiam.

REGULA PRIMA. Testis, qui coaevus non est, narrationis Suae documenta adserat quin et coaevus, si oculatus non sit, seu rei gestae non interfuerit, saepe, crutando fontes, scientiae suae rationem reddere debet; notum enim est , quantum fama circumstantias variet, et, ut dicunt, creεcat eundore documenta autem ea potissimum consistunt in inscriptionibus sepulchrorum, columnarum et nummorum, in antiquis scripturis et picturis , item in publicis archiviis, quae quantam et ipsa sidem mereantur, expendendum. REGULA SECUNDA. Nihil testi desit eorum quae ad aequirenda scientias rei de qua traxatur, uni necessaria

100쪽

sa 'tactatus hinc sit eruditus iis disciplinis quarum notitia ad opus, quod scribit, necessaria est. Sic historias

ecclesiasticae scriptor insignem rerum theologica rum, historiae naturalis compilator physicarum notitiam habeat, necesse est; secus enim aut multa maximopere notanda omittet, aut omittenda imo falsa leviter credulus reseret. Hinc etiam pleraque inter sabulas reserimus quae in viatorum ac me

eatorum diariis de atheismo vel de religione popul rum in America et Asia degentium relata legimus; homines enim hi nullo prorsus pacto idonei erantillarum gentium moribus et religionis dogmatibus explorandis, quippe et necessaria linguae notitia , interrogandique methodo destituti erant, et unice

quaestui intenti nunquam interiqra earum regi num penetrarunt. In rebus physicis recentiores antiquioribus praeseruntur extra controversiam enim positum est nostri temporis physicos majoribus alumentis ad naturae phenomeu et observanda et perscrutanda instructo esse.

si ros narrata aperte sit impossibilis, quantu eumque reserat testium numerus, ad sabulas est Teleganda. Interim non omne impossibile est dicendum quod vulgo impossibile creditur Exemplo sint quamplurima phenomen electrica. REGULA SECUI . Si circumstantiae, quae facto annectuntur, sibi contradicant, de ipsa re etiam merito dubitatur.